Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azərbaycan meşələri — Azərbaycan Respublikasında meşələrin ümumi sahəsi 1213,7 min hektardır. Bundan meşə ilə örtülü sahə 1021,88 min hektar təşkil etməklə, ümumi ərazinin 11,8%-dir. Hər adam başına təqribən 0,12 ha meşə sahəsi düşür ki, bu da ümumdünya miqyasında götürülən müvafiq orta rəqəmdən 4 dəfə (0,48 ha) azdır.
Azərbaycan meşələrinin sahəsi ümumi əraziyə nisbətdə az olsalar da növ zənginliyi ilə məşhurdur. Burada 435 növ ağac və kol bitir, onlardan da 70-i endemik növlərə aiddir. Bütün Respublika ərazisi üçün enliyarpaqlı meşələr səciyyəvidir. Bu tip meşələr Böyük Qafqaz və Kiçik Qafqazın, Talış dağlarının alçaq və orta dağlıq ərazilərində geniş yayılmışdır. Azərbaycanın əksər meşələri (85%) dikliyi yüksək olan dağ yamaclarında yerləşməklə əvəzolunmaz torpaqqoruyucu, sutəmizləyici və iqlim saflaşdırıcı əhəmiyyətə malikdir.
Azərbaycan meşələri əhəmiyyətinə görə I qrupa aid edilir və bu meşələr Respublikanın müxtəlif bölgələrində müxtəlif tərzdə yayılmışdır. Bu bölgələrə xas olan xüsusiyyətlərdən biri müxtəlif təbii sərvətləri – mineral xam malı, suyun, enerjinin, torpaqların yerləşməsidir. Onların arasında meşə sərvətləri heç bir digər təbii sərvətlərə xas olmayan çoxsahəli funksiyaları yerinə yetirir. Meşələr yeganə təbiət kompleksi hesab olunur ki, onlar su, hava və torpaq kimi biosferanın çox vacib olan komponentlərinin sabitləşdirilməsinə şərait yaradır.
Respublika meşələrinin əksər sahələri (85%) Böyük Qafqazda, Kiçik Qafqazda və Talış dağ bölgəsində yerləşir.
Meşələrin çox hissəsi qiymətli ağac cinslərindən ibarətdir (palıd, fıstıq, vələs, cökə, ağcaqayın və s.). Respublikanın meşələrinin müxtəlifliyi, onun yayılması iqlim, torpaq, müxtəlif hündürlük qurşaqlarından və digər şəraitdən asılıdır.
Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi meşə siyasətini Meşələrin İnkişafı Departamenti vasitəsilə həyata keçirir.
Departament dövlət meşə fondunun ərazisində meşələrin qorunub mühafizə olunmasını, meşəbərpa və meşəsalma işlərinin, əkin-materialının yetişdirilməsini, meşə ağac və kol cinslərinin toxumlarının tədarükünü, meşə fondunun dövlət uçotunun və meşə kadastrının aparılmasını, meşələrə xidmət işlərinin və digər meşə təsərrüfatı tədbirlərinin həyata keçirilməsini, meşədən əlavə istifadə və yardımçı kənd təsərrüfatı sahələrinin məqsədyönlü və səmərəli aparılmasını təmin edir. Meşə təsərrüfatı tədbirlərinin, meşələrin torpaq qoruyucu, su saxlayıcı, mühit təmizləyici, sanitar gigiyenik və digər faydalı funksiyaların yüksəldilməsi istiqamətində aparılmasını təmin edir, ətraf mühit üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edən elmi mədəni və rekreasiya əhəmiyyətli təbiət komplekslərinin və obyektlərinin, bioloji müxtəlifliyin, eləcə də meşə fondunda yayılmış fauna növlərinin qorunması, meşə toxumçuluğu işlərinin aparılması zamanı genofondun saxlanması, artırılması istiqamətində tədbirlər həyata keçirir. Meşələrin İnkişafı Departamentinin tabeliyində 34 Regional Meşə Mühafizəsi və Bərpası Müəssisəsi, 3 Meşə Salma Müəssisəsi, 3 Regional Meşə Tingliyi Müəssisələri (Zərərvericilər və Xəstəliklərə qarşı Mübarizə Mərkəzi və Elmi Tədqiqat Meşəçilik İnstitutu) fəaliyyət göstərir. Nazirliyin yarandığı vaxtdan, 2001-ci ilin mayından başlayaraq Respublikanın bütün ərazilərində meşəbərpa, meşəsalma, əkin materialı yetişdirmə, toxum tədarükü və digər tədbirlərin həcmi xeyli genişləndirilmişdir.
H. Əliyevin 26 dekabr 2001-ci il tarixli fərmanı ilə Azərbaycan Respublikası Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinə tapşırılmışdır ki, dövlət və yerli özünüidarəetmə orqanlarını və elmi təşkilatları cəlb etməklə ölkədə meşələrin bərpa edilməsinə və artırılmasına dair, Milli Proqram hazırlayıb baxılmaq üçün Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinə təqdim etsin.
Bununla yanaşı eyni zamanda tapşırılmışdır ki, ardıcıl olaraq ekoloji cəhətcə dayanıqlı, sosial-iqtisadi inkişafa və heyvandarlığın və əkinçiliyin inkişafı ilə əlaqədar olaraq yay-qış otlaqlarının və biçənəklərin səmərəli istifadə olunması, torpaqların dağ yamaclarında, dərə və yarğanlarda çay məcralarında eroziyaya uğramasının, dağətəyi və düzən rayonlarda şoranlaşmanın qarşısının alınmasına dair Milli Proqramlar hazırlayıb aidiyyəti üzrə təqdim etsin.
