fbpx
Wikipedia

Azərbaycanın təbiət abidələri

Avqust 01, 2021

Azərbaycanın, eləcə də Qafqazın bütöv ərazisi subtropik zonada yerləşir və bu da iqlimin bəzi tiplərinin və yarım tiplərinin formalaşmasına təsir edir. Planetdə mövcud olan 11 iqlim tipindən 9-u çoxda geniş ərazisi olmayan Azərbaycanda (86,6 min km2 ) yerləşir. Relyef forması ziddiyyətliliyi ilə xarakterizə olunur: O 28 km dünya okeanı səviyyəsindən 4466 km (Bazardüzü zirvəsi) mütləq hündürlüyədək dəyişir. Ölkənin bir hissəsində yaşı 500 milyon ili aşan dağ süxurları, o biri yerdə dünən yaranan cavan çöküntülər diqqət çəkir.

Azərbaycanın dövlət qoruqları, Dövlət Təbiət Yasaqlıqları və Milli Parkların xəritəsi

Dağların hündürlüyünün yüksəkliyə doğru artımı relyefin formalaşmasına səbəb olur və bu da coğrafi zonaların dəyişikliyini yaxşı ifadə edir. Əlaqələr, qarşılıqlı təsir, iqlim tipləri və yarım tiplərinin qarşılıqlı təsirləri, yamacların quruluşu və ərazidə üstünlük təşkil edən küləklərin istiqaməti təbii relyef formasının əmələ gəlməsinə səbəb olur. Azərbaycan təbiətinin unikal gözəlliyi və onun ətraf mühiti turistlərin diqqətini cəlb edir.

Azərbaycanın təbii abidələri aşağıdakı qruplara bölünür:

  • Geoloji
  • Geoloji-geomorfoloji
  • Hidrogeoloji
  • Hidroloji
  • Flora
  • Fauna
  • Landşaft

Geoloji abidələr

Azərbaycan Respublikasının ərazisi və Qafqazın bütün ərazisi Alp qırışıqlığı zonasındadır və mürəkkəb tektonik quruluşa malikdir. Son 13-15 min illər ərzində Azərbaycan Respublikasının ərazisində mövcud olan geoloji-geomorfoloji prosesləri iqlim şəraiti və dənizin çəkilməsi unikal relyef formasını yaratmışdır. Bütün dövrlərdə dağ süxurlarının yaşı (Alt paleolit dövründən indiyədək) insanların diqqətini cəlb etmişdir. Azərbaycan ərazisində olan tərkibi metomorfizləşən kristal şistlərdən ibarət olan ən qədim süxurlar aşağı paleozoy dövrünə aid olan yataqlardadır. Azərbaycan ərazisi Paleontoloji və mineroloji abidələrə görə çox zəngindir. Azərbaycanın dağ süxurlarının yaş fərqliliyi 570 milyon illərdən (şist, qneys) son dövr dəniz yataqlarının yaşına kimi dəyişir (əhəngdaşı, palçıq, qum, çınqıl və s.)

Tovuz, Yardımlı və Cəlilabad regionlarında Erkən Kembri və Kembri dövrünə aid yataqlar və Xəzər sahilində yerləşən dəniz yataqları turizm baxımdan çox əhəmiyyətlidir. Sarmat yataqları da unikal geoloji abidələr sırasındadır və onlar 3600 m mütləq hündürlükdə qorunmuş və bəzi yerlərdə ayrıca qalıq formalarında da tapıla bilir. Eyni yataqlardan Qafqazın başqa yerlərində də rast gəlinir. Şahdağda onların yayıldığı ərazilərin qorunması məqsədəuyğun olardı.

