Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azərbaycan buzlaqları— Azərbaycan ərazisində buzlaqlar Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacında, Qusarçayın hövzəsində mövcuddur.
Azərbaycan ərazisində buzlaqlar
Azərbaycanda buzlaqlar və çoxillik qar talaları, əsasən Böyük Qafqaz dağlarının ən uca zirvələrində mövcud olmaqla, çox kiçik sahə tutur. Bunun əsas səbəbi Şərqi Qafqazda, xüsusilə Böyük Qafqaz dağ sisteminin Azərbaycan ərazisinə daxil olan cənub-şərq hissəsində qar xəttinin çox yüksəkdə (3900 m) yerləşməsidir. Böyük Qafqazın Qara dəniz silsilələrində isə (Abxaziyada) qar xətti cəmi 2800 m yüksəkdə yerləşir. Buna görə bu dağlıq ərazinin qərb və mərkəz hissələrində buzlaqlar və çoxillik qar daha çox sahə tutur.Cənub-Şərqi Qafqaz buzlaqlarının 3,62 km2 Bazardüzü zirvəsində, 1,0 km2-i Bazaryurd zirvəsində, 0,51 km2-i Tufan zirvəsində, 1.08 km2-i isə Şahdağ massivində yerləşir. Buzlaqların əsas hissəsi (5,64 km2) Qusarçay, 1,01 km2 isə Qudyalçay hövzəsindədir. Qusarçay hövzəsinin 0,81%-ni, Qudyalçayın hövzəsinin isə 0,13%-ni buzlaqlar təşkil edir. Bu rəqəmlərin çox kiçik olmasına baxmayaraq, buzlaqlar və qarlar həmin çayların qidalanmasında əhəmiyyətli yer tutmaqla, onların su rejiminə böyük təsir göstərir. Kiçik Qafqazda yalnız Zəngəzur silsiləsinin Qapıçıq zirvəsində kiçik (0,15 km2) buzlaqlar var. Bu buzlaqlar əsasən Oxçuçay hövzəsində, olduğca cüzi bir hissəsi isə Gilançay hövzəsində yerləşir. Azərbaycanın 3900 m-dən hündürdə yerləşən uca zirvələrindəki qarlıqların (qar talalarının ümumi sahəsi 20 knr-ə qədərdir. Bunun əksər hissəsi Böyük Qafqazın uca zirvələrindədir.
Dağ buzlaqları
Qar xətti ərazinin iqlim xüsusiyyətlərindən asılıdır. Yerin iqlimi coğrafi enlikdən asılı olaraq dəyişdiyi üçün qar xəttinin hündürlüyü də dəyişir. Yamacların istiqaməti də qar xəttinin hündürlüyünə təsir edir. Dağların ekvatora baxan yamaclarında qar xətti hündür, əks yamaclarında isə nisbətən aşağı olur. Azərbaycanda buzlaqlar hündürlüyü 3900 m-dən hündür olan Bazardüzü, Şahdağ, Tufandağ, Bazaryurd zirvələrində, az miqdarda Qapıcıq dağında yayılmışdır. Quruda buzlaqlar dağ və materik (örtük) buzlaqlarına bölünür. Dağ buzlaqları qar xəttindən yuxarıda yerləşən zirvələrdə, yamaclarda və dağarası çökəkliklərdə yaranır. Ən böyük dağ buzlaqları Alyaskada, Himalay, Hinduquş, Pamir və Tyanşan dağlarındadır. Morfoloji tipinə görə iki əsas tipə bölünürlər:
- Dağ yamaclarının buzlaqları (kar, asılı kar, asılı buzlaqlar)
- Dağ zirvələrinin buzlaqları (yastı zirvə buzlaqları)
Birinci tip buzlaqlar Baş Qafqaz silsiləsinin Bazardüzü, Bazaryurd, Tufan və başqa zirvələrinin yamaclarında, ikinci tip buzlaqlar isə Yan silsiləsinin Şahdağ zirvəsində müşahidə olunur. Dağ buzlaqları yamacboyu sutkada 20–80 sm-dən ildə 100–300 m-ə qədər sürətlə hərəkət edərək müxtəlif relyef formaları yaradır. Buzlağın qidalanma və axın hissələri vardır. Qidalanma hissəsində qar toplanaraq buz əmələ gətirir, axın hissəsində isə buzlağın əriməsi baş verir. Burada bir çox çayların mənbəyi yerləşir.
