fbpx
Wikipedia

Dünya xalqları ədalətliləri

"Dünya xalqları ədalətliləri" və ya "Beynəlxalq ədalətlilər" (ivr. חסידי אומות העולם‎) — 1951-ci il "Holokost xatirəsi haqqında İsrail qanunu”na əsasən, Avropanın nasistlər tərəfindən işğalı zamanı və "Holokost” illərində öz həyatlarını təhlükəyə ataraq minlərlə yəhudini xilas etmiş qeyri-yəhudilərə verilən fəxri addır.

Dünya xalqları ədalətliləri
חסידי אומות העולם

Ölkə İsrail
Tip Diplom və medal
Kimə verilir Öz həyatlarını təhlükəyə ataraq yəhudiləri xilas etmiş qeyri-yəhudilərə.
Status təqdim olunur
Statistika
Təsis tarixi 1963-cü il
Təltif sayı 26 119 nəfər
Ardıcıllıq
yadvashem.org/rig…​ (ing.)
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

1963-cü ildən etibarən İsrail Ali Məhkəməsi hakiminin rəhbərlik etdiyi komissiya "Beynəlxalq ədalətlilər"in mükafatlandırılması vəzifəsini həyata keçirir. Bu ada layiq görülən şəxs, üzərində adının qeyd olunduğu medalla mükafatlandırılır, həmçinin, adı Qüdsdə yerləşən "Yad va-Şem" muzeyinin ərazisində yerləşən "Ədalətlilər bağçası”nın Şərəf Lövhəsində həkk olunur. Əgər həmin şəxs vəfat edibsə, onun yaxın qohumu bu adı ölən insanın xatirəsinə əldə etmək üçün dövlətə müraciət etməlidir.

Bu ada layiq görülən şəxslərin sırasında İsrail dövlətində yaşamağı seçənlərə orta əmək haqqı miqdarında təqaüd və sağlamlıq sığortası, həmçinin, ev və ehtiyac olan zaman tibbi dəstəklə də təmin olunur. Faciə və qəhrəmanlıq İnstitutu "Yad va-Şem" 1 yanvar 2016-cı il tarixində 51 ölkədən 26.119 nəfər insanı "Dünya xalqlarının mömini" kimi təsdiq edib.

Möminlərin fəaliyyəti

Yəhudilərə yardım böyük cəsarət və fədakarlıq tələb edirdi. Nasistlər yəhudiləri qoruyan və onları gizlədən bütün şəxsləri ölümlə təhdid edirdilər. Yəhudilərə kömək edənlərə verilən cəzalar ölkələr üzrə bir-birindən fərqlənirdi. Almanlar Şərqi Avropada təkcə yəhudiləri qoruyan şəxsi deyil, eyni zamanda onun bütün ailəsini də öldürürdülər. Qərbi Avropada repressiyalar bu qədər sərt deyildi, lakin burada da bir çox möminlər ya öldürülür, ya da həbs düşərgələrində həlak olurdular. Həm xilaskarlar, həm də xilas olunanlar daimi qorxu içində yaşayırdılar. Təhlükə yalnız alman hakimiyyəti tərəfindən gözlənilmirdi. Antisemitist əhval-ruhiyyəli qonşular da tez-tez möminlərlə bağlı məlumatlar ötürürdülər. Litvalı meşəbəyi Mikolas Şimelis 1945-ci ildə yəhudiləri gizlətdiyinə görə yerli millətçilər tərəfindən öldürülüb. Yəhudi qaçqınlara sərhədi qeyri-qanuni keçməyə yardım etdiyinə görə İsveçrəli polis işçisi Paul Qrüninger cinayət təqibinə məruz qalıb və işdən çıxarılıb.

Yəhudilərin xilas edilməsində savadsız kənd sakinlərindən tutmuş kral ailələrinin üzvlərinə qədər, ən müxtəlif sosial təbəqələrdən olan insanlar iştirak ediblər. Onlara bu işdə demək olar ki, bütün peşə sahibləri nümayəndələri: hərbçilər, məmurlar, keşişlər, balıqçılar, fəhlələr, kəndlilər, elm və incəsənət xadimləri, müəllimlər, sahibkarlar və digər şəxslər kömək edirdilər.

"Jeqota” təşkilatının üzvləri
Zofiya Kozak-Şutska (solda)İrena Sendler (sağda)

Polşada 120 minə yaxın yəhudi xilas edilib. Hesablamalara görə 350 min polyak yəhudilərin xilas edilməsində iştirak etmişdir (Vladislav Bartoşevski bu sayın milyona qədər olduğunu qeyd edir). Yəhudiləri xilas edən və ya onlara kömək etmiş ən azı 5000 polyak nasistlər tərəfindən edam olunub. Mühacirətdə olan Polşa hökuməti yəhudilərin xilasını təşkil edən "Jeqota” (pol. Żegota, Polşanın işğal olunmuş ərazilərində yəhudilərə kömək şurası; 1942-1945) təşkilatını yaratdı. Təşkilatın rəhbəri Zofiya Kozak-Şutska idi. Təşkilatın digər görkəmli və aparıcı simalarından biri isə İrena Sendler idi. Polşa siyasi xəfiyyəsi Yan Karski 1942-ci ildə yəhudilərin öldürülməsi barədə məruzə ilə Böyük Britaniyaya yola düşərək, britaniyalı və amerikalı siyasətçilərin diqqətini onlara kömək göstərməyin zəruriliyinə cəlb etməyə çalışdı.

