fbpx
Wikipedia

İrəvan

Avqust 01, 2021

İrəvan (erm. Երևան, türk. Erivan, rus. Ереван, ing. Yerevan) — Ermənistan Respublikasının paytaxtı. Ağrı vadisinin Şimal kənarında, Zəngi çayının sahilində, 850–1300 metr yüksəklikdə yerləşən Qafqaz şəhərlərindən biridir.

Paytaxt
İrəvan
Bayraq, Bayraq Gerb[d], Gerb
40°10′53″ şm. e. 44°30′52″ ş. u.
Ölkə
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub e.ə. 782
İlk məlumat e.ə. 782
Sahəsi
  • 227 ± 1 km²
Mərkəzin hündürlüyü 1.000 ± 1 m
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi
  • 1.075.800 nəf. (2017)
Rəsmi dili ermənicə
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu +374 10
Poçt indeksi 0001–0099
yerevan.am
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Etimologiya

İrəvan şəhərinin adı tarixi mənbələrdə Rəvan kimi qeyd edilir. Etimoloji olaraq kökü haqda müxtəlif rəvayətlər var. Sovet dövründə şəhərin əsasının Urartu çarı I Argişti tərəfindən qoyulduğu məlumdur. Dünya alimləri tərəfindən qəbul edilən Azərbaycan versiyasına əsasən isə İrəvan toponimi türk dilində "kişi", "igid" mənasını verən "ir" türk etnonimi ilə "ölkə", "yer", "kənd", "şəhər" mənası daşıyan "avan" sözü əsasında əmələ gəlib "igidlər ölkəsi" mənasını ifadə edir. Ermənilər isə əsassız bir şəkildə İrəvan toponimini Nuh peyğəmbərin adı ilə bağlayaraq erməni mənşəli toponim olduğunu iddia edirlər. Müxtəlif dövrlərdə Çuxursəəd bəylərbəyliyinin, İrəvan xanlığının, İrəvan quberniyasının mərkəzi olub.

Coğrafiyası

İrəvan şəhəri 40°08′ şimal en dairəsi və 44°10′ şərq uzunluğunda, Ağrı vadisinin şimal-şərq hissəsində yerləşir. Dəniz səviyyəsindən təqribən 900–1000 metr yüksəklikdə olmaqdadır.

XX əsrin əvvəllərinədək İrəvan şəhəri 4 mənbədən – Zəngi çayı, Söyüdlük adlanan ərazidəki çoxsaylı bulaqlar, Gedər (Qırxbulaq) çayının şəhər bağlarından keçən hissəsində tikilən su anbarı və müxtəlif yerlərdə qazılan kəhrizlər vasitəsilə içməli su ilə təmin edilirdi. XX əsrin əvvəlində İrəvandan təqribən 19 km uzaqlıqda Gedər çayının mənbəyindən (Qırxbulaqdan) şəhərə su kəməri çəkilmişdi.

Tarixi

Tarixi qaynaqlara dayanan yazarlar İrəvan adının ilk dəfə eramızın VII yüzilliyində çəkildiyini yazırlar. Şəhərin Urartu dövlətinin hökmdarı I Argişti tərəfindən e.ə. 782-ci ildə tikilmiş Erebuni qalasının xarabalıqları yaxınlığında salındığını iddia edirlər. 2004-cü ildə Edqar Hovhanisyanın yazdığı "Erebuni-Yerevan" şeirinin də indi rəsmi himn olması bu səbəbdəndir.

Evliya Çələbiyə görə sonradan şəhər olmuş yerdə hicri 810-cu ildə kənd salınmış, 105 il sonra hicri 915-ci ildə Şah İsmayılın əmri ilə onun sərkərdəsi Rəvanqulu xan Qacar tərəfindən bu kənddə qala tikdirilməyə başlamışdır. 7 ildə inşası bitirilmiş qala xanın adı ilə Rəvan və ya İrəvan qalası adlanırdı.

Antik İrəvan

İrəvan bölgəsində eramızdan öncə 4000-ci ilə aid Tunc dövrünə aid qalıqlar tapılmışdır. Əhəmənilər dövründə Qərb satraplığının tərkibində olmuşdu. Eramızdan əvvəl 585-ci ildə skiflər və midiyalılar tərəfindən şəhərin şimalında yerləşən Teişebaini qalası dağıdılmışdı. Eramızın 3-cü əsrinədək İrəvanda nələr olduğu bilinmir. 658-ci ildə şəhər Ərəb xilafətinin hakimiyyətinə keçmişdir.

 
İrəvan xanının qardaşı Pənah xanın İrəvan şəhərində yerləşən evi

İrəvan şəhəri müxtəlif vaxtlarda Sasanilər xanədanın, Ərəb Xilafətinin, Naxçıvanşahlıq dövlətinin, Eldənizlər dövlətinin, Hülakülər dövlətinin, Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu, Səfəvilər və Əfşarlar dövlətinin tərkibinə daxil olub. Vaxtilə bu şəhərin əhalisi daim türklərdən ibarət olmuşdur.[Mənbə göstərin] Bunu şəhərdə olmuş səyyahlar, rəsmi yolçular öz qeyd və gündəliklərində daim göstərmişlər.[Mənbə göstərin] Ermənilərin şəhərə axını digər bölgələrdə olduğu kimi Türkmənçay müqaviləsindən sonra başlamış və dərhal geniş vüsət almışdı.

İrəvan məhəllələri

"İrəvan şəhəri aşağıdakı hissələrdən ibarətdir: 1. Şəhər hissəsi 2. Təpəbaşı hissəsi 3. Dəmirbulaq hissəsi Ən böyük olan Şəhər hissəsi İrəvanın şimal-şərq ərazisini əhatə edir; Təpəbaşı hissəsi qərb, Dəmirbulaq hissəsi isə cənub-şərq hissəsini tutur. Bu hissələrə öz xüsusi adı olan aşağıdakı əlavə məhəllələr də daxildir: Şəhər hissəsinə aid olanlar: 1) Çölməkçi kəndindən aşağıda yerləşən Abbasdərə məhəlləsi; 2) Kənəkir yolundan sağ tərəfdə yerləşən Köşəkli məhəlləsi; Təpəbaşı hissəsinə aid olanlar: 1) Kənəkir yolundan solda yerləşən Abihəyat məhəlləsi; 2) Zəngi çayının solunda, Kənəkir kəndindən aşağıda yerləşən Qızılqala məhəlləsi; 3) Zənginin həmin tərəfində, Qızılqala məhəlləsindən aşağıda yerləşən Dərəbağ məhəlləsi; 4) Körpüdən yuxarıda, həmin yerdə yerləşən Dərəkənd məhəlləsi; 5) Zənginin o biri tərəfində, Dərəbağla üz-üzə yerləşən Dəlmə məhəlləsi; 6) Noraguğ məhəlləsi; Bütün bu məhəllələr bağlardan ibarətdir və qış vaxtı buralarda heç kim yaşamır. Dəmirbulaq hissəsinə aid olanlar: 1) Dəmirbulaq hissəsinin cənub tərəfində, çox mənzərəli kurqan şəklində olan Xosrovabad məhəlləsi; 2) Qala ilə Xosrovabad məhəllələrinin arasındakı boş sahəni tutan Zəvzikar məhəlləsi".

