fbpx
Wikipedia

Məscid

Avqust 04, 2021

Məscid (ərəb. مسجد‎‎ — "səcdə yeri") — İslam dinində müsəlmanların Allaha kütləvi və tək ibadətləri üçün nəzərdə tutulmuş memarlıq tikilisi.

Qiblənin dəyişdirilməsi haqqında ayənin Peyğəmbərə nazil olduğu İkiqibləli məscid.
İstanbul, Yeni Camii

Məscid namaz qılınan məkanı ifadə edir. Xüsusi ərazidə olan günbəzli və minarəli bina üslubunda tikilir. Bir çox hallarda daxili həyətə malik olur. Minarələrin sayı birdən doqquzacan ola bilər. Daxili ibadət zalının divarları təsvirsiz olmalıdır. Ancaq divarlarda Qurandan ərəb dilində sətirlər yazıla bilər.

Məscid Məkkə istiqamətində tikilməlidir. İbadət zalında Məkkə istiqamətindəki divarda mehrab adlanan boşluq olur. Mehrabdan sağda bir qədər yüksəkdə minbər qurulur, oradan vaiz dindarlara xütbə oxuyur, yaxud müraciət edir. Bəzi ölkələrdə məscid yanında mədrəsə də fəaliyyət göstərir.

Məscid sözünün mənası

Qurani-Kərim və hədislərdə "sücud" (səcdə etmək) sözü "baş əymək"lə yanaşı‚ başı yerə qoymaq mənasında da işlədilmişdir. Elə buna görə də‚ səcdə‚ təvazökarlığın ən son həddi sayılır. Məhz bu səbəbdən İslam mədəniyyətində məscid‚ insanların qüdrətli və qəni Yaradan ilə acizanə şəkildə əlaqə qurmaq üçün seçdiyi müqəddəs məkan kimi tanınır.

Məscid sözü Qurani-Kərimdə 28 dəfə işlənmişdir. Bunun 22-si tək halda və 6-sı isə cəm halda işlədilmişdir. Filoloqlar Quranda qeyd edilən "mihrab" sözünün də "məscid" mənasına gəldiyini bildirirlər.

Dünya müsəlmanları arasında təkcə Türkiyə türkləri cümə namazı qılınmayan, ancaq gündəlik namazlar qılınan yerləri məscid adlandırır, cümə namazı qalınan yerlərə də cami deyirlər. Qərb dünyasında işlədilən sözlərin (mosque, mosquee) də məscidin müxtəlif tələffüzündən ortaya çıxdığı qeyd edilir.

Məscidin tarixi

İslamın təşəkkül dövründə Allaha ibadət üçün Məhəmmədin Mədinədəki evini xatırladan sadə binalar tikilirdi. O dövrlərdə məscidlər olmadığından Allaha ibadət və namaz qılınması açıq ərazidə kənarları xətlə çəkilmış yerlərdə həyata keçirilirdi. Məhəmmədin Mədinəyə hicrəti zamanı Mədinə yaxınlığında Quba adlanan yerdə bir neçə gün qalmışdır. Məhəmməd Qubada olduğu vaxt ərzində bir məscid tikdirmişdir ki, bugünümüzə qədər Quba məscidi kimi tanınır. Hicrətin ilk vaxtlarında müsəlmanların qibləsi Qüdsdəki Məscidül-Əqsa olmuşdur. Sonralar ayə nazil olaraq qiblənin Kəbə olduğu bəyan olunmuşdur. Bu barədə Quranın ikinci surəsi olan Bəqərə surəsində bilidirilir. Qiblənin dəyişdirilməsi haqqında ayənin Məhəmmədə nazil olduğu məscid hazırda Mədinə yaxınlığında olan İkiqibləli məsciddir.

Məscid haqqında Quranda belə yazılır: "Bəşər üçün inşa edilən ilk məbəd, Məkkədəki bərəkətli və bütün cəmiyyətlər üçün hidayət mərkəzi olan məbəd idi". Məhəmməd peyğəmbər ikincisinin isə Məscidul-Əqsa olduğunu bildirib.

