fbpx
Wikipedia

Azərbaycan təbiəti

Azərbaycanın təbiəti haqqında –Azərbaycan Alp-Himalay seysmik qurşağında yerləşir. Azərbaycan Respublikasının tarixi-coğrafi mövqeyi, relyefi, su hövzələri, flora və faunasını əhatə edir.

Azərbaycan təbiəti

Azərbaycan ərazisinin əlverişli təbii-coğrafi mühiti hələ qədimdən insanların burada məskən salmasına şərait yaratmışdır. Azərbaycan ərazisinin 60 faizə qədərini dağlıq ərazilər tutur. Hələ XX əsrdən etibarən bu ərazilərin öyrənilməsinə başlanmışdır.Məsələn; Budaqov və Müseyibov Azerbaycanın relyefini, Şıxlinski və Mədətzadə isə Azərbaycanın iqlimini öyrənmişdir. Çayları isə Rüstəmov öyrənmişdir.

Azərbaycanın təbiəti haqqında alimlərin dediklərindən

Antik müəlliflər Herodot (e.ə. V əsr), Polibi (e.ə. təqr. 200 – e.ə. təqr.120), Strabon (e.ə. 64/63 – eramızın 23/24), Klavdi Ptolemey (təqr. 90 – təqr. 160) və b. öz əsərlərində Azərbaycanın coğrafi mövqeyi, sərhədləri, çayları, yaşayış məntəqələri, burada məskunlaşmış tayfalar, Xəzər dənizi, onun heç bir dənizlə əlaqəsi olmaması və s. haqqında məlumatlar vermişlər.

Daha sonralar ərəb coğrafiyaşünasları və səyyahlarından İbn Xordadbeh (təqr. 820/826 – təqr. 912-913), Əbu-İshaq İstəxri (təqr. 820-934), Azərbaycan alimi Məhəmməd Naxçıvani (XIII əsrin sonu – XIV əsrin 2-ci yarısı), İran alimi Rəşidəddin Fəzlullah (1247-1318) və b. əsərlərində Azərbaycanın iqtisadiyyatı, inzibati bölgüsü, dağ və çayları, şəhərləri, onların arasındakı məsafələr, ticarət yolları və s. haqqında yazmışlar.

 
Qafqaz dağları

Qafqaz Albaniyası tarixçisi Moisey Kalankatuklu (VII – VIII əsrlər) "Alban tarixi" əsərində Albaniyanı şöhrətli, təbiəti zəngin və əhalisi çox olan ölkə kimi təsvir etmiş, orada çoxlu məhsuldar torpaqların, gözəl bağların və yaşıl çöllərin olmasını göstərmişdir. Venesiyalı F.Mauronun dünya xəritəsində (1459), Əlşərifin (1601), alman alimi və səyyahı A.Olearinin (1647) xəritələrində, həmçinin I Pyotrun tapşırığı ilə (1720) tərtib olunmuş və 1723-cü ildə nəşr edilmiş "Şərqi Zaqafqaziya və Xəzər dənizi" xəritəsində Azərbaycanın yaşayış məntəqələri, gölləri, çayları və s. göstərilmişdir.

Azərbaycan coğrafiyaşünası Əbdürrəşid Bakuvi Azərbaycanın iqlimi, Bakının təbiəti və burada neft çıxarılması, Hacı Zeynalabdin ŞirvaniAbbasqulu ağa Bakıxanov Azərbaycanın coğrafiyası haqqında fikir söyləsmişlər. Azərbaycan ərazisinin öyrənilməsində həmçinin V.Abix, İ.Fiqurovski, A.Zaxarov və başqalarının xidməti olmuşdur. Azərbaycan Respublikasının ərazisinin kompleks tədqiqinə isə Sovet hakimiyyəti illərində başlanmış, müxtəlif miqyaslı xəritələr tərtib edilmiş, samballı coğrafi atlaslar yaradılmışdır. Respublika ərazisinin hərtərəfli öyrənilməsində Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının rolu böyükdür.

Azərbaycan Respublikasının tarixi-coğrafi mövqeyi

 
Azərbaycan təbiəti

Qədim Azərbaycan torpağı ön Asiyada yerləşir və Qafqaz dağlarının cənub-şərq hissəsindən Urmiya gölünün cənub və cənub-şərqindəki dağlıq ərazilərə qədər olan sahələri əhatə edir. Onun sahəsi 200 min kvadrat km-dən artıqdır.

