Uşaq nikahı

Uşaq nikahı — YUNİSEF-in qərarına əsasən 18 yaşına çatmamış bir şəxslə qeyri-rəsmi birliyin ya da rəsmi bağlanmış nikahın olması. Bu zaman müxtəlif mədəniyyətlər və dinlərdə, müxtəlif xalqlarda və müxtəlif dövrlərdə hansı nikahın nə üçün çox erkən hesab edilməsi barədə bənzəməyən məlumatlar tapmaq olar.

Müasir təsəvvürlərə görə uzun əsrlər boyu nikah tamamilə adi bir iş idi; din, qanun və adətlərə görə icazə verilirdi. İndi ayrı-ayrı ölkələrdə və regionlarda nikaha daxil olmanın qanunla müəyyən edilmiş minimal yaşı 18 yaşdan az təşkil edir; digərlərinə - 18 yaşdan əvvəl nikaha daxil olma valideynlərin icazəsi ilə, hamiləliklə bağlı və ya digər xüsusi hallarda icazə verilir; üçüncüsü - mədəni ənənələr və dini qayda-qanunlar rəsmi hüquq normalarından daha güclü ola bilər.

XX əsrin sonu - XXI əsrin əvvəlində uşaq nikahları ən çox inkişaf etməkdə olan yoxsul ölkələrdə və aztəminatlı ailələrdə bağlanıb. Son mövcud məlumatlara görə, uşaq nikahı ən çox Afrikanın bəzi yerlərində, Cənubi, Cənub-Şərqi və Qərbi Asiya, Latın Amerikası və Okeaniyada yayılmışdır. Əksər yerlərdə uşaq nikahlarının faiz nisbəti mütəmadi olaraq azalır, amma Nigeriya, Çad, Mali, Banqladeş, Qvineya və Mərkəzi Afrika Respublikasında çox yüksək olaraq - 60%-dən yuxarı qalır. Ən erkən nikahlar kütləvi şəkildə Nigeriya, Çad, Banqladeş, Mali və Efiopiyada müşahidə olunur - evliliklərin 20%-dən çoxu 15 yaşından əvvəl baş verir (2003-2009-cu illərin tədqiqatlarına əsasən).

Uşaq nikahlarının bağlanmasının səbəbləri arasında yoxsulluq, gəlinin satın alınması adəti və cehiz vermə, yerli mədəniyyət ənənələri, erkən nikahlara icazə verən qanunlar, dini və sosial təzyiqlər, dini qaydalar, yetkinlik dövründə ərə getməmək/evlənməmək qorxusu, savadsızlıq, qadınları ödənişli işlə təmin etməyin (mövcud olan və ya gözlənilən) qeyri-mümkünlüyünü qeyd etmək olar.

Həm oğlanlar, həm də qızlar erkən yaşda nikaha daxil olurlar, amma azyaşlı gəlinlər daha çoxdur və onların əksəriyyəti ağır sosial-iqtisadi vəziyyətdə yaşayan ailələrin qızlarıdır.

Tarixi

 

Uşaq nikahı tarixdə geniş yayılmışdı. 16 yaşlı şahzadə Emiliya Soksony 1533-cü ildə Ansbax knyazlığından Marqrev Ansbaxla evləndirilmişdir.

Müasir təsəvvürlərə görə uzun əsrlər boyu erkən nikah dünyanın yaşayış yerlərinin əksəriyyətində hamı tərəfindən adi qəbul edilmişdir. Qədim və Orta əsrlərdə qızlar yetkinlik dövründə və hətta ondan əvvəl nişanlanırdılar. XX əsrdə ilk nikah yaşının artırılması tendensiyası müşahidə olunmağa başlananda bu ənənələr sual altına alındı, sonra isə dövlətlər nikaha daxil olmanın minimal yaş həddini artırmağa başladılar.

M.A. Fridman iddia edirdi ki, Qədim İsraildə yalnız ata qızının kimə və nə vaxt ərə gedəcəyinə qərar verə bilərdi və hətta bu, müzakirə olunmurdu; bir çox qızlar 15 yaşından əvvəl - yetkinlik dövrünün lap başlanğıcında ərə verilirdilər. Orta əsrlərdə, həmçinin yəhudi qadınların əksəriyyəti gənc yaşda ərə gedirdilər. Rut Lamdan yazır ki, XVI əsrin "Responsa"da və digər mənbələrdə uşaq nikahını o vaxt ən adi iş və norma hesab edən bir çox istinadlar var. Bununla əlaqədar olaraq, onu da yadda saxlamaq vacibdir ki, "Alaha"da "azyaşlı" termini on iki yaş bir günlük qıza aid edilirdi. On iki yaş yarımlıq qız isə artıq hər cəhətdən yetkin hesab edilirdi.

Yunanıstanda da erkən evlilik və analıq bəyənilirdi və hətta oğlanlardan yetkinlik dövründə nikaha daxil olmaları gözlənilirdi. O vaxtlar orta yaş həddi 40 yaşdan 45 yaşadək olan zamanlarda erkən nikah və erkən doğumlar tamamilə tipik və bəraət qazandırılmış idi. Roma imperiyasında erkən nikaha daxil olmanın minimal yaşı qızlar üçün 12, oğlanlar üçün 14 yaş təyin edilmişdir.

Əksər hissəsi Roma hüquqlarına əsaslanan orta əsr İngiltərə qanunvericiliyi də erkən nikahlara icazə verirdi və onlar adətən 16 yaşa kimi həyata keçirilirdi. Həmçinin Çində, imperiya dövründə uşaq nikahı norma hesab edilirdi.

Dini norma və dövlət qanunları

Tarixdə məşhur olan əksər dinlər nikaha daxil olmanın minimal yaşını təyin edirdilər. Xristian Kanon hüququ qızı cinsi yetkinlik yaşına çatana qədər ərə verməyi qadağan edirdi və Hind vedası isə daha üç il sonra da bunu qadağan edirdi. Yəhudi alimləri və ravvinlər qəti surətdə yetkinlik yaşına çatmamış qızın nikaha daxil olmansını bəyənmirdilər, amma eyni zamanda istisna edirdilər: 3 yaşdan 12 yaşadək olan qızlar atalarının istəyi ilə nişanlana və ya ərə verilə bilərdilər.

1917-ci ilin Kanon hüquq kodeksinin qəbuluna qədər katolik kilsəsi qaytarıla bilən nişanın (lat. sponsalia de futuro) minimal yaşını 7 yaş təyin etmişdir. Həqiqi nikahın bağlanması üçün ya faktiki cinsi yetişkənliyə çatmaq, ya da nominal şəkildə oğlanlar üçün 14 yaş, qızlar üçün 12 yaş götürülürdü. 1917-ci ilin kodeksi bu yaş həddini oğlanlarda 16 yaşa, qızlarda isə 14 yaşa qaldırdı; 1983-cü ildə qəbul olunmuş Kanon hüquq kodeksi hal-hazırda qüvvədə olan yaşı oğlanlar üçün 16, qızlar üçün 14 olaraq qoydu.

Baxmayaraq ki, XX əsrin başlanğıcından əksər ölkələrin qanunları 18 yaşı nikaha daxil olmaq üçün minimal yaş olaraq təyin etmişdir; ancaq bir çox ölkələrdə (təkcə dini və inkişaf etməkdə olan ölkələrdə deyil) valideynlərin razılığı və ya məhkəmənin qərarına əsasən 18 yaşından əvvəl nikaha daxil olmağa icazə verən istisnalar nəzərdə tutulmuşdur.

Bəzən dövlət orqanları milli qanunvericiliyə görə nikah yaşına çatmayan bir şəxsin evlənməyini müqəddəs sayan din qulluqçularını cəzalandırırdı. Məsələn, 2016-cı ildə Qırğızıstanda nikah yaşına çatmayan bir şəxsin evlənməyini müqəddəs sayıb iştirak edən din xadimlərini (həmçinin valideynləri) cəzalandıran, 3 ildən 6 ilədək azadlıqdan məhrum edən qanun qəbul edildi. Eyni zamanda, Hindistan, Kanada və ABŞ-da da bu cür cəzalar nəzərdə tutulmuşdur.

Erkən nikahların qanuni icazəsi onların mütləq şəkildə yayılmasına gətirib çıxartmır, amma bu hadisələr arasında müəyyən korrelyasiya mövcuddur. ABŞ-da 1960-cı ilin siyahıyaalma məlumatlarına görə, 3,5% qız 16 yaşından əvvəl, 11,9% isə 16-18 yaş arası ərə gedib.

Gənc oğlanlar və qızlar

Uşaq nikahlarının məşhur olduğu bir tarixdə azyaşlı qızların azyaşlı oğlanlara nisbətən daha çox nikaha daxil olmaları müşahidə olunub və indi YUNİSEF-in məlumatına görə, azyaşlı gəlinlər azyaşlı nişanlı oğlanlarla müqayisədə qeyri-proporsional dərəcədə çoxdur. Lakin yetkinlik yaşına çatmamış oğlanların nikaha daxil olmasını nadir hadisə adlandırmaq olmaz; 2014-cü ilin sentyabr ayında verilən məlumatlara görə 18 yaşından kiçik 156 milyon oğlan evli idi. Amma azyaşlı oğlanlar üçün erkən nikahın səbəb və nəticələri hələ axıra kimi öyrənilməyib.

Uşaq nikahlarının səbəbləri

 

Orta əsrlərdə, kilsədə baş tutan uşaq nikahı.

YUNFPA-nın məlumatına görə, uşaq nikahlarının yayılmasına səbəb olan amillər bunlardır: yoxsulluq və onunla bağlı sağ qalma iqtisadi strategiyaları, gender bərabərsizliyi, torpaq mülkiyyəti və digər mülkiyyət məsələləri, cinsiyyət üzərində nəzarət və ailə namusunun qorunması, ənənələr və mədəniyyət, subay qadının həyat təhlükəsizliyini təmin etməyin mümkünsüzlüyü (müharibə, aclıq və ya epidemiyalar zamanı sonuncu xüsusi ilə aktualdır). Ailələr arasındakı münasibətləri və hakimiyyət haqqında məsələləri həll etmək üçün nikahdan istifadəni digər səbəblər arasında qeyd etmək olar. Uşaq nikahlarının yayılması əhalinin sürətli artımı, kimsəsiz uşaqların sayının çoxluğu, müxtəlif xəstəliklərin epidemiyaları ilə əlaqələndirilə bilər.

Cehiz

 

Gəlinə görə pul vermə Tayland ənənəvi mərasimi

Cehiz vermə qədim ənənəsi indi də bəzi regionlarda qorunub saxlanılır. Çox vaxt gəlinin valideynləri üçün cehiz yığmaq çox böyük xərclərə səbəb olurdu; xüsusilə iqtisadi böhranlar, təqiblər, gözlənilməz mülkiyyət istisnaları, cizyə kimi vergi ayrı-seçkiliyinin müəyyən edildiyi bir dövrdə. S.D.Qoyten qeyd edir ki, həmçinin avropalı yəhudilər də belə ənənəyə sahibdirlər - valideynlər bəyi razı salan cehizi yığan kimi qızı mümkün qədər tez ərə verirlər. Bu cür iqtisadi çətinliklər valideynləri qızlarının yaşına baxmayaraq, onları cehizi hazır olan kimi nişanlamağa və ya ərə verməyə məcbur edir.

Digər xalqların ənənələrində gəlinin satın alınması təcrübəsi var - bu zaman bəy (və ya onun valideynləri) gəlinin valideynlərinə nikaha razı olmaları üçün ya pul mükafatı, ya da digər mülk verməlidir. Bəzi ölkələrdə gəlin nə qədər cavandırsa, bir o qədər çox pul almaq olar. Həm də belə təcrübə erkən nikahlara daha çox səbəb olur. Bəzən gəlinin valideynləri o qədər ağır maddi vəziyyətdə olurlar ki, onlar üçün yeganə çıxış yolu qızını ərə "satmaq" olur, digərləri isə əvvəlcədən qızlarına mülk və ya ailə üçün gəlir mənbəyi kimi baxır. Beləliklə, gəlinin pulla alınması ənənəsi təkcə erkən nikahlara deyil, həm də uşaq ticarətinə səbəb olur.

Təqib, məcburi köçürülmə və köləlik

Müharibə, məcburi dinə yönəltmə, yerli sakinlərin əsir götürülməsi və onların köləyə çevrilməsi, deportasiya və məcburi köçürülmə, kütləvi həbs erkən nikahlarda daha çox çətin və təhlükəli situasiyaların sayının artması ilə müşahidə olunur. Çünki belə vəziyyətlərin əksəriyyətində qadınlara nisbətən bəylər daha çox həlak olur və ya azadlıqdan məhrum olurlar. XIX əsrə kimi Avropada qaraçı və yəhudilərin təqib edilməsi, Qərbi Afrikada Avropa müstəmləkəçiləri, Hindistan və Əfqanıstanda Müsəlman müstəmləkəçiləri tərəfindən qulların ələ keçirilməsi, xalqlar arasında uşaq nikahlarının faizinin artmasına səbəb olmuş, bu zorakılığın qurbanı olmuşlar.

Beləliklə, "New York Times" və digər tədqiqatçıların məlumatlarına görə, min il bundan əvvəl başlamış müsəlman istilaları Hindistanda uşaq nikahlarının yayılmasının əsas səbəbi olmuşdur. İşğalçılar tez-tez hindli qızlara təcavüz edir və ya onları qənimət kimi oğurlayırdılar və erkən nikah bundan qorunmaq üçün idi. X-XIII əsrlərdə sefordlar da müsəlmanların hakimiyyəti altında belə bir vəziyyətlə qarşılaşdılar və həmçinin qızların erkən nikahları sefordlar arasında da geniş yayıldı, həm də daha çox İspaniyadan Osmanlı imperiyasına qovulan yəhudilər arasında yayılmışdır.

Yoxsulluq, sosial təzyiq, qorxu və müdafiəsizlik hissi

 

İngilis teatr aktrisası Elen Tere 16 yaşında Corc Uottson adında 46 yaşlı bir kişiyə ərə getdi.Onun valideynləri üçün bu nikah çox uğurlu idi, amma o, özü daha sonra deyirdi ki, özünü azyaşlı gəlin olaraq çox komfortsuz hiss eləyirdi.

Bütün dünyada uşaq nikahlarının əsas səbəblərindən biri sosial müdafiəsizlikdir. Məsələn, Nepalda yetkin qız (18 yaşından yuxarı) valideynləri ilə yaşamağa davam edirsə, valideynlər ictimai qınağa məruz qalmaqdan qorxurlar. Zorakılıq qurbanlarının daha sonra ərə getmək şanslarının az olmasına gətirib çıxaran başqa bir təhlükə təcavüzdür. Digər mədəniyyətlərdə subay qızın haram münasibətlərə asanlıqla cəlb oluna biləcəyindən ya da sevgilisi ilə qaçacağından və bununla da qardaşlarını rüsvay edəcəyindən, balaca bacılarını uğurlu nikah şansından məhrum edə biləcəyindən qorxurlar. Bu cür fikirlər və ictimaiyyətin təzyiqi də erkən nikahlara səbəb olur.

