fbpx
Wikipedia

Qoz

Qoz

Yunan qozunun ümumi görünüşü.
Elmi təsnifat
Aləmi: Bitkilər
Şöbə: Örtülütoxumlular
Sinif: İkiləpəlilər
Sıra: Fıstıqkimilər
Fəsilə: Qozkimilər
Cins: Qoz
Elmi adı
Juglans L.


Vikinnövlərdə
təsnifat


Vikianbarda
şəkil

ÜTMS 19248
MBMM 16718

Qoz və ya Cəviz (lat. Juglans) — Qozkimilər fəsiləsinə aid cins.

Qışda yarpağını tökən ağaclardandır. Gənc sürgünlərin özü bölməlidir. Tumurcuqlar az sayda markalarla örtülmüşdür. Yarpaqcıqların kənarları bəzi növlərdə incə dişli, bəzilərdə isə düzdür (tam kənarlı). Yarpaqcıq sayı növlərə görə (3) 5-23 arasında dəyişir.

Çiçəklər bir evciklidir. Kişi çiçəklər bir əvvəlki ilin sürgünlərində yan vəziyyətli, aşağıya sallanan pişikcik halında qurul meydana gətirər. Qurullar budaqlanmamışdır. Hər bir kişi çiçəyin 1 brahte, 2 brahtecik ilə 3-4 yumşaqlı bir ətraf yarpağı (çanaq) vardır. Etamin sayı 7-105dir. Dişi çiçəklər isə yeni sürgünlərin ucunda terminal (təpədə) vəziyyətli tik dayanan 2-8 çiçəkli kasıb qurullar meydana gətirər. Dişi çiçəyin də 1 brahte, 2 brahtecik, 4 yumşaqlı ətraf yarpağı vardır. Bunlar ovaryumla qaynaşmışdır, tək ucları sərbəstdir. Ovaryum alt vəziyyətlidir; ətli qalın 2 stigması olduqca inkişaf etmişdir.


Payızda yetişkinləşən böyük nüvəli sulu meyvənin iç qismi 2 bölməyə ayrılmışdır. Toxum 2 yumşaqlı, yağlı və ləzzətlidir, yod ilə zəngindir.

Qoz bitkisinin toxumundan qida məhsulu kimi, yağından mətbəxtdə və təbabətdə istifadə olunur.

Odununun özü tünd, xarici qismi açıq rəngli, ağır və gözəl cila qəbul edən odunları vardır. Sənayedə, əsasən də mebel istehsalında istifadə edilir.

Təbabətdə

Bağırsaqları yumşaldır. 2 ovuc qozu 10 ovuc əncir və qatıqla qarışdırıb yemək orqanizmi təmizləyir. Köhnəlmiş qozu bədənin gərilmiş əzələ yerinə sürtmək həmin yeri müalicə edir. Qoz ilə saça maska tük tökülməsinin qarşısını alır. Yaşıl yetişməmiş qozun suyunu bal və üzüm sirkəsi ilə qarışdırıb qarqara etmək ağızdakı yaraları, damaq və diş qanamasını müalicə edir. Təzə qoz yarpağını alına sürtmək baş ağrısı kəsir. Qoz ağacının şirəsini çeynəmək diş ağrısına xeyirlidir. Qoz yağını isidib içmək bud ağrılarını sakitləşdirir. Qoz yağı həmdə əsəb sinirlərini sakitləşdirir, tük tökülməsinin qarşısını alır.

Qozun yetişməmiş qozalarının yaşıl qabığı «C» vitamini ilə çox zəngindir. Sütül meyvələrin tərkibində olan C vitamininin miqdarına görə hətta limon, itburnu və qara qarağatdan da üstündür. Odur ki, ondan C vitamini almaq və mürəbbə bişirmək üçün istifadə olunur.

Qozun yarpaqları iriləşdikcə tərkibində «C» vitamininin miqdarı artır, vegetasiyanın ortasında (iyulda) maksimuma çataraq yaş çəkisi 2000 milliqram faiz təşkil edir, sonra azalmağa başlayır. Sentyabr-oktaybrda vitaminin miqdarı maksimumun altıda birini təşkil edir.

A.K.Qerqelejiuyaya (1938) görə qozun yetişməmiş meyvəsində C vitamininin miqdarı (Moldaviya) 3036 milliqram faiz, meyvəyanlığında isə (avqustda) 831 milliqram faiz təşkil edir.