Geoloji-geomorfoloji abidələr

 
Dünyada ən hündür palçıq vulkanı Torağay

Quraqlıq-eroziya-denudasiya kimi relyef yaradan proseslərin nəticəsində qədim relyef formaları üzərində dağlar, təpələr və müxtəlif qayalar formalaşdı. Onların əksəriyyəti intruziv süxurlardan ibarətdir (İlandağ, Naxacar, Əlincə). Bəzi ərazilərdə Devon dövrünün qədim kristal süxurlarından üzə çıxır (Dəhnə, Sarıdağ, Vəlidağ). Pliosen dövrünün süxurlarına Ambizlər qalıq dağlarında, Qobustanda Quşqayasında rast gəlinir. Cənub-şərqi Qafqazda təbaşir dövrünün Lusitan əhəngdaşlarından ibarət olan Dibrar növünün qayaları var. Bütövlükdə onlar kəskin qayalar ilə ifadə edilir . Burada keçmişdə müdafiə məqsədilə tikilmiş qalaların qalıqları turist və alpinistlərin diqqətini cəlb edir (Çıraqqala, Şexubqala və s.); Onların bəziləri Şabran (Çıraqqala) və İsmayıllı (Talıstan) rayonlarında yerləşir. Kəpəz dağı Yura dövrünün əhəngdaşlarından ibarətdir.

Dağəmələgəlmə proseslərinin təsiri altında yaranan relyef formaları zaman və məkan baxımından müxtəlif dəyişikliyə uğrayır. Çay vadilərinin izləri allüvium, allüvium-prolüvium ( suayrıcı, Xızı kəndinin yaxınlığında Tuğçayın mənbəyində yerləşir, Kiş çayın hövzəsində Meşəbaşı, Suvagil kəndindən şərqə doğru Muxaxçay hövzəsində, Əlişçay vadisinin sağ yamacındakı suayrıcıda yerləşir) və allüvium-fluvioloji yataqlardan (Kəm moreni və konqlomeratlar) ibarətdir. Çay terrraslarının deformasiyaya uğramış əraziləri, Böyük Suval və Kələki yamaclarının düzənliklərində qədim dreyf konuslarının terraslarıda diqqət çəkən relyef formalarındandır.

Neogen dövründən fəaliyyətdə olan palçıq vulkanları Azərbaycanın unikal geoloji abidələri hesab edilir. Palçıq vulkanları həm quruda, həm də dənizdə mövcuddur. Palçıq vulkanları hündürlüyü 1 km-dən artıq olan qaz alovu və palçıq daş brekçiyasının atılması ilə püskürür. Qara tüstüyə bürünmüş alovlu dillər qorxu təəssüratı yaradır. Hətta palçıq vulkanlarının püskürməsindən sonra palçıq brekçiya axını yamacda alovlu lava axınını xatırladır. Azərabaycanda mövcud olan bəzi palçıq vulkanları:

Hidrogeoloji abidələr

Mineral bulaqlar hidrogeoloji abidələrə aid olunur. Onlar Azərbaycanın ərazisində geniş yayılıb. Kimyəvi tərkibinə görə mineral bulaq mənbələrin 10-dan çox növü aşkar olunmuşdur: Hidrokarbonatlı, hidrokarbonat-xloridlı, hidrokarbonat –xlorid-sulfatlı, hidrokarbonat-sulfatlı, xlorid-hidrokarbonatlı, sulfat-xloridli və s. Bunlardan başqa, qeyri müəyyən kimyəvi tərkibə malik bəzi mənbələr var. Mənbələrin boşalması gün ərzində 10-dan 100 min litrə çatır. 30-dan çox mənbənin su temperaturu + 20 °C-dən +70 °C-yə çatır. Bu mənbələrin suları mədə-bağırsaq, dəri, ürək-damar, revmatizm xəstəliklərinin müalicəsi üçün istifadə edilir. Onlar arasında tibbi əhəmiyyətə malik mineral mənbələr var:

Hidroloji abidələr

 
Qoçyataq şəlaləsi. İlisu kəndi

Azərbaycan ərazisində əsasən dağ çayları üstünlük təşkil edir. Çayların yuxarı və aşağı axınlarının arasında hündürlük fərqi bəzən 2000-3000 metrə çatır və çayın mənbəyindən mənsəbinə qədər məsafə 15–20 km-dən 30 km-ə qədərdir. Məhz buna görə də dərin dərələr boyunca axan sürətli çaylar özünə məxsus relyef formaları yaradır. Qusarçay, Qudyalçay, Kişçay, Kürmükçay, Tərtərçay, Zəyəmçay, Naxçıvançay, Lənkərançay və digər çaylar çox cəlbedici gözəlliyə malikdir və bir çoxunda şəlalələr vardır. Azərbaycanda 2 növ şəlalələr mövcuddur: daimi və müvəqqəti şəlalələr. Onlardan ən hündür, bolsulu və əsrarəngiz gözəlliyə malik olanları bunlardı:

Hidroloji abidələrdən göllər daha çox maraqlıdır. Azərbaycan ərazisində 7 tip göl müşahidə edilsədə onlardan bəzilər öz forma və gözəlliyi ilə diqqəti cəlb edir.

Floristik abidələr

Azərbaycan ərazisinin bitki örtüyü başqa fiziki-coğrafi komponentlərdə olduğu kimi, istər yükəklik, istər isə üfüqi qanunauyğunluğa tabedir. Lakin bitkilər yerli təbii şəraitin, o cümlədən də iqlim və relyefin dəyişməsi ilə əlaqədar olaraq daxili diferensiasiyaya da uğrayırlar. Flora landşaftın parlaq komponentlərindən biridir. Düzənliklərdə və dağlarda landşaft dəyişikliyi bütün landşaft formalaşması faktorunu əks etdirir. Buna görə də flora təkcə fiziki-coğrafi mühitin əsas komponentlərindən biri deyil eləcədə landşaft formalaşmasının daxili quruluşunun kriteriyasını faktorların qarşılıqlı əlaqəsinə də xidmət edir. Floristik abidələr ətraf mühiti xüsusi gözəllik verir . Məsələn, yol boyu müşahidə edilən yaşı 1500-1700 il olan çinarlar təbiətin qiymətli hədiyyəsidir. Onlar mühafizə olunur və diqqətlə qorunurlar. Azərbaycan ərazisində Şərq çinarı təbii şəkildə ancaq Zəngilan rayonunun Bəsitçay hövzəsində saxlanılmışdır. Eldar şamının yeganə təbii vətəni Ceyrançöl dağlığının Elləroyuğu sahəsində, Eldar Şamı Dövlət Təbiət Qoruğunda saxlanılır.

Sultanbud meşəsi (püstə), Göygöl küknar ağacı və s. floristik abidələr kimi qorunur. Quba-Xaçmaz yolunda piramida şəkilli çinarlar və Oğuz-Şəki-Zaqatala-Balakən yolu boyunca fındıq plantasiyaları mənzərəli landşaft yaradır. Azərbaycanda mövcud olan endemik və qalıq flora (dəmirağac şabalıdyarpaq palıd) və s.əsasən Talış dağlarında inkişaf etmişdir.

Faunastik abidələr

Azərbaycan təbiətinin müxtəlifliyi heyvanlar aləminin də müxtəlif olmasına səbəb olmuşdur. Uzaq geoloji keçmişdən başlamış bu günə qədər heyvanlar aləmi ciddi dəyişikliklərə uğramış, Qafqaz, eləcə də ona qonşu olan İran, Orta Asiya, Aralıq dənizi ətrafı və başqa ərazilərdəki bəzi heyvan növlərinin miqrasiyası hesabına zənginləşmişdir.

Xəzər danizi sahil zonalarında, qamışlı bataqlıq və göllərdə çöl donuzu, qamış pişiyi, dovşan, tülkü, quşlardan iri qırmızı anqut, kiçik ağ vağ sultan toyuğu və s. yaşayır. Tuqay meşələrinin özünəməxsus heyvanlar aləmi vardır. Burda porsuq, kirpi, yarasa, ağacdələn, bayquş, ququ quşu, çalağan və s. geniş yayılıb.