Funksiyasına və ellik dəyərinə görə mütəxəssislər, İslam ibadətgahlarını bütövlükdə dörd qrupa bölürlər. Bunların ən sayası məhəllə və kənd məscidləridir. Sonrakı pillədə came məscidləri gəlir. Bunlardan başqa bir də vilayət və ya ölkə əhəmiyyətli ibadət yerləri də vardır. Ən nüfuzlu ibadət yeri isə bütün müsəlman dünyası üçün nəzərdə tutulan Kəbədir (ərəbcədən hərfi tərcüməsi kub deməkdir). XIII yüzilin azman şəxsiyyətlərindən olan Nəsirəddin Tusi bu kateqoriyaların hər birinin yığcam xarakteristikasını və ellik dəyərlərinin incələmişdir.

İslam ölkələrində məscidlər təkcə ibadət üçün, dini mərasimlər keçirmək üçün inşa edilmirdi. Məscid çoxfunksiyalı ellik bina hesab edilir və onun içərisində keçirilən tədbirlər həm də müsəlmanlar arasında ünsiyyəti, birliyi gücləndirməlidir. Nəsirəddin Tusi insanların ibadətə və ünsiyyətə olan ehtiyacınl belə izah edirdi:

"Təbii ünsiyyət insan xassələrindəndir… Həqiqi hikmət sahibləri bu xüsusiyyətin şərəfli olduğunu nəzərə alaraq, onu inkişaf etdirmək üçün bir sıra faydalı tədbirlər düşünmüşlər, məsələn, müxtəlif qayda-qanun, ədəb-ənənə icad etmişlər, camaata ibadətlə məşğul olmağı, ziyafət təşkil etməyi məsləhət görmüşlər. Bunların hamısı ünsiyyəti qüvvədən hərəkətə gətirmək, əməli etmək üçündür."

Sonradan alim camaat namazının tək qılınan namazdan üstünlüyünü insanlararası ünsiyyəti gücləndirməklə bağlayır. Məhəllə və kənd məscidləri camaatı gündə beş dəfə, cam məscidi isə kənd və məhəllə adamlarını birlikdə həftədə bir dəfə ibadətə toplayır, onlar arasında anlaşmanı, ünsiyyəti artırır. Alimə görə: "Bundan əlavə bütün cammatın görüşməsi üçün ildə iki dəfə ibadət təyin etmişlər. Bunun üçün camaatı tuta biləcək böyük meydan seçməyi və hamın ora dəvət etməyi buyurmuşlar." Dünya müsəlmanlarının ömürlərində bir dəfə öz həmdinləri ilə "toplantı və görüş yeri üçün şərait sahibinin evindən (Kəbə) yaxşı yer ola bilməz." Bütün tayfaların və peşə sahiblərinin beləcə bir yerə toplanması, alimin fikrincə həm qarşılıqlı fayda götürmək, həm də havasını dəyişmə sağlamlıq üçün faydalı tədbirdir.

İlk məscidlər

İslamda məscidin tarixi Məhəmməd peyğəmbərin İslam dinini insanlara çatdırmağa başladığı vaxt başlanır. O dövrdə Məkkə rəhbərliyi Məhəmməd peyğəmbərə Kəbədə ibadət etməyə maneə olurdular. Məhəmməd peyğəmbərin isə "Allahın evi"ndə namaz qılmaq üçün ibadətlərini məsciddə etməyə çalışırdı. Digər müsəlmanlar təzyiqlərdən "sığortalanmaq" üçün müxtəlif evlərdə, ərazilərdə yığışaraq ibadətlərini yerinə yetirirdilər.

Məhəmməd peyğəmbər 622-ci ildə Mədinəyə köçən kimi məscid ərazisinin müəyyənləşdirdi. Bununla da Peyğəmbər məscidi adlandırılan ibadət məkanının təməlləri atıldı və qısa müddət ərzində ərsəyə gətirildi. Məscidin arxa hissəsində İslamın ilk universiteti adlandıra biləcəyimiz Suffə üçün yer ayrıldı. Mədinədəki müsəlmanlarının sayı artdıqca gündəlik namazların qılınacağı məscidlərin sayı da çoxaldı.