Kasıblıq içində yaşayan ailə üçün qız böyük yük ola bilər, amma onu mümkün qədər tez ərə versələr, bu, həm ailə üçün, həm də qızın özü üçün rahatlıq olacaq; yoxsul valideynlərin seçimi o qədər də çox deyil. Uşaq nikahı, həmçinin gənc qadınların iqtsadi təhlükəsizliklərini təmin etmək vasitəsi kimi də qəbul edilə bilər, xüsusilə valideynlərin artıq onu saxlamaq imkanı, qadının yaşayış üçün vəsait əldə etmək imkanı olmayanda. Bu, həssas vəziyyətdə yaşayan etnik qruplar üçün xüsusilə aktualdır. Tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, dünyanın müxtəlif bölgələrində dağınıq şəkildə yaşayan yəhudilərdə kasıblıq, bəylərin azlığı, iqtisadi və sosial qeyri-sabitlik tez-tez baş verən uşaq nikahlarının səbəbləri idi.

Erkən nikahın digər bir səbəbi valideynlərin qızlarının fiziki təhlükəsizliyi üçün qorxuları idi; onlar ümid edirdilər ki, ərləri onları qarışıq cinsi həyatdan, zorakılıqdan, cinsi yolla ötürülən xəstəliklərdən qoruya biləcək. Lakin əslində azyaşlıları yaşlı kişilərlə evləndirmək onların bu cür infeksiyalara yoluxma riskini artırır və evli qadınlar subay qadınlara nisbətən daha çox QİÇS və İPV (insan papilloma virusu) yoluxurlar.

Uzun müddətli silahlı münaqişələr zamanı gənc qadınlar hərbiçilər və ya müxtəlif silahlı qrupların üzvləri ilə evlənirlər. Qadınlar silahlı ərlərinin yanında daha çox təhlükəsizlkdə olacaqlarını ümid edirlər, silahlı kişilərin həyat yoldaşlarını zorla aldıqları hallarına da tez-tez rast gəlinir.

Siyasi və maliyyə münasibətləri

 

12 yaşlı Mariya Adelaida Savoyskayanın və 15 yaşlı Burqundiya hersoqu Lüdoviklə erkən nikahı. Nikah 1967-ci ildə baş tutdu və siyasi birlik yaratdı.

Uşaq nikahı sosial-iqtisadi statusdan asılı ola bilər. Orta əsr feodal Avropa, o cümlədən bir sıra ölkələrdə aristokratlar siyasi məqsədlər üçün və məşhur ailələr arasında siyasi və iqtisadi əlaqələri gücləndirmək üçün uşaqlarının nikahlarından istifadə etməyə çalışırdılar. Bu cür nikaha vacib məcburi müqavilə kimi baxılırdı və onun ləğv edilməsi həm ər-arvad üçün, həm də onların qohumları üçün ciddi nəticələrə səbəb ola bilərdi.

Uşaq nikahlarının yayılması

Bütövlükdə dünyada

YUNİSEF-in 2011-ci il üçün məlumatına görə, hər il təqribən 10 milyon qız 18 yaşından əvvəl ərə gedir. YUNFPA-nın məlumatına görə, bugünkü tendensiyaları qoruduqda, növbəti bir neçə il ərzində hər gün 39 minədək uşaq nikahları bağlanacaqdır, bir il ərzində yetkinlik yaşına çatmamış gəlinlərin sayı təqribən 14,2 milyon təşkil edəcəkdir. 2000-ci ildən 2011-ci ilədək olan dövr ərzində inkişaf etməkdə olan ölkələrdə 20 yaşdan 24 yaşadək olan qadınların təxminən üçdə biri 18 yaşından əvvəl rəsmi və qeyri-rəsmi nikahlarda olmuşdur. 2010-cu ildə belə qadınların sayı, demək olar ki, 67 milyon olub. Onların təxminən 12%-i hələ 15 yaşı tamam olmamış ya ərə gedib, ya da nikahsız yaşamağa başlayıb.

2016-cı ildə "Save the Children" Təşkilatının məlumatına görə, dünyada orta hesabla hər yeddi saniyədən bir 15 yaşından kiçik qız ərə gedir.

"Oksfam" Beynəlxalq Birliyin məlumatına görə, bütün dünyada uşaq yaşında nikaha daxil olan ən azı 700 milyon qadın yaşayır, onlardan minimum üçdə biri 15 yaşından əvvəl ərə gedib.

Dünya Bankının və Qadın Problemləri üzrə Beynəlxalq Araşdırmalar Fondunun 2017-ci ildə dərc edilmiş hesabatına görə, hər il dünyada ən azı 15 milyon uşaq nikahı bağlanır, son 30 ildə bir çox ölkələrdə onların sayı azalıb, amma 25 ölkədə əvvəlki kimi qızların ən azı üçdə biri ərə gedir, 20%-i isə 18 yaşından əvvəl ilk uşağını dünyaya gətirir.

Uşaq nikahlarının ən çox yayıldığı ölkələr

Müxtəlif ölkələrdə uşaq nikahlarının yayılması əhəmiyyətli dərəcədə fərqlidir.

Bir çox ənənəvi cəmiyyətlərdə uşaq nikahları tamamilə adi hal olaraq qalmaqdadır, xüsusilə həmin yerlərdə gəlinin satın alınması adəti qalır. Uşaq nikahı inkişaf etməkdə olan ölkələr və etnik qruplar üçün xarakterikdir (məsələn, Roma qaraçıları). Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, uşaq nikahlarının əksəriyyəti Afrika qitəsində yerləşən rayonlarının kəndlərində bağlanır, burada qızların üçdə biri 18 yaşından əvvəl nikaha daxil olur və Cənubi Asiyada qızların üçdə biri, demək olar ki, 18 yaşına çatmamış nikaha daxil olur. Niger dünya ölkələri arasında uşaq nikahlarının nisbi yayılmasına görə liderdir; ümumi nikah sayının 75%-ni uşaq nikahları təşkil edir, sonra isə Çad (68%), Mərkəzi Afrika Respublikası (68%), Banqladeş (66%), Qvineya (63%), Mozambik (56%), Mali (55%), Burkina-Faso (52%), Cənubi Sudan (52%) və Malavi (50%) gəlir.

Amma uşaq nikahlarının sayına görə Hindistan dünyada lider sayılır, bu, dünyada uşaq nikahlarının təxminən 40%-ni təşkil edir. Bu, ölkə əhalisinin geniş sayı və ölkənin digər xüsusiyyətləri ilə bağlıdır. Hindistanda yetkinlik yaşına çatmayanlarla evlənməyin qadağan edilməsinə və hətta cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmasına baxmayaraq, onlar yerli icmalar və ənənələr (xüsusilə də ucqar kəndlərdə ) tərəfindən dəstəklənir, polislərə onların haqqında çox nadir hallarda məlumat verilir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, hindistanlı gəlinlərin 40%-i nəticədə 18 yaşından kiçikdir. Qonşu Banqladeşdə uşaq nikahlarının faiz nisbəti daha da yüksəkdir; o, bu göstərici ilə Cənubi Asiya ölkələri arasında liderdir. Orada uşaq nikahlarının rəsmi surətdə qadağan olunmasına baxmayaraq, qızı cinsi yetkinliyə çatmamış ərə verib və dərhal ər evinə köçürürlər.

Aşağıdakı cədvəldə bəzi ölkələrdə uşaq nikahlarının yayılması haqqında məlumatlar göstərilir. Cədvəldə 20 yaşdan 24 yaşadək olan qadınların arasında 18 yaşından əvvəl (rəsmi və ya qeyri rəsmi şəkildə) ilk dəfə nikaha daxil olanların faiz nisbəti göstərilir və bu faiz nisbəti uşaq nikahlarının yayılmasının göstəricisi kimi istifadə olunur. Bu zaman ICRW, BMT, YUNİSEF-in tədqiqatlarının məlumatlarından istifadə edilmişdir. Bu məlumatlar köhnə ola bilər, çünki ICRW və YUNİSEF-in tədqiqatları 1990-cı illərin sonu 2000-ci illərin əvvəllərində, BMT-nin araşdırmaları isə 2000-ci illərin əvvəllərində həyata keçirilib. Daha aktual məlumatlar hələ mövcud deyil.

Sıralama ICRW-nin hesabatlarına görə	Ölkə	Evləndirilən qızların % göstəricisi 18 yaşdan əvvəl (ICRW hesabatı)	Evləndirilən qızların % göstəricisi 18 yaşdan sonra (BMT hesabatı)
1	Nigeriya	75	62
2	Çad	72	49
3	Banqladeş	66	48
4	Qvineya	63	46
5	MAR	61	42
6	Mali	55	50
7	Mozambik	52	47
8	Malavi	50	37
9	Madaqaskar	48	34
10	Syerra-Leone	48	47
11	Burkina-Faso	48	35
12	Hindistan	47	30
13	Eritreya	47	38
14	Uqanda	46	32
15	Somali	45	38
16	Nikaraqua	43	32
17	Zambiya	42	24
18	Efiopiya	41	30
19	Nepal	41	40
20	Dominikan Respublikası	40	29

Asiya və Okeaniya

 

Müsəlman gənc gəlin

Bütün uşaq nikahlarının yarıdan çoxu Hindistan, Pakistan, Banqladeş və Nepalda həyata keçirilir. 1997-ci ildən 2007-ci ilədək bütün Cənubi Asiyada uşaq nikahlarının sayı sürətlə azaldı, amma bu azalma son yeniyetməlik dövründə yox, qızların erkən yeniyetməlik dövründə nikah sayının azalması səbəbinə olan azalmadır. Bəzi tədqiqatçılar hesab edirlər ki, uşaq nikahlarının sayının bu cür seçimli azalması qızların 15 yaşına kimi məktəbə, daha sonra ərə getmələri ilə bağlıdır.

Cənub-Şərqi Asiya

Erkən nikahlar bu regionun dağlı xalqları arasında geniş yayılmışdır. Karenlərdə valideynlər hələ uşaqları dünyaya gəlməmişdən əvvəl uşaqlarının evliliyi barədə razılığa gələ bilərlər.

YUNFPA-nın məlumatına görə, 2012-ci ildə İndoneziyada yetkinlik yaşına çatmayan qızların 22%-i qadın olublar, o cümlədən 12%-i 15 yaşınadək ərə gedib, bununla belə, azyaşlı qadın çox vaxt ərinin yegənə həyat yoldaşı olmur. Dəfələrlə bildirilmişdir ki, müsəlman din xadimləri yetkinlik yaşına çatmamış bir neçə qızı dərhal özünə həyat yoldaşı seçə bilərdi, hətta bəzi qızlar 12 yaşından kiçik olurdu. İndoneziya prokurorluğu onları cinayət məsuliyyətinə cəlb etməyə çalışırdı, lakin yerli məhkəmələr yüngül cəza təyin edirdilər və onları azadlıqdan məhrum etmirdilər.

Bundan başqa, 1974-cü ildə İndoneziyada qızlar üçün minimal nikah yaşını 16, oğlanlar üçün 19 yaş təyin edən "Nikah haqqında qanun" qəbul edildi. Lakin faktiki olaraq, erkən nikahları tətbiq etməyə davam edirdilər. İndoneziyada internetin yaranması bu tendensiyanı zəiflətmədi, gücləndirdi. Facebook və digər sosial şəbəkələrdə azyaşlılarla evlənmək üçün daha çox tanışlıqlar qurulurdu. Xüsusilə bu, Qununq Kidul şəhərində, Cokyakarta vilayətində qeyd olunurdu. Facebook-da tanış olan cütlüklər qız hamilə qalmayanadək öz münasibətlərini davam etdirirdilər. Əvvəllər Sumatra adasının Açeh əyalətində qızları yetkinlik dövründən əvvəl ərə vermək qəbul edilən idi, amma bu zaman kişilər (adətən onlar yaşca çox böyük olurdular) onlarla intim münasibətlərə başlamazdan qabaq azyaşlı qızların böyüməsini gözləmək məcburiyyətində idilər. Belə ənənə Fici adalarında da mövcud idi.

 

İndoneziyada uşaq toyu (təxmini 1939-cu il)

Əfqanıstan

2013-cü ilin məlumatlarına görə, evli qadınların 53%-i 18 yaşınadək, o cümlədən 21%-i 15 yaşınadək evlənmişdi. Eyni zamanda, Əfqanıstanda rəsmi nikaha daxil olmanın minimal yaşı qızlar üçün 15 yaşdır (atasının icazəsi ilə). Əfqanıstanın 34 əyalətində "baad" adlı ənənəvi təcrübə mövcuddur: kənd ağsaqqalları (cirqa) ailələr arasındakı mübahisələri, ödənilməmiş borc məsələlərini və hətta ailə üzvlərindən birinin törətdiyi cinayətə görə ailənin cəzalandırılması məsələsini həll edirlər. "Günahkar" ailənin 5 yaşdan 12 yaşadək olan qızının ərə verilməsi "intiqam" və ya "bağışlanma" hesab oluna bilərdi. Elə hallar olub ki, qız əmi ya dayısının, ya da uzaq qohumunun törətdiyi cinayətin ittihamlarını öz həyatı bahasına ödəyib.

Banqladeş

Banqladeşdə uşaq nikahı dünyada ən yüksək göstəricilərdən biridir: bağlanmış nikahların üçdə ikisi. 2005-ci ilin statistik məlumatlarına görə, 25 yaşdan 29 yaşadək olan qadınların 49%-i hələ 15 yaşları tamam olmayanda evlənmişdilər. "State of the World’s Children-2009"da bildirilib ki, 20 yaşdan 24 yaşadək olan qadınların 63%-i 18 yaşından əvvəl ərə gedib. 2008-ci ilin tədqiqatlarının məlumatlarına görə, Banqladeşin kənd yerlərində qız subay qaldığı hər bir il üçün ilin 0,22 məktəbə getməlidir. Bu regionda erkən yaşda evlənmiş qızların yetkinlik dövründə evlənənlərə nisbətən ailənin planlaşdırılması işində təsirləri az olur, ərinin ailəsində daha aşağı statuslu olur və ana ölümü əhəmiyyətli dərəcədə yüksək olur.

2006-cı ildə 11 yaşlı Miya Armadorun (Mia Armador) 48 yaşlı əri tərəfindən işgəncə ilə öldürülməsi hadisəsi hamıya məlum oldu. Məhz bu qızın adına qəbul olunmuş qanun (Mia’s Law), erkən nikahda azyaşlılardan sui-istifadə hallarının qorunmasına yönəldilmişdir. O, ümumi nikah yaşını qaldırmadı, amma 13 yaşından əvvəl nikaha daxil olmanın yalnız hökumətin xüsusi icazəsi ilə yol verildiyini müəyyən etdi.