Prezident fərmanının icrası ilə əlaqədar Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin "Meşələrin bərpa edilməsinə və artırılmasına dair" hazırladığı Milli Proqramın layihəsi müvafiq düzəliş və əlavələrlə 18 fevral 2003-cü il tarixdə 1152 saylı Prezident Sərəncamı ilə təsdiq edilmişdir. Bu proqrama əsasən ölkəmizin bütün regionlarında (2003–2008-ci illərdə) 69700 ha sahədə meşələr bərpa olunmalı və yeni meşəliklər salınmalıdır.
Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi yarandığı vaxtdan, 2001-ci ilin mayından başlayaraq ardıcıl, düzgün ekoloji siyasət apararaq Respublikada meşələrin bərpa edilməsi və yeni meşə massivlərinin yaradılması, şəhərətrafı qəsəbələrin, şose və magistral yollarının ətrafının yaşıllaşdırılması və arid zonalarda qoruyucu meşə massivlərinin yaradılması sahəsində irimiqyaslı işlərə başlamışdır. Bununla əlaqədar Respublikanın arid zonalarında meşə və yaşıllıqların salınması ən çətin olduğu şəraitlərdə 3 meşəsalma və 4 regional meşə tingliyi müəssisələri yaradılmışdır.(Naxçıvan, Abşeron, Quba və Kür).
Yeni yaradılmış Meşə Salma Müəssisələrinin və Respublikanın digər bölgələrində fəaliyyət göstərən Meşə Mühafizəsi və Bərpası Müəssisələrinin gücü ilə 2002-ci ildə 7753 ha, Milli Proqramın icrasına uyğun olaraq 2003-cü ildə isə 8721 ha sahədə meşəbərpa işləri aparılmış və yeni meşəliklər salınmışdır. Bu göstəricilər 2000–2001-ci ildə yerinə yetirilən meşəbərpa və meşəsalma işlərinin həcmindən, müvafiq olaraq 1,6–1,9 dəfə çoxdur. Müxtəlif çeşiddə əkin materiallarının yetişdirilməsi sahəsində də məqsədyönlü işlər görülmüşdür.
Belə ki, 2002-ci ildə qiymətli ağac və kol cinslərindən 12 milyon ədəd, 2003-cü ildə 32 milyon ədəd əkin materialı yetişdirilmişdir. Bu 2000–2001-ci ildə yetişdirilən əkin materiallarının həcmindən müvafiq olaraq 2–5 dəfə çox olmuşdur.
Meşəbərpa və meşəsalma işlərinin həcmi 2004-cü ildə artırılaraq 9000 hektara, əkin materiallarının yetişdirilməsi isə 35 milyon ədədə çatdırılması proqnozlaşdırılmışdır. Vaxtında aparılan təşkilati tədbirlərin nəticəsində 35 milyona qarşı 40 milyon əkin materialı yetişdirilmiş, 3700 ha sahədə yeni meşə salınmış 5403 ha sahədə təbii bərpaya kömək tədbirləri aparılmışdır.
2005-ci ilin yekun hesabatlarına görə ötən hesabat ilində 9500 hektarmeşəbərpa tədbirlərinə qarşı 9737 hektar sahədəmeşəbərpa tədbirləri aparılmışdır. Bundan 3860 hektarı yeni meşələrin salınmasıdır. Qalan 5877 hektarı təbii bərpaya kömək tədbirləridir. 35 mln. ədədə qarşı 38 mln. ədəd əkin materialı yetişdirilmişdir. Bu göstəricilər 2000–2001-ji ilin göstəricilərindən meşəbərpa tədbirləri üzrə 2–2,5 dəfə, əkin materiallarının yetişdirilməsi üzrə isə 6–10 dəfə çoxdur.
"Meşələrin bərpa edilməsinə və artırılmasına dair Milli Proqram"ın tələblərinə uyğun olaraq 2006-cı ildə meşəbərpa tədbirlərinin plan-proqnozlərı artırılaraq 10 min hektara çatdırılmışdır. Hal-hazırda bu istiqamətdə işlər davam etdirilir.
Göstərilənlərlə yanaşı meşə təsərrüfatı sistemində bir sıra problemlər hələ də mövcuddur. Belə ki, alternativ yanacaq növlərinin çatışmazlığı meşələrdə özbaşına qırıntının artmasına, qanunsuz mal-qara otarılması isə təbii bərpa prosesinin pozulmasına səbəb olur. Maddi texniki təminatın və maliyyə vəsaitinin çatışmazlığı, əmək haqqının aşağı olması aparılan bu cür meşə təsərrüfatı tədbirlərinə öz mənfi(-) təsirini göstərir.
Azərbaycan meşələrinin formasiyaları
Azərbaycan meşələrinin 95%-i dağlıq və dağətəyi sahələrdə, qalan 5%-i isə əsasən su vadilərində, düzənlik ərazilərdə yerləşir. Meşələr yayıldığı əraziyə görə sırf qoruyucu funksiyaları yerinə yetirdiyindən birinci qrup meşələrə aid edilir. Azərbaycan meşələrinin özünəməxsus meşə formasiyaları mövcuddur. Bu formasiyalar aşağıdakılardır :
- Qarmaqvari şamdan ibarət iynəyarpaqlı meşələr
- Ardıc seyrək meşəlikləri
- Şərq fıstığından ibarət fıstıq meşələri
- Palıd meşə formasiyaları
- Şabalıdyarpaq palıddan ibarət (Talış) meşələr
- ibarət aşağı dağ qurşağı meşələr
- Şərq palıdından ibarət yuxarı dağ qurşağı meşələr
- Uzunsaplaq palıddan ibarət düzən meşələr
- Araz palıdından ibarət az məhsuldar meşələr (Palıdın digər (qızılı palıd, qumral, kövrək palıd, boz palıd və s.) növləri ayrıca meşə formasiyası yaratmır və digər növlərin yaratdığı formasiyalarda iştirak edirlər.)