Yarımsəhra və quru çöl təbiətli düzlərdə ceyran, cüyür nəyin ki ölkəmizin, həmçinin qafqazın nadır incilərindən hesab olunur. Düzənlik meşə və dağətəyi kolluqlarda (Şollar düzü, Alazan-Əyriçay çökəkliyi və s) ayı, cüyür, dovşan, vaşaq, vəhşi pişik, süleysin, sincab, yereşən yaşayır. Dağ meşələrində Qafqaz maralı, cüyür, qarapaça, Dağıstan dağ keçisi, ayı, vaşaq, daşlıq dələsi geniş yayılıb.

İlin mart-aprel və oktyabr-noyabr aylarında Abşeron arxipelaqı adalarına qədər gələn Xəzər suitisi Dünya okeanının ən kiçik suitisi kimi "Ginnesin Rekordlar Kitabı"na daxil edilmişdir. Eləcədə qağayılar, qaz, ördək, qutan və başqa quşlar bölgənin daimi sakinlərindəndir. Dənizdə nərə, bölgə, uzunburun, qızıl balıq, Xəzər siyənəyi, xəşəm, kütüm, sazan, ilanbalığı üstünlük təşkil edir. Kür çayının özünəməxsus 30-dan artıq balıq növü var. (Kür qumlaqcası, mursa və s)

İstinadlar

  • Azərbaycanın təbii abidələri (xülasə). B.Budaqov
  • Azərbaycan təbiəti

Ədəbiyyat

  • B.A.Budaqov. "Azərbaycan təbiyyəti" Bakı. 1988.
  • Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 2-ci cild: Argentina – Babilik (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2010. səh. 449–455. ISBN 978-9952-441-05-5. (#script_parameter)

