fbpx
Wikipedia

Hirkan Milli Parkı

Avqust 28, 2021

Hirkan Milli Parkı — Azərbaycanın Lənkəran rayonu ərazisində milli park. 2004-cü ildə yaradılmışdır. Ərazisi 40 358 hektar, (403,58 km²) sahəni əhatə edir.

Hirkan Milli Parkı

Hirkan Milli Parkı
BTMB kateqoriyası — II (Milli park)
Sahəsi 40 358 hektar, (403,58 km²)
Mütləq hündürlüyü 243 m
Yaradılma tarixi 9 fevral 2004
İdarəetmə orqanı AETSN
Florası Şabalıdyarpaq palıd, dəmirağac, vələs, Lənkəran akasiyası
Faunası Bəbir, xallı maral, vaşaq, porsuq, qaban, cüyür, yenot
Yerləşməsi
38°37′ şm. e. 48°42′ ş. u.
Ölkə  Azərbaycan
Rayon Lənkəran rayonu
Yaxın şəhər Lənkəran
Hirkan Milli Parkı
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ümumi məlumat

Hirkan Milli Parkı Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı ilə 2004-cü ilin 9 fevral tarixində yaradılmışdır. Milli Park Azərbaycanın cənubi-şərqində, Lənkəran inzibati rayonunun ərazisində yerləşir.

Milli Parkın yaradılmasında əsas məqsəd həmin ərazidə təbiətin kompleks şəkildə qorunması, Üçüncü dövrün relikt və endemik bitki növlərinin mühafizəsi, Azərbaycan Respublikasının "Qırmızı Kitabı"na daxil edilmiş tipik flora və fauna növlərinin qorunub saxlanılması, ətraf mühitin monitorinqinin həyata keçirilməsi, ictimaiyyətin məlumatlandırılması, eləcə də tədqiqatlar, turizm və istirahət üçün şəraitin təşkilidir. Hirkan Milli Parkının ərazisinin çox hissəsi meşələrlə örtülüdür. Burada ən isti ayın orta temperaturu 270S olur.

Hirkan Milli Parkının ərazisi şaquli qurşaq üzrə çox ucalmasa da (1000 m-ə qədər), şərqdən qərbə dağlara qalxdıqca, meşələrin şaquli qurşaqlar üzrə dəyişdiyini müşahidə etmək olar: aşağı hissədə əsasən, şabalıdyarpaq palıd, dəmirağac və vələsin (Lənkəran akasiyası, Xəzər lələyi, Hirkan ənciri, Qafqaz xurması, Azat, və s. ilə birlikdə) üstünlük təşkil etdiyi meşələr yayılmışdır.

Hündürlüyə qalxdıqca, əsasən dəmirağac, qismən də şabalıdyarpaq palıd azalır, onları fıstıq meşələri əvəz edir. Milli Parkın meşələrində ayıdöşəyi, Hirkan bigəvəri, Hirkan şümşadı, pırkal, müxtəlif lianlar geniş yayılmışdır. Bu bitkilərin əksəriyyətinin adı Azərbaycanın "Qırmızı Kitabı"na daxil edilmişdir.

Hirkan Milli Parkının ornitofaunasına daxil olan qara leylək, məzar qartalı, qıvrımlələk qutan, turac, mərmər cürə, Talış qırqovulu,Hirkan arıquşu, toğlugötürən və s. quşların adları Azərbaycanın "Qırmızı Kitabı"na daxil edilmişdir. Parkın heyvanat aləmi çox zəngindir. Burada məməlilərdən bəbir, xallı maral, vaşaq, porsuq, qaban, cüyür, yenot və s. növlərə rast gəlmək olar.

Flora

Hirkan Milli Parkı hirkan tipli meşələrə xas üçüncü dövrə məxsus qiymətli bitki növlərinin olduğu kimi gələcək nəsillərə çatdırmaq, onun unikal növlərinin və bu tipdə olan meşələrin təbii formada dəyişikliklərinin tədqiq edilməsi baxımından çox önəmlidir. Milli Parkda 450 növ ağac və kol cinslərinin 174-növü mövcuddur ki, onların da 36-sı endemik növlərdir.