İrəvanda tarixi adlar

 
İrəvan şəhərində vaxtilə mövcud olmuş Hacı Novruzəli (Hacı bəy) məscidi.
  • İrəvanda tarixi məhəllə adlarıı: Təpəbaşı, Dəmir Bulaq, Toxmaq, Sabunçu, Yoncalıq,

Börkçülər, Zal xan meydanı;

  • Məscid adları: Göy Məscid, Zal xan məscidi, Abbas Mirzə məscidi, Qala məscidi, Şəhər məscidi, Novruz Əli məscidi, Günlüklü məscid, Gümbəzli məscid, Hüseynəli məscidi, Hacı bəy məscidi və Qanlı təpə, Üç təpə, Qızıl təpə…

Şəhərdə qədim türbə kitabəsində Əmir Səidin və onun oğlu Pir Hüseynin, habelə Qaraqoyunlular sülaləsinin digər üzvü Qara Yusifin (1410–1420), habelə oğlu Pir Budağın hökmdarlığından danışılır.

Şəhərdə sırf Şərq memarlığı üslubunda tikilmiş binalar içərisində Xan Sarayı xüsusilə diqqəti cəlb edirdi. 50-ci illərədək ondan konyak zavodunun anbarı kimi istifadə etsələr də nəhayət onu söküb həmin tarixi abidəni birdəfəlik məhv etmişlər. İndi İrəvanda bir vaxt onun əsas əhalisi olan bir türk belə yaşamır. İrəvan adı türk tarixi adından Yerevan adına dəyişdirilmişdir.

Y.V.Çəmənzəminli "On beş gün Ermənistanda" adlı yol qeydlərində (1935) yazır:

  Zəngi çayının kənarında qədim İrəvan qalasının izləri durur... Övliya Çələbinin təsvir etdiyi Fərhad paşa və Toxmaq xan qalaları və şəhərin sabiq üç dəmir darvazası təbiidir ki, bu gün yoxdur. Xan Sarayı və Zərbxana da məhv olub getmişdir." Ədib sosializm təntənəsinin şıdırğı sevincində bu şəhərin yaraşığı olan qədim məsciddən söz açır: İrəvanın görkəmli asari-ətiqələrindən olan Göy Məscidə tamaşa etdik. Lacivərdi çinilərdən yapılmış qübbəsi, incə minarəsi və qapı cəbhəsi olduqca gözəldir. Mərmər mehrabı zərif işlənmişdir. Uzun çargül səhnin о başında cameyə qarşı incə bir mədrəsə tikilmişdir. Ortada bağ və hovuz var. Səhnin iki tərəfi hücrələrdir. Abovyan bağçasının yanında bu tərzdə bir mədrəsə də qalmışdır..  

Çəmənzəminlinin vəcdlə təsvir etdiyi Fərhad paşa və Toxmaq xan qalaları İrəvanın bütün tarixi boyu Osmanlı və Səfəvi dövlətlərinə mənsub olan vilayətlərdən biri olmasına işarət edir.

İrəvan müxtəlif dövrlərdə

İrəvan şəhəri müxtəlif vaxtlarda Sasanilər xanədanın, Ərəb Xilafətinin, Naxçıvanşahlıq dövlətinin, Eldənizlər dövlətinin, Hülakülər dövlətinin, Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu, Səfəvilər və Əfşarlar dövlətinin tərkibinə daxil olub. İrəvan xanlığı XVIII əsrdə yaranmışdı. Xanlıq Qırxbulaq, Zəngibasar, Vedibasar, Sərdarabad, Göyçə, Dərəçiçək, Abaran kimi 15 mahaldan ibarət idi. Tarixi İrəvanda böyük əraziləri tutan və sahibi həmişə türklər olan Dəlmə bağları və Cənubi Azərbaycanda Həsənli kəndi yaxınlığında sinəsində 6500 il bundan əvvəlki mədəni həyatın izlərini saxlayan Dəlmə təpə adları qohum tayfanın, dilin,vətənin ortaq cəhətlərini əks edən qiymətli faktlardandır. İrəvan Ağrı vadisinin Şimal kənarında, Zəngi çayının sahilində, 850–1300 metr yüksəklikdə yerləşir. Müxtəlif dövrlərdə Çuxursəd vilayətinin, İrəvan xanlığının, İrəvan quberniyasının mərkəzi olub.

1936-cı ilə qədər İrəvan şəhəri müxtəlif mənbələrdə Ərvan, Ervan, Rəvan adlanmış həmin tarixdən etibarən isə ermənilər tərəfindən ad dəyişdirilərək Yerevan adlandırılmışdır. 1902-ci ildə İrəvan –Tiflis, 1908-ci ildə isə Culfa-İrəvan dəmir yolu xətti çəkilmişdir. XIX əsrin əvvəllərindən isə İrəvan şəhəri rus qoşunlarının hücum hədəfinə çevirilmişdir. 1804-ü ildə general Sisianov, 1808-i ildə general Qudoviç İrəvan qalasını almağa cəhd etmişdir. Nəhayət 1826–1828-ci illər Rusiya-Qacar müharibəsi zamanı, daha dəqiqi 1827-ci il,oktyabrın 1-də rus generalı Paskeviçin komandanlığı altında rus qoşunları şəhəri işğal etmişdir. Türkmənçay müqaviləsi ilə İrəvan şəhəri İrəvan xanlığının daxilində zorla Rusiyaya birləşdirilmişdir. Bu zamandan etibarən qədim türk-oğuz qalası olan İrəvan qalasının erməniləşdirilməsinə başlanılmışdır. 1849-cu il, iyunun 9-da İrəvan quberniyası yaradıldıqdan sonra bu quberniyanın mərkəzi kimi İrəvan şəhəri yeni inzibati əhəmiyyət kəsb etmişdir. 1918–1920-ci illərdə erməni daşnak hökumətinin, 1920-ci ildən etibarən isə Ermənistan SSR-in paytaxtı olmuşdur.

İrəvan qalası arxitektura baxımından da Şərqin, Türk dünyasının mühüm mədəniyyət mərkəzlərindən biri olmuşdur. Qalanın 50–60 bürcü olub. Qaladakı Sərdar sarayı, Sərdar məscidi, XVII əsrin nadir memarlıq abidəsi olan Göy məscid səyyahları həmişə heyran qoymuşdur. Qalada daha yeddi məscid, iki-üç mərtəbəli yaşayış evləri, kişi və qadın hamamları, çoxlu sayda karvansaralar və s. olmuşdur. İrəvandakı Gürcü, Culfa, Sərdar, Tağlı, Sulu, Susuz, Hacı Əli karvansaralarının hər birində onlarla dükanlar fəaliyyət göstərirdi.