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

  • Azərbaycan təbiəti haqqında ümumi məlumat 2017-02-27 at the Wayback Machine

Avqust 01, 2021
azərbaycanın, təbiət, abidələri, azərbaycanın, eləcə, qafqazın, bütöv, ərazisi, subtropik, zonada, yerləşir, iqlimin, bəzi, tiplərinin, yarım, tiplərinin, formalaşmasına, təsir, edir, planetdə, mövcud, olan, iqlim, tipindən, çoxda, geniş, ərazisi, olmayan, azə. Azerbaycanin elece de Qafqazin butov erazisi subtropik zonada yerlesir ve bu da iqlimin bezi tiplerinin ve yarim tiplerinin formalasmasina tesir edir Planetde movcud olan 11 iqlim tipinden 9 u coxda genis erazisi olmayan Azerbaycanda 86 6 min km2 yerlesir Relyef formasi ziddiyyetliliyi ile xarakterize olunur O 28 km dunya okeani seviyyesinden 4466 km Bazarduzu zirvesi mutleq hundurluyedek deyisir Olkenin bir hissesinde yasi 500 milyon ili asan dag suxurlari o biri yerde dunen yaranan cavan cokuntuler diqqet cekir Azerbaycanin dovlet qoruqlari Dovlet Tebiet Yasaqliqlari ve Milli Parklarin xeritesi Daglarin hundurluyunun yuksekliye dogru artimi relyefin formalasmasina sebeb olur ve bu da cografi zonalarin deyisikliyini yaxsi ifade edir Elaqeler qarsiliqli tesir iqlim tipleri ve yarim tiplerinin qarsiliqli tesirleri yamaclarin qurulusu ve erazide ustunluk teskil eden kuleklerin istiqameti tebii relyef formasinin emele gelmesine sebeb olur Azerbaycan tebietinin unikal gozelliyi ve onun etraf muhiti turistlerin diqqetini celb edir Azerbaycanin tebii abideleri asagidaki qruplara bolunur Geoloji Geoloji geomorfoloji Hidrogeoloji Hidroloji Flora Fauna LandsaftMundericat 1 Geoloji abideler 2 Geoloji geomorfoloji abideler 3 Hidrogeoloji abideler 4 Hidroloji abideler 5 Floristik abideler 6 Faunastik abideler 7 Istinadlar 8 Edebiyyat 9 Hemcinin bax 10 Xarici kecidlerGeoloji abideler Redakte Elince dagi Culfa rayonu Azerbaycan Respublikasinin erazisi ve Qafqazin butun erazisi Alp qirisiqligi zonasindadir ve murekkeb tektonik qurulusa malikdir Son 13 15 min iller erzinde Azerbaycan Respublikasinin erazisinde movcud olan geoloji geomorfoloji prosesleri iqlim seraiti ve denizin cekilmesi unikal relyef formasini yaratmisdir Butun dovrlerde dag suxurlarinin yasi Alt paleolit dovrunden indiyedek insanlarin diqqetini celb etmisdir Azerbaycan erazisinde olan terkibi metomorfizlesen kristal sistlerden ibaret olan en qedim suxurlar asagi paleozoy dovrune aid olan yataqlardadir Azerbaycan erazisi Paleontoloji ve mineroloji abidelere gore cox zengindir Azerbaycanin dag suxurlarinin yas ferqliliyi 570 milyon illerden sist qneys son dovr deniz yataqlarinin yasina kimi deyisir ehengdasi palciq qum cinqil ve s Tovuz Yardimli ve Celilabad regionlarinda Erken Kembri ve Kembri dovrune aid yataqlar ve Xezer sahilinde yerlesen deniz yataqlari turizm baximdan cox ehemiyyetlidir Sarmat yataqlari da unikal geoloji abideler sirasindadir ve onlar 3600 m mutleq hundurlukde qorunmus ve bezi yerlerde ayrica qaliq formalarinda da tapila bilir Eyni yataqlardan Qafqazin basqa yerlerinde de rast gelinir Sahdagda onlarin yayildigi erazilerin qorunmasi meqsedeuygun olardi Geoloji geomorfoloji abideler Redakte Dunyada en hundur palciq vulkani Toragay Kepez dagi Quraqliq eroziya denudasiya kimi relyef yaradan proseslerin neticesinde qedim relyef formalari uzerinde daglar tepeler ve muxtelif qayalar formalasdi Onlarin ekseriyyeti intruziv suxurlardan ibaretdir Ilandag Naxacar Elince Bezi erazilerde Devon dovrunun qedim kristal suxurlarindan uze cixir Dehne Saridag Velidag Pliosen dovrunun suxurlarina Ambizler qaliq daglarinda Qobustanda Qusqayasinda rast gelinir Cenub serqi Qafqazda tebasir dovrunun Lusitan ehengdaslarindan ibaret olan Dibrar novunun qayalari var Butovlukde onlar keskin