Azərbaycan bütövlükdə şimal yarımkürəsində yerləşir. İspaniya, Yunanıstan, Türkiyə, Çin, Koreya təqribən Azərbaycanla eyni coğrafi enlikdədir. Avropadan Orta və Şərqi Asiya ölkələrinə gedən bir sıra mühüm beynəlxalq əhəmiyyətli yollar Azərbaycan ərazisindən keçir.

Respublikanın ərazisi şimaldan cənuba 400 km, qərbdən şərqə isə 500 km məsafədə uzanır, 38°25' – 41°55', şimal enliklər və 44°50' – 50°51' şərq uzunluqları arasında yerləşir. Avropa və Asiyanın qovşağında yerləşərək, respublika unikal geosiyası və coğrafi mövqeyə malik olmaqla, qədim zamanlardan ta indiyədək dünyəvi iqtisadi və mədəni əlaqələr üçün öz əhəmiyyətini qoruyub saxlamaqdadır.

Relyefi

Respublika ərazisinin orta yüksəkliyi 400 metrə qədərdir. Lakin Xəzərsahili ovalıq okean səviyyəsindən aşağıda (hazırda -26,5m) olduğu halda, ən yüksək zirvə olan Bazardüzünün hündürlüyü 4466 metrdir. Deməli, respublika ərazisində hündürlük fərqinin 4500 metrə yaxın olduğu aydın görünür.

Böyük Qafqaz özünün cənub şərq hissəsi ilə Azərbaycana məxsusdur. Burada iki dağ silsiləsi ayrılır: Bazardüzü zirvəsilə (4466 m) Baş və yaxud Suayrıcı, Şahdağ zirvəsilə (4243 m) Böyür (Yan) silsilələri. Cənub-şərqə doğru silsilələr 1000–700 m yüksəkliyədək tədricən alçalır. Böyük Qafqaz silsilələrini dağətəyi yerlər əhatə edir: şimal-qərbdə çöllük yayla, cənub-şərqdə -Qobustan, cənub-qərbdə Alazan-Həftəran və şimal-şərqdə – Qusar maili düzənliyi.

İqlimi

Azərbaycan Respublikasının əksər ərazisi subtropik iqlim qurşağında, yalnız Böyük Qafqaz dağlarının şimal-şərqi mülayim iqlim qurşağında yerləşir.

Böyük Qafqaz dağları şimaldan gələn soyuq hava kütlələrinin, Kiçik Qafqaz dağları isə cənubdan gələn isti quru tropik hava axınlarının qarşısını kəsir, onların təsirini zəiflədir. Xəzər dənizi respublikamızın iqliminin mülayimləşməsinə təsir göstərir.

Orta illik temperatur Kür-Arazda 14,5 °C; yüksək dağlıqda isə 0 °C-dan aşağıdır.

Mütləq maksimum temperatur Naxçıvanda (Culfada) +44 °C; mütləq minimum temperatur Naxçıvanda (Culfada) -32 °C-dir. Temperaturun illik amplitudu Naxçıvanda 60 °C-dan çox olur. (Kəskin kontinental iqlim tipidir)

Azərbaycan Respublikasında hava temperaturunun və atmosfer yağıntılarının paylanması və rejiminin xüsusiyyətləri, həmçinin rütubətlənmə şəraiti nəzərə alınaraq Yer kürəsindəki 11 iqlim tipindən (V.V.Keppenə görə) 9-u burada olduğu müəyyən edilmişdir. Bu tiplərin çoxu yarımtiplərə bölünür.