Hindistan

YUNİSEF-in 2009-cu ildə nəşr olunan məlumatına görə, bütün Hindistanda 20 ilə 24 yaş arasında olan evli qadınların 47%-i 18 yaşından əvvəl ərə gedib, kənd yerlərində isə bu, 56% təşkil edib. Uşaq nikahlarının ümumdünya sayının 40%-i Hindistanda bağlanılıb.

 

Hindistanda kral uşaq nikahı (1900). 12 yaşlı Rana Pratxap Kumari 16 yaşlı Krişna Vadiyara ərə getdi. İki il sonra Britaniya Hindistanın tərkibində olan Maysuranın tanınmış kralı oldu.

Bu zaman YUNİSEF Afrikada olduğu kimi 1999-cu ildə aparılmış kiçik araşdırmanın məlumatına istinad etmişdir. Beləliklə, Raca və digər tədqiqatçılar 2005-ci ildə kiçik sorğu keçirmişlər: Hindistanda qızların 22%-i 16-18 yaş arası, 20%-i 13-16 yaş və yenə 2-6%-i 13 yaşınadək ərə getmişdir. 2011-ci ildə Ümumhindistan əhalisinin siyahıyaalınması məlumatlarına görə, qızlar üçün nikah yaşı 21 yaş təşkil edirdi. Kifayət qədər zəngin tədqiqatın məlumatına görə, Hindistanda uşaq nikahlarının payı 7%-dək azalıb. Hind Demoqrafik Xidmətinin məlumatına görə, 2001-ci ildə 10 yaşından kiçik bir qız ərə getməmişdir; 59,2 milyon qızdan 1,4 milyon qadın 10-14 yaş arası və 46,3 milyon qızdan isə 11,3 milyon qadın isə 15-19 yaş arası (bura 18-19 yaş arası yetkin qızlar daxil idilər) evlənmişdir. Census of İndia məlumat verdi ki, 18 yaşına çatmamış qadınların yalnız 3,7%-i evlidir.

1929-cu ildə Hindistan Böyük Britaniyanın müstəmləkəsi olanda, 21 yaşına çatmamış oğlanların və 18 yaşına çatmamış qızların nikaha daxil olmasını qadağan edən qanun - "Uşaq nikahlarının məhdudlaşdırılması haqqında qanun" qəbul edildi və hindlilərin, budistlərin, xristianların və Hindistan əhalisinin əksəriyyəti arasında yayıldı. Bu qanun indiyənədək qüvvədədir və o, əvvəlki kimi Hindistanda əhalisi 165 milyondan çox olan müsəlmanlara şamil edilmir. Qanunla din arasındakı əlaqəni rəsmən "Müsəlmanların fərdi qanunları"nı (ing. Muslim Personal Law) nəşr edən İngiltərə müstəmləkəçi orqanları qəbul etdilər və 1937-ci ildə "Hindistanda müsəlman şəxsi qanunlarının tətbiq edilməsi barədə aktı" (Indian Muslim Personal Law (Shariat) Application Act) sistemə saldılar. Ayrı-ayrı müsəlman qanunlarına əsasən qızın himayədarı onun həddi-buluğa çatmış olduğunu düşünərdisə, qızı 9 yaşında da ərə vermək olardı. Son 25 il ərzində All India Muslim Personal Law Board və digər ictimai təşkilatlar uşaq nikahlarına qarşı yönəldilmiş qanunların qəbul edilməsinə, həyata keçirilməsinə müqavimət göstərirdilər və buna səbəb olaraqda hind-müsəlman ailələri öz qızlarını 15, hətta 12 yaşda ərə vermək üçün dini hüquqa malik olmaqları ilə əsaslandırırdılar. Hindistanın bir neçə əyaləti öz ərazilərində müsəlman və tayfa icmalarında olan uşaq nikahlarının, xüsusilə böyük payı haqqında məlumat verirlər. Hindistan hökumətinin Qadın və Uşaq İdarəsi (Department of Women and Child Development) tərəfindən nəşr olunan "2005-ci il üçün Milli Fəaliyyət Planı" 2010-cu ilədək uşaq nikahlarının tamamilə ləğv edilməsi məqsədi daşıyır. 2006-cı ildən qəbul edilmiş "Uşaq nikahlarının qadağan edilməsi haqqında qanun" nəinki uşaq nikahlarıının dövlət qeydiyyatını qadağan edirdi, həm də azyaşlı yeni evlilərin toy mərasimlərinin keçirilməsini qadağan edirdi. Bu qanunlar nikaha daxil olmanın minimal yaşını müəyyən etdi: oğlanlar üçün 21, qızlar üçün üçün 18 yaş.

Amma əhalisi 1,2 milyardı keçmiş Hindistan uşaq nikahlarının bağlanmasına görə dünyada rekord həddə çatıb və bu mühüm sosial problemdir. 2016-cı ilə qədər bu vəziyyət 2006-cı ildə qəbul olunmuş "Uşaq nikahlarının qadağan edilməsi haqqında qanun"un (ing. The Prohibition of Child Marriage Act) tətbiq edilməsi ilə formal olaraq dəyişdi. Bəzi müsəlman təşkilatları bu qanuna Hindistanın Ali Məhkəməsində etiraz etdilər.

Növbəti illərdə Hindistanın ən yüksək ali məhkəmələri, o cümlədən Qucarat ştatının Ali Məhkəməsi (ing. Gujarat High Court), Karnataka ştatının Ali Məhkəməsi (ing. Karnataka High Court), Madras Ali Məhkəməsi (ing. Madras High Court) müəyyən etdilər ki, "Uşaq nikahlarının qadağan edilməsi haqqında qanun" bütün Hindistan ərazisində tətbiq olunur və istənilən şəxsi qanunlar, o cümlədən müsəlman qanunlarından daha çox hüquqi qüvvəyə malikdir.

İndi Hindistanda azyaşlılarla olan nikahlar qadağan olunub və hətta cinayət məsuliyyəti daşıyır, amma bu cür nikahlar ənənələr, yerli icmalar tərəfindən (xüsusilə ucqar kəndlərdə) dəstəklənir və onlar haqqında çox nadir hallarda polisə məlumat verilir.

Səudiyyə Ərəbistanı

Hüquq müdafiəçiləri Səudiyyə Ərəbistanının hər yerində uşaq nikahlarının üstünlük təşkil etdiyini qeyd edirlər. Səudiyyə məhkəmələri və islam din xadimləri 9 yaşından yuxarı qızların nikaha daxil olmalarına bəraət qazandırır. Səudiyyə Ərəbistanının qanunları ümumiyyətlə nikah üçün minimal yaşı müəyyən etmir; yalnız 2011-ci ildə onun qanuni şəkildə qəbul olunmasına görə ayrı-ayrı cəhdlər göstərilmişdir.

Nepal

YUNİSEF-in məlumatına görə, Nepalda 2011-ci ildə uşaq nikahlarının payı 28,8% təşkil edirdi. Eyni məlumatlara görə, müsəlman ailələrindən olan qızların 79,9%-i, dağlıq rayonlardan olan qızların (dinindən asılı olmayaraq) 69,7%-i və kənd yerlərindəki qızların 55,7%-i 15 yaşınadək evləniblər. Nepalın varlı ailələrində uşaq nikahlarına daha az rast gəlinir,belə ki, zənginliyinə görə Kvintilin yuxarı təbəqəsindən olan ailələrin qızları orta hesabla digər Nepal qızlarına nisbətən iki il gec ərə gedirlər.

Pakistan

2013-cü ilin iki hesabatına əsasən Pakistanda bütün nikahların 50%-dən çoxu 18 yaşından kiçik qızlarla bağlanan nikahlardır. YUNİSEF-in məlumatına görə, Pakistanda qızların 70%-dən çoxu 16 yaşına kimi evlənir, amma YUNİSEF-in Hindistan və Afrikaya dair məlumatları kimi bu rəqəmlərdə 1990-cı illərdə keçirilən kiçik araşdırmaya əsaslanır. Pakistanda 13 yaşından kiçik şəxslərin nikaha daxil olmalarının dəqiq sayı bilinmir, amma BMT-nin məlumatlarına görə bu say artmaqdadır. Endryu Buşell Pakistanın şimal-qərb regionlarında 8 yaşdan 13 yaşadək olan qızların yarıdan çoxunun artıq evli olduğunu bildirir. Population Conucil-un məlumatına görə, Pakistanda erkən doğuşlar da çox yayılmışdır: 35% qadın ilk uşağını 18 yaşından əvvəl dünyaya gətirir, 67%-i 19 yaşından əvvəl hamilə qalır (onlardan 69%-i isə eyni yaşda uşaq dünyaya gətirir). 19 yaşından əvvəl evli olan pakistanlı qızların yalnız 4%-i həyat yoldaşlarını seçərkən fikirləri nəzərə alınırdı, 80% isə yaxın və ya uzaq qohumları ilə ailəli olurdular.

Pakistanda "свара" və "вани" adlanan bir ənənə mövcuddur: kənd ağsaqqalları ailələr arasındakı mübahisələri və qaytarılmamış ömürlük borc iddialarını azyaşlı qızları ərə verməklə həll edirdilər. Bu adətə görə ərə verilən qızların orta yaş həddi 5-9 yaş olurdu. Erkən nikahlara gətirib çıxardan "ватта-сатта" adlanan Pakistanda geniş yayılmış başqa bir ənənədə ikibaşlı qohumluq təcrübəsi var idi.

Digər ölkələr, qaçqınlar

 

Erkən nikaha qarşı suriyalı qaçqın qızların rəsm işləri.

YUNFPA-nın araşdırması göstərir ki, Türkiyədəki nikahların 28,2%-ni 18 yaşından aşağı olan qızlar təşkil edir. Livanda suriyalı və fələstinli qaçqınlar arasında cinsi və digər zorakılıq halları kimi uşaq nikahları da geniş yayılmışdır. Erkən nikaha qızların ailənin şərəfini qorumaq məqsədi kimi, həmçinin qızları silahlı münaqişə zonalarında və bəzi qaçqın düşərgələrində adi bir iş olan təcavüzdən qorumaq kimi baxılırdı. Suriya və suriyalı qaçqınlar münaqişə böyüdükcə arasında uşaq nikahı artır. Beləliklə, İordaniyada yaşayan suriyalı qaçqın qızlar arasında evli qadınların faiz nisbəti 2011-ci ildə 13%-dən 2014-cü ildə 32%-ə yüksəlib. Bu problemin tədqiqatları ilə jurnalist Maqnus Vennman (Magnus Wennman) və Karina Berqfeld (Carina Bergfeldt) məşğul olurdular.

Yəmən

Yəməndə qızların çoxu 18 yaşından əvvəl, hətta bəziləri 8 yaşında ərə gedir və bu ölkənin qanunları ilə qadağan edilmir. Yəmən hökumətinin Şəriət Qanunvericilik Komitəsi qadınlar üçün nikaha daxil olmanın minimal yaşını müəyyən edən istənilən qanunun islamın əksinə olduğunu düşünərək, nikah yaşını 18, hətta 15-ə kimi artırmaq cəhdlərinin qarşısını alır. Yəmənli müsəlman ictimai fəalları deyir ki, bəzi qızlar 9 yaşında tamamilə evliliyə hazırdırlar. Human Right Watch-un məlumatına görə, Yəməndə əvvəllər qadının nikaha daxil olmasının minimal yaşı 15 yaş idi, amma o, 1999-cu ildə ləğv edildi, onun əvəzinə faktiki yetkinlik dövrünün başlanması ər-arvad münasibətlərinə daxil olmanın əsas şərtlərindən biri kimi təyin olundu, hansı ki mühafizəkar müsəlmanların fikrincə, bu, 9 yaşında da olur. Təcrübədə Yəmən qanunları istənilən yaşda qızların ərə verilməsinə icazə verir, amma cinsi əlaqə üçün münasib olan qeyri-müəyyən vaxta kimi onlarla intim münasibətlər qadağan olunur.

Yuxarıda göstərilən rəqəmlər HRW tərəfindən 1990-2000-ci illərdə aparılan araşdırmadan əldə olunan məlumatlara əsaslanır. Yəməndə uşaq nikahlarının problemi ilə bağlı daha aktual və etibarlı məlumatları bu ölkədə müntəzəm olaraq baş verən zoraki münaqişələr və bir sıra maneələr səbəbindən əldə etmək çətindir. Lakin bir neçə hadisə Yəməndə biabrçı məşhurluq əldə etdi. Belə ki, 2008-ci ildə 10 yaşlı Nucud Əli məhkəmə yolu ilə onu mütəmadi olaraq döyən, zorlayan ərindən boşanır, baxmayaraq ki, həmin vaxt qız heç cinsi yetkinlik dövrünə çatmamışdı. Bu vəziyyət minimal nikah yaşını artırmaq üçün yeni bir müzakirə dalğasına səbəb oldu. Daha sonra 2008-ci ildə Analıq və Uşaqlıq Konsulu (Supreme Council for Motherhood and Childhood) onu 18 yaşadək artırmağa təklif etdi. Nikah yaşının 17 yaşa kimi artırılması haqqında qanun 2009-cu ilin aprelində qəbul edildi, lakin növbəti gün müxalifət parlament üzvlərinin siyasi manevrləri səbəbindən ləğv edildi, bu barədə danışıqlar davam edir. Eyni zamanda, Nucud Əlinin vəziyyəti nikah yaşının artırılması haqqında qanunun qəbul edilməsinə nail olmaq üçün yəmənliləri oyatdı. 2013-cü ilin sentyabrında isə 8 yaşlı qız 40 yaşlı əri ilə toy gecəsindən sonra daxili qanaxma və uşaqlığın partlaması səbəbindən öldü.

Afrika

YUNİSEF-in məlumatına görə, uşaq nikahları daha çox Afrika ölkələrində yayılıb; Afrika ölkələrinin 3-də 70%-dən çoxu 18 yaşından əvvəl ərə gedir. Nigeriyada 20-24 yaş arası evli qadınların %-i 18 yaşından əvvəl, o cümlədən 28%-i 15 yaşından əvvəl ərə gedib. Bu məlumatlar 1995-ci ildən 2004-cü ilədək keçirilən kiçik araşdırmanın nəticələridir. Yeni məlumatlar yoxdur, çünki Afrikanın bu hissəsində vaxtaşırı baş verən zoraki münaqişələr və infrastrukturun olmaması sosioloji tədqiqatların keçirilməsinə mane olur.

 

Məcburi və erkən nikahlara qarşı plakat.