Cümə namazı "Peyğəmbər məscidində" qılınırdı. Bu məsciddən sonra ilk cümə namazı qılınan məscid uzaq qəbilələrdən biri olan Bəni Abdulqaysdakı Cuvasa məscididir. Cuvasa Ərəbistan yarımadasının şərqində, bugünki Riyad və Zəhran şəhərlərinin arasında yerləşir. Bütün bunlar göstərir ki, Muhəmməd Peyğəmbərin sağlığında da müxtəlif ərazilərdə yaşayan müsəlmanların ibadət üçün məscidləri mövcud idi. Müsəlman olan bəzi tayfalar da (Taifdə) əvvəlki məbədlərinin yerində məscid inşa etmişdilər. Muhəmməd Peyğəmbərin vəfatından sonra daha geniş coğrafiyada İslam dininin qəbul edilməsi məscid tikintisini zəruri edirdi. Bunu daha da vacib edən dövlət başçılarının, idarəçlərin Quranın buyruğuna can atmaları idi.

Quranda deyilir: "Allahın məscidlərini yalnız Allaha və axirət gününə iman gətirən, namaz qılan və zəkatı ürəkdən istəyərək verən, Allahdan başqa heç kəsdən qorxmayanlar təmir edə (tikdirə) bilərlər. Məhz belələri doğru yolda olmağı ümid edə bilərlər". Allahın Rəsulu da: "Allahın razılığını qazanmaq üçün məscid tikdirənə Allah cənnətdə saray bəxş edər", – buyurub.

Məscidlər elm ocağı kimi

Məscidlər inşa edilərkən təkcə namaz qılmaq üçün nəzərdə tutulmurdu. Bu tikililər həm təhsil ocağı, iqamətgah, informasiya agentliyi, həm də məhkəmə zalı kimi fəaliyyət göstərirdilər. Hətta Muhəmməd Peyğəmbər bir dəfə məscidə daxil olanda camaatın bir hissəsinin dua və zikirlə, bəzilərinin də elmlə məşğul olduğunu görüb "Mən müəllim kimi göndərilmişəm", – deyərək elmlə məşğul olanların yanında oturması məscidin təlim-tərbiyənin verildiyi yer kimi funksiyasının olduğu göstərməsi baxımından çox vacib amildir.

Məscid qadınların da fəal iştirak etdiyi məkanlar idi. Qadınlar hətta sonrakı dövrlərdə sərtliyi ilə tanınan xəlifə Ömərdən çəkinmədən məsciddə etiraz etmək cəsarətini göstərmişdilər. Hətta xəlifə mehr məsələsi ilə bağlı məhdudlaşdırma qərarını məsciddəki bir qadının etirazından sonra ləğv etmişdi. Məscidlər təkcə dini təhsil yerləri deyildi. Hicri təqvimin ilk dövrlərindən etibarən ədəbiyyat da bu dərslərin mövzularını təşkil edirdi. Hətta məscidlərdəki dərs həlqələrində nəzəri tibbi məlumatlar da verilirdi. Bundan başqa, məscidlərin divarlarında kitablar üçün yerlər hazırlanırdı. Bu da göstərir ki, məscidlər kitabxana rolunu da ifa edirdi.

Məscidlər xalqla ünsiyyət yeri kimi

 
Almaniyadakı Xədicə məscidindəki qadın zalı

İslam ölkələrində məscidlər təkcə ibadət üçün nəzərdə tutulmurdu, eyni zamanda onun içərisində keçirilən tədbirlər insanlar arasında ünsiyyəti gücləndirmək məqsədi daşıyırdı. Elə buna görə də‚ məscid əhəmiyyətli bir məkan kimi "Allahın evi"‚ "peyğəmbərlərin məkanı"‚ "hər təqvalı insanın sarayı" kimi adlandırılır.