Niderland, Norveç, BelçikaFransada müqavimətdə iştirak edən gizli təşkilatlar, əsasən, yəhudilərə sığınacaq axtarılmasına kömək etmişdilər. Danimarkadakı alman hərbi attaşesi Georq Ferdinand Dukvitsin xəbərdarlığından sonra 8000 Danimarka yəhudisinin 7000-i balıqçı qayıqları ilə İsveçrəyə göndərildi, kral ailəsi də daxil olmaqla, bütün Danimarka cəmiyyəti alman işğalı illərində bu irqçi qanunlara açıq şəkildə öz etirazlarını bildirmişdilər. Bu, ona gətirib çıxardı ki, İkinci dünya müharibəsi illərində Danimarkada yalnız 60 yəhudi həlak oldu.

Nasistlərin apardığı irqçi siyasətə bolqarlar da öz etirazlarını bildirmişlər. Almanlar bolqar yəhudilərinin (onların sayı təxminən 50.000 nəfər idi) onlara təslim edilməsini tələb edəndə bütün ictimaiyyət ayağa qalxdı. Demokratlar, kommunistlər, ictimai xadimlər, parlament üzvləri, başda patriarx olmaqla pravoslav kilsəsinin müqəddəsləri Bolqarıstan vətəndaşı olan yəhudilərin müdafiəsinə qalxdılar. Çar III Boris Almaniyanın müvafiq göstərişinə etirazını bildirdi. Yəhudilər yalnız paytaxtdan əyalətlərə göndərildilər. Nəticədə, təxminən 50.000 yəhudinin həyatını xilas etmək mümkün oldu. Lakin müharibə zamanı Bolqarıstan, MakedoniyaYunanıstan Trakiyası ərazisində məskunlaşmış 11.343 yəhudi Osvensimə göndərilib.

1942-1943-cü illərdə İtalyan hərbi və vətəndaş hakimiyyəti də həmçinin, İtaliyanın işğal etmiş olduğu YuqoslaviyaFransa ərazilərindəki yəhudilərin ölüm düşərgələrinə göndərilməsinə yardım etməkdən imtina etdi. Almanların təzyiqinə məruz qalan italyanlar yəhudilər üçün həbs düşərgələri yaratdılar (xüsusilə, Kampanya həbs düşərgəsi), digər düşərgələrdən fərqli olaraq, burada saxlanma şəraiti daha insani idi.

Nasistlərin sərt antisemit siyasətinə baxmayaraq, Almaniyada vaxtaşırı olaraq yəhudilərin təqibinə qarşı etiraz səsləri yüksəlirdi. Antisemit siyasətinə qarşı ən iri etirazlardan biri 27-28 fevral 1943-cü ildə Rozenştrassda etnik almanlar – cütlüklər və düşərgəyə göndərilmək təhlükəsi altında olan yəhudilərin qohumları tərəfindən təşkil edilmiş nümayiş idi. Qalmaqal baş verməməsi üçün Berlinin qaulyalteri Göbbels, sayı təxminən 2000 nəfər olan nümayişçilərin qohumlarının azad edilməsi və onların Berlində icbari işə göndərilməsi haqqında göstəriş verdi (onların, demək olar ki, hamısı müharibənin sonuna qədər yaşayıblar).

Bir sıra hallarda yəhudilərə kömək etmək üçün yüksək vəzifəli almanlar öz səlahiyyətlərindən istifadə etmişlər. Bu xilaskarlardan ən məşhuru Plaşov düşərgəsindən minlərlə yəhudini xilas edən və onları öz fabrikində işlə təmin edən alman iş adamı Oskar Şindler olmuşdur.

"Beynəlxalq ədalətlilər” arasında diplomatlar və məmurlar da olmuşdur. Onlardan yəhudilərin xilası naminə öz karyeralarını təhlükə altına qoyanlar sırasında ən məşhurları Aristides de Sousa Mendes (Portuqaliya), Çiune Suqihara (Yaponiya) və Paul Qrüningerdir (İsveçrə). Çinin Vyanadakı baş konsulu He Fenşan yəhudilərə Sinqapura və bir sıra başqa ölkələrə gedə bilmələri üçün viza vermişdir. Parisdəki İran səfirliyinin əməkdaşı Əbdül Hüseyn Sədri (həyat tarixçəsi "0 dərəcəli N dairəsi" teleserialının əsasını təşkil edir) də həmçinin, nasistlər tərəfindən işğal olunmuş Parisdə olan yəhudilərə üç mindən çox İran vizası verərək, onların həyatını xilas etmişdir. Lakin yəhudilərin xilaskarı olan ən məşhur diplomat, yəqin ki, İsveçdən olan və on minlərlə Macarıstan yəhudisinin həyatını xilas edən Raul Vallenberq olmuşdur. Avropa yəhudilərinin (əsasən də Macarıstan) həyatını xilas etmək üçün onlara Salvador vətəndaşlığı haqqında 40.000 saxta sənəd verən Salvador diplomatı – polkovnik Xose Artur Kastelyansın adı ictimaiyyətə yalnız 2006-cı ildə məlum oldu. Onun bu addımı sayəsində 25.000-dən çox insan xilas edilib. "Beynəlxalq ədalətlilər” arasında Budapeştdəki ispan nümayəndə heyətinin üzvü Corc Perlas və İspaniyanın Afinadakı konsulu Sebastyan Romero Radiqalesin adını da qeyd etmək lazımdır.