- Vələs meşə formasiyası
- Dəmirağacından ibarət relikt meşə formasiyası
- Ağcaqayın meşə formasiyası
- Məxməri ağcaqayından ibarət meşələr
- Tranttoveter ağcaqayından ibarət seyrək meşələr
- Xurma meşələri
- Qarağac meşələri
- Adi qozdan ibarət meşələr
- Adi şabalıddan ibarət meşələr
- ibarət meşələr
- İpək akasiyadan ibarət meşələr
- Yalanqozdan ibarət rütubətli meşələr
- Tozağacı meşələri Qovaq meşələri
- Kür-Araz sahilləri boyunca formalaşan Tuqay meşələri
Meşə florası və faunası haqqında
Meşələrin geniş massivindən biri də Talış dağ yamaclarını əhatə edir. Burada meşələr Astara, Lənkəran, Lerik, Masallı, Yardımlı, Cəlilabad və qismən də Biləsuvar inzibati rayonlarının ərazisində yayılmışdır. Meşələrin az hissəsi Kür və Araz çayları sahili boyunca uzanır və Tuğay tipli massiv şəklində lentvari ərazini tutur.
Azərbaycan meşələri zəngin florası və faunası ilə fərqlənir. Burada 125 fəsiləyə və 930 cinsə daxil olan ali bitkilərin 4500 növü yayılmışdır. Bunlardan 48 fəsiləyə, 135 cinsə mənsub olan 450 növ ağac və kollar ölkəmizin meşələrində bitir. Bu isə ölkə florasındakı bitki növlərinin 11-ni təşkil edir. Azərbaycan dendroflorasının tərkibində 70 regional endem növə təsadüf edilir. Bu da ümumi ağac və kol bitki növlərinin 16%-i deməkdir.
Respublika meşələrinin əsasını qışda yarpağını tökən enliyarpaqlı növlər təşkil edir. Meşə ilə örtülü sahə hakim cinslərə görə təqribən aşağıdakı kimi paylanmışdır: şam-0,04%, ardıc-2,37%, fıstıq-31,68%, palıd-23,4%, vələs-26,01%, göyrüş-0,01%, ağcaqayın-0,22%, qovaq-3,58%, qızılağac-1,87%, cökə-1,71%, qarağac-1,16%, digər cinslər-7,95% olduğu müəyyən edilmişdir. Meşələrin tərkibcə müxtəlif olmasına baxmayaraq, enliyarpaqlı meşələri əsasən fıstıq, palıd və vələs cinsləri əmələ gətirir. Meşə ilə örtülü ərazinin 85,5%-i bu üç cinsin payına düşür.
İynəyarpaqlı meşələr
İynəyarpaqlı meşələr (ardıc və şam) Respublika meşələrinin meşə ilə örtülü sahəsinin təqribən 1,6%-ni təşkil edir. İynəyarpaqlı meşələrdə (Pinus Hamata) təbii halda Kiçik Qafqazda Tovuz rayonu ərazisində Əsrik və Zəyəm çayları hövzəsində, nisbətən geniş sahəsi olan Kəpəz dağında Göygöl, Maralgöl ətrafı daşlı-qayalı yamaclarda), Böyük Qafqazda isə qarmaqvari şam Filizçayı (Balakənçayı) hövzəsində dəniz səthindən 800–1000 m yüksəklikdə 10 ha sahədə bitir.
İynəyarpaqlı meşələrdən Eldar oyuğu adlanan 400 ha-a yaxın sahədə kserofit şəraitdə Eldar şamı (Pinus Eldarica), əsasən təzə və rütubətli fıstıq meşələrində Qaraçöhrədən (Taxus Bacaata) ibarət enliyarpaqlı cinslərə qarışıq halda və ya kiçik meşəciklər şəklində ağaclıqlarda təsadüf edilir. Belə meşəciklərə Böyük Qafqazda -Qəbələ rayonunda Həmzəli qəbiristanlığında, Pirqulu və Oğuz rayonu meşələrində, Xızı, Dahardibi adlanan meşələrdə, Talış dağlarında — Lerik rayonu Hamazat kəndi ətrafı meşələrdə təsadüf edilir. Azərbaycanda giləmeyvəli qaraçöhrə ağacları tək-tək və qrup halında Böyük Qafqaz dağlarının cənub yamacı rayonlarında (Balakən rayonundan Şamaxı rayonunadək), Kiçik Qafqaz dağları rayonlarında (Tovuz, Gədəbəy, Daşkəsən) və Talış dağlarında dəniz səthindən 400–1800 metr yüksəkliklərdə bitir.
İynəyarpaqlı cinslərdən ən geniş ərazidə yayılmışı ardıc meşələridir. Azərbaycanda əsasən 6 ardıc növü bitir: kəsgin iyli ardıc, çoxmeyvəli ardıc, qırmızı ardıc, uzunsov ardıc, cırtdan ardıc və qazax ardıcı. Ağıriyli, çox meyvəli ardıc növləri Azərbaycanın quraq rayonlarında – Bozqır yaylada, Qobustanda, Böyük Qafqazda, Kiçik Qafqazda, Şəmkir, Oxçuçay, Həkəri çayları hövzələrində yayılmışdır. Cırtdan ardıcı və qazax ardıc kolları Böyük və Kiçik Qafqazın subalp zonasının daşlı-qayalı yamaclarında bitir.
Enliyarpaqlı meşələr
Azərbaycan Respublikasında həmişəyaşıl enliyarpaqlı meşələr yoxdur. Belə cinslərə yalnız Bakı, Gəncə, Şəki, Sumqayıt və digər iri şəhər və qəsəbələrdə yaşayış məntəqələrinin yaşıllıqlarında təsadüf edilir.