Burada əsas meşə əmələ gətirən edifikatorlar: Şərq fıstıqı, Şabalıdyarpaq palıd, Qafqaz vələsi, Şuşa vələsi, Şərq vələsi, dəmirağacı növləridir. Milli Parkın bir hissəsini qarışıq meşələr təşkil edir. Burada 1 km2 ərazidə 35-ə yaxın növdə ağac və kol növlərinə rast gəlmək olur. Onların arasında əsasən şabalıdyarpaq palıd, fıstıq, vələs, dəmirağac, qızılağac, azat ağacı, Qafqaz xurması və s. ağac növləri xüsusi yer tutur ki, bunların da bir çoxu reliktdir. Bu ağacların orta yaşı 120-150 ildir. Meşələrin orta boniteti II-III, orta sıxlığı, 0,57-0,51-dir.

Hirkan tipli qarışıq meşələrdə (500–600 m dəniz səzviyyəsi yüksəklikdə) demək olar ki, dəmirağacı meşə tərkibindən çıxır. Dəmirağac meşələrində əsas kompanentləri şabalıdyarpaq palıd və Qafqaz vələsi növləri təşkil edir (tək-tək və ya qrup halda). Belə meşələrin tərkibinə yalanqoz, ürəkvariyarpaq qızılağac, saqqallı qızılağac, tək-tək qarağac cinsinə aid olan müxtəlif növlər aiddir. Dəmirağac üçün ölü döşənək xarakterik haldır. Bu tipdə meşələr müxtəlif formada olur: palıd-dəmirağac (7p+3d) palıd-vələs-dəmirağac (5p+3v+2d) və ya vələs dəmirağac (6v+4d) və s.

Hirkan Milli Parkının yerləşdiyi ərazi təbii iqliminə görə rütübətli subtropik xüsusiyyətinə malikdir. Bu ərazilər sonuncu buzlaşmaya məruz qalmamışdır. Məhz bu səbəbdən bu ərazi endemik və üçüncü dövrə mənsub olan çoxlu relikt mənşəli bitki örtüyünə malik olan elementlərlə zəngindir. Hirkan Milli Parkı zəngin flora tərkibinə malikdir. Azərbaycanda olan ali bitki növlərinin təqribən 1/3-i Hirkan meşələrində mövcuddur və onların bir qismi endemikdir. Təkcə Milli Parkın ərazisində mövcud olan ağac və kolların 36 növü relikt və endemikdir. Hirkan meşələrinin hər 1000 hektarına 32 bitki növü düşür ki, bu da Qafqazda olan 18 flora əyalətləri üzrə birinci yeri tutur.

 
Hirkan Milli Parkı

Milli Parkın ərazsində yuxarıda qeyd etdiyimiz bitkilərlə yanaşı müxtəlif lianlar və sarmaşıqlar, üzüm tənəkləri (tək-tək), mərəvçə, Pastuxov daşsarmaşığı, böyürtkan, itburnu kolları və s. bitkilər də vardır ki, bunlar əsasən aşağı qurşaqda, düzən meşələrdə geniş yayılmışdır və keçilməz yaşıl sədlər yaradırlar.

Aşağı dağ və dağətəyi qurşaqlarda dəmirağac meşələrində əsas kompanentlərdən başqa qarışıq halda Qafqaz xurması, ipək akasiyası, Hirkan ənciri, adi göyrüş, heyva, ağyarpaq qovaq, qarağac, Hirkan azatı və su qıraqlarında isə xüsusi ilə söyüd, Qafqaz yemişanı, xırdayarpaq yemişan, əzgil, bəzən də xırda alça kolları, fars böyürtkanı, hündür mərəvçə və s. müxtəlif növlər yer tutur. Hirkan tipli meşələrdə ot bitkiləri zəif inkişaf edir.

Dəniz səviyyəsindən yuxarı 1600 m yüksəkliklərdə qaragilə, nadir halda qaraçöhrə, meşə gilası, dəfnəgilənar, şabalıd (çox nadir) və s. bitkiləri görmək olar.