6 mart 2013-cü ildən Dünya möminlərinin Avropa xatirə günü qeyd edilir. Bu xatirə günü, 2012-ci ildə Avropa Parlamenti tərəfindən müəyyən edilib.

Sayı və meyarları

 
“Dünya xalqları mömini” Polşalı rabitəçi partizan Mariya Kotarbın ivritpolyak dilində olan diplomu.

"Yad va-Şem" 1 yanvar 2016-ci il etibarilə 51 ölkədən 26.119 şəxsi “Dünya xalqlarının mömini” kimi təsdiq edib. Niderlandın Nivlande kəndinin 117 sakininin hər biri, Fransanın Şambon-sür-Linyon kəndinin isə 40-dan çox sakini bu ada layiq görülüb.

"Dünya xalqları mömini" adı aşağıdakı meyarlara uyğun gəldiyi zaman təqdim edilir:

  1. Bir və ya bir neçə yəhudini ölüm düşərgələrinə göndərilmə və ya dərhal məhv edilmə təhlükəsindən xilas edilməsində fəal iştirak etmə.
  2. Xilaskarın istəyi yəhudini məhz xilas etmək olmalı idi.
  3. Xilaskarın atacağı addımlar pul məbləği və ya digər kompensasiya qarşılığında (xilas olunanın başqa dinə keçməsi, uşağın övladlığa götürülməsi və s.) olmamalı idi və əgər xilaskar pulu almışdırsa, o bu pulu özünün varlanması məqsədi ilə deyil, yalnız yəhudinin xilasını təmin etmək üçün götürməli idi.
  4. Xilaskara və onun yaxınlarına real təhlükə var idi. Xüsusi hallarda xilaskarın iqtisadi və ictimai rifahı nəzərə alınır.
  5. Yuxarıda göstərilənlər yardım sayəsində sağ qalanların şahidliyilə və ya xilasetmə faktını təsdiq edən münasib sənədlərin olması ilə təsdiqlənir.

Meyarlar adın verilməsi məqsədi ilə müəyyənləşdirilib, ona görə də onlar heç də həmişə elmi araşdırma metodlarına uyğun gəlmir. İşə "Adın verilməsi üzrə komissiya"da baxılması üçün lazım olan əsas tələb, xilas olunanın ona göstərilən yardımın xarakteri haqqında şahidlik etməsidir. Yalnız bəzi hallarda komissiya arxiv sənədlərini dəlil kimi yetəri sübut olaraq qəbul edib. Şahid ifadələri yalnız lazımi meyar deyil, bu ifadələr çox vaxt həm də yeganə sübut hesab olunurlar.

Möminlərin əksəriyyəti xilas olunanların müraciətləri əsasında tanınıblar, yalnız az bir hissə özlərinin, tarixçilərin və ya digər şəxslərin ərizələri üzrə aşkar olunublar. Xilaskarlar və xilas olunanlar barədə məlumatlar hələ də tam deyil.

Təsdiq edilmiş hər bir möminin şərəfinə mükafatlandırma mərasimi keçirilir. Bu tədbir zamanı möminin özünə və ya onun vərəsələrinə fəxri sertifikat və üzərində iki dildə — ivritfransızca: "Yəhudi xalqının adından minnətdarlıq. Bir həyatı xilas edən, bütün dünyanı xilas edir." yazısı həkk olunmuş medal verilir.

Ölkələr üzrə statistika

1 yanvar 2016-ci il etibarilə 26.119 şəxs “Dünya xalqlarının mömini” kimi təsdiq edilib.

Sıra Ölkə Mükafatların sayı
1   Polşa 6,620
2 Niderland  Niderland 5,516
3   Fransa 3,925
4   Ukrayna 2,544
5   Belçika 1,707
6   Litva 889
7   Macarıstan 837
8   İtaliya 671
9   Belarus 618
10   Almaniya 587
11   Slovakiya 558
12   Yunanıstan 328
13   Rusiya 197
14   Latviya/  Serbiya 135
16   Xorvatiya/  Çexiya 115
18 Avstriya  Avstriya 106
19   Moldova 79
20   Albaniya 75
21   Norveç 62
22   Rumıniya 60
23   İsveçrə 47
24 Bosniya və Herseqovina  Bosniya və Herseqovina 42
25   Ermənistan 24
26   Danimarka 22
27   Böyük Britaniya 21
28   Bolqarıstan 20
29   Şimali Makedoniya/  İsveç 10
31   Sloveniya/  İspaniya 7
33   ABŞ 5
34   Estoniya/  Portuqaliya 3
36 Braziliya  Braziliya/  ÇXR 2
38   Çili/  Kuba/  Ekvador/  Misir/
  Salvador/  Gürcüstan/  İrlandiya/  Yaponiya/
  Lüksemburq/  Monako/  Türkiyə/  Vyetnam
1

Tanınmış möminlər

Alisa Battenberq
Yan Karski
Rudolf Vayql
Paul Qrüninger
Aristides de Sousa Mendes
Mariya Kotarb
Giz Mip
Cino Bartali
Bavariyalı Yelizaveta
Karl Plaqqe
Vladislav Bartoşevski