qayalar ile ifade edilir Burada kecmisde mudafie meqsedile tikilmis qalalarin qaliqlari turist ve alpinistlerin diqqetini celb edir Ciraqqala Sexubqala ve s Onlarin bezileri Sabran Ciraqqala ve Ismayilli Talistan rayonlarinda yerlesir Kepez dagi Yura dovrunun ehengdaslarindan ibaretdir Dagemelegelme proseslerinin tesiri altinda yaranan relyef formalari zaman ve mekan baximindan muxtelif deyisikliye ugrayir Cay vadilerinin izleri alluvium alluvium proluvium suayrici Xizi kendinin yaxinliginda Tugcayin menbeyinde yerlesir Kis cayin hovzesinde Mesebasi Suvagil kendinden serqe dogru Muxaxcay hovzesinde Eliscay vadisinin sag yamacindaki suayricida yerlesir ve alluvium fluvioloji yataqlardan Kem moreni ve konqlomeratlar ibaretdir Cay terrraslarinin deformasiyaya ugramis erazileri Boyuk Suval ve Keleki yamaclarinin duzenliklerinde qedim dreyf konuslarinin terraslarida diqqet ceken relyef formalarindandir Neogen dovrunden fealiyyetde olan palciq vulkanlari Azerbaycanin unikal geoloji abideleri hesab edilir Palciq vulkanlari hem quruda hem de denizde movcuddur Palciq vulkanlari hundurluyu 1 km den artiq olan qaz alovu ve palciq das brekciyasinin atilmasi ile puskurur Qara tustuye burunmus alovlu diller qorxu teessurati yaradir Hetta palciq vulkanlarinin puskurmesinden sonra palciq brekciya axini yamacda alovlu lava axinini xatirladir Azerabaycanda movcud olan bezi palciq vulkanlari Agzibir Axtarma Pasali Ayrantoken Bendovan Durovdag Lokbatan Otmanbozdag Toragay UctepeHidrogeoloji abideler RedakteMineral bulaqlar hidrogeoloji abidelere aid olunur Onlar Azerbaycanin erazisinde genis yayilib Kimyevi terkibine gore mineral bulaq menbelerin 10 dan cox novu askar olunmusdur Hidrokarbonatli hidrokarbonat xloridli hidrokarbonat xlorid sulfatli hidrokarbonat sulfatli xlorid hidrokarbonatli sulfat xloridli ve s Bunlardan basqa qeyri mueyyen kimyevi terkibe malik bezi menbeler var Menbelerin bosalmasi gun erzinde 10 dan 100 min litre catir 30 dan cox menbenin su temperaturu 20 C den 70 C ye catir Bu menbelerin sulari mede bagirsaq deri urek damar revmatizm xesteliklerinin mualicesi ucun istifade edilir Onlar arasinda tibbi ehemiyyete malik mineral menbeler var Daridag Sirab Badamli Ilisu Sirlan Xaltan Vayxir IstisuHidroloji abideler Redakte Qocyataq selalesi Ilisu kendi Goygol golu Azerbaycan erazisinde esasen dag caylari ustunluk teskil edir Caylarin yuxari ve asagi axinlarinin arasinda hundurluk ferqi bezen 2000 3000 metre catir ve cayin menbeyinden mensebine qeder mesafe 15 20 km den 30 km e qederdir Mehz buna gore de derin dereler boyunca axan suretli caylar ozune mexsus relyef formalari yaradir Qusarcay Qudyalcay Kiscay Kurmukcay Tertercay Zeyemcay Naxcivancay Lenkerancay ve diger caylar cox celbedici gozelliye malikdir ve bir coxunda selaleler vardir Azerbaycanda 2 nov selaleler movcuddur daimi ve muveqqeti selaleler Onlardan en hundur bolsulu ve esrarengiz gozelliye malik olanlari bunlardi Afurca Velvelecay Ilisu Kurmukcay Mucuq Demiraparancay Hemzeli Hemzelicay Katex Katexcay Yeddi gozelHidroloji abidelerden goller daha cox maraqlidir Azerbaycan erazisinde 7 tip gol musahide edilsede onlardan beziler oz forma ve gozelliyi ile diqqeti celb edir Buzlaq menseli goller Sahdag Bazarduzu Murovdag ve s zirveler olan yukseklik zonada yerlesirler Subasar menseli goller esasen Kurun subasar hissesinde yerlesirler Sarisu Haciqabul Mehman Aggol ve s Bend menseli goller Kicik Qafqazda musahide olunurlar Goygol Maralgol Aggol Qaragol ve s Laqun menseli goller Xezer denizinin sahilboyu zonasinda yerlesirler Gumusovan Agzibircala ve s Karst menseli goller Qobustanda Hacinohurda Ceyrancolde yerlesirler Surusme menseli goller Atacay Sumqayitcay Girdimancay ve s caylarin hovzelerinde