İrəvan qalasından söz açan bir çox səyyahların işlətdikləri bəzi toponimlər: Şiləçi, Sabunçu, Boyaqçı, Toxmaq, Təpəbaşı, Dəmirbulaq, Bağçalar, Yoncalıq, Börkü məhəllələri, Dəlməbulaq, Qırxbulaq, Sərdar bulaqları, Gedərçay, Qırxbulaq, Zəngi çayları, Dərə bağı, Dərəkənd, Şəhər, Fəhlə, Böyük meydanları, Göy məscid, Qala məscidi, Hacı Bəyim məscidi, Zal xan məscidi, Günlüklü məscidi, Günbəzli məscid, Şəhər məscidi, Novruzəli məsidi, Hüseynəli məscidi, Qanlı təpə, Üçtəpə, Qızıl təpə təpələri və s.

Ermənistanın paytaxtına çevrilməsi

1918-ci il may ayının 26-da Gürcüstan Cənubi Qafqaz Seymindən çıxdığını bildirib öz müstəqilliyi elan edəndən sonra Azərbaycan və Ermənistanın da analoji addım atmaqdan başqa çıxış yolu qalmamışdı. 1918-ci il may ayının 28-də Azərbaycan da öz müstəqilliyini elan etdi və Yelizavetpol (indiki Gəncə) özünə paytaxt seçdi. Bununla bağlı may ayının 30-da Azərbaycan Respublikası Nazirlər Şurasının sədri Fətəli Xan Xoyskinin imzaladığı radioteleqraf məlumatı bütün ölkələrin xarici işlər nazirliklərinə göndərildi. İstanbul, Berlin, Vyana, Paris, London, Roma, Vaşinqton, Sofiya, Buxarest, Tehran, Madrid, Haaqa, Moskva, Stokholm, Kiyev, Xristaniya (Oslo) və Kopenhagenə göndərilən məlumatda deyilirdi: "Gürcüstanın ittihaddan çıxması üzərinə "Mavərayi-Qafqaz müttəhid cümhuriyyəti" ithalal eyləmişdir. Şəhri halın 28-ci günü əqdi-ictimai edən "Azərbaycan Şurayi-Millisi" Mavərayi-Qafqazın Cənubi-Şərqisində vaqe olan Azərbaycan Cümhuriyyətini təşkil eyləmişdir. Keyfiyyətdən hökuməti-mətbuənizin xəbərdar edilməsini surəti məxsusda rica eylər və ehtiramati – faiqəmi təqdim ilə kəsbi şərəf edərəm. Hökumətin şimdilik məqərri – müvəqqəti Elizavetpoldur. 30 mayıs. 1918. Azərbaycan Cümhuriyyəti məclisi – nüzzar rəisi Xoyski".

Belə olan halda ən pis vəziyyətdə elə həmin gün, 1918-ci il may ayının 28-də öz müstəqilliyini elan edən Ermənistan qalmışdı. Ermənistanın mərkəz şəhəri, paytaxtı yox idi. Bu vaxt Azərbaycan Cümhuriyyəti digər bütün ərazilərə iddialarından əl çəkmələri şərti ilə İrəvanı ermənilərə güzəştə getməyi qərara alır. Bununla bağlı F.X.Xoyski o vaxtkı xarici işlər naziri M.H.Hacınskiyə ünvanladığı məktubda yazır: "Onlar (ermənilər – qeyd) ultimatumu qəbul edirlər və müharibəyə son qoyurlar. Biz İrəvanı güzəştə getdik".

May ayının 29-da erməni Milli Şurası ilə danışıqlar barədə Nazirlər Şurasının sədri F.X.Xoyski Azərbaycan Milli Şurasının iclasında məlumat verdi. O göstərdi ki, Ermənistan Federasiyası yaratmaqdan ötrü onlara siyasi mərkəz lazımdır, Aleksandropol türklər tərəfindən tutulduqdan sonra belə bir siyasi mərkəz, ancaq İrəvan şəhəri ola bilər, ona görə bu şəhərin ermənilərə güzəştə gedilməsi labüddür. Bu məsələ barəsində X.Xasməmmədov, M.Y.Cəfərov, Ə.Şeyxülislamov, M.Məhərrəmov çıxış edərək İrəvan şəhərinin ermənilərə güzəşt edilməsini qaçılmaz bəla kimi qiyməyləndirdilər. Milli Şuranın iclası İrəvan şəhərinin ermənilərə güzəştə gedilməsi barədə öz razılığını bildirdi. İki gün sonra İrəvan Milli Şurasının üzvləri Mir Hidayət Seyidov, Bağır Rzayev və Nəriman bəy Nərimanbəyov İrəvan şəhərinin Ermənistan Respublikasına güzəştə gedilməsinə etiraz etdilər, lakin iyun ayının 1-də keçirilən Azərbaycan Milli Şurasının iclası bu etirazı qəbul etmədi.

İrəvan Ermənistana veriləndən sonra Ermənistanın sərhədi İrəvan şəhərinin yaxınlığından keçirdi. Onun ixtiyarında cəmisi altı kilometrlik dəmiryolu vardı. Batum müqaviləsinin şərtlərinə görə Ermənistan Respublikası Cənubi Qafqazda 10 min km² ərazisi olan dövlət idi.

Əhalisi

6 Oktyabr 1827-ci il tarixində Rəvan şəhəri general Paskeviçin rəhbərliyi ilə Rus Çar qoşunları tərəfindən işğal olunmuşdur. Bu zaman Rəvan şəhəri 28 verst² əraziyə sahib idi. İrəvan şəhərinin əhalisini həmişə Azərbaycan türkləri təşkil etmişdir. Hələ XVII əsr Avropa səyyahlarının şəhadətinə görə şəhər əhalisinin hamısı müsəlmanlar olmuşlar. 1827-ci ildə İrəvanda 2400 ailədə cəmi 12000 əhali yaşayırdı. Şəhərin ruslar tərəfindən işğalından sonra isə yerli kübar əhalinin bir hissəsi İrana və Türkiyəyə köçməyə məcbur olmuş, onların boş qalmış evlərində isə həmin ölkələrdən gəlmiş ermənilər məskunlaşmışdır. Nəticədə 1828-i ildə İrəvanda türk əhalinin sayı 1807 ailədə 7331 nəfərə enmiş, ermənilərin sayı isə 567 ailədə 2379 nəfərə çatmışdır. Bununla belə hələ şəhərdə 4 xan, 41 bəy və sultan ailəsinə qarşı cəmi 8 erməni məlik ailəsi yaşayırdı. 50 nəfər axund və mollaya qarşı cəmi 8 nəfər keşiş vardı.