Qozun yetişməmiş meyvəsindən alınan askorbin turşusunun konsentratı tünd-qəhvəyi rəngli olub qoz yarpığının ətrini verən, bir qədər büzücü xassəli mayedir. Onun tərkibində 1,0-2,0 faiz askorbin turşusu, 1-3 faiz tanin, 2,3-2,9 faiz üzvi turşular olub, həmçinin dəmir və kükürd (kalsium-fosfat şəklində) də qeyd edilir.

Tərkibində 1,0 faiz askorbin turşusu olan konsentrat xroniki mədə pozğunluğu olan uşaqlara verildikdə (gündə 12 qram ekstrat) xəstələrin vəziyyəti 2-3 gündən sonra yaxşılaşır.

Alimlərin bir qrupu (Qerqelejiuya (1938), Bezzubov və b.) qozun yetişməmiş meyvələrindən konsentrat almağı düzgün hesab etmirlər, onlar bu məqsədlə qozun yarpağından istifadə olunmasını daha çox məqsədəuyğün sayırlar.

Qozun yarpağı, gövdəsinin qabığı və budaqlarından alınan cövhər və ya ekstrakt xalq təbabətində mədəbağırsaq pozğunluğu, yanıq və dəri xəstəliklərinin müalicəsində geniş istifadə olunur. Bu məqsədlə xırda doğranmış qurudulmuş 1-2 çay qaşığı qoz yarpağını bir stəkan (200 qram) qaynanmış suda dəmləmək, soyuduqdan sonra süzmək və hər gün 3-4 dəfə yarım stəkan içmək lazımdır.

Qozun yarpağından hazırlanan həlim dəri xəstəliklərini (sızanaq, irinli səpgi, dəmrov, ekzema) müalicə etmək üçün istifadə olunur. Bu məqsədlə 4-5 xörək qaşığı qoz yarpağı 0,5 litr suda 15 dəqiqə qaynadılır. Alınan həlimlə dərinin xəstə hissəsi yuyulur, isladılır və ya vanna edilir. Ağız, boğaz iltihabında, dişin əti yumşaldıqda və yaxud diş tərpəndikdə ağız nahiyəsini yaxalamaq üçün bir stəkan cövhər hazırlanır.

Qoz yarpağı yaranı sağaltmaq xassəsinə malikdir. Bunun üçün ev şəraitində yaraya sürtmək üçün yarpağın ovuntusundan məlhəm hazırlamaq olar. Bu məqsədlə qozun quru yarpağının ovuntusundan 15 qram götürülür, ona 100 qram günəbaxan yağı qatılır, 7 gün keçdikdən sonra həmin qarışıq su hamamında 30 dəqiqə qaynadılır. Sonra ona 15 qram mum əlavə edilir və soyuyana qədər qarışdırılır. Xalq təbabətində sıraca (xərazir) və raxit xəstəliklərinin müalicəsində də qoz yarpağından geniş istifadə edilir (Zemlinski, 1958).

Qoz ağacının kökünün qabığı yaxşı işlətmə dərmanı hesab edilir. Qoz ləpəsi və yağı qədim vaxtlardan bəri xalq təbabətində özünəməxsus yer tapmışdır. Döyülmüş qoz ləpəsindən zəhər əleyhinə, onun əncirlə qarışığından isə həzmi yaxşılaşdırmaq üçün istifadə edilirdi. Üyüdülmüş qoz qabığı ən yaxşı qankəsici hesab edilirdi, yandırılmış qoz qabığını isə yara və xoraların üzərinə səpirdilər. Dəyirmi və lentşəkilli qurdları qovub çıxarmaq üçün qoz ləpəsini səhər acqarına yemək lazımdır. Soliteri (yastı qurd) qovmaq üçün isə 30-60 qram qoz yağını şəraba qatıb qəbul etməlidir. Qoz yağı sidikdaş xəstəliyi üçün çox faydalıdır. Göz konyuktivi xəstəliyi zamanı hər gün gözə bir neçə damcı qoz yağı damızdırmaq kifayətdir. Bu yağ qulaq iltihabı zamanı da kara gəlir. Ondan həm də işlətmə dərmanı kimi, yanığa və gecsağalan yaralara sürtmək üçün də istifadə edilir.