Rəvayətə görə Muhəmməd Peyğəmbərin evi əlverişli olmadığı üçün məscidi iqamətgah kimi istifadə edib. Peyğəmbərin dövlət idarəçiliyi ilə bağlı məsələləri məsciddə müzakirə edir və alınan qərarları da xalqa məsciddə elan edirdi. Diplomatik görüşlər də məsciddə həyata keçirilirdi. O, əcnəbi elçiləri məsciddə qəbul edirdi. Onun elçiləri qəbul etdiyi yer hələ də "səfirlər sütunu" (ustuvanətul vufud) olaraq adlandırılır. Bu ənənə Muhəmməd peyğəmbərin vəfatından sonra da müəyyən müddət davam etdirilib. Bölgələrə təyin edilən idarəçilərin də xalqın arasında olması, onlarla yaxın münasibət qurması üçün məscid ən əlverişli məkan olaraq qəbul edilmişdi. Məscidlər həmişə hər səviyyədən insanın birlikdə ibadət etdiyi yerlər olduğu üçün idarə edənlə idarə olunanları bir yerə yığan, hər cür məsələlərin həll edildiyi yerlər idi. Müsəlmanlar Məhəmməd peyğəmbərə, ilk xəlifələrə və digər rəhbərlərə namazdan əvvəl və sonra arzularını, şikayətlərini asanlıqla çatdıra bilirdilər.

Hətta bir bölgənin rəhbəri haqqında mərkəzə şikayət olarsa, müfəttişlərin təhqiqat aparacağı ilk yerlər məscidlər olardı. Məscidlər səfərbərlik, əhval-ruhiyyənin istiqamətləndirilməsi üçün əvəzsiz yerlər olub. Məhəmməd peyğəmbər məsciddən hərbi qərargah kimi də istifadə edib. Məscidlər ordunun mənəviyyatını döyüşə hazır hala gətirilməsində əvəzsiz yerlər olub. Məscidlər dünyasını dəyişən insanların yola salındığı yerlər olduğu kimi, ailə həyatı qurmaq üçün kəbin kəsdirənlərin də müraciət məkanları rolunu oynayıb. Məscidlər həmçinin fərdlər arasındakı sosial statusu, uçurumu aradan qaldıran reabilitasiya mərkəzləridir.

Məscid tipləri

Yarandığı VII əsrin axırlarına təyinatından asılı olaraq məscidlər arasında müəyyən fərqlər yaranmağa başladı:

  • məhəllə məscidi — gündəlik beşdəfəlik məscid üçün nəzərdə tutulanlar;
  • cümə məscidi — kollektiv şəkildə cümə namazı üçün nəzərdə tutulanlar;
  • kəbirə — mərkəzi şəhər məscidi;
  • müsəllə — açıq meydanlı Qurban bayramıı üşün nəzərdə tutulan ümumşəhər məscidi.

Cümə məscidi Omeyyadlar dövründə geniş yayılır. Onun memarlıq formaları və dekorativ bəzəkləri hökmdarların əzəmətini və maddi imkanlarını nümayiş etdirməli idi. Bununla yanaşı sadə məscidlər daha müxtəlif olur və məhəllələrdə yerləşməklə gündəlik fərdi dualara şərait yaradır və daha çox yasları yola verirlər.

Bütün məscidlər ancaq Məkkəyə, Kəbəyə yönəlirlər və bütün dualar ora istiqamətlənərək icra edilir. Ora istiqamətlənmə qiblə (tərcümədə "əks tərəfdə yerləşən" deməkdir) adlanır. Məscidlərdəki Məkkəyə yönələn divar da qiblə adlanır.

Məscidlərin arxitekturası

İslam memarlığının ən dayanıqlı və inkişaf etmiş memarlıq nümunələrindən biri məscidlərdir. Əvvəlki ənənələrə sadiq qalaraq, məscidlər dövrümüzdə də inşa olunarkən aşağıdakılar diqqət mərkəzində saxlanılır:

  • Məscidin sahəsi gələcəyin tələblərini nəzərə almaqla müəyyənləşdirilməlidir;
  • Məscidin tikilişində sadəliyə riayət edilməlidir;
  • Məscid qeyri-müsəlmanların məbədlərinə bənzədilməməlidir.

Minarəsinə görə məscidlər bir neçə formada olur ki, onların ən tanınmışları ağaşıdakılarır:

  • Minarəsi küncdə yerləşən məscidlər — Kazan tatarlarının memarlığı, əsasən şəhərlərdə yerləşir;
  • İki minarəli məscid — iki minarəli, günbəzli məscid. Yaxın və Orta Şərq, Mərkəzi Asiya üçün daha xarakterikdir;
  • Minarəsi çardağında olan məscid — Çardaqdakı minarə səkkiz və ya silindrik şəklində olur. Minarə bəzən iki və ya üç mərtəbəli olur.