Afrika dövlətlərinin əksəriyyətində rəsmi nikah yaşı 16-18 yaş təşkil edir. Amma Efiopiya, Çad və Nigerdə dövlət qanunu 15 yaşından nikaha daxil olmağa icazə verir, bundan başqa, bu ölkələrdə yerli adətlər və dini məhkəmələrin qərarları da qüvvəyə malikdir və onlar 12 yaşından kiçik uşaqların nikaha daxil olmasına icazə verə bilər. Qızlar arasında uşaq nikahları Qərbi və Cənub-Şərqi Afrikada geniş yayılmışdır. Bundan başqa, yoxsulluq, din, ənənələr, münaqişələr Afrikanın Subsaxara regionunun bəzi ərazilərində uşaq nikahlarının tezliyini əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Gəlinin satın alınması ənənəsi bir çox Afrika xalqlarında mövcuddur. Gəlinə görə verilən pul əvəzinə mal-qara, nəğd pul və digər maddi şeylər də verilə bilər. Bir çox yerlərdə gəlin nə qədər gəncdirsə, o qədər bahadır, həm də orada qızları yetkinlik dövrünə çatmamış tez-tez satın alırlar. Bir qayda olaraq, azyaşlı gəlin dərhal ərinin evinə gedir və artıq onu valideynləri saxlamır. İfrat yoxsulluqda yaşayan çoxuşaqlı ailələr üçün gənc qızlar ailənin digər üzvlərini ərzaq, geyim, təhsil və sığınacaqla təmin etmək üçün yeganə fürsət kimi göstərilir. Yetkinlik yaşına çatmayan evli kişilərə nisbətən yetkinlik yaşına çatmayan evli xanımlara daha çox rast gəlinir. Məsələn Keniyada 21 dəfə, Malidə isə 72 dəfə.

Müxtəlif məlumatlara görə, Subsaxara regionun bir çox ölkəsində 15 yaşına qədər ərə gedən qadınların faiz nisbəti böyükdür, bu ölkələrin hakimiyyət orqanları isə erkən nikahlara və erkən cinsi həyatın başlaması nəticəsində meydana çıxan xəstəliklərə və digər problemlərə diqqət yetirmirlər; bunlar arasında yarımçıq və ölü doğulmuş uşaqlar, cinsi infeksiyalar (uşaqlıq boynu xərçəngi də daxil olmaqla), malyariya. Efiopiya və Nigeriyanın bəzi yerlərində bir çox qızlar 15 yaşından əvvəl ərə gedir, hətta 7 yaşlı qızların evli olduğu halları da məlumdur. Malinin bəzi yerlərində 39% qadın 15 yaşından əvvəl, Nigeriya və Çadda isə 70% qadın 18 yaşından əvvəl ərə gedib.

2016-cı ildə Ramazan ayının sonuna qədər Qambiya Prezidenti Yəhya Commeh uşaq və məcburi nikahların qadağan olunmasını elan etdi. Bundan əvvəl "Girls Empowerment Network" tərəfindən uzun müddət davam edən ictimai kompaniya keçirilmişdir.

Mərakeşdə uşaq nikahları adi təcrübədir və hər il yetkinlik yaşına çatmamış gəlinlərlə 41 000-dən çox toylar keçirilir. 2003-cü ilədək uşaq nikahlarında məhkəmənin və ya digər hakimiyyət orqanlarının razılığı tələb olunmayıb. 2003-cü ildə Mərakeşdə ailə haqqında qanun qəbul edildi, hansı ki qızların nikaha daxil olma minimal yaşını 14 yaşdan 18 yaşa qaldırdı, amma istisna var idi, hansı ki icazə verirdi qızlara ərə getmək daha erkən yaşında məhz məhkəmənin qərarı və ya qızın himayədarı razılığı olma şərti ilə (və ya digər səlahiyyətli orqan). 2008-ci ildə uşaq nikahları haqqında ərizələrin sayı artdı və onların əksəriyyəti nazirlik tərəfindən razılıqla qəbul edildi. Mərakeşin Sosial İnkişaf Nazirliyinin əksəriyyəti razi idi və bu ölkədə qeydə alınmış nikahların təqribən 29%-ni uşaq nikahları təşkil edirdi. Uşaq nikahlarının bir qismi təcavüzlərlə əlaqədardır: Mərakeş Cinayət məcəlləsinin 475-ci maddəsi təcavüzkar əgər yetkinlik yaşına çatmamış zərərçəkmişlə evlənərsə, təcavüzkarın xilas olmasına icazə verir. 2014-cü ilin yanvarında uzun ictimai mübarizədən sonra bu maddəyə dəyişiklik edildi və təcavüzə görə məsuliyyətdən azadolma artıq yoxdu.

CAR qanunları yaranmış nikah ənənələrinə hörmət edir və nikaha daxil olmanın minimal yaşını qızlar üçün 12, oğlanlar üçün 14 yaş təyin edir. 2016-cı ildə Tanzaniya Ali Məhkəməsi "Msichana Initiative"-in iddiası üzrə - qızların təhsil hüququnu dəstəkləyən qrup, uşaq nikahlarının qadağan olunması haqqında qərar qəbul etdi və ondan sonra Tanzaniyada heç bir şəxs 18 yaşından əvvəl qanuni nikaha daxil ola bilməz. 2015-ci ildə Human Rights Watcha görə, Zimbabvedə 20 yaşdan 49 yaşadək olan evli qadınların üçdə biri 18 yaşından əvvəl evlənib. 2016-cı ilin yanvar ayında iki belə qadın nikah yaşının dəyişdirilməsi ilə bağlı Konstitusuya Məhkəməsində iddia qaldırdı və məhkəmə qərara aldı ki, həm qadınlar, həm də kişilər üçün nikaha daxil olmanın minimal yaş həddi 18 yaş olmalıdır (bundan əvvəl qızlar üçün 16, oğlanlar üçün 18 yaş idi). Məhkəmənin qərarı dərhal qüvvəyə minmiş və qadın hüquq müdafiəçiləri, hüquqşünaslar və tibb işçiləri tərəfindən böyük rəğbətlə qarşılanmışdır.

Avropa

Ümumavropa normaları

Avropa dövlətlərinin hər biri nikah və ailə haqqında qanunlarını müstəqil şəkildə qəbul edir; Avropa İttifaqı və Avropa Şurası qərar verdi ki, nikaha daxil olmanın minimal yaş məsələsi ayrı-ayrı dövlət üzvlərinin yuridiksiyasındadır. Ümumavropa səviyyəsində, həmçinin İstanbul Konvensiyası adlanan - Qadınlara qarşı zorakılıq və məişət zorakılığının qarşısının alınması və ona qarşı mübarizə haqqında Avropa Şurasının Konvensiyası da qüvvədədir. Ancaq bu konvensiyada uşaq nikahlarının adı çəkilmir.

Skandinaviya

2016-cı ilin aprelində "Reyter" agentliyinin məlumatına görə, Şimali Avropada sığınacaq axtaran şəxslərin saxlanma mərkəzlərində qanunvericilikdə qadağan olunmasına baxmayaraq, azyaşlı qızlarla nikahlara bəzən dözümlü yanaşırlar. Məsələn, İsveçdə 18 yaşından kiçik minimum 70 qız, Danimarkada onlarla bu cür və Norveçdə bəzi 16 yaşından kiçik qızlar belə mərkəzlərdə və qaçqın düşərgələrində kişilərlə nikahsız yaşayırlar. Danimarkanın İmmiqrasiya, İnteqrasiya və Yaşayış üzrə naziri İnger Stoybergə (дат. Inger Støjberg) müraciət olunmuşdu ki, saxlanma mərkəzlərinə azyaşlı qızları qəbul etməsin.

Belçika

Vaşinqton Postu 2016-cı ilin aprel ayında bildirdi ki, 2015-ci ildə 17 azyaşlı qız Belçikaya daxil oldu, 2016-cı ilin əvvəlindən isə 7 daha; Bundan başqa, 2010-cu ildən 2013-cü ilədək Belçika polisi məcburi nikahlar haqqında ən azı 56 müraciət qeydə aldı.

Niderland

Dövlət "İnsan alveri və uşaqlara qarşı cinsi zorakılıq məsələləri üzrə milli məruzəçi" (ing. National Rapporteur on Trafficking in Human Beings and Sexual Violence against Childre) bildirdi ki, 2015-ci ilin sentyabrından 2016-cı ilin yanvar ayına qədər Niderlanda təxminən 60 azyaşlı qız daxil olub. Onların arasında ən azı bir nəfər 14 yaşındaydı. "Vaşinqton Post" qəzetinin məlumatına görə, Niderlandda sığınacaq axtaran şəxslərin saxlanma mərkəzlərində, 2015-ci ildə 13-15 yaşlarında 20 nişanlı qız və qadın yaşayıb.

Rusiya

Rusiya Ailə Məcəlləsinə görə ümumi nikah yaşı 18 yaş təşkil edir. 16 yaşdan 18 yaşa qədər olan şəxslərin nikahına yalnız üzrlü səbəblər olduqda və yerli hökumət orqanının razılığı ilə icazə verilir, 16 yaşadək isə - təkcə bu, RF-nın subyektinin qanunu ilə istisnalar şəklində və xüsusi hallarda müəyyən edilirsə. 2016-cı ildəki vəziyyətə görə xüsusi hallarda nikaha daxil olmaq üçün icazə almağın minimum yaşı 14 yaş (Adıge Respublikası, Tatarıstan Respublikası, Voloqda vilayəti, Kaluqa vilayəti, Maqadan vilayəti, Moskva vilayəti, Nijeqorod vilayəti, Novqorod vilayəti, Orlov vilayəti, Saxalin vilayəti, Tambov vilayəti, Tula vilayəti, Tümen vilayəti, Yəhudi muxtar vilayəti, Xantı-Mansi muxtar dairəsi, Çukotka Muxtar Dairəsi) və ya 15 yaş (Murmansk vilayəti, Ryazan vilayəti, Tver vilayəti, Çelyabinsk vilayətləri, Kabardin-Balkar və Qaraçay-Çərkəz respublikalarının qanunları) müəyyənləşdirilmişdir. Oxşar qanunlar RF-nın digər subyektlərində qəbul edilə bilər. RF-nın subyektlərinin bəzilərində bu cür qanunlar hələ qəbul edilməyib və istisna hallarda nikaha daxil olmanın minimal yaşı hələ müəyyən olunmayıb; «Голуба» Xeyriyyə İctimai Təşkilatının rəhbəri Marianna Vronskayanın fikrinə görə, bu, valideynlərin və qəyyumluq orqanlarının razılığı ilə istənilən yaşda qızı ərə vermək imkanı yaradır.

Federasiyanın bəzi subyektlərinin qanunlarına əsasən 14 yaşdan 16 yaşadək RF-sı vətəndaşına evlənməyə: hamiləliyin son dövrünün olması (Adıgey Respublikasının qanunu), hamiləliyin 22 həftə və daha çox olması, hamiləliyin sonlandırılmasının tibbi komissiya tərəfindən qadağan edilməsi və ya hər iki tərəfin uşağı saxlama arzusuna görə icazə verilər bilər (Murmansk vilayətinin qanunu).

Çeçenistan Respublikasının Nojay-Yurtovsk rayonunun Baytarka kəndindən olan 17 yaşlı Luiza (Xedı) Qaylabiyeva həmin rayonun Daxili işlər şöbəsinin rəisi 57 yaşlı Najuda Quçiqov ilə evlənməsi böyük ictimai rezonans doğurdu və Qaylabiyeva onun 2-ci arvadı oldu. Bu barədə «Новая газета» məlumat verdi. Əvvəlcə bəy bu qazetə telefonla müsahibə verərkən hər şeyi inkar etdi, çoxdan evləndiyini, respublika rəhbəri Ramzan Kadırovun erkən nikahlar və gəlin qaçırtma ilə bağlı qadağasını pozmağa cəsarət etməyəcəyini və ümumiyyətlə, heç bir Xedanı tanimadığını söylədi. Amma yarım ay keçəndən sonra məlum oldu ki, 2015-ci ilin mayın 16-da Quçiqov və Qaylabiyevanın toyları baş tutub. Ramzan Kadırov həmin qəzetin nəşrindən sonra bildirdi ki, Quçiqov və Qaylabiyevanın evliliyi məcburiyyət olmadan baş tutub və çeçen jurnalistlərin işini kəskin tənqid etdi, respublikanın Mətbuat naziri Şaida Jamaldayevanı vəzifədən azad etdi. RF Prezidenti yanında Uşaq Hüquqları üzrə Müvəkkilin Mətbuat Xidmətinin rəhbəri Pavel Astaxov bildirdi ki, nə Qaylabiyevadan, nə də qohumlarından müvəkkilə müraciət daxil olmayıb, Rusiyada isə heç kim "zorla müdafiə olunmur" və nikahlar könüllü bağlanır. Pavel Astaxov daha sonra təkidlə deyirdi ki, 18 yaşından əvvəl nikaha daxil olma normaldır, xüsusilə bu yerlərdə, harada ki, onun fikrincə, qadınlar erkən cinsi yetkinliyə daha tez çatır və sürətlə qocalırlar, həm də dedi ki, erkən nikah yaşı ən aşağı regional hakimiyyətlərin səlahiyyətindədir və Rusiyanın bəzi regionlarında, ümumiyyətlə, təyin edilməmişdir. Bu fikirlər qadın siyasətçilərin, o cümlədən Yekaterina Laxova və Valentin Petrenkonun hiddətinə səbəb oldu. Bir gün sonra Astaxov üzr istədi və dedi ki, onu düz başa düşməyiblər. Lyudmila Alekseyeva və Mixail Fedotov bildirdilər ki, belə toy qanun pozuntusudur, Mixail Fedotov həm də bu işdə prokurorluğun ölçü götürməyini əsas gördü, çünki Rusiyada guya ikiarvadlılıq cinayət sayılır.

Birləşmiş Krallıq

Şimali İrlandiya, İngiltərə və Uelsdə 16-17 yaşlarında valideynlərin razılığı ilə, Şotlandiyada isə, hətta valideynlərin razılığı olmadan nikaha daxil olmaq mümükündür. Lakin İngiltərədə 16 yaşından əvvəl nikaha daxil olma 1973-cü ildə Matrimonial Causes Act-a əsasən etibarsız sayılır. ABŞ-da olduğu kimi İngiltərədə də yetkinlik yaşına çatmayan qızlar və qadınların yaşlı kişilərlə nikahsız yaşamağı müşahidə olunur. 2005-ci ilin araşdırmasına görə, İngiltərədə yaşayan 15-19 yaşlı bütün qadınların 4,1%-i nikahsız yaşayırlar (həm də YUNİSEF-in tərifinə görə bu, uşaq nikahıdır), bu qrupun 8,9%-i isə belə nikahsız yaşamağı 18 yaşınadək yol verilən hesab edir. İngiltərədə yetkinlik yaşına çatmamış qadınların 4%-dən çoxu azyaşlı analar olmuşdular.