Adi qozdan alınan preparatı, məlhəm və su-spirt məhlulu şəklində (kompress, yaxalama) dəri vərəmi xəstəliyinin, həmçinin stafilakok və strepmokok bakteriyaları ilə zədələnmiş dərinin müalicə olunmasında istifadə edilir. Qoz ləpəsi yağ, zülal və amin turşuları ilə zəngin olduğundan tez həzm olunur. Xəstələr üzərində aparılan klinik müşahidələrdə müəyyən edilmişdir ki, qoz ləpəsi mədə seksiyasına faydalı təsir göstərərək onu normaya salır. Yüksək mədə turşuluğu olan xəstələr 50 qram ləpəni 10 gün müddətində qəbul edərsə, turşuluq normaya düşür. Müşahidələr göstərmişdir ki, 25, 50, 75 və 100 qram qoz ləpəsini bir dəfəyə yedikdə də turşuluq aşağı düşür. Göstərilən miqdarda ləpəni aşağı mədə turşuluğu olan xəstələr qəbul etdikdə əksinə, turşuluq qalxaraq normaya düşür. Qoz ləpəsi mədə fəaliyyəti pozğunluğunu və mədənin ağrısını zəiflədir.

İngiltərədə qoz ləpəsindən şəkər diabeti və ateroskleroz, Çində isə böyrək daşı xəstəliklərinin müalicəsində istifadə edilir.

Adi qozun ləpəsinin tərkibində 58-77 faiz yağ, 12-25 faiz zülal, 5-25 faiz karbohidratlar, 0,3 milliqram askorbin turşusu vardır. Odur ki, qozun ləpəsi yüksək kaloriyə malik olub həmin miqdarda mal ətinin kalorisindən 7 dəfə artıqdır. 1 kiloqram qoz ləpəsinin 6120 kilokalori qidalığı vardır və ya onun verdiyi kalorinin miqdarı 7 kiloqram kartofun və ya 15 kiloqram südün, yaxud 1 kiloqram mal əti və 2 kiloqram buğda çörəyinin birlikdə verdiyi kaloriyə bərabərdir. Məhz buna görə də İ.V.Miçurin adi qozun meyvəsini «gələcəyin çörəyi» kimi də qiymətləndirmişdir. K.Y.Sialkovski isə qoz ağacını gələcəyin bitkisi, bəzi alimlər isə həyat ağacı adlandırmışdır. Qozun ləpəsindən əldə edilən yağ çox qiymətli və keyfiyyətli olub yeyinti, ətriyyat və lakboyaq sənayesində istifadə olunur. Bütün bunlarla yanaşı, qoz ağacının yarpaqlarının buraxdığı ətirli efirli maddələr sağlam hava şəraiti yaradaraq mühüm müalicəvi əhəmiyyətə malikdir .