Milli parkın nüvə hissəsi 2010-cu ilin əvvəllərinədək mövcud olan ərazinin təqribən 40-45%-ni əhatə etmişdir. Praktiki olaraq istifadə olunmayan və əsrlərlə toxunulmamış, indiki günümüzə qədər istifadəsiz formada gəlib çıxmış unikal meşə örtükləri təbii ki, Milli Parkın nüvəsi olan hissəyə aid edilmişdir. Milli Parkın nüvəsi bir sıra tələblərə cavab verməlidir; ərazinin florası heç bir kənar təsirə məruz qalmamalı, fauna növlərinin həyat tərzinə heç bir müdaxilə olunmamalıdır, yalnız tədqiqat və elmi məqsədlərlə, xüsusi icazə olduqda bu ərazilərdə bu və ya digər işlərin aparılmasına yol verilir . Parkın ərazisində nadir olan, həmçinin geniş yayılmış bitkilərin əksəriyyətinin adları Azərbaycan Respublikasının "Qırmızı Kitabı"na daxil edilmişdir. Bunlardan Hirkan şumşadı, Hirkan ənciri, Hirkan armudu, Şabalıdyarpaq palıd, Dəmirağac, Hirkan bigəvəri, Qafqaz xurması, budaqlı danaya, İpək akasiyası, Xəzər lələyi, ürəkyarpaq qızılağac və s. göstərmək olar. Həmçinin, Parkda Azərbaycan Respublikasının “Qırmızı Kitab”ına daxil edilmiş endemik ot bitkiləri də geniş yayılmışdır. Bunlardan nazikyarpaq anoqramma, Hirkan xincolusu, Radde ayıdöşəyini və s. göstərmək olar. Bu bitkilər meşələrin aşağı yarusunun yaranmasında mühüm rol oynayırlar.

Fauna

 
Hirkan Milli Parkında flaminqolar

Hirkan Milli Parkının ərazisində məskunlaşmış fauna növ baxımından çox zəngindir. Burada Ön Asiya bəbiri, qonur ayı, zolaqlı kaftar, canavar, su samuru, vaşaq, cüyür, çöl donuzu, tirəndaz, çaqqal, porsuq, meşə pişiyi, tülkü və s. növlərə rast gəlinir. Həmçinin, Milli Parkın ərazisində Ussuriya xallı maralı da məskunlaşmış və yerli şəraitə uyğunlaşmışdır.

Hirkan Milli Parkının ərazisində bir sıra endemik quş növləri də məskunlaşmışdır. Onlara böyük talış alabəzək ağacdələn, kiçik talış alabəzək ağacdələn, hirkan arıquşu, talış qırqovulu və s. aiddir. Azərbaycan Respublikasının “Qırmızı Kitab”ına daxil edilmiş çox nadir herpetofauna və entomofauna növləri də burada özünün müxtəlifliyi ilə diqqəti cəlb edir. Milli Parkın ərazisində 117 növdə quş nümünələrinə rast gəlmək mümkündür ki, onların da 68 növü Milli Park ərazisində məskunlaşmış növlərdir.

Milli Parkın ərazisində məməlilər sinfinə aid olan 6 dəstədə 40 növ qeydə alınmışdır: yırtıcılar dəstəsinə aid olan ön Asiya bəbiri, ayı, zolaqlı kaftar, canavar, vaşaq, çaqqal, porsuq, meşə pişiyi, tülkü, su samuru, gəlincik, yenot, daşlıq dələsi.

Ön Asiya bəbiri, vaşaq, meşə pişiyi Azərbaycan Respublikasının “Qırmızı Kitab”ına, zolaqlı kaftar Azərbaycan Respublikasının “Qırmızı Kitab”ına və Beynəlxalq Təbiəti Mühafizə Cəmiyyətinin siyahısına, su samuru Beynəlxalq Təbiəti Mühafizə Cəmiyyətinin siyahısına daxil edilmişdir və qanunla qorunur.

Yarasalar dəstəsindən Milli Parkın ərazisində kiçik nalburun Beynəlxalq Təbiəti Mühafizə Cəmiyyətinin siyahısına daxil edilmişdir və qanunla qorunur. EUROBATS konfransına görə bütün yarasa növləri mühafizə olunur.

Hirkan Milli Parkının entomofaunasında 550-yə yaxın həşərat növləri qeydə alınmışdır. Burada məskunlaşmış həşəratlar iki ekoloji qruplara ayrılır; mezofillər və kserofillər. Kserofillərə arılar, otbiçənlər, əqrəblər, bəzi gənələr və hörümçəklər, mezofillərə isə əsasən bitkiyeyən həşəratlar aiddir.