Möminlərə münasibət

Möminlər, onların xanımları və övladları İsrailin fəxri vətəndaşlığı hüququna sahibdirlər. İsraildə yaşayan beynəlxalq ədalətlilər (həmçinin onların həyat yoldaşları və yetkinlik yaşına çatmayan uşaqları) bir sıra güzəştlərə malikdirlər. Həmin şəxslərə orta əmək haqqı miqdarında təqaüd və sağlamlıq sığortası verilir, həmçinin, ev və ehtiyac olan zaman tibbi dəstəklə təmin olunurlar. Ümumilikdə İsraildə 130 "Beynəlxalq ədalətli” məskunlaşmışdır. Onlar İsrailin nüfuzlu dairələri tərəfindən səmimiyyətlə qarşılanmış və onlara vətəndaşlıq verilmişdir. 1980-ci illərin ortalarından etibarən onlara xüsusi təqaüdlər verilməyə başlandı.

Avropa ölkələrində (Böyük Britaniya, Almaniya, Avstriya, Ukrayna, Fransa) yaşayan dünya möminlərinin bir çoxu, həmin ölkələrin milli mükafatları ilə təltif edilirlər. Fransa hökuməti onun ərazisində fəaliyyət göstərən möminləri, o cümlədən digər ölkə vətəndaşlarını (məsələn Vyetnam mömini Pol Nquen Konq Anı) Fəxri Legion ordeni ilə mükafatlandırır. 2004-cü ildə "Holokost" elmi-maarif mərkəzinin sədrləri Alla Herber və İlya Altman Rusiya prezidenti Vladimir Putinə Rusiya möminlərinin xidmətlərini qeyd etmək xahişi ilə müraciət ediblər, ancaq bir il sonra materiallar geri qaytarılıb. Sonralar İlya Altman bildirib ki, "Rusiya — "Yad va-Şem" tərəfindən tanınan dünya möminlərini heç bir dövlət mükafatları ilə təltif etməyən yeganə dövlətdir."

Rusiya Yəhudi Konqresi 1996-cı ildən Rusiyada yaşayan hər bir dünya mömininə hər ay maddi yardım göstərir. 2010-cu il dekabrın 1-nə olan vəziyyətə görə, Rusiya möminlərindən 9 nəfəri hələ də sağdır.

İstinadlar

  1. Праведники народов мира на сайте Ведомства по национальному страхованию Израиля
  2. "In the synagogue on Poklonnaya hill will present an international project, devoted to the righteous among the Nations". İstifadə tarixi: 28 April 2016.
  3. "Paying the Ultimate Price". A Tribute to the Righteous Among the Nations (ingilis). yadvashem.org. İstifadə tarixi: 2015-10-10.
  4. "Mykolas and Jadvyga Šimelis". A Tribute to the Righteous Among the Nations (ingilis). yadvashem.org. İstifadə tarixi: 2015-10-10.
  5. Richard C. Lukas: Zapomniany Holokaust. Polacy pod okupacją niemiecką 1939—1945. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2012, s. 248. ISBN 978-83-7510-832-3
  6. Richard C. Lukas: Zapomniany Holokaust… op.cit., s. 402—403
  7. Barbara Polak. Biedni Polacy patrzą i ratują (wywiad z Grzegorzem Berendtem, Markiem Wierzbickim i Janem Żarynem). «Biuletyn IPN». 3 (98), s. 16, marzec 2009.
  8. Anna Zechenter. Jedenaste: przyjmij bliźniego pod swój dach. «Biuletyn IPN». 3 (98), s. 83-84, marzec 2009.
  9. Список 700 поляков, казненных нацистами
  10. Holocaust History — ZEGOTA — Aid Polish Jews During the Holocaust
  11. Банальность добра, или как итальянские фашисты спасали евреев
  12. Кто забыл арабов — «праведников народов мира»? // Михаэль Дорфман
  13. Wsparcie dla ustanowienia Europejskiego Dnia Pamięci o Sprawiedliwych
  14. Праведники народов мира — по странам и национальной принадлежности спасителей 1 января 2016
  15. "About the Righteous Related Sites" (ingilis). Yad Vashem. İstifadə tarixi: 2015-05-06.
  16. Gunnar S. Paulsson, “The Rescue of Jews by Non-Jews in Nazi-Occupied Poland”, The Journal of Holocaust Education, volume 7, nos. 1 & 2 (summer/autumn 1998): pp. 19–44. Reprinted in “Collective Rescue Efforts of the Poles”, p. 256
  17. Iael Nidam-Orvieto & Irena Steinfeldt. "The Rescue of Jews in Albania Through the Perspective of the Yad Vashem Files of the Righteous Among the Nations" (PDF) (ingilis). Yad Vashem. İstifadə tarixi: 2015-12-20.
  18. Ъ — Виктор Ющенко вводит звание «Праведник мира»
  19. "Кто такие «Праведники мира»?". Великая Эпоха. İstifadə tarixi: 2015-7-21. (#parameter_ignored)
  20. "CHEVALIER DE L' ORDRE NATIONAL DE LA LEGION D'HONNEUR" (ingilis). İstifadə tarixi: 2015-11-19.
  21. Esquire jurnalı № 61 (dekabr 2010), səh. 201.
  22. "Уроки Холокоста". Эхо Москвы. İstifadə tarixi: 2015-7-21. (#parameter_ignored)
  23. . 2011-01-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-05-21.
  24. Esquire jurnalı № 61 (dekabr 2010), səh. 189.