  1. Yarımsəhra və quru çöl iqlimi, əsasən, Mərkəzi aran rayonlarını (Kür çökəkliyində hündürlüyü 400 metrədək olan sahələr), Samur çayı mənsəbindən Qızılağac körfəzinədək Xəzəryanı zonası, Naxçıvan MR-in Arazboyu düzənliklərini, Talışın qapalı dağ çökəkliklərini (1000 metrdən) əhatə edir. İllik yağıntı mümkün buxarlanmanın 15-50%-ni təşkil edir. Qışı, əsasən, isti (Arazboyu düzənliklərdə və Talışın qapalı dağ çökəkliklərində soyuq) keçməsi ilə fərqlənir. Yayı qızmardır, bəzi günlər havanın temperaturu 40 °C-dən yuxarı olur.
  2. Qışı quraq keçən mülayim-isti iqlim Böyük Qafqazın cənub yamacının alçaq dağlıq zonasında (1000 metrədək hündürlükdə), Qanıx-Əyriçay çökəkliyində (200–500 m), Kiçik Qafqazın şimal və şərq yamaclarında (400–1500 m hündürlükdə) yayılmışdır. Burada illik yağıntı mümkün buxarlanmanın 50-100%-ini təşkil edir. Qışı yumşaq, az yağıntılı, yayı mülayim-istidir.
  3. Yayı quraq keçən mülayim-isti iqlim. Əsasən, Lənkəran-Astara zonasındadır. İllik yağıntı mümkün buxarlanmanın 100-150%-ini və bundan da çoxunu təşkil edir. Qışı yumşaq, yayı mülayim-isti və quraq, payızı çox yağıntılı keçir. Maydan avqustun ortalarınadək yağış az yağır və tez-tez quraqlıq olur, süni suvarma tətbiq edilir.
  4. Qışı quraq keçən soyuq iqlim Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacında (1000–2700 m) və Kiçik Qafqazın orta və yüksək dağlıq (1400–2700 m) hissəsindədir. İllik yağıntı mümkün buxarlanmanın 75-100%-nə bərabərdir. Yayı sərin, qışı nisbətən az sərt keçir.
  5. Yayı quraq keçən soyuq iqlim. Naxçıvan MR-nın orta və yüksək dağlıq zonasını (1000–3000 m) əhatə edir. İllik yağıntı mümkün buxarlanmanın 50-dən 100%-ə qədərdir. Qışı soyuq və qarlı, yayı sərindir.
  6. Yağıntısı bərabər paylanan mülayim-isti iqlim Böyük Qafqazın cənub (600–1500 m) və şimal-şərq (200–500 m) yamaclarındakı dağ meşələri zonası üçün səciyyəvidir. İllik yağıntı mümkün buxarlanmanın cənub yamacda 75-100%-i, şimal-şərq yamacda 50-100%-ini təşkil edir. Qışı yumşaq, yayı mülayim-istidir.
  7. Bütün fəsillərdə bol yağıntılı soyuq iqlim yalnız Böyük Qafqazın cənub yamacı (1500–2700 m) üçün səciyyəvidir. Yuxarı meşə, subalp və alp zonaları əhatə edir. İllik yağıntı mümkün buxarlanmadan 150-200% çoxdur. Qışı soyuq, yayı sərindir.
  8. Dağlıq tundra iqlimi Böyük Qafqaz və Kiçik Qafqazın 2700 m-dən, Naxçıvan MR-nın isə 3200 m-dən yüksək ərazilərindədir. Yağıntı mümkün buxarlanmadan 100-200% çox olur. Qış və yay soyuq keçir. Bəzi yerlərdə qar bir ildən o biri ilə qalır. Həmçinin Azərbaycanın iqlimi və iqlim tipləri haqqında oxuyun.