The Guardian-a görə, İngiltərənin müsəlman icmalarında məcburi ərə vermək məqsədilə 12 yaşınadək qızların oğurluq halları olurdu. Qaçmağa cəhd göstərənlər isə həm öz ailələrini, həm də ərinin ailəsini biabr etmiş olurdular, ölümcül təhlükəyə məruz qalırdılar, həm də "namus cinayəti" nin qurbanı olurdular. 2014-cü ilin iyul ayında İngiltərədə qadın sünnətinin, uşaq, erkən, məcburi nikahların yerli-dibli kəsilməsi məqsədilə ilk qlobal Qadın Sammiti (ing. Girl Summit) keçirildi.

Digər Avropa dövlətləri

2012-ci ildə Ukraynada həm oğlanlar, həm də qızlar üçün 18 yaşı eyni nikah yaşı təyin edən Ailə Məcəlləsinə düzəlişlər edildi, amma məhkəmə 16 yaşından nikaha daxil olmağa icazə verə bilər, əgər bu azyaşlının maraqlarında olsa.

2015-ci ildə İspan hökuməti minimal nikah yaşını 14 yaşdan 16 yaşadək artırdı.

2017-ci ilin martında Bundestaqa nəzərdən keçirilməsi üçün qanun layihəsi təqdim edildi. Bu layihəyə əsasən tərəfdaşlardan biri 16 yaşından kiçik olarsa Almaniya həmin nikahları etibarsız sayacaq (o cümlədən digər ölkələrdə qeydiyyata alınmış və bağlanmış nikahlar) və 16 -17 yaşındakı nikahların tanınması məsələləri isə xüsusi komissiya tərəfindən fərdi qaydada nəzərdən keçiriləcək.

Latın Amerikası

Uşaq nikahları Latın Amerikası və Karib hövzəsi ölkələrində tamamilə adi bir hal idi; Orada təqribən 29% qız 18 yaşından əvvəl evlənir. Uşaq nikahlarının nisbəti ölkələrə görə dəyişir: ən çox Dominikan Respublikası, Honduras, Braziliya, Qvatemala, Nikaraqua, Haiti və Ekvador kimi ölkələrin payına düşür. Boliviya və Qvineyada 2012-ci ildən başlayaraq tədricən azalır. Braziliya dünyada 15 yaşından kiçik qızların nikahda olan və ya qeyri-rəsmi şəkildə kişilərlə yaşamağın mütləq sayına görə 4-cü pillədə yerləşir. Meksikada valideynlərin razılığı ilə 18 yaşından əvvəl, yəni qızlar üçün 14, oğlanlar üçün 16 yaşdan nikaha daxil olmağa icazə verilir.

O cümlədən Latın Amerikası ölkələrində uşaq nikahlarının yayılmasının əsas səbəbləri arasında yoxsulluq və nikaha daxil olmanın minimal yaşı haqqında mövcud qanunların olmamasını göstərmək olar. Bəzi qeyri-kommersiya təşkilatları Latın Amerikasında yerli icmalarla yeniyetmə qızlar üçün təhlükəsiz yerlər yaratmaq və yoxsul insanların, həmçinin kəndlilərin və hindilərin özlərini yoxsulluqdan qurtuluş yolu kimi gördükləri uşaq nikahlarının problemini həll etməyə kömək etmək üçün işləyirlər.

Şimali Amerika

Kanada

Kanada da 2015-ci ildən nikaha daxil olmanın minimal yaş həddi 16 yaş təşkil edir, bu zaman yetkinlik yaşı ayrı-ayrı əyalətlərin və Kanada ərazilərinin orqanları tərəfindən müəyyən edilir və müxtəlif əyalətlərində isə 18 və yaş 19 yaş təşkil edir.

Yetkinlik dövründən əvvəl nikaha daxil olmaq məhkəmənin qərarını və ya valideynlərin razılığını tələb edir. Ər-arvadlardan ən azı biri 16 yaşına çatmayıbsa, nikah qeydə alınmayacaq və ya Kanada hökuməti tərəfindən tanınmayacaqdır; "Vətəndaş nikahı haqqında qanunun" (ing. Civil Marriage Act) 2.2-ci bəndinə əsasən 16 yaşına çatmamış bir şəxs evlənə bilməz.

Kanadanın Cinayət Məcəlləsinin 293.2-ci maddəsinə əsasən 16 yaşına çatmamış hər hansı qeyri-dövlət və ya dini mərasimin keçirilməsi cinayət sayılır; evlənən şəxslərdən birinin 16 yaşına çatmadığını bilən, nikah mərasimi keçirdən və ya iştirak edən, və yaxud onu təbliğ edən hər kəs həmin cinayətin baş verməsində günahkardır və 5 ilə qədər azadlıqdan məhrum olma ilə cəzalandırılır.

ABŞ

Rəsmi və ya qeyri-rəsmi şəkildə yaşayan kişi və ya qadından ən az biri- adətən qadın 18 yaşından kiçikdirsə, YUNİSEF artıq bunu uşaq nikahı sayır və ABŞ-da da bu mənada uşaq nikahlarına rast gəlinir. ABŞ-da qeyri-rəsmi uşaq nikahına daha tez-tez rast gəlinir və rəsmi adı "nikahsız yaşama" (ing. cohabitation) adlanır. 2010-cu ildə ABŞ hökumətinin agentliklərindən birinin - Milli Tibbi Statistika Mərkəzinin (ing. National Center for Health Statistics) məlumatına görə, 15-17 yaş arası bütün qızlar uşaq nikahlarının 2,1%-ni təşkil edir, əgər qadın və qızların cinsi yaş qrupunu 19 yaşdan 15 yaşadək götürsək, kişilərlə rəsmi və ya qeyri-rəsmi birlik 7,6% təşkil edir. Ayrı-ayrı ştat və etnik qruplarda uşaq nikahlarının payı ABŞ ortalamasından əhəmiyyətli dərəcədə yüksəkdir. Beləliklə, İspan dilli amerikalı qızların 6,6%-i 15-17 yaşlarında, 13%-i isə 15-19 yaşlarında ərə getdi. ABŞ-da hər il 350 000-dən çox uşağı yetkinlik yaşına çatmayan analar dünyaya gətirir və həmin uşaqların 50 000-dən çoxu azyaşlı ananın ilk uşağı olmur.

Uşaq nikahları ilə əlaqəli qanunlar ABŞ-ın müxtəlif ştatlarında fərqlənir. Əsasən 16 yaşında ancaq valideynlərin razılığı ilə evlənmək olar.18 yaşından sonra isə valideynlərin razılığı olmadan (iki ştat istisna olmaqla). ABŞ-da 16 yaşından kiçik şəxslər nikah qeydiyyatına daxil ola bilər, amma bunun üçün adətən valideyn razılığı, eyni zamanda, məhkəmənin qərarı tələb olunur.

Uşaq nikahlarının nəticələri

 

15-19 yaş aralığında olan hər 1.000 qadına düşən Uşaq nikahının sayı.

Evlilik və erkən cinsi həyatın başlaması qadın üçün uzun müddətli nəticələrə gətirib çıxarır, bunlardan bəziləri yetkinlik yaşında da qalır. Uşaqlıq və yeniyetməlik dövründə ərə gedən qadının vaxtından əvvəl hamilə olması və sonrakı hamiləlikləri arasında fasilənin az olması səbəbindən səhhətində tez-tez müxtəlif problemlər olur. Yeniyetməlik yaşında evlilik və hamiləlik tez-tez qadınların sosial təcrid olmasına gətirib çıxardır, erkən doğuş zamanı isə ağırlaşma ehtimalı böyükdür. Yoxsul ölkələrdə azyaşlı qadın və ana adətən məktəbdən çıxır və təhsilini dayandırır, gələcəkdə onun təhsil və peşə imkanları əhəmiyyətli dərəcədə azalır və ya yox olur. Nəticədə, belə bir qadın iqtisadi cəhətdən ərindən və ya qohumlarından asılı olur, müstəqil yaşayış üçün vəsait əldə edə bilmir və nikahdan başqa seçimi olmur. Azyaşlı qadınlar yetkinlərə nisbətən daha çox məişət zorakılığının, cinsi istismarın və ər zorakılığının qurbanı olurlar.

Xəstəliklər, ana və uşaq ölümü

Erkən nikah qadının sağlamlığı və həyatı üçün təhlükəli ola bilər. Hamiləlik və doğuş fəsadları inkişaf etməkdə olan ölkələrdə 15-19 yaş arasında olan qadın ölümünün ən əsas səbəbidir . Bu yaşda 20-30 yaşa nisbətən doğuş zamanı ölüm ehtimalı 2 dəfə, 15 yaşından əvvəl isə 5-7 dəfə yüksəkdir. Əsas səbəbi : gənc qadının fizioloji yetişməməsi, çanaq sümüyü və doğuş kanalının hələ kifayət qədər inkişaf etməməsidir. Bu doğuşu çox çətinləşdirir və 88%-ə qədər 15 yaşından kiçik zahılarda müxtəlif xəstəliklərin inkişaf riskini artırır. Lazimı müalicə aparılmadıqda (bir qayda olaraq cərrahi) bu problemlər qalıcı əlilliyə, sidik və nəcisi saxlaya bilməməyə, müxtəlif yoluxucu xəstəliklərə yoluxmaya gətirib çıxardır və belə nəticələr bir qadının həyatının sonuna kimi qalır. Bir sıra ənənəvi icmalarda bu cür xəstəliklərdən əziyyət çəkən qadın təkcə tibbi deyil, həm də sosial problemlər alır: belə xəstəliklər "eyib" və "murdar" sayılır və əgər ətrafdakılar bu barədə bilirlərsə, belə bir qadınlar ünsiyyətdən qaçmağa başlayırlar. Həmçinin azyaşlı qadınların subay qızlara və 20 yaşından sonra evlənəcək qızlara nisbətən cinsi və malyariya infeksiyasına yoluxma riski, uşaqlıq boynu xərçənginin inkişaf riski əhəmiyyətli dərəcədə yüksəkdir. Uşaq nikahı təkcə ananın deyil həm də uşağın sağlamlığını təhlükə altında qoyur.

18 yaşıdan kiçik anaların 35-55% yarımçıq uşaqlar və ya kifayət qədər çəkisi olmayan uşaqlar dünyaya gətirmə riski 19 yaşlı gənc anaya nisbətən daha yüksəkdir. Uşaq ölümləri isə 60% yüksəkdir. Azyaşlı anaların uşaqlarında tez-tez immunitet çatışmazlığı olur, onlar tez-tez yanlış və ya az qidalanmadan əziyyət çəkirlər.

Savadsızlıq və yoxsulluq

Qadınlar üçün erkən nikaha daxil olmaq tez-tez təhsilin dayandırılmasına gətirib çıxardır, xüsusilə uşaq nikahlarının geniş yayıldığı yoxsul ölkələrdə. Digər tərəfdən təhsilsiz qızlar və qadınlar gənc yaşda ərə gedirlər; heç bir təhsili olmayan qızlar orta təhsilli qızlara nisbətən 18 yaşına qədər iki dəfə daha çox ərə gedirlər. Həyat yoldaşı və ana olduqdan sonra qız çox vaxt keyfiyyətli təhsil almaq imkanlarını itirir və bəzən isə uşaqlarına və ev işlərinə daha çox diqqət yetirmək üçün, ümumiyyətlə, məktəbdən çıxırlar. Belə olur ki, mühaizəkar valideynlər yaxşı qadın və ana olmaq üçün təhsilə ehtiyac olmadığını düşünərək, qızlarını ərə getməmişdən hələ bir neçə il əvvəl məktəbdən çıxarırlar.

Təhsilsiz qadının kifayət qədər ödənişli işdə işləmək imkanı olmur və ya hansısa başqa yolla özünə və uşaqlarına müstəqil yaşayış üçün vəsait və iqtisadi müstəqillik əldə etmək imkanı olmur. Nəticədə, o, ərindən və qohumlarından tam asılıdır, ərin ölümü və ya ondan ayrılmaqla yoxsulluğa məhkum ola bilər. Bundan başqa əgər ər gənc yoldaşından xeyli böyükdürsə (belə tez-tez olur), erkən dul qalma ehtimalı olur və sonra həyatının çox böyük hissəsində ciddi iqtisadi və sosial problemlər keçirir, yetkinlik yaşında ərə gedən qadınlara nisbətən.

Dünya Bankının və ICRW-nin hesablamalarına görə, hər bir əlavə il üçün 18 yaşından əvvəl ərə getmə ehtimalı 5% azalır .

Məişət zorakılığı

Azyaşlı və aztəhsilli xanımlar yetkinlik dövründə evlənən xanımlara nisbətən sosial təcrid və məişət zorakılığı riskinə məruz qalırlar. Çox vaxt toydan sonra gənc qadın ərinin yanına başqa bir yerə köçür, nəticədə, valideynlərindən, dostlarından və məktəbindən ayrılır və evlənənə qədər valideynlərindən sosial dəstək alırdı, evlənəndən sonra isə həmin sosial dəstəyi artıq ala bilmir; bir çox kişilər həyat yoldaşlarını xüsusi ehtiyac olmadan evdən buraxmamağa meyillidirlər. Bundan başqa, əri ailədə gənc qadına qarşı qızın öz valideynlərindən daha yüksək çox şey tələb edə bilər, amma eyni zamanda, hesab edirdilər ki, o, cinsi və yaşına görə müstəqil, məsuliyyətli qərarlar qəbul etməyə qadir deyil və ərinə sözsüz tabe olmalıdır. Bu cür təcrid olma depressiya daxil olmaqla ciddi psixoloji problemlərə gətrib çıxara bilər.

Əri ilə böyük yaş fərqi məişət zorakılığını, o cümlədən şiddətin baş verməsini asanlaşdırır. Erkən ərə getmiş qadınlar daha çox bu cür zorakılığın, o cümlədən həyat və sağlamlıq üçün təhlükəli olan zorakılığın qurbanı olurlar. Gənc üçün, kifayət qədər inkişaf etməmiş qadınlar üçün mütəmadi məişət zorakılığı həyatın qalan hissəsi üçün ciddi dağıdıcı psixoloji nəticələrə, o cümlədən ağır depressiya və intihar cəhdinə gətirib çıxara bilər.

Qadın hüquqlarının pozulması

BMT-nin bir neçə konvensiyasında uşaq nikahı və ya onunla bağlı hadisələr insan hüquqlarının pozulması kimi qiymətləndirirlir. Belə beynəlxalq sənədlərin arasında: Ümumdünya insan hüquqları bəyənnaməsi, qadınlara münasibətdə ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsi, uşaq hüquqları üzrə BMT Komitəsinn qərarı daxildir. Erkən nikah bir neçə bir-biri ilə əlaqəli olan qadın hüquqlarının pozulmasına gətirib çıxardır: cinsiyyət və yaşdan asılı olmayaraq hüquq və vəzifələrin bərabərliyi, ən keyfiyyətli, əlverişli tibbi yardım almaq hüququ, təhsil hüququ, hərəkət azadlığı, köləlikdən azadlıq, reproduktiv hüquq və azadlıqlar, azad, qarşılıqlı razılıq əsasında evlənmək hüququ.