Xarici keçidlər

  • Articles about Righteous Among the Nations 2016-04-09 at the Wayback Machine
  • The Jewish Foundation for the Righteous
  • Auschwitz: Inside the Nazi State at PBS
  • Site commemorating Poles who gave their lives to save Jews
  • Gardens of the Righteous Worldwide Committee
  • Essay: "Paying the ultimate price"[ölü keçid] by Irena Steinfeldt, The Jerusalem Post, 14 April 2009
  • Database about french righteous and anonymous who help them, and resistances
  • Holocaust Heroes Budapest Hungary Righteous Among The Nations

dünya, xalqları, ədalətliləri, beynəlxalq, ədalətlilər, חסידי, אומות, העולם, 1951, holokost, xatirəsi, haqqında, israil, qanunu, əsasən, avropanın, nasistlər, tərəfindən, işğalı, zamanı, holokost, illərində, həyatlarını, təhlükəyə, ataraq, minlərlə, yəhudini, . Dunya xalqlari edaletlileri ve ya Beynelxalq edaletliler ivr חסידי אומות העולם 1951 ci il Holokost xatiresi haqqinda Israil qanunu na esasen Avropanin nasistler terefinden isgali zamani ve Holokost illerinde oz heyatlarini tehlukeye ataraq minlerle yehudini xilas etmis qeyri yehudilere verilen fexri addir Dunya xalqlari edaletlileriחסידי אומות העולםOlke IsrailTip Diplom ve medalKime verilir Oz heyatlarini tehlukeye ataraq yehudileri xilas etmis qeyri yehudilere Status teqdim olunurStatistikaTesis tarixi 1963 cu ilTeltif sayi 26 119 neferArdicilliqyadvashem org rig ing Vikianbarda elaqeli mediafayllar1963 cu ilden etibaren Israil Ali Mehkemesi hakiminin rehberlik etdiyi komissiya Beynelxalq edaletliler in mukafatlandirilmasi vezifesini heyata kecirir Bu ada layiq gorulen sexs uzerinde adinin qeyd olundugu medalla mukafatlandirilir hemcinin adi Qudsde yerlesen Yad va Sem muzeyinin erazisinde yerlesen Edaletliler bagcasi nin Seref Lovhesinde hekk olunur Eger hemin sexs vefat edibse onun yaxin qohumu bu adi olen insanin xatiresine elde etmek ucun dovlete muraciet etmelidir Bu ada layiq gorulen sexslerin sirasinda Israil dovletinde yasamagi secenlere orta emek haqqi miqdarinda teqaud ve saglamliq sigortasi hemcinin ev ve ehtiyac olan zaman tibbi destekle de temin olunur 1 Facie ve qehremanliq Institutu Yad va Sem 1 yanvar 2016 ci il tarixinde 51 olkeden 26 119 nefer insani Dunya xalqlarinin momini kimi tesdiq edib 2 Mundericat 1 Mominlerin fealiyyeti 2 Sayi ve meyarlari 3 Olkeler uzre statistika 4 Taninmis mominler 5 Mominlere munasibet 6 Istinadlar 7 Xarici kecidlerMominlerin fealiyyeti RedakteYehudilere yardim boyuk cesaret ve fedakarliq teleb edirdi Nasistler yehudileri qoruyan ve onlari gizleden butun sexsleri olumle tehdid edirdiler Yehudilere komek edenlere verilen cezalar olkeler uzre bir birinden ferqlenirdi Almanlar Serqi Avropada tekce yehudileri qoruyan sexsi deyil eyni zamanda onun butun ailesini de oldururduler Qerbi Avropada repressiyalar bu qeder sert deyildi lakin burada da bir cox mominler ya oldurulur ya da hebs dusergelerinde helak olurdular Hem xilaskarlar hem de xilas olunanlar daimi qorxu icinde yasayirdilar Tehluke yalniz alman hakimiyyeti terefinden gozlenilmirdi Antisemitist ehval ruhiyyeli qonsular da tez tez mominlerle bagli melumatlar otururduler 3 Litvali mesebeyi Mikolas Simelis 1945 ci ilde yehudileri gizletdiyine gore yerli milletciler terefinden oldurulub 4 Yehudi qacqinlara serhedi qeyri qanuni kecmeye yardim etdiyine gore Isvecreli polis iscisi Paul Qruninger cinayet teqibine meruz qalib ve isden cixarilib Yehudilerin xilas edilmesinde savadsiz kend sakinlerinden tutmus kral ailelerinin uzvlerine qeder en muxtelif sosial tebeqelerden olan insanlar istirak edibler Onlara bu isde demek olar ki butun pese sahibleri numayendeleri herbciler memurlar kesisler baliqcilar fehleler kendliler elm ve incesenet xadimleri muellimler sahibkarlar ve diger sexsler komek edirdiler Jeqota teskilatinin uzvleriZofiya Kozak Sutska solda ve Irena Sendler sagda Polsada 120 mine yaxin yehudi xilas edilib 5 Hesablamalara gore 350 min polyak yehudilerin xilas edilmesinde istirak etmisdir 6 Vladislav Bartosevski bu sayin milyona qeder oldugunu qeyd edir 7 Yehudileri xilas eden ve ya onlara komek etmis en azi 5000 polyak nasistler terefinden edam olunub 8 