Mənbə

  • Azərbaycan təbiəti haqqında ümumi məlumat

Həmçinin bax

azərbaycan, təbiəti, azərbaycanın, təbiəti, haqqında, azərbaycan, himalay, seysmik, qurşağında, yerləşir, azərbaycan, respublikasının, tarixi, coğrafi, mövqeyi, relyefi, hövzələri, flora, faunasını, əhatə, edir, azərbaycan, ərazisinin, əlverişli, təbii, coğraf. Azerbaycanin tebieti haqqinda Azerbaycan Alp Himalay seysmik qursaginda yerlesir Azerbaycan Respublikasinin tarixi cografi movqeyi relyefi su hovzeleri flora ve faunasini ehate edir Azerbaycan tebieti Azerbaycan erazisinin elverisli tebii cografi muhiti hele qedimden insanlarin burada mesken salmasina serait yaratmisdir Azerbaycan erazisinin 60 faize qederini dagliq eraziler tutur Hele XX esrden etibaren bu erazilerin oyrenilmesine baslanmisdir Meselen Budaqov ve Museyibov Azerbaycanin relyefini Sixlinski ve Medetzade ise Azerbaycanin iqlimini oyrenmisdir Caylari ise Rustemov oyrenmisdir Mundericat 1 Azerbaycanin tebieti haqqinda alimlerin dediklerinden 2 Azerbaycan Respublikasinin tarixi cografi movqeyi 3 Relyefi 4 Iqlimi 5 Menbe 6 Hemcinin baxAzerbaycanin tebieti haqqinda alimlerin dediklerinden RedakteAntik muellifler Herodot e e V esr Polibi e e teqr 200 e e teqr 120 Strabon e e 64 63 eramizin 23 24 Klavdi Ptolemey teqr 90 teqr 160 ve b oz eserlerinde Azerbaycanin cografi movqeyi serhedleri caylari yasayis menteqeleri burada meskunlasmis tayfalar Xezer denizi onun hec bir denizle elaqesi olmamasi ve s haqqinda melumatlar vermisler Daha sonralar ereb cografiyasunaslari ve seyyahlarindan Ibn Xordadbeh teqr 820 826 teqr 912 913 Ebu Ishaq Istexri teqr 820 934 Azerbaycan alimi Mehemmed Naxcivani XIII esrin sonu XIV esrin 2 ci yarisi Iran alimi Resideddin Fezlullah 1247 1318 ve b eserlerinde Azerbaycanin iqtisadiyyati inzibati bolgusu dag ve caylari seherleri onlarin arasindaki mesafeler ticaret yollari ve s haqqinda yazmislar Qafqaz daglari Qafqaz Albaniyasi tarixcisi Moisey Kalankatuklu VII VIII esrler Alban tarixi eserinde Albaniyani sohretli tebieti zengin ve ehalisi cox olan olke kimi tesvir etmis orada coxlu mehsuldar torpaqlarin gozel baglarin ve yasil collerin olmasini gostermisdir Venesiyali F Mauronun dunya xeritesinde 1459 Elserifin 1601 alman alimi ve seyyahi A Olearinin 1647 xeritelerinde hemcinin I Pyotrun tapsirigi ile 1720 tertib olunmus ve 1723 cu ilde nesr edilmis Serqi Zaqafqaziya ve Xezer denizi xeritesinde Azerbaycanin yasayis menteqeleri golleri caylari ve s gosterilmisdir Azerbaycan cografiyasunasi Ebdurresid Bakuvi Azerbaycanin iqlimi Bakinin tebieti ve burada neft cixarilmasi Haci Zeynalabdin Sirvani ve Abbasqulu aga Bakixanov Azerbaycanin cografiyasi haqqinda fikir soylesmisler Azerbaycan erazisinin oyrenilmesinde hemcinin V Abix I Fiqurovski A Zaxarov ve basqalarinin xidmeti olmusdur Azerbaycan Respublikasinin erazisinin kompleks tedqiqine ise Sovet hakimiyyeti illerinde baslanmis muxtelif miqyasli xeriteler tertib edilmis samballi cografi atlaslar yaradilmisdir Respublika erazisinin herterefli oyrenilmesinde Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin rolu boyukdur Azerbaycan Respublikasinin tarixi cografi movqeyi Redakte Azerbaycan tebieti Qedim Azerbaycan torpagi on Asiyada yerlesir ve Qafqaz daglarinin cenub serq hissesinden Urmiya golunun cenub ve cenub serqindeki dagliq erazilere qeder olan saheleri ehate edir Onun sahesi 200 min kvadrat km den artiqdir Azerbaycan butovlukde simal yarimkuresinde yerlesir Ispaniya Yunanistan Turkiye Cin Koreya teqriben Azerbaycanla eyni cografi enlikdedir Avropadan Orta ve Serqi Asiya olkelerine geden bir sira muhum beynelxalq ehemiyyetli yollar Azerbaycan erazisinden kecir Respublikanin erazisi simaldan cenuba 400 km qerbden serqe ise 500 km mesafede uzanir 38 25 41 55 simal enlikler ve 44 50 50 51 serq uzunluqlari arasinda yerlesir Avropa ve Asiyanin qovsaginda yerleserek respublika unikal geosiyasi ve cografi movqeye malik olmaqla qedim zamanlardan ta indiyedek dunyevi iqtisadi ve medeni elaqeler ucun oz ehemiyyetini qoruyub saxlamaqdadir Relyefi RedakteRespublika erazisinin orta yuksekliyi 400 metre qederdir Lakin Xezersahili ovaliq okean seviyyesinden asagida hazirda 26 5m oldugu halda en yuksek zirve olan