Materik buzlaqları
Materik (örtük) buzlaqları böyük əraziləri əhatə edir və daha qalın olması ilə fərqlənir. Bu buzlaqlar qar xəttinin 0 m-ə yaxın olduğu ərazilərdə — Antarktida, Qrenlandiya və bəzi qütbətrafi adalarda yayılmışdır. Antarktidada buz örtüyünün orta qalınlığı 2000 m-ə çatır. Materik (örtük) buzlaqları günbəzvarı və ya qalxanvarı formaya malik olur. Toplanan buz qatı öz ağırlığı nəticəsində kənarlara doğru hərəkət edir və qırılaraq dənizə düşür. Nəticədə üzən buz dağları — aysberqlər yaranır. Aysberqlərin uzunluğu 100 km və ondan da çox ola bilər. Onların hündürlüyü, adətən, 35–50 m olur.
Buzlaqlar müxtəlif səbəblərdən, xüsusilə iqlimin təsiri ilə dövri olaraq irəliyə və geriyə doğru hərəkət edir. İslandiya və Qrenlandiya buzlaqlarının geriyə çəkilməsi nəticəsində vikinqlərin X–XI əsrlərdə saldıqları məskənlər buzun altından üzə çıxmışdır. Buzlaqların böyük iqtisadi əhəmiyyəti vardır. Dağ buzlaqları müxtəlif çayları qidalandırır. Bir çox ölkələrdə su qıtlığı probleminin həll olunmasında buzlaqlardan istifadə edilir. Aysberqlərin yedək gəmiləri vasitəsilə isti ölkələrə gətirilməsi layihələri mövcuddur. Hesablamalara görə, bu layihə dəniz suyunun şirinləşdirilməsindən xeyli ucuz başa gəlir. Qrenlandiyada buzlaq suları ilə işləyən elektrik stansiyasının layihəsi hazırlanmışdır.
-
![image]()
Bazardüzü
Həmçinin bax
İstinadlar
- Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi. . Archived from the original on 2022-08-14.
- . Archived from the original on 2019-06-25.
- "Buzlaqlar". 2023-06-29 tarixində .
Xarici keçidlər
- Buzlaqlar, Azərbaycan dağları, Tufandağ
- Azərbaycanın dağlarında #BUZLAQLAR və #DAĞ ÇAAAYLARI || Hündürlük 3200 metr || #Bazardüzü
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycan buzlaqlari Azerbaycan erazisinde buzlaqlar Boyuk Qafqazin simal serq yamacinda Qusarcayin hovzesinde movcuddur Azerbaycan erazisinde buzlaqlarAzerbaycanda buzlaqlar ve coxillik qar talalari esasen Boyuk Qafqaz daglarinin en uca zirvelerinde movcud olmaqla cox kicik sahe tutur Bunun esas sebebi Serqi Qafqazda xususile Boyuk Qafqaz dag sisteminin Azerbaycan erazisine daxil olan cenub serq hissesinde qar xettinin cox yuksekde 3900 m yerlesmesidir Boyuk Qafqazin Qara deniz silsilelerinde ise Abxaziyada qar xetti cemi 2800 m yuksekde yerlesir Buna gore bu dagliq erazinin qerb ve merkez hisselerinde buzlaqlar ve coxillik qar daha cox sahe tutur Cenub Serqi Qafqaz buzlaqlarinin 3 62 km2 Bazarduzu zirvesinde 1 0 km2 i Bazaryurd zirvesinde 0 51 km2 i Tufan zirvesinde 1 08 km2 i ise Sahdag massivinde yerlesir Buzlaqlarin esas hissesi 5 64 km2 Qusarcay 1 01 km2 ise Qudyalcay hovzesindedir Qusarcay hovzesinin 0 81 ni Qudyalcayin hovzesinin ise 0 13 ni buzlaqlar teskil edir Bu reqemlerin cox kicik olmasina baxmayaraq buzlaqlar ve qarlar hemin caylarin qidalanmasinda ehemiyyetli yer tutmaqla onlarin su rejimine boyuk tesir gosterir Kicik Qafqazda yalniz Zengezur silsilesinin Qapiciq zirvesinde kicik 0 15 km2 buzlaqlar var Bu buzlaqlar esasen Oxcucay hovzesinde oldugca cuzi bir hissesi ise Gilancay hovzesinde yerlesir Azerbaycanin 3900 m den hundurde yerlesen uca