  • 1829-cu ildə aprel ayına olan məlumata əsasən İrəvan şəhərində 2751 evdə 5,897 nəfəri kişilər, 5,566 nəfəri qadınlar olmaqla toplam 11,463 nəfər əhali yaşayırdı. Onlardan 1,807 evdə 3,749 nəfəri kişilər, 3,582 nəfəri isə qadınlar olmaqla cəmi 7,331 nəfəri tatarlardan, 944 evdə 2,148 nəfəri kişilər, 1,984 nəfəri isə qadınlar olmaqla cəmi 4,132 nəfəri ermənilərdən ibarət idi. Şəhərdəki 4,132 nəfər erməni əhalinin 2,369 nəfərini (1220 nəfəri kişilər, 1149 nəfəri qadınlar olmaqla 567 ailə) rus işağalına qədər şəhərdə yaşayan "yerli" ermənilər, 1,763 nəfərini (366 ailədə 903 nəfəri kişilər, 812 nəfəri isə qadınlar olmaqla toplam 1715 nəfər Qacar Şahənşahlığından köçürülmüşlər; 11 ailədə 25 nəfəri kişilər, 23 nəfəri isə qadınlar olmaqla toplam 48 nəfər Osmanlı Sultanlığından köçürülmüşlər) isə gəlmə ermənilər təşkil edirdi.
  • 1880-ci ildə İrəvan şəhərində 2,880 evdə 12,449 nəfər əhali yaşayırdı. Onlardan 1,318 evdə 3,252 nəfəri kişilər, 3,041 nəfəri isə qadınlar olmaqla cəmi 6,293 nəfəri tatarlardan, 1,509 evdə 3,216 nəfəri kişilər, 2,759 nəfəri isə qadınlar olmaqla cəmi 5,975 nəfəri ermənilərdən, 46 evdə 79 nəfəri kişilər, 76 nəfəri isə qadınlar olmaqla cəmi 155 nəfəri ruslardan, 7 evdə 18 nəfəri kişilər, 8 nəfəri isə qadınlar olmaqla cəmi 26 nəfəri gürcülərdən ibarət idi.

İqtisadiyyatı

Ermənistanın paytaxtı Yerevan 2020-ci ildə Cənubi Qafqazın ən bahalı şəhəri seçilib. Hesablamalara görə, Yerevanda bir ailə üçün yaşayış dəyəri orta hesabla 748 min dram (1560 ABŞ dolları) təşkil edir.

Bələdiyyələr

Yerevan 12 bələdiyyəyə bölünür və hərəsinin öz icra başçısı var.

Bələdiyyə Ermənicə adı Əhali (2011) Ərazi (km²)
Açapnyak Աջափնյակ
108 300
 25
Arabkir Արաբկիր
130 600
 12.35
Avan Ավան
51 000
 8.37
Davtaşen Դավթաշեն
41 200
 6.71
Erebuni Էրեբունի
122 500
 48.41
Kanaker-Zeytun Քանաքեր-Զեյթուն
79 600
 8.10
Kentron Կենտրոն
131 000
 14.20
Malatiya-Sebastiya Մալաթիա-Սեբաստիա
141 900
 25.80
Nork-Maraş Նորք-Մարաշ
11 300
 4.60
Nor Nork Նոր Նորք
147 500
 14.47
Nubaraşen Նուբարաշեն
9 700
 18.11
Şenqavit Շենգավիթ
147 300
 40.50

Qardaşlaşmış şəhərlər

Qalereya

İstinadlar

  1. archINFORM — 1994.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P5383"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P5604"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q265049"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P5573"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P5508"></a>
  2. https://www.yerevan.am/am/our-city/
  3. http://armstat.am/file/article/nasel_01.07.2017.pdf
  4. İrəvan, yoxsa Yerevan – Hansı yazılış düzgündür?[ölü keçid]
  5. Baghdasaryan A., Simonyan A, et al."Երևան" (Yerevan). Sovet Erməni ENsiklopediyası. cild 3. Yerevan, Ermənistan SSR: Ermənistan EA., 1977, s. 548–564.
  6. . 2011-01-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-12-13.
  7. . 2012-05-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-05-14.
  8. Journey from Tabriz to Erivan. — Description of the Town of Erivan (Revan), page 150 – 151. // Narrative of travels in Europe, Asia, and Africa, in the seventeenth century, by Evliya Efendi. Translated from the turkish by the Ritter Joseph von Hammer, F.M.R.A.S., &c. &c. &.C. Vol. II. London: printed for the ORIENTAL TRANSLATION FUND OF GREAT BRITAIN AND IRELAND SOLD BY WILLIAM H. ALLEN & CO. LEADENHALL STREET. M.DCCCL.
  9. (PDF). 2007-09-26 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-09-26.
  10. [1]
  11. Bayramov İbrahim. Qərbi Azərbaycanın türk mənşəli toponimləri, s.335.
  12. Ermənistan Azərbaycanlılarının tarixi coğrafiyası, Bakı. Gənclik, 1995, s.14.
  13. Nazirlər Şurasının sədri Fətəli xan Xoyskinin müstəqil Azərbaycan Respublikasının yaradılması haqqında bir sıra dövlətlərin xarici işlər nazirlərinə radioqramı. 30.05.1918. // ARDA, f.970, s.1, i.4
  14. Nazirlər Şurasının sədri Fətəli xan Xoyskinin Azərbaycanın müstəqilliyinin elan edilməsi haqqında radioqramın göndərilməsi barədə xarici işlər naziri M.H.Hacınskiyə təlimatı. 29.05.1918. //ARDA, f.970, s.1, i.4, v.1–2.
  15. Azərbaycan Milli Şurasının 3 saylı iclasının protokolu. 29.05.1918. //ARDA, f.970, s.1,i.1,v.51
  16. Azərbaycan Milli Şurasının 4 saylı iclasının protokolu. 01.06.1918. //ARDA, f.970, s.1,i.1,v.53
  17. R.Hovanuisian. Armenia on the Road to Independence, 1918. Berkeley, University of California Press, 1967, p.190–194
  18. İ.Parmaksızoğlu. Ermeni Komitelerinin İhtilal hareketleri ve Besledikleri emeller. Ankara, 1981, s.133
  19. ↑ Сборник материалов для описания местностей и племен Кавказа. Издание Управления Кавказского учебного округа. Выпуск 1. Тифлис: Типографии Канцелярии Главноначальствующего гражданской частью на Кавказе и К. Козловского, 1881. стр. 40
  20. ↑ Сборник материалов для описания местностей и племен Кавказа. Издание Управления Кавказского учебного округа. Выпуск 1. Тифлис: Типографии Канцелярии Главноначальствующего гражданской частью на Кавказе и К. Козловского, 1881. стр. 41
  21. Yerevan Numbeo-nun versiyasına görə regionun ən bahalı şəhəridir
  22. http://www.armstat.am/file/article/marz_11_32.pdf Armstat:Yerevan

Xarici keçidlər

  • Official website  (erm.)  (ing.)  (rus.)
  • İrəvan Şəhəri  (azərb.)  (rus.)
  • Vikipediyada Yerevan-İrəvan POLEMİKASI
  • http://www.media-az.com/karabakh/cronik.html 2008-03-06 at the Wayback Machine
  • Qərbi Azərbaycan, Vedi 2011-05-19 at the Wayback Machine
  • Qərbi Azərbaycanın türk mənşəlli toponimləri 2014-09-04 at the Wayback Machine
  • İndiki Ermənistan qədim türk yurdu idi[ölü keçid]
  • Qərbi Azərbaycan ərazilərində yer adlarının soyqırımı[ölü keçid]