Filateliyada

  • Azərbaycan poçt markaları, 2013

  • Azərbaycan poçt markaları, 2013

İstinadlar

  1. ARB Şəki (09.12.2016). "Qoruqlarda nə qorunur?" (azərb.). Youtube.com. İstifadə tarixi: 2016-12-10.

Mənbə

Xarici keçidlər

  Vikianbarda Hirkan Milli Parkı ilə əlaqəli mediafayllar var.
  • E. F. Yusifov və V. C. Hacıyev. Hirkan Biosfer Rezervatı[ölü keçid]

Həmçinin bax

Avqust 28, 2021
hirkan, milli, parkı, azərbaycanın, lənkəran, rayonu, ərazisində, milli, park, 2004, ildə, yaradılmışdır, ərazisi, hektar, sahəni, əhatə, edir, btmb, kateqoriyası, milli, park, sahəsi, hektar, mütləq, hündürlüyü, myaradılma, tarixi, fevral, 2004idarəetmə, orqa. Hirkan Milli Parki Azerbaycanin Lenkeran rayonu erazisinde milli park 2004 cu ilde yaradilmisdir Erazisi 40 358 hektar 403 58 km saheni ehate edir Hirkan Milli ParkiHirkan Milli ParkiBTMB kateqoriyasi II Milli park Sahesi 40 358 hektar 403 58 km Mutleq hundurluyu 243 mYaradilma tarixi 9 fevral 2004Idareetme orqani AETSNFlorasi Sabalidyarpaq palid demiragac veles Lenkeran akasiyasiFaunasi Bebir xalli maral vasaq porsuq qaban cuyur yenotYerlesmesi38 37 sm e 48 42 s u Olke AzerbaycanRayon Lenkeran rayonuYaxin seher LenkeranHirkan Milli Parki Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Umumi melumat 2 Flora 3 Fauna 4 Filateliyada 5 Istinadlar 6 Menbe 7 Xarici kecidler 8 Hemcinin baxUmumi melumat RedakteHirkan Milli Parki Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin Serencami ile 2004 cu ilin 9 fevral tarixinde yaradilmisdir 1 Milli Park Azerbaycanin cenubi serqinde Lenkeran inzibati rayonunun erazisinde yerlesir Milli Parkin yaradilmasinda esas meqsed hemin erazide tebietin kompleks sekilde qorunmasi Ucuncu dovrun relikt ve endemik bitki novlerinin muhafizesi Azerbaycan Respublikasinin Qirmizi Kitabi na daxil edilmis tipik flora ve fauna novlerinin qorunub saxlanilmasi etraf muhitin monitorinqinin heyata kecirilmesi ictimaiyyetin melumatlandirilmasi elece de tedqiqatlar turizm ve istirahet ucun seraitin teskilidir Hirkan Milli Parkinin erazisinin cox hissesi meselerle ortuludur Burada en isti ayin orta temperaturu 270S olur Hirkan Milli Parkinin erazisi saquli qursaq uzre cox ucalmasa da 1000 m e qeder serqden qerbe daglara qalxdiqca meselerin saquli qursaqlar uzre deyisdiyini musahide etmek olar asagi hissede esasen sabalidyarpaq palid demiragac ve velesin Lenkeran akasiyasi Xezer leleyi Hirkan enciri Qafqaz xurmasi Azat ve s ile birlikde ustunluk teskil etdiyi meseler yayilmisdir Hundurluye qalxdiqca esasen demiragac qismen de sabalidyarpaq palid azalir onlari fistiq meseleri evez edir Milli Parkin meselerinde ayidoseyi Hirkan bigeveri Hirkan sumsadi pirkal muxtelif lianlar genis yayilmisdir Bu bitkilerin ekseriyyetinin adi Azerbaycanin Qirmizi Kitabi na daxil edilmisdir Hirkan Milli Parkinin ornitofaunasina daxil olan qara leylek mezar qartali qivrimlelek qutan turac mermer cure Talis qirqovulu Hirkan ariqusu toglugoturen ve s quslarin adlari Azerbaycanin Qirmizi Kitabi na daxil edilmisdir Parkin heyvanat alemi cox zengindir Burada memelilerden bebir xalli maral vasaq porsuq qaban cuyur yenot ve s novlere rast gelmek olar Flora RedakteHirkan Milli Parki hirkan tipli meselere xas ucuncu dovre mexsus qiymetli bitki novlerinin oldugu kimi gelecek nesillere catdirmaq onun unikal novlerinin ve