Azərbaycan Respublikası bir çox nadir kol növlərinin vətəni sayılır. üçüncü dövrün relikt bitkisi kimi Azərbaycan meşələrində geniş yayılmışdır. Bu ağac Böyük Qafqazın cənub, cənub-şərq issəsində daha tez-tez rast gəlinir. Gecböyüyən, lakin uzunömürlü qaracökə heç vaxt geniş sahələri əhatə etməyib. Eldar şamının vətəni Azərbaycandır, yayılma arealı isə Ceyrançöl ön dağlığının Eldar oyuğu sahəsidir. Talış dağlarında bitən üçüncü dövrün relikt və nadir ağaclarından dəmirağac, Lənkəran akasiyası, şabalıdyarpaq palıd və s. Azərbaycan meşələrinin əsas inciləridir.
Meşə təsərrüfatı ilə bağlı qanunlar
Azərbaycan Respublikasında meşədən qanunsuz istifadə cinayət hesab olunur. Nazirlər Kabinetinin (NK) 1993-cü il 636 saylı meşə təsərrüfatına dəymiş ziyana görə maddi məsuliyyətə cəlb edilmə qaydaları haqqında qərarında deyilir: "Qanunsuz meşə qırma, ağac və kolların kəsilməsinə, boy artımının dayanacaq dərəcəyə qədər zədələnməsinə, külək və qar ağırlığından sınmış və kök üstə quruyan ağacların icazəsiz mənimsənilməsinə, yandırılma və etinasız rəftara görə, ağac və kolların ərazisinə yararsız kanalizasiya sularının və kimyəvi suların axıdılmasına görə və digər amillərə görə cərimə miqdarı müəyyən edilməklə cinayət məsuliyyəti də nəzərdə tutulmuşdur". 1997-ci ildə qəbul edilmiş Meşə Məcəlləsinə əsasən, meşəçilərin tərtib etdikləri akta əsasən məhkəmə qanunlarının icra edilməsinə nəzarət edən idarə həmin cərimələrin ödənilməsini həyata keçirməkdə müstəqildir.
Meşələrin yaşı
Meşələrin yaş siniflərinə görə də paylanması müxtəlifdir. Belə ki, cavan meşələr meşə ilə örtülü sahənin 11,2%-ini, orta yaşlı ağaclar-63,3%-ini, yetişməkdə olan ağaclar-13,4%-ini, yetişmiş və yaşı ötmüş meşələr-12,1%-ini təşkil edir.
Hazırda Azərbaycan Respublikası ərazisində Milli Parklar, Dövlət Təbiət Qoruqları, Dövlət Təbiət Yasaqlıqları fəaliyyət göstərir. Bunlardan: Hirkan Milli Parkı – 2004-cü ilin fevral ayında Lənkəran və Astara rayonlarının inzibati ərazisində 21435 hektar sahədə yaradılmışdır. Meşələrdə Azərbaycanın "Qırmızı kitabı"na düşmüş Hirkan həmişəyaşıl şümşadı, dəmirağac, heyvan növlərindən bəbir, Talış qırqovulu, qara leylək, berkut və s. vardır.
Meşələrin qocalmasının əsas səbəbi orada mal-qaranın otarılmasıdır. Baxmayaraq ki, qanunla bu qadağandır. Çünki mal-qara meşələrdəki fidanları, pöhrələri yeyir, təbii bərpaya əngəl yaradır.
Meşələrin sıxlığı
Meşələrin sıxlığa görə paylanması müxtəlifdir. Respublika meşələrinin 13,7%-i aşağı (0,3–0,4), 2,62%-i orta (0,5–0,6), 18,3% normal (0,7–0,8) və 2,62%-i yüksək (0,9–1,0) sıxlıqdadır. Meşələrin ümumi orta sıxlığı-0,56 müəyyən edilmişdir.
İşğaldan azad olunmuş ərazilərdəki meşə fondu
261 min hektar meşə fondu sahəsi Ermənistan tərəfindən 30 il işğal altında qalmışdır.
Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində Ermənistan ordusunun əsgərləri tərəfindən qəsdən törədilmiş yanğınlar nəticəsində 100 min hektar otlaq, biçənək və yaşıllıqlar, həmçinin meşə sahələri yanaraq məhv olmuş, torpağın üst münbit qatı yararsız hala düşmüşdür. 29 mart 2003-cü il tarixli "Nəbz" qəzetinin 11 saylı buraxılışında ekoloq Mahmud Xəlilov və Nəsibə Əliyevanın birgə araşdırmasına görə, o zaman işğal altında olan ərazilərimizdə çox acınacaqlı vəziyyət olmuşdur.
Ağdərə və Xankəndi meşə təsərrüfatlarının böyük ərazisini əhatə edən məhsuldar fıstıq meşələri, Laçın rayonunun Şəlvə dərəsindəki qırmızı, dekorativ oduncaqlı mebel, parket üçün əvəzi olmayan iri gövdəli qırmızı palıd meşələri, Bəsitçay qoruğundakı möhtəşəm çinar və qoz ağacları, Kəlbəcər meşə təsərrüfatındakı mebel sənayesi üçün tayı-bərabəri olmayan ağacları ermənilər tərəfindən işğal dövründə kütləvi qırılaraq xarici ölkələrə satılmışdır.
İstinadlar
- "Azərbaycanin təbiəti haqqinda ümumi məlumat". 2015-01-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-05-04.
- "Azərbaycanın turizm coğrafiyası". 2018-04-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-05-04.
- "Azərbaycan Respublikasının meşələri". 2015-03-31 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-05-04.
- "Azərbaycanda meşə ehtiyatı..." 2015-04-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-05-04.