9 Muhaciretde olan Polsa hokumeti yehudilerin xilasini teskil eden Jeqota pol Zegota Polsanin isgal olunmus erazilerinde yehudilere komek surasi 1942 1945 teskilatini yaratdi Teskilatin rehberi Zofiya Kozak Sutska idi 10 Teskilatin diger gorkemli ve aparici simalarindan biri ise Irena Sendler idi Polsa siyasi xefiyyesi Yan Karski 1942 ci ilde yehudilerin oldurulmesi barede meruze ile Boyuk Britaniyaya yola duserek britaniyali ve amerikali siyasetcilerin diqqetini onlara komek gostermeyin zeruriliyine celb etmeye calisdi Niderland Norvec Belcika ve Fransada muqavimetde istirak eden gizli teskilatlar esasen yehudilere siginacaq axtarilmasina komek etmisdiler Danimarkadaki alman herbi attasesi Georq Ferdinand Dukvitsin xeberdarligindan sonra 8000 Danimarka yehudisinin 7000 i baliqci qayiqlari ile Isvecreye gonderildi kral ailesi de daxil olmaqla butun Danimarka cemiyyeti alman isgali illerinde bu irqci qanunlara aciq sekilde oz etirazlarini bildirmisdiler Bu ona getirib cixardi ki Ikinci dunya muharibesi illerinde Danimarkada yalniz 60 yehudi helak oldu Nasistlerin apardigi irqci siyasete bolqarlar da oz etirazlarini bildirmisler Almanlar bolqar yehudilerinin onlarin sayi texminen 50 000 nefer idi onlara teslim edilmesini teleb edende butun ictimaiyyet ayaga qalxdi Demokratlar kommunistler ictimai xadimler parlament uzvleri basda patriarx olmaqla pravoslav kilsesinin muqeddesleri Bolqaristan vetendasi olan yehudilerin mudafiesine qalxdilar Car III Boris Almaniyanin muvafiq gosterisine etirazini bildirdi Yehudiler yalniz paytaxtdan eyaletlere gonderildiler Neticede texminen 50 000 yehudinin heyatini xilas etmek mumkun oldu Lakin muharibe zamani Bolqaristan Makedoniya ve Yunanistan Trakiyasi erazisinde meskunlasmis 11 343 yehudi Osvensime gonderilib 1942 1943 cu illerde Italyan herbi ve vetendas hakimiyyeti de hemcinin Italiyanin isgal etmis oldugu Yuqoslaviya ve Fransa erazilerindeki yehudilerin olum dusergelerine gonderilmesine yardim etmekden imtina etdi Almanlarin tezyiqine meruz qalan italyanlar yehudiler ucun hebs dusergeleri yaratdilar xususile Kampanya hebs dusergesi diger dusergelerden ferqli olaraq burada saxlanma seraiti daha insani idi 11 Nasistlerin sert antisemit siyasetine baxmayaraq Almaniyada vaxtasiri olaraq yehudilerin teqibine qarsi etiraz sesleri yukselirdi Antisemit siyasetine qarsi en iri etirazlardan biri 27 28 fevral 1943 cu ilde Rozenstrassda etnik almanlar cutlukler ve dusergeye gonderilmek tehlukesi altinda olan yehudilerin qohumlari terefinden teskil edilmis numayis idi Qalmaqal bas vermemesi ucun Berlinin qaulyalteri Gobbels sayi texminen 2000 nefer olan numayiscilerin qohumlarinin azad edilmesi ve onlarin Berlinde icbari ise gonderilmesi haqqinda gosteris verdi onlarin demek olar ki hamisi muharibenin sonuna qeder yasayiblar Bir sira hallarda yehudilere komek etmek ucun yuksek vezifeli almanlar oz selahiyyetlerinden istifade etmisler Bu xilaskarlardan en meshuru Plasov dusergesinden minlerle yehudini xilas eden ve onlari oz fabrikinde isle temin eden alman is adami Oskar Sindler olmusdur Beynelxalq edaletliler arasinda diplomatlar ve memurlar da olmusdur Onlardan yehudilerin xilasi namine oz karyeralarini tehluke altina qoyanlar sirasinda en meshurlari Aristides de Sousa Mendes Portuqaliya Ciune Suqihara Yaponiya ve Paul Qruningerdir Isvecre Cinin Vyanadaki bas konsulu He Fensan yehudilere Sinqapura ve bir sira basqa olkelere gede bilmeleri ucun viza vermisdir Parisdeki Iran sefirliyinin emekdasi Ebdul Huseyn Sedri heyat tarixcesi 0 dereceli N dairesi teleserialinin esasini teskil edir de hemcinin nasistler terefinden isgal olunmus Parisde olan yehudilere uc minden cox Iran vizasi vererek onlarin heyatini xilas etmisdir 12 Lakin yehudilerin xilaskari olan en meshur diplomat yeqin ki Isvecden olan ve on minlerle Macaristan yehudisinin heyatini xilas eden Raul Vallenberq olmusdur Avropa yehudilerinin esasen de Macaristan heyatini xilas etmek ucun onlara Salvador vetendasligi haqqinda 40 000 saxta sened veren Salvador diplomati polkovnik Xose Artur Kastelyansin adi ictimaiyyete yalniz 2006 ci ilde melum oldu Onun bu addimi sayesinde 