İqtisadi inkişafa təsiri

Uşaq nikahlarının yüksək nisbəti ölkənin iqtisadi inkişafına mənfi təsir göstərə bilər. Çünki azyaşlı qadınlar keyfiyyətli peşə təhsili almırlar və əmək bazarında iştirak etmirlər. Bəzi tədqiqatçılar və ictimai fəallar hesab edirlər ki, uşaq nikahları minilliyin 8 məqsədinə nail olmağa və yoxsulluğun aradan qaldırılmasına mane olur. YUNİSEF Nepalda bu mövzuda sosial iqtisadi araşdırma apardı və belə nəticəyə gəldi ki, uşaq nikahları əhalinin sağlamlığının pisləşməsinə, yoxsulluğa, əmək məhsuldarlığının azalmasına səbəb olur və əgər bütün qızlar 20 yaşından tez evlənməyəcəksə, ümumi gəlir həcmi artacaq və ölkənin ÜDM 3,87%-ə bərabər olacaq. Dünya Bankının və ICRW-nin birgə məruzəsinə görə, erkən nikahlar inkişaf etməkdə olan ölkələrdə 2030-cu ilədək bir neçə trilyon dollar ümumi iqtisadiyyata ziyan vuracaq. On üç yaşında ərə getmiş qız 18 yaşından sonra evli olanlara nisbətən orta hesabla 26% daha çox uşaq dünyaya gətirir. Məruzə müəlliflərinin fikrincə, 15 inkişaf etməkdə olan ölkədə erkən nikahdan imtina edilməsi doğum normalarını orta hesabla 11% azaltmağa imkan verir, bu isə onların iqtisadiyyatının ümumi gəlirini 500 milyard ABŞ dolları artıracaq.

Uşaq nikahlarının qarşısının alınması

1962-ci ildə BMT Baş Assambleyası "Nikah qeydiyyatı, nikah yaşı və nikaha daxil olma razılığı barədə konvensiya" qəbul etdi və onu imzalamaq üçün açıq elan etdi. Konvensiya qanuni olaraq minimal nikah yaşı təyin eləməyi və bu yaşdan əvvəl nikaha icazə verməməyi, çox ciddi səbəblər olmadan və nikaha girənlərin maraqları baxımından da məcburi nikahlara icazə verməməyi konvensiyaya qoşulmuş ölkələrin öhdəsinə qoyurdu. 2011-ci ilin dekabrında BMT Baş Assambleyasında A/RES/66/170 nömrəli qətnamə qəbul olundu və hər il 11 oktyabrda qəbul olunan "Beynəlxalq Qızlar Günü" təyin olundu.

2013-cü ildə BMT-nin İnsan Hüquqları Şurası uşaq, erkən və zorakı nikahlara qarşı ilk qətnaməsini qəbul etdi; bununla birlikdə uşaq nikahı insan hüquqlarının pozulması kimi tanındı və 2015-ci ildən sonra isə qlobal inkişaf gündəliyinə bu praktikanı dayandırmaq arzusu daxil edildi.

2014-cü ildə BMT Komissiyası qadınların vəziyyətinə dair sənəd dərc etdi, bundam başqa, uşaq nikahlarını aradan qaldırılması zəruriliyini vurğulamışdır.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı ilk növbədə qızların təhsilinə daha çox diqqət yetirməyi, nikaha daxil olmanın minimal yaşı haqqında mövcud qanunlara riayət olunmasını təmin etmək üçün hüquq mühafizə orqanlarının işini göcləndirməyi, həmçinin uşaqların evlənməsini həyata keçirən icmalarda yetkinlərə məlumat verməyi, uşaq nikahlarını təcrübə edən və onunla bağlı olan riskləri həmin icmalaradakı böyüklərə məlumat verməyi tövsiyə edir.

Uşaq nikahlarının qarşısının alınmasına dair proqramlarda müxtəlif yanaşmalardan istifadə olunur: qızların real hüquqlarını genişləndirmək, valideynlərinə erkən nikahın riskləri barədə məlumat vermək, yerli cəmiyyətdə informasiyanın artırılması, qızların təhsilinə dəstək, qızlar və onların ailələri üçün iqtisadi imkanların genişləndirilməsi, hansı ki iqtisadi problemlərin başqa həll yolunu tapmağa imkan yaradır. Araşdırmalar göstərir ki, ən effektiv tədbirlər maddi dəstək, qadınları təhsil və işlə təmin etməklə birgə həyata keçirilən dəstəkdir.