- Məmmədov Q. Ş. Xəlilov M. Y. Ekoloqların məlumat kitabı. "Elm" nəşriyyatı. Bakı: 2003
- "Meşə təsərrüfatına dəymiş ziyana görə maddi məsuliyyətə cəlb edilmə qaydaları haqqında". 2016-03-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-05-04.
- "Meşə Məcəlləsi məcəllə yox, günün tələblərini nəzərə almayan qanundur!". 2014-06-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-05-04.
- "Beynəlxalq Mətbuat Mərkəzi". 2015-06-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-05-04.
- "İşğal olunmuş ərazilərimizdə milli-mədəni, ekoloji terrora son!". 2015-02-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-05-04.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycan meseleri Azerbaycan Respublikasinda meselerin umumi sahesi 1213 7 min hektardir Bundan mese ile ortulu sahe 1021 88 min hektar teskil etmekle umumi erazinin 11 8 dir Her adam basina teqriben 0 12 ha mese sahesi dusur ki bu da umumdunya miqyasinda goturulen muvafiq orta reqemden 4 defe 0 48 ha azdir 1 Quba meseleri Azerbaycan mese ortuyu Azerbaycan meselerinin sahesi umumi eraziye nisbetde az olsalar da nov zenginliyi ile meshurdur Burada 435 nov agac ve kol bitir onlardan da 70 i endemik novlere aiddir Butun Respublika erazisi ucun enliyarpaqli meseler seciyyevidir Bu tip meseler Boyuk Qafqaz ve Kicik Qafqazin Talis daglarinin alcaq ve orta dagliq erazilerinde genis yayilmisdir Azerbaycanin ekser meseleri 85 dikliyi yuksek olan dag yamaclarinda yerlesmekle evezolunmaz torpaqqoruyucu sutemizleyici ve iqlim saflasdirici ehemiyyete malikdir 2 Azerbaycan meseleri ehemiyyetine gore I qrupa aid edilir ve bu meseler Respublikanin muxtelif bolgelerinde muxtelif terzde yayilmisdir Bu bolgelere xas olan xususiyyetlerden biri muxtelif tebii servetleri mineral xam mali suyun enerjinin torpaqlarin yerlesmesidir Onlarin arasinda mese servetleri hec bir diger tebii servetlere xas olmayan coxsaheli funksiyalari yerine yetirir Meseler yegane tebiet kompleksi hesab olunur ki onlar su hava ve torpaq kimi biosferanin cox vacib olan komponentlerinin sabitlesdirilmesine serait yaradir Respublika meselerinin ekser saheleri 85 Boyuk Qafqazda Kicik Qafqazda ve Talis dag bolgesinde yerlesir Meselerin cox hissesi qiymetli agac cinslerinden ibaretdir palid fistiq veles coke agcaqayin ve s Respublikanin meselerinin muxtelifliyi onun yayilmasi iqlim torpaq muxtelif hundurluk qursaqlarindan ve diger seraitden asilidir Ekologiya ve Tebii Servetler Nazirliyi mese siyasetini Meselerin Inkisafi Departamenti vasitesile heyata kecirir Departament dovlet mese fondunun erazisinde meselerin qorunub muhafize olunmasini meseberpa ve mesesalma islerinin ekin materialinin yetisdirilmesini mese agac ve kol cinslerinin toxumlarinin tedarukunu mese fondunun dovlet ucotunun ve mese kadastrinin aparilmasini meselere xidmet islerinin ve diger mese teserrufati tedbirlerinin heyata kecirilmesini meseden elave istifade ve yardimci kend teserrufati sahelerinin meqsedyonlu ve semereli aparilmasini temin edir Mese teserrufati tedbirlerinin meselerin torpaq qoruyucu su saxlayici muhit temizleyici sanitar gigiyenik ve diger faydali funksiyalarin yukseldilmesi istiqametinde aparilmasini temin edir etraf muhit ucun xususi ehemiyyet kesb eden elmi medeni ve rekreasiya ehemiyyetli tebiet komplekslerinin ve obyektlerinin bioloji muxtelifliyin elece de mese fondunda yayilmis fauna novlerinin qorunmasi mese toxumculugu islerinin aparilmasi zamani genofondun saxlanmasi artirilmasi istiqametinde tedbirler heyata kecirir Meselerin Inkisafi Departamentinin tabeliyinde 34 Regional Mese Muhafizesi ve Berpasi Muessisesi 3 Mese Salma Muessisesi 3 Regional Mese Tingliyi Muessiseleri Zerervericiler ve Xesteliklere qarsi Mubarize Merkezi ve Elmi Tedqiqat Mesecilik Institutu fealiyyet gosterir Nazirliyin yarandigi vaxtdan 2001 ci ilin mayindan baslayaraq Respublikanin butun erazilerinde meseberpa mesesalma ekin materiali yetisdirme toxum tedaruku ve diger tedbirlerin hecmi xeyli genislendirilmisdir H Eliyevin 26 dekabr 2001 ci il tarixli fermani ile Azerbaycan Respublikasi Ekologiya ve Tebii Servetler Nazirliyine tapsirilmisdir ki dovlet ve yerli ozunuidareetme orqanlarini ve elmi teskilatlari celb etmekle olkede meselerin berpa edilmesine ve artirilmasina dair Milli Proqram hazirlayib baxilmaq ucun Azerbaycan Respublikasi Nazirler Kabinetine teqdim etsin Bununla yanasi eyni zamanda tapsirilmisdir ki ardicil olaraq ekoloji cehetce dayaniqli sosial iqtisadi inkisafa ve heyvandarligin ve ekinciliyin inkisafi ile