bu tipde olan meselerin tebii formada deyisikliklerinin tedqiq edilmesi baximindan cox onemlidir Milli Parkda 450 nov agac ve kol cinslerinin 174 novu movcuddur ki onlarin da 36 si endemik novlerdir Burada esas mese emele getiren edifikatorlar Serq fistiqi Sabalidyarpaq palid Qafqaz velesi Susa velesi Serq velesi demiragaci novleridir Milli Parkin bir hissesini qarisiq meseler teskil edir Burada 1 km2 erazide 35 e yaxin novde agac ve kol novlerine rast gelmek olur Onlarin arasinda esasen sabalidyarpaq palid fistiq veles demiragac qizilagac azat agaci Qafqaz xurmasi ve s agac novleri xususi yer tutur ki bunlarin da bir coxu reliktdir Bu agaclarin orta yasi 120 150 ildir Meselerin orta boniteti II III orta sixligi 0 57 0 51 dir Hirkan tipli qarisiq meselerde 500 600 m deniz sezviyyesi yukseklikde demek olar ki demiragaci mese terkibinden cixir Demiragac meselerinde esas kompanentleri sabalidyarpaq palid ve Qafqaz velesi novleri teskil edir tek tek ve ya qrup halda Bele meselerin terkibine yalanqoz urekvariyarpaq qizilagac saqqalli qizilagac tek tek qaragac cinsine aid olan muxtelif novler aiddir Demiragac ucun olu dosenek xarakterik haldir Bu tipde meseler muxtelif formada olur palid demiragac 7p 3d palid veles demiragac 5p 3v 2d ve ya veles demiragac 6v 4d ve s Hirkan Milli Parkinin yerlesdiyi erazi tebii iqlimine gore rutubetli subtropik xususiyyetine malikdir Bu eraziler sonuncu buzlasmaya meruz qalmamisdir Mehz bu sebebden bu erazi endemik ve ucuncu dovre mensub olan coxlu relikt menseli bitki ortuyune malik olan elementlerle zengindir Hirkan Milli Parki zengin flora terkibine malikdir Azerbaycanda olan ali bitki novlerinin teqriben 1 3 i Hirkan meselerinde movcuddur ve onlarin bir qismi endemikdir Tekce Milli Parkin erazisinde movcud olan agac ve kollarin 36 novu relikt ve endemikdir Hirkan meselerinin her 1000 hektarina 32 bitki novu dusur ki bu da Qafqazda olan 18 flora eyaletleri uzre birinci yeri tutur Hirkan Milli Parki Milli Parkin erazsinde yuxarida qeyd etdiyimiz bitkilerle yanasi muxtelif lianlar ve sarmasiqlar uzum tenekleri tek tek merevce Pastuxov dassarmasigi boyurtkan itburnu kollari ve s bitkiler de vardir ki bunlar esasen asagi qursaqda duzen meselerde genis yayilmisdir ve kecilmez yasil sedler yaradirlar Asagi dag ve dageteyi qursaqlarda demiragac meselerinde esas kompanentlerden basqa qarisiq halda Qafqaz xurmasi ipek akasiyasi Hirkan enciri adi goyrus heyva agyarpaq qovaq qaragac Hirkan azati ve su qiraqlarinda ise xususi ile soyud Qafqaz yemisani xirdayarpaq yemisan ezgil bezen de xirda alca kollari fars boyurtkani hundur merevce ve s muxtelif novler yer tutur Hirkan tipli meselerde ot bitkileri zeif inkisaf edir Deniz seviyyesinden yuxari 1600 m yuksekliklerde qaragile nadir halda qaracohre mese gilasi defnegilenar sabalid cox nadir ve s bitkileri gormek olar Milli parkin nuve hissesi 2010 cu ilin evvellerinedek movcud olan erazinin teqriben 40 45 ni ehate etmisdir Praktiki olaraq istifade olunmayan ve esrlerle toxunulmamis indiki gunumuze qeder istifadesiz formada gelib cixmis unikal mese ortukleri tebii ki Milli Parkin nuvesi olan hisseye aid edilmisdir Milli Parkin nuvesi bir sira teleblere cavab vermelidir erazinin florasi hec bir kenar tesire meruz qalmamali fauna novlerinin heyat terzine hec bir mudaxile olunmamalidir yalniz