Məscidin elementləri

 
Dünya üzrə qiblənin istiqaməti
  • Qiblə — ("əks tərəfdə yerləşən") məscidin Kəbəyə yönələn divarı;
  • Mehrab — ibadət zalında Məkkə istiqamətindəki divardakı xüsusi, tağ şəkilndəki boşluq;
  • Ənəzə ("qüllə") — məscidə girişə yaxın bir yerdə xüsusi qoyulmuş divar, mərmər və ya taxta lövhə, həyətdə mehrab əvəzi;
  • Minbər — mehrabdan sağda bir qədər yüksəkdə qurulan xüsusi yer. Oradan vaiz dindarlara xütbə oxuyur və ya müraciər edir. Belə qayda xristianlıqdan əvvəlki dini inanclarda da var idi;
  • Məksurə — Mehrab və minbərin yanında nazik taxta və ya metal lövhə ilə ayrılmış kvadrat ərazi. Yer məsciddə hökmdarın və ya hakimiyyət nümayəndəsinin iştirakı üçündür;
  • Diqqə — müəzzinlərin dayandığı xüsusi platforma. Müəzzinlər imamın hərəkətlərinin təkrarlayır və dindarların hərəkətlərini yönəldirlər;
  • Kürsü — Quranın qoyularaq rahat oxunması üçün xüsusi taxta söykənək.

Məscidə daxil olmanın qaydaları

 
Məsciddə camaat namazı
 
Məscidin girəcəyində ayaqqabı saxlanğıcı
  • Boynunda qüsl olan insanın məsciddə qalması günah hesab olunur. Bu cür insanlar ancaq məsciddən bir şey götürmək üçün oraya daxil olub dərhal çıxmalıdır.
  • Məscidə sağ ayaqla daxil olub, sol ayaqla çıxmaq müstəhəbdir.
  • Müsafirin geyimi müvafiq olmazsa, o paltarının üstündən xalat və ya hicab, qadınlar isə baş örtüyü salmalıdırlar.
  • Məscidlərin yanında mütləq dəstəmaz almaq üçün yer olur. Məsciddə namaz qılmaq istəyən şəxs əvvəldən əl və üzünü yumalıdır.
  • Məscidin ibadət zalına daxil olmamışdan ayaqqabılar çıxarılmalıdır.
  • Məscidlərdə cümə günü cümə namazından əvvəl xütbə, başqa vaxtlarda vəzlər oxunur.

Məscidlərə daxil olmamışdan əvvəl əl yumaqla bağlı xüsusi ritualların yerinə yetirilməsi məscidlərin həyətlərində hovuzların yaranmasına səbəb oldu.

Məscidlərin ilk funksiyası namaz üçündür. Digər fəaliyyətlər isə zərurətdən asılı olub. Buna görə də İslamın ilkin dövrlərində idarəçilik, təlim-tərbiyə mərkəzi və sair məqsədlər üçün istifadə edilməsinə baxmayaraq onun əsl funksiyası məbəd olmasıdır.

Azərbaycanda məscidlər

Ərəb istilasından (VII yüzil) sonra Azərbaycanda islam dininin yayılması ilə bağlı yeni tipli binaların – məscid, mədrəsə, türbə və s. tikilməsi əsas xətt oldu. Azərbaycanın ən önəmli şəhərləri olan Bərdə, Ərdəbil, Marağa, Urmiya, Şamaxı, Şəmkur (Şəmkir), Şabran, Beyləqan, Gəncə və Naxçıvan şəhərlərində məscidlərin tikilməsinə xüsusi diqqət verildi. Dövrünə görə mükəmməl sayılan məscidlər Azərbaycan arxitekturasının elementlərini özündə əks etdirməyə başladı. Hazırda məscidlər Azərbaycanın ən qədim tikililəri sırasındadır. Bu tikililər yerli əhali üçün həm ibadət yeri, həm də mədəniyyət nümunəsidir.