elaqedar olaraq yay qis otlaqlarinin ve biceneklerin semereli istifade olunmasi torpaqlarin dag yamaclarinda dere ve yarganlarda cay mecralarinda eroziyaya ugramasinin dageteyi ve duzen rayonlarda soranlasmanin qarsisinin alinmasina dair Milli Proqramlar hazirlayib aidiyyeti uzre teqdim etsin Prezident fermaninin icrasi ile elaqedar Ekologiya ve Tebii Servetler Nazirliyinin Meselerin berpa edilmesine ve artirilmasina dair hazirladigi Milli Proqramin layihesi muvafiq duzelis ve elavelerle 18 fevral 2003 cu il tarixde 1152 sayli Prezident Serencami ile tesdiq edilmisdir Bu proqrama esasen olkemizin butun regionlarinda 2003 2008 ci illerde 69700 ha sahede meseler berpa olunmali ve yeni meselikler salinmalidir Ekologiya ve Tebii Servetler Nazirliyi yarandigi vaxtdan 2001 ci ilin mayindan baslayaraq ardicil duzgun ekoloji siyaset apararaq Respublikada meselerin berpa edilmesi ve yeni mese massivlerinin yaradilmasi seheretrafi qesebelerin sose ve magistral yollarinin etrafinin yasillasdirilmasi ve arid zonalarda qoruyucu mese massivlerinin yaradilmasi sahesinde irimiqyasli islere baslamisdir Bununla elaqedar Respublikanin arid zonalarinda mese ve yasilliqlarin salinmasi en cetin oldugu seraitlerde 3 mesesalma ve 4 regional mese tingliyi muessiseleri yaradilmisdir Naxcivan Abseron Quba ve Kur Yeni yaradilmis Mese Salma Muessiselerinin ve Respublikanin diger bolgelerinde fealiyyet gosteren Mese Muhafizesi ve Berpasi Muessiselerinin gucu ile 2002 ci ilde 7753 ha Milli Proqramin icrasina uygun olaraq 2003 cu ilde ise 8721 ha sahede meseberpa isleri aparilmis ve yeni meselikler salinmisdir Bu gostericiler 2000 2001 ci ilde yerine yetirilen meseberpa ve mesesalma islerinin hecminden muvafiq olaraq 1 6 1 9 defe coxdur Muxtelif cesidde ekin materiallarinin yetisdirilmesi sahesinde de meqsedyonlu isler gorulmusdur Bele ki 2002 ci ilde qiymetli agac ve kol cinslerinden 12 milyon eded 2003 cu ilde 32 milyon eded ekin materiali yetisdirilmisdir Bu 2000 2001 ci ilde yetisdirilen ekin materiallarinin hecminden muvafiq olaraq 2 5 defe cox olmusdur Meseberpa ve mesesalma islerinin hecmi 2004 cu ilde artirilaraq 9000 hektara ekin materiallarinin yetisdirilmesi ise 35 milyon edede catdirilmasi proqnozlasdirilmisdir Vaxtinda aparilan teskilati tedbirlerin neticesinde 35 milyona qarsi 40 milyon ekin materiali yetisdirilmis 3700 ha sahede yeni mese salinmis 5403 ha sahede tebii berpaya komek tedbirleri aparilmisdir 2005 ci ilin yekun hesabatlarina gore oten hesabat ilinde 9500 hektarmeseberpa tedbirlerine qarsi 9737 hektar sahedemeseberpa tedbirleri aparilmisdir Bundan 3860 hektari yeni meselerin salinmasidir Qalan 5877 hektari tebii berpaya komek tedbirleridir 35 mln edede qarsi 38 mln eded ekin materiali yetisdirilmisdir Bu gostericiler 2000 2001 ji ilin gostericilerinden meseberpa tedbirleri uzre 2 2 5 defe ekin materiallarinin yetisdirilmesi uzre ise 6 10 defe coxdur Meselerin berpa edilmesine ve artirilmasina dair Milli Proqram in teleblerine uygun olaraq 2006 ci ilde meseberpa tedbirlerinin plan proqnozleri artirilaraq 10 min hektara catdirilmisdir Hal hazirda bu istiqametde isler davam etdirilir Gosterilenlerle yanasi mese teserrufati sisteminde bir sira problemler hele de movcuddur Bele ki alternativ yanacaq novlerinin catismazligi meselerde ozbasina qirintinin artmasina qanunsuz mal qara otarilmasi ise tebii berpa prosesinin pozulmasina sebeb olur Maddi texniki teminatin ve maliyye vesaitinin catismazligi emek haqqinin asagi olmasi aparilan bu cur mese teserrufati tedbirlerine oz menfi tesirini gosterir Mundericat 1 Azerbaycan meselerinin formasiyalari 2 Mese florasi ve faunasi haqqinda 2 1 Iyneyarpaqli meseler 2 2 Enliyarpaqli meseler 3 Mese teserrufati ile bagli qanunlar 4 Meselerin yasi 5 Meselerin sixligi 6 Isgaldan azad olunmus erazilerdeki mese fondu 7 Istinadlar 8 Hemcinin baxAzerbaycan meselerinin formasiyalariredakte nbsp Dagliq erazideki mese massivi Azerbaycan meselerinin 95 i dagliq ve dageteyi sahelerde qalan 5 i ise esasen su vadilerinde duzenlik erazilerde yerlesir Meseler yayildigi eraziye gore sirf qoruyucu funksiyalari yerine yetirdiyinden birinci qrup meselere aid edilir Azerbaycan meselerinin ozunemexsus mese formasiyalari movcuddur Bu formasiyalar asagidakilardir 3 Qarmaqvari samdan ibaret iyneyarpaqli meseler Ardic seyrek meselikleri Serq fistigindan ibaret fistiq meseleri Palid mese formasiyalari Sabalidyarpaq paliddan ibaret Talis meseler Qafqaz palidindan ibaret asagi dag qursagi meseler Serq palidindan ibaret