  1. QƏRİB MƏMMƏDOV, MAHMUD XƏLİLOV. EKOLOGİYA, ƏTRAF MÜHİT VƏ İNSAN. Bakı-2006

yunan, qozunun, ümumi, görünüşü, elmi, təsnifataləmi, bitkilərşöbə, örtülütoxumlularsinif, ikiləpəlilərsıra, fıstıqkimilərfəsilə, kimilərcins, elmi, adıjuglans, vikinnövlərdətəsnifatvikianbardaşəkilütms, 19248mbmm, 16718, cəviz, juglans, kimilər, fəsiləsinə, c. QozYunan qozunun umumi gorunusu Elmi tesnifatAlemi BitkilerSobe OrtulutoxumlularSinif IkilepelilerSira FistiqkimilerFesile QozkimilerCins QozElmi adiJuglans L VikinnovlerdetesnifatVikianbardasekilUTMS 19248MBMM 16718 Qoz ve ya Ceviz lat Juglans Qozkimiler fesilesine aid cins Qisda yarpagini token agaclardandir Genc surgunlerin ozu bolmelidir Tumurcuqlar az sayda markalarla ortulmusdur Yarpaqciqlarin kenarlari bezi novlerde ince disli bezilerde ise duzdur tam kenarli Yarpaqciq sayi novlere gore 3 5 23 arasinda deyisir Cicekler bir evciklidir Kisi cicekler bir evvelki ilin surgunlerinde yan veziyyetli asagiya sallanan pisikcik halinda qurul meydana getirer Qurullar budaqlanmamisdir Her bir kisi ciceyin 1 brahte 2 brahtecik ile 3 4 yumsaqli bir etraf yarpagi canaq vardir Etamin sayi 7 105dir Disi cicekler ise yeni surgunlerin ucunda terminal tepede veziyyetli tik dayanan 2 8 cicekli kasib qurullar meydana getirer Disi ciceyin de 1 brahte 2 brahtecik 4 yumsaqli etraf yarpagi vardir Bunlar ovaryumla qaynasmisdir tek uclari serbestdir Ovaryum alt veziyyetlidir etli qalin 2 stigmasi olduqca inkisaf etmisdir Payizda yetiskinlesen boyuk nuveli sulu meyvenin ic qismi 2 bolmeye ayrilmisdir Toxum 2 yumsaqli yagli ve lezzetlidir yod ile zengindir Qoz bitkisinin toxumundan qida mehsulu kimi yagindan metbextde ve tebabetde istifade olunur Odununun ozu tund xarici qismi aciq rengli agir ve gozel cila qebul eden odunlari vardir Senayede esasen de mebel istehsalinda istifade edilir Tebabetde RedakteBagirsaqlari yumsaldir 2 ovuc qozu 10 ovuc encir ve qatiqla qarisdirib yemek orqanizmi temizleyir Kohnelmis qozu bedenin gerilmis ezele yerine surtmek hemin yeri mualice edir Qoz ile saca maska tuk tokulmesinin qarsisini alir Yasil yetismemis qozun suyunu bal ve uzum sirkesi ile qarisdirib qarqara etmek agizdaki yaralari damaq ve dis qanamasini mualice edir Teze qoz yarpagini alina surtmek bas agrisi kesir Qoz agacinin siresini ceynemek dis agrisina xeyirlidir Qoz yagini isidib icmek bud agrilarini sakitlesdirir Qoz yagi hemde eseb sinirlerini sakitlesdirir tuk tokulmesinin qarsisini alir Qozun yetismemis qozalarinin yasil qabigi C vitamini ile cox zengindir Sutul meyvelerin terkibinde olan C vitamininin miqdarina gore hetta limon itburnu ve qara qaragatdan da ustundur Odur ki ondan C vitamini almaq ve murebbe bisirmek ucun istifade olunur Qozun yarpaqlari irilesdikce terkibinde C vitamininin miqdari artir vegetasiyanin ortasinda iyulda maksimuma cataraq yas cekisi 2000 milliqram faiz teskil edir sonra azalmaga baslayir Sentyabr oktaybrda vitaminin miqdari maksimumun altida birini teskil edir A K Qerqelejiuyaya 1938 gore qozun yetismemis meyvesinde C vitamininin miqdari Moldaviya 3036 milliqram faiz meyveyanliginda ise avqustda 831 milliqram faiz teskil edir Qozun yetismemis meyvesinden alinan askorbin tursusunun konsentrati tund qehveyi rengli olub qoz yarpiginin etrini veren bir qeder buzucu xasseli mayedir Onun terkibinde 1 0 2 0 faiz askorbin tursusu 1 3 faiz tanin 2 3 2 9 faiz uzvi tursular olub hemcinin demir ve kukurd kalsium fosfat seklinde de qeyd edilir Terkibinde 1 0 faiz askorbin tursusu olan konsentrat xroniki mede pozgunlugu olan usaqlara verildikde gunde 12 qram ekstrat xestelerin veziyyeti 2 3 gunden sonra yaxsilasir Alimlerin bir qrupu Qerqelejiuya 1938 Bezzubov ve b qozun yetismemis meyvelerinden konsentrat almagi duzgun hesab etmirler onlar bu meqsedle qozun yarpagindan istifade olunmasini daha cox meqsedeuygun sayirlar Qozun yarpagi govdesinin qabigi ve budaqlarindan alinan covher ve ya ekstrakt xalq tebabetinde medebagirsaq pozgunlugu yaniq ve deri xesteliklerinin mualicesinde genis istifade olunur Bu meqsedle xirda dogranmis qurudulmus 1 2 cay qasigi