tedqiqat ve elmi meqsedlerle xususi icaze olduqda bu erazilerde bu ve ya diger islerin aparilmasina yol verilir Parkin erazisinde nadir olan hemcinin genis yayilmis bitkilerin ekseriyyetinin adlari Azerbaycan Respublikasinin Qirmizi Kitabi na daxil edilmisdir Bunlardan Hirkan sumsadi Hirkan enciri Hirkan armudu Sabalidyarpaq palid Demiragac Hirkan bigeveri Qafqaz xurmasi budaqli danaya Ipek akasiyasi Xezer leleyi urekyarpaq qizilagac ve s gostermek olar Hemcinin Parkda Azerbaycan Respublikasinin Qirmizi Kitab ina daxil edilmis endemik ot bitkileri de genis yayilmisdir Bunlardan nazikyarpaq anoqramma Hirkan xincolusu Radde ayidoseyini ve s gostermek olar Bu bitkiler meselerin asagi yarusunun yaranmasinda muhum rol oynayirlar Fauna Redakte Hirkan Milli Parkinda flaminqolar Hirkan Milli Parkinin erazisinde meskunlasmis fauna nov baximindan cox zengindir Burada On Asiya bebiri qonur ayi zolaqli kaftar canavar su samuru vasaq cuyur col donuzu tirendaz caqqal porsuq mese pisiyi tulku ve s novlere rast gelinir Hemcinin Milli Parkin erazisinde Ussuriya xalli marali da meskunlasmis ve yerli seraite uygunlasmisdir Hirkan Milli Parkinin erazisinde bir sira endemik qus novleri de meskunlasmisdir Onlara boyuk talis alabezek agacdelen kicik talis alabezek agacdelen hirkan ariqusu talis qirqovulu ve s aiddir Azerbaycan Respublikasinin Qirmizi Kitab ina daxil edilmis cox nadir herpetofauna ve entomofauna novleri de burada ozunun muxtelifliyi ile diqqeti celb edir Milli Parkin erazisinde 117 novde qus numunelerine rast gelmek mumkundur ki onlarin da 68 novu Milli Park erazisinde meskunlasmis novlerdir Milli Parkin erazisinde memeliler sinfine aid olan 6 destede 40 nov qeyde alinmisdir yirticilar destesine aid olan on Asiya bebiri ayi zolaqli kaftar canavar vasaq caqqal porsuq mese pisiyi tulku su samuru gelincik yenot dasliq delesi On Asiya bebiri vasaq mese pisiyi Azerbaycan Respublikasinin Qirmizi Kitab ina zolaqli kaftar Azerbaycan Respublikasinin Qirmizi Kitab ina ve Beynelxalq Tebieti Muhafize Cemiyyetinin siyahisina su samuru Beynelxalq Tebieti Muhafize Cemiyyetinin siyahisina daxil edilmisdir ve qanunla qorunur Yarasalar destesinden Milli Parkin erazisinde kicik nalburun Beynelxalq Tebieti Muhafize Cemiyyetinin siyahisina daxil edilmisdir ve qanunla qorunur EUROBATS konfransina gore butun yarasa novleri muhafize olunur Hirkan Milli Parkinin entomofaunasinda 550 ye yaxin heserat novleri qeyde alinmisdir Burada meskunlasmis heseratlar iki ekoloji qruplara ayrilir mezofiller ve kserofiller Kserofillere arilar otbicenler eqrebler bezi geneler ve horumcekler mezofillere ise esasen bitkiyeyen heseratlar aiddir Filateliyada Redakte Azerbaycan poct markalari 2013 Azerbaycan poct markalari 2013Istinadlar Redakte ARB Seki 09 12 2016 Qoruqlarda ne qorunur azerb Youtube com Istifade tarixi 2016 12 10 Menbe Redaktehttp www tourism az menu 6 amp submenu 50 amp lang aze http www eco gov az hirkan Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Hirkan Milli Parki ile elaqeli mediafayllar var E F Yusifov ve V C Haciyev Hirkan Biosfer Rezervati olu kecid Hemcinin bax RedakteAzerbaycan milli parklari Ekologiya ve Tebii Servetler NazirliyiMenbe https az wikipedia org w index php title Hirkan Milli Parki amp oldid 6085323, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.