Həmçinin bax

Avqust 01, 2021
irəvan, Երևան, türk, erivan, Ереван, yerevan, ermənistan, respublikasının, paytaxtı, ağrı, vadisinin, şimal, kənarında, zəngi, çayının, sahilində, 1300, metr, yüksəklikdə, yerləşən, qafqaz, şəhərlərindən, biridir, paytaxtbayraq, bayraq, gerb, gerb40, ölkə, erm. Irevan 4 erm Երևան turk Erivan rus Erevan ing Yerevan Ermenistan Respublikasinin paytaxti Agri vadisinin Simal kenarinda Zengi cayinin sahilinde 850 1300 metr yukseklikde yerlesen Qafqaz seherlerinden biridir PaytaxtIrevanBayraq Bayraq Gerb d Gerb40 10 53 sm e 44 30 52 s u Olke Ermenistan 1 Tarixi ve cografiyasiEsasi qoyulub e e 782 2 Ilk melumat e e 782Sahesi 227 1 km Merkezin hundurluyu 1 000 1 mSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 1 075 800 nef 2017 3 Resmi dili ermeniceReqemsal identifikatorlarTelefon kodu 374 10Poct indeksi 0001 0099yerevan am Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Etimologiya 2 Cografiyasi 3 Tarixi 3 1 Antik Irevan 4 Irevan mehelleleri 4 1 Irevanda tarixi adlar 4 2 Irevan muxtelif dovrlerde 4 3 Ermenistanin paytaxtina cevrilmesi 5 Ehalisi 6 Iqtisadiyyati 7 Belediyyeler 8 Qardaslasmis seherler 9 Qalereya 10 Istinadlar 11 Xarici kecidler 12 Hemcinin baxEtimologiya RedakteIrevan seherinin adi tarixi menbelerde Revan kimi qeyd edilir Etimoloji olaraq koku haqda muxtelif revayetler var Sovet dovrunde seherin esasinin Urartu cari I Argisti terefinden qoyuldugu melumdur 5 Dunya alimleri terefinden qebul edilen Azerbaycan versiyasina esasen ise Irevan toponimi turk dilinde kisi igid menasini veren ir turk etnonimi ile olke yer kend seher menasi dasiyan avan sozu esasinda emele gelib igidler olkesi menasini ifade edir Ermeniler ise esassiz bir sekilde Irevan toponimini Nuh peygemberin adi ile baglayaraq ermeni menseli toponim oldugunu iddia edirler 6 Muxtelif dovrlerde Cuxurseed beylerbeyliyinin Irevan xanliginin Irevan quberniyasinin merkezi olub Cografiyasi RedakteIrevan seheri 40 08 simal en dairesi ve 44 10 serq uzunlugunda Agri vadisinin simal serq hissesinde yerlesir Deniz seviyyesinden teqriben 900 1000 metr yukseklikde olmaqdadir XX esrin evvellerinedek Irevan seheri 4 menbeden Zengi cayi Soyudluk adlanan erazideki coxsayli bulaqlar Geder Qirxbulaq cayinin seher baglarindan kecen hissesinde tikilen su anbari ve muxtelif yerlerde qazilan kehrizler vasitesile icmeli su ile temin edilirdi XX esrin evvelinde Irevandan teqriben 19 km uzaqliqda Geder cayinin menbeyinden Qirxbulaqdan sehere su kemeri cekilmisdi Tarixi RedakteTarixi qaynaqlara dayanan yazarlar Irevan adinin ilk defe eramizin VII yuzilliyinde cekildiyini yazirlar Seherin Urartu dovletinin hokmdari I Argisti terefinden e e 782 ci ilde tikilmis Erebuni qalasinin xarabaliqlari yaxinliginda salindigini iddia edirler 7 2004 cu ilde Edqar Hovhanisyanin yazdigi Erebuni Yerevan seirinin de indi resmi himn olmasi bu sebebdendir Evliya Celebiye gore sonradan seher olmus yerde hicri 810 cu ilde kend salinmis 105 il sonra hicri 915 ci ilde Sah Ismayilin emri ile onun serkerdesi Revanqulu xan Qacar terefinden bu kendde qala tikdirilmeye baslamisdir 8 7 ilde insasi bitirilmis qala xanin adi ile Revan ve ya Irevan qalasi adlanirdi Antik Irevan RedakteIrevan bolgesinde eramizdan once 4000 ci ile aid Tunc dovrune aid qaliqlar tapilmisdir 9 Ehemeniler dovrunde Qerb satrapliginin terkibinde olmusdu Eramizdan evvel 585 ci ilde skifler ve midiyalilar terefinden seherin simalinda yerlesen Teisebaini qalasi dagidilmisdi Eramizin 3 cu esrinedek Irevanda neler oldugu bilinmir 658 ci ilde seher Ereb xilafetinin hakimiyyetine kecmisdir Irevan xaninin qardasi Penah xanin Irevan seherinde yerlesen eviIrevan seheri muxtelif vaxtlarda Sasaniler xanedanin Ereb Xilafetinin Naxcivansahliq dovletinin Eldenizler dovletinin Hulakuler dovletinin Qaraqoyunlu Agqoyunlu Sefeviler ve Efsarlar dovletinin terkibine daxil olub Vaxtile bu seherin ehalisi daim turklerden ibaret olmusdur Menbe gosterin Bunu seherde olmus seyyahlar resmi yolcular oz qeyd ve gundeliklerinde daim gostermisler Menbe gosterin Ermenilerin sehere axini diger bolgelerde oldugu kimi Turkmencay muqavilesinden sonra baslamis ve derhal genis vuset almisdi Irevan mehelleleri Redakte Irevan seheri asagidaki hisselerden ibaretdir 1 Seher hissesi 2 Tepebasi hissesi 3 Demirbulaq hissesi En boyuk olan Seher hissesi Irevanin simal serq erazisini ehate edir Tepebasi hissesi qerb Demirbulaq hissesi ise cenub serq hissesini tutur Bu hisselere oz xususi adi olan asagidaki elave mehelleler de daxildir Seher hissesine aid olanlar 1 Colmekci kendinden asagida yerlesen Abbasdere mehellesi 2 Kenekir yolundan sag terefde yerlesen Kosekli mehellesi Tepebasi hissesine aid olanlar 1 Kenekir yolundan solda yerlesen Abiheyat mehellesi 2 Zengi cayinin solunda Kenekir kendinden asagida yerlesen Qizilqala mehellesi 3 Zenginin hemin terefinde Qizilqala mehellesinden asagida yerlesen Derebag mehellesi 4 Korpuden yuxarida hemin yerde yerlesen Derekend mehellesi 5 Zenginin o biri terefinde Derebagla uz uze yerlesen Delme mehellesi 6 Noragug mehellesi Butun bu mehelleler baglardan ibaretdir ve qis vaxti buralarda hec kim yasamir Demirbulaq hissesine aid olanlar 1 Demirbulaq hissesinin cenub terefinde cox menzereli kurqan seklinde olan Xosrovabad mehellesi 2 Qala ile Xosrovabad mehellelerinin arasindaki bos saheni tutan Zevzikar mehellesi 10 Irevanda tarixi adlar Redakte Irevan