yuxari dag qursagi meseler Uzunsaplaq paliddan ibaret duzen meseler Araz palidindan ibaret az mehsuldar meseler Palidin diger qizili palid qumral kovrek palid boz palid ve s novleri ayrica mese formasiyasi yaratmir ve diger novlerin yaratdigi formasiyalarda istirak edirler Veles mese formasiyasi Demiragacindan ibaret relikt mese formasiyasi Agcaqayin mese formasiyasi Mexmeri agcaqayindan ibaret meseler Tranttoveter agcaqayindan ibaret seyrek meseler Xurma meseleri Qaragac meseleri Adi qozdan ibaret meseler Adi sabaliddan ibaret meseler Azad agacindan ibaret meseler Ipek akasiyadan ibaret meseler Yalanqozdan ibaret rutubetli meseler Qizilagac meseleri Tozagaci meseleri Qovaq meseleri Kur Araz sahilleri boyunca formalasan Tuqay meseleriMese florasi ve faunasi haqqindaredakte nbsp Qarisiq seyrek meseler Meselerin genis massivinden biri de Talis dag yamaclarini ehate edir Burada meseler Astara Lenkeran Lerik Masalli Yardimli Celilabad ve qismen de Bilesuvar inzibati rayonlarinin erazisinde yayilmisdir Meselerin az hissesi Kur ve Araz caylari sahili boyunca uzanir ve Tugay tipli massiv seklinde lentvari erazini tutur Azerbaycan meseleri zengin florasi ve faunasi ile ferqlenir Burada 125 fesileye ve 930 cinse daxil olan ali bitkilerin 4500 novu yayilmisdir Bunlardan 48 fesileye 135 cinse mensub olan 450 nov agac ve kollar olkemizin meselerinde bitir Bu ise olke florasindaki bitki novlerinin 11 ni teskil edir Azerbaycan dendroflorasinin terkibinde 70 regional endem nove tesaduf edilir Bu da umumi agac ve kol bitki novlerinin 16 i demekdir 4 Respublika meselerinin esasini qisda yarpagini token enliyarpaqli novler teskil edir Mese ile ortulu sahe hakim cinslere gore teqriben asagidaki kimi paylanmisdir sam 0 04 ardic 2 37 fistiq 31 68 palid 23 4 veles 26 01 goyrus 0 01 agcaqayin 0 22 qovaq 3 58 qizilagac 1 87 coke 1 71 qaragac 1 16 diger cinsler 7 95 oldugu mueyyen edilmisdir Meselerin terkibce muxtelif olmasina baxmayaraq enliyarpaqli meseleri esasen fistiq palid ve veles cinsleri emele getirir Mese ile ortulu erazinin 85 5 i bu uc cinsin payina dusur Iyneyarpaqli meselerredakte Iyneyarpaqli meseler ardic ve sam Respublika meselerinin mese ile ortulu sahesinin teqriben 1 6 ni teskil edir Iyneyarpaqli meselerde Qarmaqvari sama Pinus Hamata tebii halda Kicik Qafqazda Tovuz rayonu erazisinde Esrik ve Zeyem caylari hovzesinde nisbeten genis sahesi olan Kepez daginda Goygol Maralgol etrafi dasli qayali yamaclarda Boyuk Qafqazda ise qarmaqvari sam Filizcayi Balakencayi hovzesinde deniz sethinden 800 1000 m yukseklikde 10 ha sahede bitir Iyneyarpaqli meselerden Eldar oyugu adlanan 400 ha a yaxin sahede kserofit seraitde Eldar sami Pinus Eldarica esasen teze ve rutubetli fistiq meselerinde Qaracohreden Taxus Bacaata ibaret enliyarpaqli cinslere qarisiq halda ve ya kicik mesecikler seklinde agacliqlarda tesaduf edilir Bele meseciklere Boyuk Qafqazda Qebele rayonunda Hemzeli qebiristanliginda Pirqulu ve Oguz rayonu meselerinde Xizi Dahardibi adlanan meselerde Talis daglarinda Lerik rayonu Hamazat kendi etrafi meselerde tesaduf edilir Azerbaycanda gilemeyveli qaracohre agaclari tek tek ve qrup halinda Boyuk Qafqaz daglarinin cenub yamaci rayonlarinda Balaken rayonundan Samaxi rayonunadek Kicik Qafqaz daglari rayonlarinda Tovuz Gedebey Daskesen ve Talis daglarinda deniz sethinden 400 1800 metr yuksekliklerde bitir Iyneyarpaqli cinslerden en genis erazide yayilmisi ardic meseleridir Azerbaycanda esasen 6 ardic novu bitir kesgin iyli ardic coxmeyveli ardic qirmizi ardic uzunsov ardic cirtdan ardic ve qazax ardici Agiriyli cox meyveli ardic novleri Azerbaycanin quraq rayonlarinda Bozqir yaylada Qobustanda Boyuk Qafqazda Kicik Qafqazda Semkir Oxcucay Hekeri caylari hovzelerinde yayilmisdir Cirtdan ardici ve qazax ardic kollari Boyuk ve Kicik Qafqazin subalp zonasinin dasli qayali yamaclarinda bitir 5 Enliyarpaqli meselerredakte Azerbaycan Respublikasinda hemiseyasil enliyarpaqli meseler yoxdur Bele cinslere yalniz Baki Gence Seki Sumqayit ve diger iri seher ve qesebelerde yasayis menteqelerinin yasilliqlarinda tesaduf edilir Azerbaycan Respublikasi bir cox nadir kol novlerinin veteni sayilir Qaracoke ucuncu dovrun relikt bitkisi kimi Azerbaycan meselerinde genis yayilmisdir Bu agac Boyuk Qafqazin cenub cenub serq issesinde daha tez tez rast gelinir Gecboyuyen lakin uzunomurlu qaracoke hec vaxt genis saheleri ehate etmeyib Eldar saminin veteni Azerbaycandir yayilma areali ise Ceyrancol on dagliginin Eldar oyugu sahesidir Talis daglarinda