25 000 den cox insan xilas edilib Beynelxalq edaletliler arasinda Budapestdeki ispan numayende heyetinin uzvu Corc Perlas ve Ispaniyanin Afinadaki konsulu Sebastyan Romero Radiqalesin adini da qeyd etmek lazimdir 6 mart 2013 cu ilden Dunya mominlerinin Avropa xatire gunu qeyd edilir Bu xatire gunu 2012 ci ilde Avropa Parlamenti terefinden mueyyen edilib 13 Sayi ve meyarlari Redakte Dunya xalqlari momini Polsali rabiteci partizan Mariya Kotarbin ivrit ve polyak dilinde olan diplomu Yad va Sem 1 yanvar 2016 ci il etibarile 51 olkeden 26 119 sexsi Dunya xalqlarinin momini kimi tesdiq edib 14 Niderlandin Nivlande kendinin 117 sakininin her biri Fransanin Sambon sur Linyon kendinin ise 40 dan cox sakini bu ada layiq gorulub 15 Dunya xalqlari momini adi asagidaki meyarlara uygun geldiyi zaman teqdim edilir 16 Bir ve ya bir nece yehudini olum dusergelerine gonderilme ve ya derhal mehv edilme tehlukesinden xilas edilmesinde feal istirak etme Xilaskarin isteyi yehudini mehz xilas etmek olmali idi Xilaskarin atacagi addimlar pul meblegi ve ya diger kompensasiya qarsiliginda xilas olunanin basqa dine kecmesi usagin ovladliga goturulmesi ve s olmamali idi ve eger xilaskar pulu almisdirsa o bu pulu ozunun varlanmasi meqsedi ile deyil yalniz yehudinin xilasini temin etmek ucun goturmeli idi Xilaskara ve onun yaxinlarina real tehluke var idi Xususi hallarda xilaskarin iqtisadi ve ictimai rifahi nezere alinir Yuxarida gosterilenler yardim sayesinde sag qalanlarin sahidliyile ve ya xilasetme faktini tesdiq eden munasib senedlerin olmasi ile tesdiqlenir Meyarlar adin verilmesi meqsedi ile mueyyenlesdirilib ona gore de onlar hec de hemise elmi arasdirma metodlarina uygun gelmir Ise Adin verilmesi uzre komissiya da baxilmasi ucun lazim olan esas teleb xilas olunanin ona gosterilen yardimin xarakteri haqqinda sahidlik etmesidir Yalniz bezi hallarda komissiya arxiv senedlerini delil kimi yeteri subut olaraq qebul edib Sahid ifadeleri yalniz lazimi meyar deyil bu ifadeler cox vaxt hem de yegane subut hesab olunurlar 17 Mominlerin ekseriyyeti xilas olunanlarin muracietleri esasinda taniniblar yalniz az bir hisse ozlerinin tarixcilerin ve ya diger sexslerin erizeleri uzre askar olunublar Xilaskarlar ve xilas olunanlar barede melumatlar hele de tam deyil 17 Tesdiq edilmis her bir mominin serefine mukafatlandirma merasimi kecirilir Bu tedbir zamani mominin ozune ve ya onun vereselerine fexri sertifikat ve uzerinde iki dilde ivrit ve fransizca Yehudi xalqinin adindan minnetdarliq Bir heyati xilas eden butun dunyani xilas edir yazisi hekk olunmus medal verilir 18 Olkeler uzre statistika Redakte1 yanvar 2016 ci il etibarile 26 119 sexs Dunya xalqlarinin momini kimi tesdiq edilib 2 Sira Olke Mukafatlarin sayi1 Polsa 6 6202 Niderland Niderland 5 5163 Fransa 3 9254 Ukrayna 2 5445 Belcika 1 7076 Litva 8897 Macaristan 8378 Italiya 6719 Belarus 61810 Almaniya 58711 Slovakiya 55812 Yunanistan 32813 Rusiya 19714 Latviya Serbiya 13516 Xorvatiya Cexiya 11518 Avstriya Avstriya 10619 Moldova 7920 Albaniya 7521 Norvec 6222 Ruminiya 6023 Isvecre 4724 Bosniya ve Herseqovina Bosniya ve Herseqovina 4225 Ermenistan 2426 Danimarka 2227 Boyuk Britaniya 2128 Bolqaristan 2029 Simali Makedoniya Isvec 1031 Sloveniya Ispaniya 733 ABS 534 Estoniya Portuqaliya 336 Braziliya Braziliya CXR 238 Cili Kuba Ekvador Misir Salvador Gurcustan Irlandiya Yaponiya Luksemburq Monako Turkiye Vyetnam 1Taninmis mominler Redakte Raul Vallenberq Ciune Suqihara Oskar Sindler Alisa Battenberq Yan Karski Rudolf Vayql Paul Qruninger Aristides de Sousa Mendes Mariya Kotarb Giz Mip Cino Bartali Bavariyali Yelizaveta Karl Plaqqe Vladislav BartosevskiMominlere munasibet RedakteMominler onlarin xanimlari ve ovladlari Israilin fexri vetendasligi huququna sahibdirler Israilde yasayan beynelxalq edaletliler hemcinin onlarin heyat yoldaslari ve yetkinlik yasina catmayan usaqlari bir sira guzestlere malikdirler Hemin sexslere orta emek haqqi miqdarinda teqaud ve saglamliq sigortasi verilir hemcinin ev ve ehtiyac olan zaman tibbi destekle temin olunurlar 1 Umumilikde Israilde 130 Beynelxalq edaletli meskunlasmisdir Onlar Israilin nufuzlu