seherinde vaxtile movcud olmus Haci Novruzeli Haci bey mescidi Irevanda tarixi mehelle adlarii Tepebasi Demir Bulaq Toxmaq Sabuncu Yoncaliq Borkculer Zal xan meydani Mescid adlari Goy Mescid Zal xan mescidi Abbas Mirze mescidi Qala mescidi Seher mescidi Novruz Eli mescidi Gunluklu mescid Gumbezli mescid Huseyneli mescidi Haci bey mescidi ve Qanli tepe Uc tepe Qizil tepe Seherde qedim turbe kitabesinde Emir Seidin ve onun oglu Pir Huseynin habele Qaraqoyunlular sulalesinin diger uzvu Qara Yusifin 1410 1420 habele oglu Pir Budagin hokmdarligindan danisilir Seherde sirf Serq memarligi uslubunda tikilmis binalar icerisinde Xan Sarayi xususile diqqeti celb edirdi 50 ci illeredek ondan konyak zavodunun anbari kimi istifade etseler de nehayet onu sokub hemin tarixi abideni birdefelik mehv etmisler Indi Irevanda bir vaxt onun esas ehalisi olan bir turk bele yasamir Irevan adi turk tarixi adindan Yerevan adina deyisdirilmisdir Y V Cemenzeminli On bes gun Ermenistanda adli yol qeydlerinde 1935 yazir Zengi cayinin kenarinda qedim Irevan qalasinin izleri durur Ovliya Celebinin tesvir etdiyi Ferhad pasa ve Toxmaq xan qalalari ve seherin sabiq uc demir darvazasi tebiidir ki bu gun yoxdur Xan Sarayi ve Zerbxana da mehv olub getmisdir Edib sosializm tentenesinin sidirgi sevincinde bu seherin yarasigi olan qedim mescidden soz acir Irevanin gorkemli asari etiqelerinden olan Goy Mescide tamasa etdik Laciverdi cinilerden yapilmis qubbesi ince minaresi ve qapi cebhesi olduqca gozeldir Mermer mehrabi zerif islenmisdir Uzun cargul sehnin o basinda cameye qarsi ince bir medrese tikilmisdir Ortada bag ve hovuz var Sehnin iki terefi hucrelerdir Abovyan bagcasinin yaninda bu terzde bir medrese de qalmisdir Cemenzeminlinin vecdle tesvir etdiyi Ferhad pasa ve Toxmaq xan qalalari Irevanin butun tarixi boyu Osmanli ve Sefevi dovletlerine mensub olan vilayetlerden biri olmasina isaret edir 11 12 Irevan muxtelif dovrlerde Redakte Irevan seheri muxtelif vaxtlarda Sasaniler xanedanin Ereb Xilafetinin Naxcivansahliq dovletinin Eldenizler dovletinin Hulakuler dovletinin Qaraqoyunlu Agqoyunlu Sefeviler ve Efsarlar dovletinin terkibine daxil olub Irevan xanligi XVIII esrde yaranmisdi Xanliq Qirxbulaq Zengibasar Vedibasar Serdarabad Goyce Derecicek Abaran kimi 15 mahaldan ibaret idi Tarixi Irevanda boyuk erazileri tutan ve sahibi hemise turkler olan Delme baglari ve Cenubi Azerbaycanda Hesenli kendi yaxinliginda sinesinde 6500 il bundan evvelki medeni heyatin izlerini saxlayan Delme tepe adlari qohum tayfanin dilin vetenin ortaq cehetlerini eks eden qiymetli faktlardandir Irevan Agri vadisinin Simal kenarinda Zengi cayinin sahilinde 850 1300 metr yukseklikde yerlesir Muxtelif dovrlerde Cuxursed vilayetinin Irevan xanliginin Irevan quberniyasinin merkezi olub 1936 ci ile qeder Irevan seheri muxtelif menbelerde Ervan Ervan Revan adlanmis hemin tarixden etibaren ise ermeniler terefinden ad deyisdirilerek Yerevan adlandirilmisdir 1902 ci ilde Irevan Tiflis 1908 ci ilde ise Culfa Irevan demir yolu xetti cekilmisdir XIX esrin evvellerinden ise Irevan seheri rus qosunlarinin hucum hedefine cevirilmisdir 1804 u ilde general Sisianov 1808 i ilde general Qudovic Irevan qalasini almaga cehd etmisdir Nehayet 1826 1828 ci iller Rusiya Qacar muharibesi zamani daha deqiqi 1827 ci il oktyabrin 1 de rus generali Paskevicin komandanligi altinda rus qosunlari seheri isgal etmisdir Turkmencay muqavilesi ile Irevan seheri Irevan xanliginin daxilinde zorla Rusiyaya birlesdirilmisdir Bu zamandan etibaren qedim turk oguz qalasi olan Irevan qalasinin ermenilesdirilmesine baslanilmisdir 1849 cu il iyunun 9 da Irevan quberniyasi yaradildiqdan sonra bu quberniyanin merkezi kimi Irevan seheri yeni inzibati ehemiyyet kesb etmisdir 1918 1920 ci illerde ermeni dasnak hokumetinin 1920 ci ilden etibaren ise Ermenistan SSR in paytaxti olmusdur Irevan qalasi arxitektura baximindan da Serqin Turk dunyasinin muhum medeniyyet merkezlerinden biri olmusdur Qalanin 50 60 burcu olub Qaladaki Serdar sarayi Serdar mescidi XVII esrin nadir memarliq abidesi olan Goy mescid seyyahlari hemise heyran qoymusdur Qalada daha yeddi mescid iki uc mertebeli yasayis evleri kisi ve qadin hamamlari coxlu sayda karvansaralar ve s olmusdur Irevandaki Gurcu Culfa Serdar Tagli Sulu Susuz Haci Eli karvansaralarinin her birinde onlarla dukanlar fealiyyet gosterirdi Irevan qalasindan soz acan bir cox seyyahlarin isletdikleri bezi toponimler Sileci Sabuncu Boyaqci Toxmaq Tepebasi Demirbulaq Bagcalar Yoncaliq Borku mehelleleri Delmebulaq Qirxbulaq Serdar bulaqlari Gedercay Qirxbulaq Zengi caylari Dere bagi Derekend Seher Fehle Boyuk meydanlari Goy mescid Qala mescidi Haci Beyim mescidi Zal xan mescidi Gunluklu mescidi Gunbezli mescid Seher mescidi Novruzeli mesidi Huseyneli mescidi Qanli tepe Uctepe Qizil tepe tepeleri ve s Ermenistanin paytaxtina cevrilmesi Redakte 1918 ci il may ayinin 26 da Gurcustan Cenubi Qafqaz Seyminden cixdigini bildirib oz musteqilliyi elan edenden sonra Azerbaycan ve Ermenistanin da analoji addim atmaqdan basqa cixis yolu qalmamisdi 1918 ci il may ayinin 28 de Azerbaycan da oz musteqilliyini elan etdi ve Yelizavetpol indiki Gence ozune paytaxt secdi Bununla bagli may ayinin 30 da Azerbaycan Respublikasi Nazirler Surasinin sedri Feteli Xan Xoyskinin imzaladigi radioteleqraf melumati butun olkelerin xarici isler nazirliklerine gonderildi Istanbul Berlin