zirvelerindeki qarliqlarin qar talalarinin umumi sahesi 20 knr e qederdir Bunun ekser hissesi Boyuk Qafqazin uca zirvelerindedir Dag buzlaqlari Qar xetti erazinin iqlim xususiyyetlerinden asilidir Yerin iqlimi cografi enlikden asili olaraq deyisdiyi ucun qar xettinin hundurluyu de deyisir Yamaclarin istiqameti de qar xettinin hundurluyune tesir edir Daglarin ekvatora baxan yamaclarinda qar xetti hundur eks yamaclarinda ise nisbeten asagi olur Azerbaycanda buzlaqlar hundurluyu 3900 m den hundur olan Bazarduzu Sahdag Tufandag Bazaryurd zirvelerinde az miqdarda Qapiciq daginda yayilmisdir Quruda buzlaqlar dag ve materik ortuk buzlaqlarina bolunur Dag buzlaqlari qar xettinden yuxarida yerlesen zirvelerde yamaclarda ve dagarasi cokekliklerde yaranir En boyuk dag buzlaqlari Alyaskada Himalay Hinduqus Pamir ve Tyansan daglarindadir Morfoloji tipine gore iki esas tipe bolunurler Dag yamaclarinin buzlaqlari kar asili kar asili buzlaqlar Dag zirvelerinin buzlaqlari yasti zirve buzlaqlari Birinci tip buzlaqlar Bas Qafqaz silsilesinin Bazarduzu Bazaryurd Tufan ve basqa zirvelerinin yamaclarinda ikinci tip buzlaqlar ise Yan silsilesinin Sahdag zirvesinde musahide olunur Dag buzlaqlari yamacboyu sutkada 20 80 sm den ilde 100 300 m e qeder suretle hereket ederek muxtelif relyef formalari yaradir Buzlagin qidalanma ve axin hisseleri vardir Qidalanma hissesinde qar toplanaraq buz emele getirir axin hissesinde ise buzlagin erimesi bas verir Burada bir cox caylarin menbeyi yerlesir Materik buzlaqlari Materik ortuk buzlaqlari boyuk erazileri ehate edir ve daha qalin olmasi ile ferqlenir Bu buzlaqlar qar xettinin 0 m e yaxin oldugu erazilerde Antarktida Qrenlandiya ve bezi qutbetrafi adalarda yayilmisdir Antarktidada buz ortuyunun orta qalinligi 2000 m e catir Materik ortuk buzlaqlari gunbezvari ve ya qalxanvari formaya malik olur Toplanan buz qati oz agirligi neticesinde kenarlara dogru hereket edir ve qirilaraq denize dusur Neticede uzen buz daglari aysberqler yaranir Aysberqlerin uzunlugu 100 km ve ondan da cox ola biler Onlarin hundurluyu adeten 35 50 m olur Buzlaqlar muxtelif sebeblerden xususile iqlimin tesiri ile dovri olaraq ireliye ve geriye dogru hereket edir Islandiya ve Qrenlandiya buzlaqlarinin geriye cekilmesi neticesinde vikinqlerin X XI esrlerde saldiqlari meskenler buzun altindan uze cixmisdir Buzlaqlarin boyuk iqtisadi ehemiyyeti vardir Dag buzlaqlari muxtelif caylari qidalandirir Bir cox olkelerde su qitligi probleminin hell olunmasinda buzlaqlardan istifade edilir Aysberqlerin yedek gemileri vasitesile isti olkelere getirilmesi layiheleri movcuddur Hesablamalara gore bu layihe deniz suyunun sirinlesdirilmesinden xeyli ucuz basa gelir Qrenlandiyada buzlaq sulari ile isleyen elektrik stansiyasinin layihesi hazirlanmisdir BazarduzuHemcinin baxBuzlaq Tufandag Bazarduzu Buzlaq epoxalariIstinadlarEkologiya ve Tebii Servetler Nazirliyi Archived from the original on 2022 08 14 Archived from the original on 2019 06 25 Buzlaqlar 2023 06 29 tarixinde Xarici kecidlerBuzlaqlar Azerbaycan daglari Tufandag Azerbaycanin daglarinda BUZLAQLAR ve DAG CAAAYLARI Hundurluk 3200 metr Bazarduzu