İstinadlar

1. "Child Marriage - Rationale, Historical Views, And Consequences". WorldAtlas (ingilis). İstifadə tarixi: 2017-09-10.
2. "Child marriage". UNICEF. 22 October 2014.
3. "Child Marriage". icrw.org.
4. "A Note on Child Marriage" (PDF). UNICEF. July 2012. səh. 3.
5. allAfrica.com: Africa: Child Brides Die Young. allAfrica.com.
6. Marrying Too Young: End Child Marriage (англ.)P. 23. ЮНФПА.
7. Early Marriage, Child Spouses (англ.) (PDF) Section Asia, P. 4. ЮНИСЕФ (2001). Проверено 24 сентября 2016.
8. Southeast Asia’s big dilemma: what to do about child marriage? 2013-10-03 at the Wayback Machine (англ.). Plan International Australia (20 August 2013)
9. IRIN Asia - PHILIPPINES: Early marriage puts girls at risk (англ.). IRINnews.
10. "Southeast Asia's big dilemma: what to do about child marriage?". Plan International Australia. 20 August 2013. 3 October 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 10 July 2016.
11. "IRIN Asia - PHILIPPINES: Early marriage puts girls at risk - Philippines - Gender Issues - Health & Nutrition - Human Rights". IRINnews.
12. Early Marriage, Child Spouses (англ.) (PDF) Section Oceania, P. 5. ЮНИСЕФ.
13. Early Marriage, Child Spouses UNICEF, See section on Asia, page 4 (2001)
14. "allAfrica.com: Africa: Child Brides Die Young". allAfrica.com.
15. "Marrying Too Young: End Child Marriage" (PDF). UNFPA. səh. 23.
16. Child brides — For poorer, most of the time (англ.).The Economist (28 February 2011). Проверено 24 сентября 2016.
17. Child Marriage (англ.). Ford Foundation (2011). Проверено 24 сентября 2016.
18. Child brides - For poorer, most of the time The Economist (February 28, 2011)
19. Child Marriage Ford Foundation (2011)
20. A Note on Child Marriage (англ.) (PDF) P. 3.ЮНИСЕФ (July 2012).
21. Sen Nag, Oishimaya (April 25, 2017). "Child Marriage - Rationale, Historical Views, And Consequences". WorldAtlas (ingilis). İstifadə tarixi: 2017-09-10.
22. Angeliki Laiou (1993), Coercion to sex and marriage in ancient and medieval societies, Washington, DC, pages 85-190
23. Ross Kraemer (1993), The Jewish Family in Antiquity, Scholars Press (Atlanta), pages 82-110
24. Nancy Demand (1994), Birth, Death, and Motherhood in Classical Greece, Johns Hopkins University Press, pages 101-104
25. Steven M. Lowenstein: The Jewish Cultural Tapestry: International Jewish Folk Traditions, p. 108. Oxford, 2002.
26. Dahl, GB (2010). "Early Teen Marriage and Future Poverty". Demography. 47: 689–718. doi:10.1353/dem.0.0120. PMC 3000061. PMID 20879684.
27. Saito, O. (1996). "Historical demography: achievements and prospects". Population Studies. 50 (3): 537–553. doi:10.1080/0032472031000149606. PMID 11618380.
28. Zhao, Z. (1997). "Demographic systems in historic China: some new findings from recent research". Journal of the Australian Population Association. 14 (2): 201–232.
29. Demand, Nancy. Birth, Death, and Motherhood in Classical Greece. — Johns Hopkins University Press, 1994. — P. 101—104.
30. Dahl, G. B. Early Teen Marriage and Future Poverty (англ.) // Demography : ж. — 2010. — Vol. 47. — P. 689–718. — DOI:10.1353/dem.0.0120. — PMID 20879684.
31. Saito O. Historical demography: achievements and prospects (англ.) // Population Studies. — 1996. — Vol. 50, iss. 3. — P. 537–553. — DOI:10.1080/0032472031000149606.
32. Zhao Z. Demographic systems in historic China: some new findings from recent research (англ.) // Journal of the Australian Population Association. — 1997. — Vol. 14, iss. 2. — P. 201–232.
33. Burn, Richard; Tyrwhitt, Robert; Phillimore, Robert. The Ecclesiastical Law. — London: Sweet Stevens & Norton. — Vol. 4. — P. 54.
34. Macdonell, Arthur Anthony; Keith, Arthur Berriedale. Chaild Marriage // Vedic index of names and subjects. — London: Murray, 1912. — Vol. 1. — P. 474-476. — 572 p.
35. Friedman M. A. Jewish Marriage in Palestine // The Jewish Theological Seminary of America. — 1980. — Vol. 1.
36. Lőw, Leopold. Beiträge zur jüdischen Altherthumskunde, Band 2. — Gregg, 1969. — P. 170, 175, 176.
37. MAJORITY - JewishEncyclopedia.com (англ.). Проверено 9 июля 2016.
38.  One or more of the preceding sentences содержит текст, перешедший в общественное достояние: 
39. Bachofen, Charles A. (1920), A commentary on the new code of the canon law, vol. 5 (2nd rev. ed.), St. Louis, MO; London: B. Herder book, c. 1067
40. Code of Canon Law. c. 1083 §1 (англ.). Vatican.Проверено 24 сентября 2016.
41. Хотя действующий Кодекс канонического праваустанавливает (канон 1083) минимальный возраст вступления в действительный брак в 16 лет для мужчин и 14 лет для женщин, канон 97 того же кодекса рассматривает лиц моложе 18 лет как несовершеннолетних, находящихся во власти родителей. Если же по государственному закону брак не может быть заключён или признан, или если он совершается без ведома или согласия родителей — церковное венчание может производиться только с предварительного разрешения местного ординария. Кроме того, каждая конференция епископов может установить больший возраст законного брака. А канон 1072 обязывает пастора отговаривать прихожан от вступления в брак до достижения обычного брачного возраста, принятого в регионе их проживания. Эдвард Н. Питерс (англ. Edward N. Peters) объясняет, что канон 1083 уполномочивает местные епископские конференции повышать минимальный брачный возраст на своей территории для того или иного народа, принимая во внимание местные условия и обстоятельства, связанные с заключением брака. В других канонах устанавливаются другие условия католического церковного брака в целом: например, если хотя бы один из новобрачных, независимо от его возраста, не способен осознавать значение брака, не понимает основных супружеских прав и обязанностей — такой брак не может быть заключён.
42. В Кыргызской Республике запрещены браки с участием несовершеннолетних лиц
43. Strochlic, Nina The Sad Hidden Plight of Child Grooms (18 September 2014). Проверено 9 июля 2016.
44. Field, Erica (2008). «Early Marriage, Age of Menarche, and Female Schooling Attainment in Bangladesh». Journal of Political Economy 116: 881–930. DOI:10.1086/593333.
45. Goitein S. D. The Jewish Communities of the Arab World // A Mediterranean Society. — University of California Press, 1978. — Vol. 3.
46. Eradicating child marriage in Africa - FORWARD UK - FORWARD. Forward Uk. Проверено 18 февраля 2015.
47. Boyden, Jo; Pankhurst, Alula; Tafere, Yisak. Child protection and harmful traditional practices: female early marriage and genital modification in Ethiopia (англ.) // Development in Practice, special issue: Child Protection in Development : ж. — Taylor & Francis, 2012. — June (vol. 22, iss. 4). — P. 510–522. — DOI:10.1080/09614524.2012.672957.
48. Larsen, Jacqueline Joudo. The trafficking of children in the Asia–Pacific 2013-10-27 at the Wayback Machine (англ.) // Trends & Issues in Crime and Criminal Justice : ж. — Canberra: Australian Institute of Criminology, 2011. — April (no. 415). — ISSN 1836-2206.
49. Wink, Andre. The Slave Kings and the Islamic Conquest, 11th-13th Centuries // Al-Hind: the Making of the Indo-Islamic World. — Leiden, 1997. — Vol. 2.
50. Likhovski, Assaf. Law and Identity in Mandate Palestine. — University of North Carolina Press, 2006. — P. 93-103. — ISBN 978-0-8078-3017-8.
51. Lieberman, Julia Rebollo. Sephardi Family Life in the Early Modern Diaspora. — Brandeis University Press, 2011. — P. 8-10. — ISBN 978-1-58465-957-0.
52. Lamdan, Ruth. Child Marriages in Jewish Society in Eastern Mediterranean during the 16th Century (англ.) // Mediterranean Historical Review. — 1996. — June (vol. 11, no. 2). — P. 37-59.
53. Hacker, Joseph. (англ.) // Sheparad, Moreshet.The Sephardi Legacy / Editor: Haim Beinart. — Magnes Press, 1992. — Vol. 2. — P. 109—133.
54. Thapa, S. ITS PREVALENCE AND CORRELATES (англ.) // Contributions to Nepalese Studies. — 1996. — No. 23(2). — P. 361—375.
55. 8-year-old Saudi girl divorces 50-year-old husband (англ.), USA Today (30 April 2009). Проверено 27 сентября 2016.
56. Targeting Girls in the Name of Tradition: Child Marriage (англ.). US Department of State.
57. Nour N. M. Child Marriage: a silent health and human rights issue (англ.) // Reviews in obstetrics and gynecology. — 2009. — Vol. 2, iss. 1. — P. 51–56.
58. Zia, Asad. 42 % of underage married girls from Pakista (англ.), Express Tribune / International Herald Tribune, New York Times (2 January 2013).
59. Gaffney-Rhys, Ruth. International Law as an Instrument to Combat Child Marriage (англ.) // The International Journal of Human Rights : ж. — 2011. — Vol. 15. — P. 359–373. — DOI:10.1080/13642980903315398.
60. Lamdan, 2000, pp. 28-31.
61. Grossman A. Child marriage in Jewish society in the Middle Ages until the thirteenth century (in Hebrew) (англ.) // Peamim. — 1990. — No. 45. — P. 108—126.
62. Abrahams, Israel Jewish life in the Middle Ages (англ.) // Routledge. — 2005. — P. 183—189.
63. Shaha, Shulamith. The Fourth Estate: A History of Women in the Middle Ages. — Routledge, 1983. — P. 131-149. — ISBN 0-415-30851-8.
64. Хедаят, Нел. Каково выйти замуж в шесть лет? (рус.), Русская служба, BBC (5 октября 2011). Проверено 27 сентября 2016.
65. Детские браки: 39 000 каждый день (рус.). ВОЗ(7 марта 2013). Проверено 8 августа 2016.
66. Fairfield, CT. One Girl Under 15 Married Every Seven Seconds (англ.), Save the Children (10 October 2016). Проверено 11 октября 2016.
67. Каждые семь секунд в мире выходит замуж девочка младше 15 лет (рус.), Интерфакс (10 октября 2016). Проверено 11 октября 2016.
68. Violence against women and girls: enough is enough (англ.). Оксфам. — «More than 700 million women alive today were married as children. Of those women, more than one in three got married before 15.». Проверено 2 февраля 2017.
69. Wodon, Quentin T.; Male, Chata; Nayihouba, Kolobadia Ada; Onagoruwa, Adenike Opeoluwa; Savadogo, Aboudrahyme; Yedan, Ali; Edmeades, Jeff; Kes, Aslihan; John, Neetu; Murithi, Lydia; Steinhaus, Mara; Petroni, Suzanne. Economic impacts of child marriage : global synthesis report (англ.) (PDF). http://documents.worldbank.org. World Bank (27 June 2017). — The international community is increasingly aware of the negative impacts of child marriage on a wide range of development outcomes. Ending child marriage is now part of the Sustainable Development Goals. Yet investments to end the practice remain limited across the globe and more could be done. In order to inspire greater commitments towards ending child marriage, this study demonstrates the negative impacts of the practice and their associated economic costs. The study looks at five domains of impacts: (i) fertility and population growth; (ii) health, nutrition, and violence; (iii) educational attainment and learning; (iv) labor force participation and earnings; and (v) participation, decision-making, and investments. Economic costs associated with the impacts are estimated for several of the impacts. When taken together across countries, the costs of child marriage are very high. They suggest that investing to end child marriage is not only the right thing to do, but also makes sense economically.. Проверено 29 июня 2017.
70. Child Marriage Will Cost Developing Countries Trillions of Dollars by 2030, Says World Bank/ICRW Report (англ.). World Bank (26 June 2017). Проверено 29 июня 2017.
71. Всемирный банк предсказал триллионные потери мировой экономики из-за ранних браков (рус.), Интерфакс (27 июня 2017). Проверено 29 июня 2017.
72. Grosu, Brindusa Luciana. Детские браки 2016-07-04 at the Wayback Machine (рус.). Youth Voice. Проверено 8 августа 2016.
73. Child Marriage Facts and Figures
74. UN data on Child Marriage Rates
75. (2009) «Prevalence of child marriage and its effect on fertility and fertility-control outcomes of young women in India: a cross-sectional, observational study». The Lancet 373 (9678): 1883–1889. DOI:10.1016/S0140-6736(09)60246-4. PMID 19278721.
76. Raj, Anita (2012). «Changes in Prevalence of Girl Child Marriage in South Asia». JAMA 307. DOI:10.1001/jama.2012.3497.
77. Marshall, H. I., (1922) The Karen of Burma. Bangkok: White Lotus (Reprinted, 1997).
78. Number of Child Brides Down in Indonesia: UN. The Jakarta Globe.
79. Cleric With Child Bride Should Be Jailed Six Years, Court Told. The Jakarta Globe.
80. Facebook blamed for sharp increase in underage marriage in G. Kidul. The Jakarta Post (4 августа 2011). Проверено 18 февраля 2015.
81. Metchnikoff Elie. The Nature of Man: Studies in Optimistic Philosophy. — New York: Putnam, 1903. — P. 90.
82. Afghanistan - Ending Child Marriage and Domestic Violence (PDF). Human Rights Watch 3–10 (September 2013).
83. United Nations News Centre. UN News Service Section (20 May 2013).
84. United Nations High Commissioner for Refugees.Refworld - Afghan Girls Suffer for Sins of Male Relatives. Refworld.
85. Child Marriage is a Death Sentence for Many Young Girls (англ.) (PDF). UNICEF (2012).
86. Child marriage (англ.). UNFPA. Проверено 29 сентября 2016.
87. A toothless law to combat child marriage, The Daily Dot (April 1, 2014).
88. http://www.unicef.org/sowc09/docs/SOWC09_Table_9.pdf
89. 40 p.c. child marriages in India: UNICEF, The Hindu (18 January 2009).
90. Child Marriage (PDF). UNICEF.
91. Women and men in India 2012 2013-10-12 at the Wayback Machine (PDF). CSO/Census India 2011, Government of India.
92. K. Sinha Nearly 50 % fall in brides married below 18 The Times of India (February 10, 2012)
93. Percentage of Female by age at effective marriage and by residence India and bigger States, 2011, chapter 2: Population Composition, Table Statement 12, India totals for < 18, 2011 Census of India, Government of India (2013), page 26 (PDF).
94. Htun, M., & Weldon, L., Sex equality in family law: historical legacies, feminist activism, and religious power in 70 countries 2013-10-06 at the Wayback Machine (PDF). World Development Report, (Purdue University, 2012).
95. Haviland, Charles. Battle over India's marriage age, BBC News (5 September 2002).
96. > [http://www.hindu.com/2009/01/18/stories/2009011855981100.htm 40 p.c. child marriages in India: UNICEF, The Hindu (18 January 2009).2965680300.htm Call to avoid ambiguity on minimum age of marriage] The Hindu (October 29, 2010)
97. Legalising underage marriage is Indian Union Muslim League's new ploy to gain political mileage in Kerala : NATION - India Today. intoday.in.
98. Muslim marital age: CPI(M) criticises, Congress cautious. Проверено 9 июля 2016.
99. Prohibition of Child Marriage Act to prevail over personal laws: HC (25 September 2015). Проверено 9 июля 2016.
100. Child Marriage Act overrides Muslim Personal Law: Karnataka high court - Times of India. Проверено 9 июля 2016.
101. Madras HC says anti-child marriage act prevails over Muslim Personal Law - Latest News & Updates at Daily News & Analysis (1 April 2015). Проверено 9 июля 2016.
102. Saudi Human Rights Commission Tackles Child Marriages 2016-08-07 at the Wayback Machine. Asharq Al Awsat (13 January 2009).
103. Top Saudi cleric: OK for young girls to wed, CNN (17 January 2009).
104. Saudi Arabia to set minimum marriage age following surge in such weddings
105. Rabi, Amjad (2014). «Cost of Inaction: Child and Adolescent Marriage in Nepal 2016-03-04 at the Wayback Machine». UNICEF Nepal Working Paper Series.
106. Child Marriages in Southern Asia (see Solutions to Ending Child Marriage in Southern Asia: Nepal, Australian AID - ICRW (PDF). reliefweb.int (2009).
107. (2013) «Bielefeld University, Germany, Girl Child Marriage and Its Effect on Fertility in Pakistan: Findings from Pakistan Demographic and Health Survey, 2006-2007». Matern Child Health J. 18 (3): 534–43. DOI:10.1007/s10995-013-1269-y. PMID 23580067.
108. Social customs: ‘Nearly half of Pakistani women are married before the age of 18’ - The Express Tribune (31 August 2013). Проверено 9 июля 2016.
109. Pakistan's child brides: suffering for others’ crimes. thestar.com (26 August 2013).
110. IRIN Asia - PAKISTAN: Child marriages on the rise across rural Sindh - Pakistan - Children - Human Rights. IRINnews.
111. Child Marriage in Afghanistan and Pakistan. America Magazine.
112. Adolescents and Youth in Pakistan 2014-03-12 at the Wayback Machine Zeba Sathar, Cynthia Lloyd, et al., Population Council, with support from UNICEF; page 96-101
113. Adolescents and Youth in Pakistan 2014-03-12 at the Wayback Machine (PDF). Population Council, with support from UNICEF188–193.
114. Mehreen Zahra-Malik. Child brides blot tribal Pakistan. aljazeera.com.
115. Lane, Samuel Stealing innocence: child marriage in Pakistan 2013-10-12 at the Wayback Machine (PDF). Abo Akademi University (2012).
116. Turkey - Child Marriage 2013-10-01 at the Wayback Machine. United Nations Population Fund. Проверено 21 сентября 2013.
117. Turkish women strive for gender equality, Jerusalem Post (20 августа 2013).
118. Charles, Lorraine (2013). «Syrian and Palestinian Syrian Refugees in Lebanon: The Plight of Women and Children». Journal of International Women's Studies.
119. Berti, Benedetta (2015). «The Syrian Refugee Crisis: Regional and Human Security Implications». Strategic Assessment.
120. Pierson, Elizabeth He was 28, I was 13: The stories of Syrian child brides. Проверено 9 июля 2016.
121. «How Come You Allow Little Girls to Get Married?» — Child Marriage in Yemen Human Rights Watch, (2011); pages 15-23
122. Power, Carla (12 August 2009), Nujood Ali & Shada Nasser win "Women of the Year Fund 2008 Glamour Award", Yemen Times. Проверено 16 февраля 2010.
123. . October 2, 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: September 21, 2017.
124. IRIN Middle East - YEMEN: Deep divisions over child brides - Yemen - Gender Issues - Human Rights. IRINnews.
125. Daragahi, Borzou (June 11, 2008), Yemeni bride, 10, says I won't, Los Angeles Times. Проверено 16 февраля 2010.
126. Mahmoud Assamiee and Nadia Al (25 March 2010), Relative breakthrough in Yemen's early marriage dilemma 2011-06-08 at the Wayback Machine, Yemen Times. Проверено 8 апреля 2010.
127. Sadeq Al-Wesabi (25 February 2010), Yemen's children say no to early marriage 2010-08-11 at the Wayback Machine, Yemen Times. Проверено 9 апреля 2010.
128. Yemeni child bride, eight, 'dies on wedding night', the Guardian (11 September 2013). Проверено 2 июля 2014.
129. Child Marriage (англ.) (PDF). UNICEF (2005).