daireleri terefinden semimiyyetle qarsilanmis ve onlara vetendasliq verilmisdir 1980 ci illerin ortalarindan etibaren onlara xususi teqaudler verilmeye baslandi Avropa olkelerinde Boyuk Britaniya Almaniya Avstriya Ukrayna Fransa yasayan dunya mominlerinin bir coxu hemin olkelerin milli mukafatlari ile teltif edilirler 19 Fransa hokumeti onun erazisinde fealiyyet gosteren mominleri o cumleden diger olke vetendaslarini meselen Vyetnam momini Pol Nquen Konq Ani Fexri Legion ordeni ile mukafatlandirir 20 2004 cu ilde Holokost elmi maarif merkezinin sedrleri Alla Herber ve Ilya Altman Rusiya prezidenti Vladimir Putine Rusiya mominlerinin xidmetlerini qeyd etmek xahisi ile muraciet edibler ancaq bir il sonra materiallar geri qaytarilib 21 Sonralar Ilya Altman bildirib ki Rusiya Yad va Sem terefinden taninan dunya mominlerini hec bir dovlet mukafatlari ile teltif etmeyen yegane dovletdir 22 Rusiya Yehudi Konqresi 1996 ci ilden Rusiyada yasayan her bir dunya mominine her ay maddi yardim gosterir 23 2010 cu il dekabrin 1 ne olan veziyyete gore Rusiya mominlerinden 9 neferi hele de sagdir 24 Istinadlar Redakte 1 2 Pravedniki narodov mira na sajte Vedomstva po nacionalnomu strahovaniyu Izrailya 1 2 In the synagogue on Poklonnaya hill will present an international project devoted to the righteous among the Nations Istifade tarixi 28 April 2016 Paying the Ultimate Price A Tribute to the Righteous Among the Nations ingilis yadvashem org Istifade tarixi 2015 10 10 Mykolas and Jadvyga Simelis A Tribute to the Righteous Among the Nations ingilis yadvashem org Istifade tarixi 2015 10 10 Richard C Lukas Zapomniany Holokaust Polacy pod okupacja niemiecka 1939 1945 Poznan Dom Wydawniczy Rebis 2012 s 248 ISBN 978 83 7510 832 3 Richard C Lukas Zapomniany Holokaust op cit s 402 403 Barbara Polak Biedni Polacy patrza i ratuja wywiad z Grzegorzem Berendtem Markiem Wierzbickim i Janem Zarynem Biuletyn IPN 3 98 s 16 marzec 2009 Anna Zechenter Jedenaste przyjmij blizniego pod swoj dach Biuletyn IPN 3 98 s 83 84 marzec 2009 Spisok 700 polyakov kaznennyh nacistami Holocaust History ZEGOTA Aid Polish Jews During the Holocaust Banalnost dobra ili kak italyanskie fashisty spasali evreev Kto zabyl arabov pravednikov narodov mira Mihael Dorfman Wsparcie dla ustanowienia Europejskiego Dnia Pamieci o Sprawiedliwych Pravedniki narodov mira po stranam i nacionalnoj prinadlezhnosti spasitelej 1 yanvarya 2016 About the Righteous Related Sites ingilis Yad Vashem Istifade tarixi 2015 05 06 Gunnar S Paulsson The Rescue of Jews by Non Jews in Nazi Occupied Poland The Journal of Holocaust Education volume 7 nos 1 amp 2 summer autumn 1998 pp 19 44 Reprinted in Collective Rescue Efforts of the Poles p 256 1 2 Iael Nidam Orvieto amp Irena Steinfeldt The Rescue of Jews in Albania Through the Perspective of the Yad Vashem Files of the Righteous Among the Nations PDF ingilis Yad Vashem Istifade tarixi 2015 12 20 Viktor Yushenko vvodit zvanie Pravednik mira Kto takie Pravedniki mira Velikaya Epoha Istifade tarixi 2015 7 21 parameter ignored CHEVALIER DE L ORDRE NATIONAL DE LA LEGION D HONNEUR ingilis Istifade tarixi 2015 11 19 Esquire jurnali 61 dekabr 2010 seh 201 Uroki Holokosta Eho Moskvy Istifade tarixi 2015 7 21 parameter ignored Pravedniki mira 2011 01 12 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 05 21 Esquire jurnali 61 dekabr 2010 seh 189 Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Dunya xalqlari edaletlileri ile elaqeli mediafayllar var Articles about Righteous Among the Nations Arxivlesdirilib 2016 04 09 at the Wayback Machine The Jewish Foundation for the Righteous Auschwitz Inside the Nazi State at PBS Site commemorating Poles who gave their lives to save Jews Gardens of the Righteous Worldwide Committee Essay Paying the ultimate price olu kecid by Irena Steinfeldt The Jerusalem Post 14 April 2009 Database about french righteous and anonymous who help them and resistances Holocaust Heroes Budapest Hungary Righteous Among The NationsMenbe https az wikipedia org w index php title Dunya xalqlari edaletlileri amp oldid 5966264, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.