yerlesirler Relikt menseli goller Abseron yarimadasinda yerlesirler Masazir Boyuksor Kurdaxani Qanligol ve s Floristik abideler Redakte Eldar sami Azerbaycan erazisinin bitki ortuyu basqa fiziki cografi komponentlerde oldugu kimi ister yukeklik ister ise ufuqi qanunauygunluga tabedir Lakin bitkiler yerli tebii seraitin o cumleden de iqlim ve relyefin deyismesi ile elaqedar olaraq daxili diferensiasiyaya da ugrayirlar Flora landsaftin parlaq komponentlerinden biridir Duzenliklerde ve daglarda landsaft deyisikliyi butun landsaft formalasmasi faktorunu eks etdirir Buna gore de flora tekce fiziki cografi muhitin esas komponentlerinden biri deyil elecede landsaft formalasmasinin daxili qurulusunun kriteriyasini faktorlarin qarsiliqli elaqesine de xidmet edir Floristik abideler etraf muhiti xususi gozellik verir Meselen yol boyu musahide edilen yasi 1500 1700 il olan cinarlar tebietin qiymetli hediyyesidir Onlar muhafize olunur ve diqqetle qorunurlar Azerbaycan erazisinde Serq cinari tebii sekilde ancaq Zengilan rayonunun Besitcay hovzesinde saxlanilmisdir Eldar saminin yegane tebii veteni Ceyrancol dagliginin Elleroyugu sahesinde Eldar Sami Dovlet Tebiet Qorugunda saxlanilir Sultanbud mesesi puste Goygol kuknar agaci ve s floristik abideler kimi qorunur Quba Xacmaz yolunda piramida sekilli cinarlar ve Oguz Seki Zaqatala Balaken yolu boyunca findiq plantasiyalari menzereli landsaft yaradir Azerbaycanda movcud olan endemik ve qaliq flora demiragac sabalidyarpaq palid ve s esasen Talis daglarinda inkisaf etmisdir Faunastik abideler Redakte Xezer suitisi Azerbaycan tebietinin muxtelifliyi heyvanlar aleminin de muxtelif olmasina sebeb olmusdur Uzaq geoloji kecmisden baslamis bu gune qeder heyvanlar alemi ciddi deyisikliklere ugramis Qafqaz elece de ona qonsu olan Iran Orta Asiya Araliq denizi etrafi ve basqa erazilerdeki bezi heyvan novlerinin miqrasiyasi hesabina zenginlesmisdir Xezer danizi sahil zonalarinda qamisli bataqliq ve gollerde col donuzu qamis pisiyi dovsan tulku quslardan iri qirmizi anqut kicik ag vag sultan toyugu ve s yasayir Tuqay meselerinin ozunemexsus heyvanlar alemi vardir Burda porsuq kirpi yarasa agacdelen bayqus ququ qusu calagan ve s genis yayilib Yarimsehra ve quru col tebietli duzlerde ceyran cuyur neyin ki olkemizin hemcinin qafqazin nadir incilerinden hesab olunur Duzenlik mese ve dageteyi kolluqlarda Sollar duzu Alazan Eyricay cokekliyi ve s ayi cuyur dovsan vasaq vehsi pisik suleysin sincab yeresen yasayir Dag meselerinde Qafqaz marali cuyur qarapaca Dagistan dag kecisi ayi vasaq dasliq delesi genis yayilib Ilin mart aprel ve oktyabr noyabr aylarinda Abseron arxipelaqi adalarina qeder gelen Xezer suitisi Dunya okeaninin en kicik suitisi kimi Ginnesin Rekordlar Kitabi na daxil edilmisdir Elecede qagayilar qaz ordek qutan ve basqa quslar bolgenin daimi sakinlerindendir Denizde nere bolge uzunburun qizil baliq Xezer siyeneyi xesem kutum sazan ilanbaligi ustunluk teskil edir Kur cayinin ozunemexsus 30 dan artiq baliq novu var Kur qumlaqcasi mursa ve s Istinadlar RedakteAzerbaycanin tebii abideleri xulase B Budaqov Azerbaycan tebietiEdebiyyat RedakteB A Budaqov Azerbaycan tebiyyeti Baki 1988 Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde 2 ci cild Argentina Babilik 25 000 nus Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2010 seh 449 455 ISBN 978 9952 441 05 5 script parameter Hemcinin bax RedakteAzerbaycan cografiyasi Azerbaycan faunasi Azerbaycan florasiXarici kecidler RedakteAzerbaycan tebieti haqqinda umumi melumat Arxivlesdirilib 2017 02 27 at the Wayback MachineMenbe https az wikipedia org w index php title Azerbaycanin tebiet abideleri amp oldid 5720198, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.