Tarixən Azərbaycanın bütün bölgələrində dövrünə görə əzəmətli məscidlər olmuş və onlar qorunub saxlanmışlar (Ermənistan ordusunun işğalı altında olan Azərbaycan torpaqlarındakı məscidlər istisna olmaqla). Bunların içində Təbrizdəki Göy məscid, Bakıdakı Bibiheybət məscidi və Təzəpir məscidi, Gəncədəki İmamzadə kompleksini, həmçininn indi fars tarixi abidəsi kimi təqdim olunan, əslində tarix boyu azərbaycanlı dindarların ibadət yeri olmuş İrəvandakı Göy məscidi göstərmək olar.

 
İrəvanda yerli azərbaycanlıların 1988-ci ilə qədər ibadət etdikləri Göy məscidin qədim görkəmini təsvir edən açıqça

İrəvandakı Göy məscid

Göy məscid, Ermənistanın paytaxtı İrəvanda yerli müsəlmanların ibadət etdikləri məsciddir. 1766-ci ildə İrəvan xanı Hüseynəli xanın əmriylə tikilmişdir və Azərbaycan memarlıq nümunələrindən biridir. Eni 66 m, uzunluğu 97,2 m olan Göy məscid İrəvan məscidləri içərisində ölçüsünə görə ən böyüyü və İrəvan şəhərinin mərkəzi came məscidi idi.

Çar dövründə İrəvanda azərbaycanlıların ibadət etdikləri 8 məsciddən biri idi. Məscid 28 hücrə, kitabxana, ibadətgah və iç həyətdən ibarət olub, ümumilikdə 7.000 m2 ərazini əhtə edir. İkinci dünya müharibəsindən sonra Sovet hökumətinin radikal dünyəvi siyasətinə uyğun olaraq hündürlüyü 24 m olan 4 minarədən 3-ü söküldü və 1952-də məscidin bir hissəsi planetariyə, bir hissəsi isə məthəfə döndərilmişdir.

Məscid XX əsrdə ermənilər tərəfindən iki dəfə yandırılmışdır, bunlardan birincisi 1918-ci ildə, sonra isə 1955-ci ilin martında azərbaycanlı din xadimi Mahmud Aruzoğlu, həyat yoldaşı və 22 nəfər türk alimi məsciddə ibadət edərkən həyata keçirilmişdir.

Məscid 1995–2006-cı ildə İran tikinti şirkətlərinin köməyilə bərpa olunub və İranın Ermənistandakı mədəniyyət mərkəzlərindən birinə çevrilmişdir. İngilis tədqiqtçısı Tom de Vaal yazır:

Ermənilərin azərbaycanlılara məxsus məscidin belə asanlıqla yer üzündən silmələrini linqvistik oyun ilə izah etmək olar: Sən demə, Ermənistan azərbaycanlılarını ölkənin tarixindən asanlıqla silmək olar, çünki, XX əsrə qədər burada azərbaycanlıları "tatar", "türk" və ya sadəcə "müsəlman" adlandırırdılar. Onunla belə onlar nə fars, nə də türk idilər. Onlar türkdilli şiələr idilər…Bir sözlə, onlar indiki azərbaycanlıların babaları idilər. Beləliklə ermənilər İrəvanda "fars məscidi" haqqında danışanda, "fars" deməklə unutdurmaq istəyirlər ki, 1760-cı ildən bu məsciddə dua edənlər azərbaycanlılar idi.

Qarabağ məscidləri

 
Ağdam məscidi. Ermənistan ordusunun Ağdamı işğal etdikdən sonrakı vəziyyəti

Qarabağ məscidləri deyəndə ilk növbədə gözlərimizin önündə Şuşanın, Ağdamın qoşa minarəli məscidləri, eləcə də Bərdənin dörd minarəli məscidi canlanır. Əlbəttə, memar Kərbəlayi Səfixan Qarabağinin yadigarları olan bu məscidlər son zamanlar bir növ Qarabağın embleminə çevrilib. Tarixi baxımdan bu məscidlərin tikilməsi XIX–XX əsrin əvvələrinə təsadüf edir. Lakin Qarabağ bölgəsində elə məscidlər var ki, onlar XVIII, XVII və XVI hətta, XIII əsrin yadigarları kimi yarıuçuq vəziyyətdə olsa da, müasir dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır. Onlardan biri Ağdamın Şahbulaq deyilən ərazisində Pənah xan tərəfindən 1751–1752-ci illərdə tikdirilmiş Şahbulaq məscididir.