Bazarduzunun hundurluyu 4466 metrdir Demeli respublika erazisinde hundurluk ferqinin 4500 metre yaxin oldugu aydin gorunur Boyuk Qafqaz ozunun cenub serq hissesi ile Azerbaycana mexsusdur Burada iki dag silsilesi ayrilir Bazarduzu zirvesile 4466 m Bas ve yaxud Suayrici Sahdag zirvesile 4243 m Boyur Yan silsileleri Cenub serqe dogru silsileler 1000 700 m yuksekliyedek tedricen alcalir Boyuk Qafqaz silsilelerini dageteyi yerler ehate edir simal qerbde colluk yayla cenub serqde Qobustan cenub qerbde Alazan Hefteran ve simal serqde Qusar maili duzenliyi Iqlimi RedakteAzerbaycan Respublikasinin ekser erazisi subtropik iqlim qursaginda yalniz Boyuk Qafqaz daglarinin simal serqi mulayim iqlim qursaginda yerlesir Boyuk Qafqaz daglari simaldan gelen soyuq hava kutlelerinin Kicik Qafqaz daglari ise cenubdan gelen isti quru tropik hava axinlarinin qarsisini kesir onlarin tesirini zeifledir Xezer denizi respublikamizin iqliminin mulayimlesmesine tesir gosterir Orta illik temperatur Kur Arazda 14 5 C yuksek dagliqda ise 0 C dan asagidir Mutleq maksimum temperatur Naxcivanda Culfada 44 C mutleq minimum temperatur Naxcivanda Culfada 32 C dir Temperaturun illik amplitudu Naxcivanda 60 C dan cox olur Keskin kontinental iqlim tipidir Azerbaycan Respublikasinda hava temperaturunun ve atmosfer yagintilarinin paylanmasi ve rejiminin xususiyyetleri hemcinin rutubetlenme seraiti nezere alinaraq Yer kuresindeki 11 iqlim tipinden V V Keppene gore 9 u burada oldugu mueyyen edilmisdir Bu tiplerin coxu yarimtiplere bolunur Yarimsehra ve quru col iqlimi esasen Merkezi aran rayonlarini Kur cokekliyinde hundurluyu 400 metredek olan saheler Samur cayi mensebinden Qizilagac korfezinedek Xezeryani zonasi Naxcivan MR in Arazboyu duzenliklerini Talisin qapali dag cokekliklerini 1000 metrden ehate edir Illik yaginti mumkun buxarlanmanin 15 50 ni teskil edir Qisi esasen isti Arazboyu duzenliklerde ve Talisin qapali dag cokekliklerinde soyuq kecmesi ile ferqlenir Yayi qizmardir bezi gunler havanin temperaturu 40 C den yuxari olur Qisi quraq kecen mulayim isti iqlim Boyuk Qafqazin cenub yamacinin alcaq dagliq zonasinda 1000 metredek hundurlukde Qanix Eyricay cokekliyinde 200 500 m Kicik Qafqazin simal ve serq yamaclarinda 400 1500 m hundurlukde yayilmisdir Burada illik yaginti mumkun buxarlanmanin 50 100 ini teskil edir Qisi yumsaq az yagintili yayi mulayim istidir Yayi quraq kecen mulayim isti iqlim Esasen Lenkeran Astara zonasindadir Illik yaginti mumkun buxarlanmanin 100 150 ini ve bundan da coxunu teskil edir Qisi yumsaq yayi mulayim isti ve quraq payizi cox yagintili kecir Maydan avqustun ortalarinadek yagis az yagir ve tez tez quraqliq olur suni suvarma tetbiq edilir Qisi quraq kecen soyuq iqlim Boyuk Qafqazin simal serq yamacinda 1000 2700 m ve Kicik Qafqazin orta ve yuksek dagliq 1400 2700 m hissesindedir Illik yaginti mumkun buxarlanmanin 75 100 ne beraberdir Yayi serin qisi nisbeten az sert kecir Yayi quraq kecen soyuq iqlim Naxcivan MR nin orta ve yuksek dagliq zonasini 1000 3000 m ehate edir Illik yaginti mumkun buxarlanmanin 50 den 100 e qederdir Qisi soyuq ve qarli yayi serindir Yagintisi beraber paylanan mulayim isti iqlim Boyuk Qafqazin cenub 600 1500 m ve simal serq 200 500 m yamaclarindaki dag meseleri zonasi ucun seciyyevidir Illik yaginti mumkun buxarlanmanin cenub yamacda 75 100 i simal serq yamacda 50 100 ini teskil edir Qisi yumsaq yayi mulayim istidir Butun fesillerde bol yagintili soyuq iqlim yalniz Boyuk Qafqazin cenub yamaci 1500 2700 m ucun seciyyevidir Yuxari mese subalp ve alp zonalari ehate edir Illik yaginti mumkun buxarlanmadan 150 200 coxdur Qisi soyuq yayi serindir Dagliq tundra iqlimi Boyuk Qafqaz ve Kicik Qafqazin 2700 m den Naxcivan MR nin ise 3200 m den yuksek erazilerindedir Yaginti mumkun buxarlanmadan 100 200 cox olur Qis ve yay soyuq kecir Bezi yerlerde qar bir ilden o biri ile qalir Hemcinin Azerbaycanin iqlimi ve iqlim tipleri haqqinda oxuyun Menbe RedakteAzerbaycan tebieti haqqinda umumi melumatHemcinin bax RedakteAzerbaycan cografiyasi Azerbaycanin iqlimi Azerbaycanda turizmMenbe https az wikipedia org w index php title Azerbaycan tebieti amp oldid 5970134, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.