Vyana Paris London Roma Vasinqton Sofiya Buxarest Tehran Madrid Haaqa Moskva Stokholm Kiyev Xristaniya Oslo ve Kopenhagene gonderilen melumatda deyilirdi Gurcustanin ittihaddan cixmasi uzerine Maverayi Qafqaz muttehid cumhuriyyeti ithalal eylemisdir Sehri halin 28 ci gunu eqdi ictimai eden Azerbaycan Surayi Millisi Maverayi Qafqazin Cenubi Serqisinde vaqe olan Azerbaycan Cumhuriyyetini teskil eylemisdir Keyfiyyetden hokumeti metbuenizin xeberdar edilmesini sureti mexsusda rica eyler ve ehtiramati faiqemi teqdim ile kesbi seref ederem Hokumetin simdilik meqerri muveqqeti Elizavetpoldur 30 mayis 1918 Azerbaycan Cumhuriyyeti meclisi nuzzar reisi Xoyski 13 Bele olan halda en pis veziyyetde ele hemin gun 1918 ci il may ayinin 28 de oz musteqilliyini elan eden Ermenistan qalmisdi Ermenistanin merkez seheri paytaxti yox idi Bu vaxt Azerbaycan Cumhuriyyeti diger butun erazilere iddialarindan el cekmeleri serti ile Irevani ermenilere guzeste getmeyi qerara alir Bununla bagli F X Xoyski o vaxtki xarici isler naziri M H Hacinskiye unvanladigi mektubda yazir Onlar ermeniler qeyd ultimatumu qebul edirler ve muharibeye son qoyurlar Biz Irevani guzeste getdik 14 May ayinin 29 da ermeni Milli Surasi ile danisiqlar barede Nazirler Surasinin sedri F X Xoyski Azerbaycan Milli Surasinin iclasinda melumat verdi O gosterdi ki Ermenistan Federasiyasi yaratmaqdan otru onlara siyasi merkez lazimdir Aleksandropol turkler terefinden tutulduqdan sonra bele bir siyasi merkez ancaq Irevan seheri ola biler ona gore bu seherin ermenilere guzeste gedilmesi labuddur Bu mesele baresinde X Xasmemmedov M Y Ceferov E Seyxulislamov M Meherremov cixis ederek Irevan seherinin ermenilere guzest edilmesini qacilmaz bela kimi qiymeylendirdiler Milli Suranin iclasi Irevan seherinin ermenilere guzeste gedilmesi barede oz raziligini bildirdi 15 Iki gun sonra Irevan Milli Surasinin uzvleri Mir Hidayet Seyidov Bagir Rzayev ve Neriman bey Nerimanbeyov Irevan seherinin Ermenistan Respublikasina guzeste gedilmesine etiraz etdiler lakin iyun ayinin 1 de kecirilen Azerbaycan Milli Surasinin iclasi bu etirazi qebul etmedi 16 Irevan Ermenistana verilenden sonra Ermenistanin serhedi Irevan seherinin yaxinligindan kecirdi Onun ixtiyarinda cemisi alti kilometrlik demiryolu vardi Batum muqavilesinin sertlerine gore Ermenistan Respublikasi Cenubi Qafqazda 10 min km erazisi olan dovlet idi 17 18 Ehalisi Redakte6 Oktyabr 1827 ci il tarixinde Revan seheri general Paskevicin rehberliyi ile Rus Car qosunlari terefinden isgal olunmusdur Bu zaman Revan seheri 28 verst eraziye sahib idi Irevan seherinin ehalisini hemise Azerbaycan turkleri teskil etmisdir Hele XVII esr Avropa seyyahlarinin sehadetine gore seher ehalisinin hamisi muselmanlar olmuslar 1827 ci ilde Irevanda 2400 ailede cemi 12000 ehali yasayirdi Seherin ruslar terefinden isgalindan sonra ise yerli kubar ehalinin bir hissesi Irana ve Turkiyeye kocmeye mecbur olmus onlarin bos qalmis evlerinde ise hemin olkelerden gelmis ermeniler meskunlasmisdir Neticede 1828 i ilde Irevanda turk ehalinin sayi 1807 ailede 7331 nefere enmis ermenilerin sayi ise 567 ailede 2379 nefere catmisdir Bununla bele hele seherde 4 xan 41 bey ve sultan ailesine qarsi cemi 8 ermeni melik ailesi yasayirdi 50 nefer axund ve mollaya qarsi cemi 8 nefer kesis vardi 1829 cu ilde aprel ayina olan melumata esasen Irevan seherinde 2751 evde 5 897 neferi kisiler 5 566 neferi qadinlar olmaqla toplam 11 463 nefer ehali yasayirdi 19 Onlardan 1 807 evde 3 749 neferi kisiler 3 582 neferi ise qadinlar olmaqla cemi 7 331 neferi tatarlardan 944 evde 2 148 neferi kisiler 1 984 neferi ise qadinlar olmaqla cemi 4 132 neferi ermenilerden ibaret idi 19 Seherdeki 4 132 nefer ermeni ehalinin 2 369 neferini 1220 neferi kisiler 1149 neferi qadinlar olmaqla 567 aile rus isagalina qeder seherde yasayan yerli ermeniler 1 763 neferini 366 ailede 903 neferi kisiler 812 neferi ise qadinlar olmaqla toplam 1715 nefer Qacar Sahensahligindan kocurulmusler 11 ailede 25 neferi kisiler 23 neferi ise qadinlar olmaqla toplam 48 nefer Osmanli Sultanligindan kocurulmusler ise gelme ermeniler teskil edirdi 1880 ci ilde Irevan seherinde 2 880 evde 12 449 nefer ehali yasayirdi 20 Onlardan 1 318 evde 3 252 neferi kisiler 3 041 neferi ise qadinlar olmaqla cemi 6 293 neferi tatarlardan 1 509 evde 3 216 neferi kisiler 2 759 neferi ise qadinlar olmaqla cemi 5 975 neferi ermenilerden 46 evde 79 neferi kisiler 76 neferi ise qadinlar olmaqla cemi 155 neferi ruslardan 7 evde 18 neferi kisiler 8 neferi ise qadinlar olmaqla cemi 26 neferi gurculerden ibaret idi 20 Iqtisadiyyati RedakteErmenistanin paytaxti Yerevan 2020 ci ilde Cenubi Qafqazin en bahali seheri secilib Hesablamalara gore Yerevanda bir aile ucun yasayis deyeri orta hesabla 748 min dram 1560 ABS dollari teskil edir 21 Belediyyeler Redakte Yerevan 12 belediyyeye bolunur ve heresinin oz icra bascisi var 22 Belediyye Ermenice adi Ehali 2011 Erazi km Acapnyak Աջափնյակ 108 300 25Arabkir Արաբկիր 130 600 12 35Avan Ավան 51 000 8 37Davtasen Դավթաշեն 41 200 6 71Erebuni Էրեբունի 122 500 48 41Kanaker Zeytun Քանաքեր Զեյթուն 79 600 8 10Kentron Կենտրոն 131 000 14 20Malatiya Sebastiya Մալաթիա Սեբաստիա 141 900 25 80Nork Maras Նորք Մարաշ 11 300 4 60Nor Nork Նոր Նորք 147 500 14 47Nubarasen Նուբարաշեն 9 700 18 11Senqavit Շենգավիթ 147 300 40 50Qardaslasmis seherler Redakte Paris Fransa Nitsa Fransa Marsel Fransa