qoz yarpagini bir stekan 200 qram qaynanmis suda demlemek soyuduqdan sonra suzmek ve her gun 3 4 defe yarim stekan icmek lazimdir Qozun yarpagindan hazirlanan helim deri xesteliklerini sizanaq irinli sepgi demrov ekzema mualice etmek ucun istifade olunur Bu meqsedle 4 5 xorek qasigi qoz yarpagi 0 5 litr suda 15 deqiqe qaynadilir Alinan helimle derinin xeste hissesi yuyulur isladilir ve ya vanna edilir Agiz bogaz iltihabinda disin eti yumsaldiqda ve yaxud dis terpendikde agiz nahiyesini yaxalamaq ucun bir stekan covher hazirlanir Qoz yarpagi yarani sagaltmaq xassesine malikdir Bunun ucun ev seraitinde yaraya surtmek ucun yarpagin ovuntusundan melhem hazirlamaq olar Bu meqsedle qozun quru yarpaginin ovuntusundan 15 qram goturulur ona 100 qram gunebaxan yagi qatilir 7 gun kecdikden sonra hemin qarisiq su hamaminda 30 deqiqe qaynadilir Sonra ona 15 qram mum elave edilir ve soyuyana qeder qarisdirilir Xalq tebabetinde siraca xerazir ve raxit xesteliklerinin mualicesinde de qoz yarpagindan genis istifade edilir Zemlinski 1958 Qoz agacinin kokunun qabigi yaxsi isletme dermani hesab edilir Qoz lepesi ve yagi qedim vaxtlardan beri xalq tebabetinde ozunemexsus yer tapmisdir Doyulmus qoz lepesinden zeher eleyhine onun encirle qarisigindan ise hezmi yaxsilasdirmaq ucun istifade edilirdi Uyudulmus qoz qabigi en yaxsi qankesici hesab edilirdi yandirilmis qoz qabigini ise yara ve xoralarin uzerine sepirdiler Deyirmi ve lentsekilli qurdlari qovub cixarmaq ucun qoz lepesini seher acqarina yemek lazimdir Soliteri yasti qurd qovmaq ucun ise 30 60 qram qoz yagini seraba qatib qebul etmelidir Qoz yagi sidikdas xesteliyi ucun cox faydalidir Goz konyuktivi xesteliyi zamani her gun goze bir nece damci qoz yagi damizdirmaq kifayetdir Bu yag qulaq iltihabi zamani da kara gelir Ondan hem de isletme dermani kimi yaniga ve gecsagalan yaralara surtmek ucun de istifade edilir Adi qozdan alinan preparati melhem ve su spirt mehlulu seklinde kompress yaxalama deri veremi xesteliyinin hemcinin stafilakok ve strepmokok bakteriyalari ile zedelenmis derinin mualice olunmasinda istifade edilir Qoz lepesi yag zulal ve amin tursulari ile zengin oldugundan tez hezm olunur Xesteler uzerinde aparilan klinik musahidelerde mueyyen edilmisdir ki qoz lepesi mede seksiyasina faydali tesir gostererek onu normaya salir Yuksek mede tursulugu olan xesteler 50 qram lepeni 10 gun muddetinde qebul ederse tursuluq normaya dusur Musahideler gostermisdir ki 25 50 75 ve 100 qram qoz lepesini bir defeye yedikde de tursuluq asagi dusur Gosterilen miqdarda lepeni asagi mede tursulugu olan xesteler qebul etdikde eksine tursuluq qalxaraq normaya dusur Qoz lepesi mede fealiyyeti pozgunlugunu ve medenin agrisini zeifledir Ingilterede qoz lepesinden seker diabeti ve ateroskleroz Cinde ise boyrek dasi xesteliklerinin mualicesinde istifade edilir Adi qozun lepesinin terkibinde 58 77 faiz yag 12 25 faiz zulal 5 25 faiz karbohidratlar 0 3 milliqram askorbin tursusu vardir Odur ki qozun lepesi yuksek kaloriye malik olub hemin miqdarda mal etinin kalorisinden 7 defe artiqdir 1 kiloqram qoz lepesinin 6120 kilokalori qidaligi vardir ve ya onun verdiyi kalorinin miqdari 7 kiloqram kartofun ve ya 15 kiloqram sudun yaxud 1 kiloqram mal eti ve 2 kiloqram bugda coreyinin birlikde verdiyi kaloriye beraberdir Mehz buna gore de I V Micurin adi qozun meyvesini geleceyin coreyi kimi de qiymetlendirmisdir K Y Sialkovski ise qoz agacini geleceyin bitkisi bezi alimler ise heyat agaci adlandirmisdir Qozun lepesinden elde edilen yag cox qiymetli ve keyfiyyetli olub yeyinti etriyyat ve lakboyaq senayesinde istifade olunur Butun bunlarla yanasi qoz agacinin yarpaqlarinin buraxdigi etirli efirli maddeler saglam hava seraiti yaradaraq muhum mualicevi ehemiyyete malikdir 1 Vikianbarda Qoz ile elaqeli mediafayllar var Ikilepeliler ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin QERIB MEMMEDOV MAHMUD XELILOV EKOLOGIYA ETRAF MUHIT VE INSAN Baki 2006Menbe https az wikipedia org w index php title Qoz amp oldid 5670630, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.