biten ucuncu dovrun relikt ve nadir agaclarindan demiragac Lenkeran akasiyasi sabalidyarpaq palid ve s Azerbaycan meselerinin esas incileridir Mese teserrufati ile bagli qanunlarredakteAzerbaycan Respublikasinda meseden qanunsuz istifade cinayet hesab olunur Nazirler Kabinetinin NK 1993 cu il 636 sayli mese teserrufatina deymis ziyana gore maddi mesuliyyete celb edilme qaydalari haqqinda qerarinda deyilir Qanunsuz mese qirma agac ve kollarin kesilmesine boy artiminin dayanacaq dereceye qeder zedelenmesine kulek ve qar agirligindan sinmis ve kok uste quruyan agaclarin icazesiz menimsenilmesine yandirilma ve etinasiz reftara gore agac ve kollarin erazisine yararsiz kanalizasiya sularinin ve kimyevi sularin axidilmasina gore ve diger amillere gore cerime miqdari mueyyen edilmekle cinayet mesuliyyeti de nezerde tutulmusdur 1997 ci ilde qebul edilmis Mese Mecellesine esasen mesecilerin tertib etdikleri akta esasen mehkeme qanunlarinin icra edilmesine nezaret eden idare hemin cerimelerin odenilmesini heyata kecirmekde musteqildir 6 Meselerin yasiredakteMeselerin yas siniflerine gore de paylanmasi muxtelifdir Bele ki cavan meseler mese ile ortulu sahenin 11 2 ini orta yasli agaclar 63 3 ini yetismekde olan agaclar 13 4 ini yetismis ve yasi otmus meseler 12 1 ini teskil edir Hazirda Azerbaycan Respublikasi erazisinde Milli Parklar Dovlet Tebiet Qoruqlari Dovlet Tebiet Yasaqliqlari fealiyyet gosterir Bunlardan Hirkan Milli Parki 2004 cu ilin fevral ayinda Lenkeran ve Astara rayonlarinin inzibati erazisinde 21435 hektar sahede yaradilmisdir Meselerde Azerbaycanin Qirmizi kitabi na dusmus Hirkan hemiseyasil sumsadi demiragac heyvan novlerinden bebir Talis qirqovulu qara leylek berkut ve s vardir Meselerin qocalmasinin esas sebebi orada mal qaranin otarilmasidir Baxmayaraq ki qanunla bu qadagandir Cunki mal qara meselerdeki fidanlari pohreleri yeyir tebii berpaya engel yaradir 7 Meselerin sixligiredakteMeselerin sixliga gore paylanmasi muxtelifdir Respublika meselerinin 13 7 i asagi 0 3 0 4 2 62 i orta 0 5 0 6 18 3 normal 0 7 0 8 ve 2 62 i yuksek 0 9 1 0 sixliqdadir Meselerin umumi orta sixligi 0 56 mueyyen edilmisdir Isgaldan azad olunmus erazilerdeki mese fonduredakte261 min hektar mese fondu sahesi Ermenistan terefinden 30 il isgal altinda qalmisdir 8 Azerbaycanin isgal olunmus erazilerinde Ermenistan ordusunun esgerleri terefinden qesden toredilmis yanginlar neticesinde 100 min hektar otlaq bicenek ve yasilliqlar hemcinin mese saheleri yanaraq mehv olmus torpagin ust munbit qati yararsiz hala dusmusdur 29 mart 2003 cu il tarixli Nebz qezetinin 11 sayli buraxilisinda ekoloq Mahmud Xelilov ve Nesibe Eliyevanin birge arasdirmasina gore o zaman isgal altinda olan erazilerimizde cox acinacaqli veziyyet olmusdur Agdere ve Xankendi mese teserrufatlarinin boyuk erazisini ehate eden mehsuldar fistiq meseleri Lacin rayonunun Selve deresindeki qirmizi dekorativ oduncaqli mebel parket ucun evezi olmayan iri govdeli qirmizi palid meseleri Besitcay qorugundaki mohtesem cinar ve qoz agaclari Kelbecer mese teserrufatindaki mebel senayesi ucun tayi beraberi olmayan ayi findigi agaclari ermeniler terefinden isgal dovrunde kutlevi qirilaraq xarici olkelere satilmisdir 9 Istinadlarredakte Azerbaycanin tebieti haqqinda umumi melumat 2015 01 28 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 05 04 Azerbaycanin turizm cografiyasi 2018 04 18 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 05 04 Azerbaycan Respublikasinin meseleri 2015 03 31 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 05 04 Azerbaycanda mese ehtiyati 2015 04 08 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 05 04 Memmedov Q S Xelilov M Y Ekoloqlarin melumat kitabi Elm nesriyyati Baki 2003 Mese teserrufatina deymis ziyana gore maddi mesuliyyete celb edilme qaydalari haqqinda 2016 03 06 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 05 04 Mese Mecellesi mecelle yox gunun teleblerini nezere almayan qanundur 2014 06 14 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 05 04 Beynelxalq Metbuat Merkezi 2015 06 11 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 05 04 Isgal olunmus erazilerimizde milli medeni ekoloji terrora son 2015 02 17 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 05 04 Hemcinin baxredakteTopxana mesesi Tuqay meseleri Azerbaycanda mesesizlesdirme nbsp Vikianbarda Azerbaycan meseleri ile elaqeli mediafayllar var Menbe https az wikipedia org w index php title Azerbaycan meseleri amp oldid 7662646 Iyneyarpaqli meseler