Lion Fransa Moskva Rusiya Hesterxan Rusiya Budapest Macaristan Buenos Ayres Argentina Varsava Polsa Venesiya Italiya Havana Kuba Qrozni Rusiya Cakarta Indoneziya Cidde Seudiyye Erebistani Coxor Baxru Malayziya Dubay BEE Durres Albaniya Isfahan Iran Kabil Efqanistan Qazan Rusiya Ufa Rusiya Qahire Misir Karakas Venesuela Koln Almaniya Konstantsa Ruminiya Odessa Ukrayna Os Qirgizistan Plovdiv Bolqaristan Praqa Cexiya Pusan Cenubi Koreya Rabat Merakes Rio de Janeyro Braziliya Semerqend Ozbekistan Sankt Peterburq Rusiya 1990 Sarayevo Bosniya ve Herseqovina Sian Cin Simonoseki Yaponiya Skopye Makedoniya Respublikasi Stokholm Isvec Strasburq Fransa Tbilisi Gurcustan Florensiya Italiya Xartum Sudan Hyuston ABS Cittaqonk Banqlades Sanxay Cin Simkent Qazaxistan Mari TurkmenistanQalereya Redakte Goy mescidin gorunusu Hrazdan stadionu Aniplaza otelinin gorunusu Muqeddes Qriqor Lusarvic kilsesi Agri dagi ve qoynunda yerlesen Irevan yazda Muqeddes tanri anasi kilsesi Yeni Irevan parkinin gece gorunusu Dalma Garden ticaret merkezi ve arxasinda Agri dagiIstinadlar RedakteBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir archINFORM 1994 lt a href https wikidata org wiki Track P5383 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P5604 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q265049 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P5573 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P5508 gt lt a gt https www yerevan am am our city http armstat am file article nasel 01 07 2017 pdf Irevan yoxsa Yerevan Hansi yazilis duzgundur olu kecid Baghdasaryan A Simonyan A et al Երևան Yerevan Sovet Ermeni ENsiklopediyasi cild 3 Yerevan Ermenistan SSR Ermenistan EA 1977 s 548 564 Ermenistanda Azerbaycan medeni irsine qarsi vandalizm 2011 01 24 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 12 13 Qerbi Azerbaycan 2012 05 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 05 14 Journey from Tabriz to Erivan Description of the Town of Erivan Revan page 150 151 Narrative of travels in Europe Asia and Africa in the seventeenth century by Evliya Efendi Translated from the turkish by the Ritter Joseph von Hammer F M R A S amp c amp c amp C Vol II London printed for the ORIENTAL TRANSLATION FUND OF GREAT BRITAIN AND IRELAND SOLD BY WILLIAM H ALLEN amp CO LEADENHALL STREET M DCCCL Orijinal metn ing In the year 810 1407 Khoja Khan Lejchan a rich merchant of Timor s suite settled here with all his family and servants cultivating plantations of rice by which means a great Kent was soon formed Hundred five years later Shah Ismail gave to Revan Kul one of his Khans an order to build a castle here which being finished in seven years was named after him Revan or Erivan It is situated on the eastern bank of the Zenghi river and is of brick and stone Brady Kiesling Rediscovering Armenia 2000 PDF 2007 09 26 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2007 09 26 1 Bayramov Ibrahim Qerbi Azerbaycanin turk menseli toponimleri s 335 Ermenistan Azerbaycanlilarinin tarixi cografiyasi Baki Genclik 1995 s 14 Nazirler Surasinin sedri Feteli xan Xoyskinin musteqil Azerbaycan Respublikasinin yaradilmasi haqqinda bir sira dovletlerin xarici isler nazirlerine radioqrami 30 05 1918 ARDA f 970 s 1 i 4 Nazirler Surasinin sedri Feteli xan Xoyskinin Azerbaycanin musteqilliyinin elan edilmesi haqqinda radioqramin gonderilmesi barede xarici isler naziri M H Hacinskiye telimati 29 05 1918 ARDA f 970 s 1 i 4 v 1 2 Azerbaycan Milli Surasinin 3 sayli iclasinin protokolu 29 05 1918 ARDA f 970 s 1 i 1 v 51 Azerbaycan Milli Surasinin 4 sayli iclasinin protokolu 01 06 1918 ARDA f 970 s 1 i 1 v 53 R Hovanuisian Armenia on the Road to Independence 1918 Berkeley University of California Press 1967 p 190 194 I Parmaksizoglu Ermeni Komitelerinin Ihtilal hareketleri ve Besledikleri emeller Ankara 1981 s 133 1 2 Sbornik materialov dlya opisaniya mestnostej i plemen Kavkaza Izdanie Upravleniya Kavkazskogo uchebnogo okruga Vypusk 1 Tiflis Tipografii Kancelyarii Glavnonachalstvuyushego grazhdanskoj chastyu na Kavkaze i K Kozlovskogo 1881 str 40 1 2 Sbornik materialov dlya opisaniya mestnostej i plemen Kavkaza Izdanie Upravleniya Kavkazskogo uchebnogo okruga Vypusk 1 Tiflis Tipografii Kancelyarii Glavnonachalstvuyushego grazhdanskoj chastyu na Kavkaze i K Kozlovskogo 1881 str 41 Yerevan Numbeo nun versiyasina gore regionun en bahali seheridir http www armstat am file article marz 11 32 pdf Armstat YerevanXarici kecidler RedakteOfficial website erm ing rus Irevan Seheri azerb rus Vikipediyada Yerevan Irevan POLEMIKASI http www media az com karabakh cronik html Arxivlesdirilib 2008 03 06 at the Wayback Machine Qerbi Azerbaycan Vedi Arxivlesdirilib 2011 05 19 at the Wayback Machine Qerbi Azerbaycanin turk menselli toponimleri Arxivlesdirilib 2014 09 04 at the Wayback Machine Indiki Ermenistan qedim turk yurdu idi olu kecid Qerbi Azerbaycan erazilerinde yer adlarinin soyqirimi olu kecid Hemcinin bax RedakteIrevan xanligi Qerbi Azerbaycan mahallari Azerbaycanlilarin Qerbi Azerbaycandan deportasiyasi Yaqub Mahmudov 2014 10 14 IREVAN VE ETRAFINDAKI TORPAQLAR ERMENILERE HANSI SERTLERLE VERILMISDI azerb azerbaijan news az 2015 07 29 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 07 29 Menbe https az wikipedia org w index php title Irevan amp oldid 6034002, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.