130. Agadez. Early marriage – from rural custom to urban business (англ.). Human Rights. IRIN^ru_en(16 January 2009). Проверено 29 сентября 2016.
131. Onabanjo, Julitta; Kalasa, Benoit; Abdel-Ahad, Mohamed. Why ending child marriage in Africa can no longer wait (англ.). East and Sourthen Africa.UNFPA (28 May 2014). Проверено 29 сентября 2016.
132. Nour, Nawal M. Health Consequences of Child Marriage in Africa (англ.) // Emerging Infectious Diseases. — 2006. — Vol. 12, iss. 11. — P. 1644–1649. — ISSN 1080-6059. — DOI:10.3201/eid1211.060510. — PMID 17283612.
133. Ending Child Marriage: Progress and prospects (англ.). UNICEF (2014). Проверено 29 сентября 2016.
134. Gambia's leader says ban on child marriage 'as from today' (англ.), The Big Story, Associated Press (9 July 2016). Проверено 30 сентября 2016.
135. Gambia and Tanzania outlaw child marriage - BBC News. Bbc.com (16 декабря 2015). Проверено 11 июля 2016.
136. United Nations General Assembly. Report of the Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights: Preventing and eliminating child, early and forced marriage
137. Boukhari, Karim. Gamal l’aurait fait ! 2017-09-12 at the Wayback Machine (фр.), Telquel^ru_fr (14 décembre 2012). Проверено 30 сентября 2016.
138. Boukhari, Karim. Outlawing Child Marriage In Morocco (англ.), Al-Monitor (27 December 2012). Проверено 30 сентября 2016.
139. Les marocains évaluent les progrès de la Moudawana Siham Ali, Magharebia à Rabat (October 9, 2009)
140. Maroc: Les marocains évaluent les progrès de la Moudawana 2017-09-12 at the Wayback Machine (фр.), Par Siham Ali pour Magharebia à Rabat (9 octobre 2009). Проверено 30 сентября 2016.
141. Morocco: Underage marriages increase (англ.), Child Rights Information Network^ru_en (26 January 2011). Проверено 30 сентября 2016.
142. Morocco: Child marriages continue despite law to curb practice - Adnkronos Culture And Media. adnkronos.com.
143. In Morocco, the rape and death of an adolescent girl prompts calls for changes to the penal code. UNICEF (28 March 2012).
144. msn 2013-10-02 at the Wayback Machine. msn.com.
145. Morocco amends controversial rape marriage law, BBC News (23 January 2014).
146. Dispatches: Tanzanian High Court Rules Against Child Marriage | Human Rights Watch. Hrw.org. Проверено 11 июля 2016.
147. (www.dw.com), Deutsche Welle Zimbabwe's top court outlaws child marriage | News | DW.COM | 20.01.2016. DW.COM.
148. Zimbabwe's Constitutional Court Outlaws Child Marriages. VOA.
149. Landmark ruling hailed | The Herald. www.herald.co.zw.
150. Конвенция Совета Европы о предотвращении и борьбе с насилием в отношении женщин и домашним насилием (рус.) (pdf). Совет Европы. Проверено 19 августа 2016.
151. Child brides sometimes tolerated in Nordic asylum centers despite bans, Reuters (Oslo) (21 April 2016). Проверено 22 апреля 2016. «10 of those aged under 16 -- the minimum local age for sex or marriage -- were married and four had children, the Norwegian Directorate of Immigration (UDI) said. Of the 10 "some live in adult asylum centers, some in their own rooms and some with their partners," it said in emailed replies to Reuters questions [...] Minister Inger Stojberg said that she would "stop housing child brides in asylum centers" after a review found dozens of cases of girls living with older men. [...] authorities said that at least 70 girls under 18 were married in asylum centers run by municipalities including Stockholm and Malmo.».
152. Refugee child bride went on a hunger strike after Belgium separated her from husband, The Washington Post (1 April 2016). Проверено 22 апреля 2016. «Official figures indicate some 17 child brides arrived among the refugee influx last year and another seven this year [...] Belgium has had wider concerns over the prevalence of forced child marriages among some of the country's communities. Between 2010 and 2013, the police registered at least 56 complaints about a forced marriage.».
153. National Rapporteur concerned about Syrian child brides and Roma children 2016-05-09 at the Wayback Machine. National Rapporteur on Trafficking in Human Beings and Sexual Violence against Children. — «child marriages occur in the Netherlands, drawing attention to the Syrian child brides who travel from Syria, often with an adult male. Between September 2015 and January 2016 around 60 child brides entered the Netherlands.». Проверено 22 апреля 2016.
154. Refugee child bride went on a hunger strike after Belgium separated her from husband, The Washington Post (1 April 2016). Проверено 22 апреля 2016. «Last year, asylum centers next door in the Netherlands were reportedly housing 20 child brides between ages 13 and 15.».
155. Ст. 13 Семейного кодекса РФ (рус.). Гарант(30 декабря 2015). Проверено 9 ноября 2016.
156. Закон Республики Адыгея от 30 ноября 1998 г. N 101 «О порядке и условиях вступления в брак граждан Российской Федерации в возрасте от четырнадцати до шестнадцати лет, постоянно либо преимущественно проживающих на территории Республики Адыгея» (рус.). Электронный фонд правовой и нормативно-технической документации. ИПК «Кодекс» (2 апреля 2012). Проверено 16 декабря 2016.
157. Закон Республики Татарстан от 13 января 2009 года №4-ЗРТ «Семейный кодекс Республики Татарстан» (с изменениями на 07.05.2016) (рус.). Электронный фонд правовой и нормативно-технической документации. ИПК «Кодекс» (7 мая 2016). Проверено 16 декабря 2016.
158. Закон Вологодской области от 14 августа 1996 года №95-ОЗ «О снижении брачного возраста» (с изменениями на: 27.11.2000) (рус.). Электронный фонд правовой и нормативно-технической документации. ИПК «Кодекс» (27 ноября 2000). Проверено 16 декабря 2016.
159. Закон Калужской области от 06 июня 1997 года №10-ОЗ «О порядке и условиях вступления в брак на территории Калужской области лиц, не достигших возраста шестнадцати лет» (рус.). Электронный фонд правовой и нормативно-технической документации. ИПК «Кодекс» (29 мая 1997). Проверено 16 декабря 2016.
160. Закон Магаданской области от 04 мая 2001 года №182-ОЗ «О порядке и условиях получения разрешения на вступление в брак на территории Магаданской области лиц, не достигших возраста шестнадцати лет» (с изменениями на: 10.03.2016) (рус.). Электронный фонд правовой и нормативно-технической документации. ИПК «Кодекс» (10 марта 2016). Проверено 16 декабря 2016.
161. Закон Московской области от 30 апреля 2008 года №61/2008-ОЗ «О порядке и условиях вступления в брак на территории Московской области лиц, не достигших возраста шестнадцати лет» (с изменениями на 15 июля 2015 года) (рус.). Электронный фонд правовой и нормативно-технической документации. ИПК «Кодекс» (15 июля 2015). Проверено 16 декабря 2016.
162. Постановление Правительства Нижегородской области от 23 октября 2013 года №765 «Об утверждении Положения о порядке принятия решений о разрешении на вступление в брак гражданам, не достигшим возраста шестнадцати лет, в Нижегородской области» (рус.). Электронный фонд правовой и нормативно-технической документации. ИПК «Кодекс» (23 октября 2013). Проверено 16 декабря 2016.
163. Закон Новгородской области от 02 февраля 2009 года №465-ОЗ «О порядке и условиях вступления в брак на территории Новгородской области лиц, не достигших возраста шестнадцати лет» (с изменениями на: 25.04.2014) (рус.). Электронный фонд правовой и нормативно-технической документации. ИПК «Кодекс»(25 апреля 2014). Проверено 16 декабря 2016.
164. Закон Орловской области от 04 марта 2011 года №1177-ОЗ «О порядке и условиях выдачи разрешения на вступление в брак лицам, не достигшим возраста шестнадцати лет, в Орловской области» (рус.). Электронный фонд правовой и нормативно-технической документации. ИПК «Кодекс» (4 марта 2011). Проверено 16 декабря 2016.
165. Закон Сахалинской области от 11 июля 2005 года №46-ЗО «О порядке и условиях вступления в брак граждан, проживающих на территории Сахалинской области, не достигших возраста шестнадцати лет» (ред. от 29.06.2015) (рус.). Электронный фонд правовой и нормативно-технической документации. ИПК «Кодекс» (29 июня 2015). Проверено 16 декабря 2016.
166. Закон Тамбовской области от 24 июня 1997 года №120-З «О порядке и условиях вступления в брак на территории Тамбовской области лиц, не достигших возраста шестнадцати лет» (с изменениями на 5 мая 2014 года) (рус.). Электронный фонд правовой и нормативно-технической документации. ИПК «Кодекс» (5 мая 2014). Проверено 16 декабря 2016.
167. О ЗАЩИТЕ ПРАВ РЕБЕНКА (с изменениями на: 28.04.2016), Закон Тульской области от 07 октября 2009 года № 1336-ЗТО
168. ОБ УСЛОВИЯХ И ПОРЯДКЕ ВСТУПЛЕНИЯ В БРАК ЛИЦ, НЕ ДОСТИГШИХ ВОЗРАСТА ШЕСТНАДЦАТИ ЛЕТ (с изменениями на: 26.12.2014), Закон Тюменской области от 10 января 2000 года № 155
169. О ПОРЯДКЕ И УСЛОВИЯХ ВЫДАЧИ РАЗРЕШЕНИЯ НА ВСТУПЛЕНИЕ В БРАК ЛИЦ, НЕ ДОСТИГШИХ ВОЗРАСТА ШЕСТНАДЦАТИ ЛЕТ, Закон Еврейской автономной области от 20 июля 2005 года № 525-ОЗ
170. О ПОРЯДКЕ И УСЛОВИЯХ РАЗРЕШЕНИЯ ВСТУПЛЕНИЯ В БРАК ЛИЦАМ, НЕ ДОСТИГШИМ 16-ЛЕТНЕГО ВОЗРАСТА, Закон Ханты-Мансийского автономного округа — Югры от 01 июля 1997 года № 34-оз
171. О ПОРЯДКЕ И УСЛОВИЯХ ВСТУПЛЕНИЯ В БРАК НА ТЕРРИТОРИИ ЧУКОТСКОГО АВТОНОМНОГО ОКРУГА ЛИЦ, НЕ ДОСТИГШИХ ВОЗРАСТА ШЕСТНАДЦАТИ ЛЕТ (с изменениями на: 05.05.2015), Закон Чукотского автономного округа от 23 апреля 1998 года № 17-ОЗ
172. Закон Мурманской области от 18 ноября 1996 года №42-01-ЗМО «Об условиях и порядке вступления в брак лиц, не достигших возраста шестнадцати лет» (рус.). Электронный фонд правовой и нормативно-технической документации. ИПК «Кодекс» (18 ноября 1996). Проверено 16 декабря 2016.
173. Закон Рязанской области от 30 декабря 2014 года №105-ОЗ «О порядке и условиях выдачи разрешения на вступление в брак лицам, не достигшим возраста шестнадцати лет» (рус.). Электронный фонд правовой и нормативно-технической документации. ИПК «Кодекс»(30 декабря 2014). Проверено 16 декабря 2016.
174. О порядке и условиях вступления в брак на территории Тверской области лиц, не достигших возраста шестнадцати лет (с изменениями на 30.04.2002), Закон Тверской области от 26 сентября 1996 года № 38
175. Астахов: Браки до 18 лет — это нормально (рус.), Русская служба новостей, L!FE (14 мая 2015). Проверено 24 января 2017.
176. Биттен, Наталья. Детские браки: кому это выгодно? (рус.), MK.RU (14 января 2016). Проверено 24 января 2017. «Сейчас по заявлению родителей и с согласия органов опеки девочку можно выдать замуж в любом возрасте. Также нет четкого перечня особых обстоятельств, при которых возможно заключение брака с 14-летними. Закон Башкортостана в случае его принятия и введения в действие значительно сузит лазейку, через которую пытаются уйти от наказания взрослые совратители и насильники малолетних жертв».
177. Милашина, Елена. Последний репортаж из села Байтарки (рус.), Новая газета (16 мая 2015). Проверено 24 января 2017.
178. Милашина, Елена. История сватовства 57-летнего главы чеченского РОВД к 17-летней школьнице дошла до Кадырова (рус.), Новая газета (8 мая 2015). Проверено 24 января 2017.
179. Милашина, Елена. Министра печати Чечни уволили после материала о сватовстве главы РОВД к школьнице, Новая газета (8 мая 2015). Проверено 24 января 2017.
180. Натрускин, Александр. Чеченка, которую якобы насильно выдают замуж, не обращалась к Астахову (рус.), Общество, РИА Новости (10 мая 2015). Проверено 24 января 2017.
181. «Сморщенные женщины» Астахова возмутили женщин-политиков (рус.), НТВ (14 мая 2015). Проверено 24 января 2017.
182. Детский омбудсмен Павел Астахов извинился за «сморщенных женщин» (рус.), НТВ (15 мая 2015). Проверено 24 января 2017.
183. Федотов предложил прокуратуре проверить данные о решении полицейского в Чечне взять вторую жену (рус.), Интерфакс (10 мая 2015). Проверено 24 января 2017.
184. По действующему на 2015—2107 годы законодательству РФ двоежёнство не считается преступлением согласно УК РФ и не наказывается по закону, хотя полигамный брак не может быть зарегистрирован или признан российскими властями; подробнее см. Многожёнство — В современной России.
185. Marriages and civil partnerships in the UK. GOV.UK (16 декабря 2014). Проверено 26 сентября 2016.
186. How has Scotland's law on marriage evolved over the centuries?. Проверено 15 февраля 2015.
187. Did You Know? - How to Get Married in Scotland. Проверено 15 февраля 2015.
188. Matrimonial Causes Act 1973. Legislation.gov.uk. Проверено 18 февраля 2015.
189. Child marriage. UNICEF (22 October 2014).
190. Sharon K., Houseknecht Lewis, Susan K. Lewis Explaining Teen Childbearing and Cohabitation: Community Embeddedness and Primary Ties (англ.) // Family Relations : ж. — 2005. — December (vol. 54, no. 5). — P. 607-620.
191. Revealed: the child brides who are forced to marry in Britain. The Guardian. Проверено 15 февраля 2015.
192. 'Girl Summit' Aims To End Child Marriage - Yahoo News UK. Uk.news.yahoo.com (22 июля 2014). Проверено 18 февраля 2015.
193. Child Marriage in Ukraine (Summary) (англ.).ЮНФПА. Проверено 24 сентября 2016.
194. Spain raises marrying age from 14 to 16 (англ.). BBC News. BBC. Проверено 26 сентября 2016.
195. В Германии не будут признавать браки среди несовершеннолетних, Germania.one.
196. Women Around the World » Child Marriage in Latin America (en-US). Council on Foreign Relations - Women Around the World. Проверено 10 декабря 2015.
197. Marriage requirements in Mexico (англ.). Embamex.sre.gob.mx. Проверено 18 февраля 2015.
198. Early Marriages - Child Spouses (PDF) 5–9. UNICEF (2010).
199. Breaking Vows: Early and Forced Marriage and Girls' Education. London: Plan UK.
200. Civil Marriage Act (англ.). Justice Laws Website.Министерство юстиции Канады (20 July 2005). — «2.2 No person who is under the age of 16 years may contract marriage.». Проверено 26 сентября 2016.
201. Criminal Code (R.S.C., 1985, c. C-46) (англ.). Justice Laws Website. Министерство юстиции Канады (18 September 2016). — «Everyone who celebrates, aids or participates in a marriage rite or ceremony knowing that one of the persons being married is under the age of 16 years…». Проверено 26 сентября 2016.
202. Marriage and Cohabitation in the United States: A Statistical Portrait Based on Cycle 6 (2002) of the National Survey of Family Growth (англ.) (PDF).Министерство здравоохранения и социальных служб США.
203. Breaking the Cycle of Teen Pregnancy CDC, US Government (April 2013)
204. www.usmarriagelaws.com
205. Q & A: Child Marriage and Violations of Girls' Rights - Human Rights Watch. hrw.org.
206. Bunting, Annie. 2005. Stages of development: marriage of girls and teens as an international human rights issue. Social and Legal Studies 14(2):17-38
207. Raj, Anita (2010). «When the Mother Is a Child: The Impact of Child Marriage on the Health and Human Rights of Girls». Archives of Disease in Childhood 95: 931–935. DOI:10.1136/adc.2009.178707.
208. I have a right to | BBC World Service. Bbc.co.uk. Проверено 18 февраля 2015.
209. Yemeni child bride dies of internal bleeding. cnn.com.
210. Yemeni child bride, 8, dies of internal injuries on first night of forced marriage to groom, 40 - Daily Mail Online. Mail Online.
211. 5 Things you may not know about Child Marriage NPR, Washington DC
212. «Child marriage: a silent health and human rights issue».Cook, Rebecca J., Bernard M. Dickens, and S. Syed. 2004. Obstetric fistula: the challenge to human rights. International Journal of Gynecology and Obstetrics 87:72-77
213. «Child marriage: a silent health and human rights issue».
214. «Health Consequences of Child Marriage in Africa. Emerging Infectious Diseases».
215. International Center for Research in Women (2005), Too young to wed: education & action toward ending child marriage. Washington DC
216. Lee-Rife, Susan (2012). «What Works to Prevent Child Marriage: A Review of the Evidence». Studies In Family Planning 43: 287–303. DOI:10.1111/j.1728-4465.2012.00327.x.
217. «Individual Characteristics and Use of Maternal and Child Health Services by Adolescent Mothers in Niger».
218. Haberland, Nicole, Eric L. Chong, and Hillary J. Bracken. 2006. A world apart: the disadvantage and social isolation of married adolescent girls. Brief based on background paper prepared for the WHO/UNFPA/Population Council Technical Consultation on Married Adolescents. New York: The Population Council
219. Council on Foreign Relations.
220. Raj, Anita (2010). «Association between adolescent marriage and marital violence among young adult women in India». International Journal of Gynecology and Obstetrics 110: 35–39. DOI:10.1016/j.ijgo.2010.01.022.
221. Child Marriage And the Law. UNICEF
222. Clark, Shelley, Judith Bruce, and Annie Dude. 2006. Protecting young women from HIV/AIDS: the case against child and adolescent marriage. International Family Planning Perspectives 32(2):79-88
223. Конвенция о согласии на вступление в брак, брачном возрасте и регистрации браков (рус.). Конвенции и соглашения. ООН (7 ноября 1962). Проверено 8 ноября 2016.
224. Stuart, Hunter. Country With The Most Child Brides Won't Agree To End Forced Child Marriage, Huffington Post (16 October 2013).
225. UN Takes Major Action to End Child Marriage | Center for Reproductive Rights. Reproductiverights.org. Проверено 18 февраля 2015.
226. Girls Not Brides. States adopt first-ever resolution on child, early and forced marriage at Human Rights Council. Girls Not Brides (27 сентября 2013). Проверено 18 февраля 2015.
227. Liz Ford. Campaigners welcome 'milestone' agreement at UN gender equality talks | Global development. The Guardian. Проверено 18 февраля 2015.
228. (2013) «WHO Guidelines on Preventing Early Pregnancy and Poor Reproductive Outcomes Among Adolescents in Developing Countries». Journal of Adolescent Health 52: 517–22. DOI:10.1016/j.jadohealth.2013.03.002.
229. Parsons, Jennifer; McCleary-Sills, Jennifer. 2014. Preventing child marriage: lessons from World Bank Group gender impact evaluations. enGender Impact : the World Bank’s Gender Impact Evaluation Database. Washington, DC : World Bank Group. http://documents.worldbank.org/curated/en/2014/08/20105853/preventing-child-marriage-lessons-world-bank-group-gender-impact-evaluations

Ədəbiyyat

• Lamdān, Ruth. A Separate People: Jewish Women in Palestine, Syria, and Egypt in the sixteenth Century. — Leiden, 2000. — Vol. 26.

Xarici keçidlər

• Cild Marriage Facts and Figures
• The World's Women reports 2005
• Every Last Girl
• Costs of Child Marriage

Həmçinin bax

• Nikah
• Uşaq hüquqları