Ağdamın Paprəvənd kəndindəki məsciddə də plan etibarı ilə Şahbulaq məscidinin memarlıq ideyası davam olunur. Paprəvənd məscidindən fərqli olaraq Qubadlı rayonunun Dondarlı kəndindəki məscid dövrümüzə qədər yaxşı vəziyyətdə gəlib çatmışdır. (Erməni işğalından sonrakı vəziyyəti bilinmir). Qubadlı rayonunun Dəmirçilər kəndindəki məscid də xarici görünüşü ilə Dondarlı məscidini yada salır.

Qarabağın zaman etibarı ilə qədim məscidlərindən biri də Füzuli rayonunun Qarğabazar kəndində yerləşir. El arasında Şah Abbas məscidi kimi tanınan bu məscid elmi ədəbiyyatlarda Hacı Qiyasəddin məscidi kimi öz əksini tapmışdır.

Ermənilər işğal etdikləri Azərbaycan torpaqlarında 800-dək məscid dağıdıblar.

Abşeronda məscidlər

XI–XII əsr dini tikililər içərisində Sınıq qala adı ilə tanınan Məhəmməd məscidini qeyd etmək olar. Şəhərin XIV əsr memarlığını özündə əks etdirən dini abidələrdən Bakı Cümə məscidi xüsusi yer tutur. İçərişəhərdə yerləşən Aşur məscidi el arasında "Ləzgi məscidi" adı ilə tanınır. Üzərində olan kitabədən məscidin hicri tarixi ilə 567-ci ildə (1169-cu il) ustad Aşur İbrahim oğlu tərəfindən tikildiyi qeyd olunur.

XV əsr dini tikililəri içərisində dövrünün memarlıq üslubu xüsusiyyətləri ilə diqqəti çəkən bir neçə abidələr içərisində Mərdəkan kəndindəki yerləşən Tübaşahi məscidini xüsusi qeyd etmək olar. Girişin üstündəki kitabədə onun inşasının hicri tarixi ilə 886-cı ildə (1481–1482-ci il) aparıldığı və sifarişçisi Tübaşahın adı qeyd olunur. Nardaran kəndindəki Hacı Baxış məscidi XVII əsr Abşeronun ən səciyyəvi tikililərindən biridir. Abidənin üzərində olan kitabədə onun 1662–1663-cü illərdə ustad-memar Muradəli tərəfindən tikildiyi qeyd olunur.

XIII–XIV əsrdə Bakı və Abşeronun bəzi iri kəndlərində Xıdır məscidi (1301-ci il), Mirzə Əhməd məscidi (1345-ci il), Gilək məscidi (XIV əsr), Çin məscidi (XIV əsr) və b. kimi məhəllə məscidləri də tikilmişdir.Onların çox az hissəsi öz əvvəlki görkəmini qoruyub saxlamışdır.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə Təzəpir məscidi dövlət hesabına təmir edilmişdir..

Həmçinin İmamzadə kompleksinin və bir söra bölgələrdəki tarixi abidə sayılan digər məscidlərin də təmiri hal-hazırda dövlət hesabına aparılır

Maraqlı məlumatlar

 
Marseldə məscid layihəsi
  • Dünyanın ən hündür nöqtəsində yerləşən məscid Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin Dubay şəhərindəki dünyanın ən hündür binası olan Bürc Dubayın yuxarı mərtəbələrində yerləşir.
  • Nyu-York şəhərinin İçtimai Şurası 2001-ci ilin 11 sentyabr terror hadisəsi zamanı Beynəlxalq Ticarət Mərkəzinin dağıdılmış hündür binalarının yerləşdiyi "Ground Zero" meydanının yaxınlıında məscid inşası barədə qərar qəbul edib.
  • Məsciddə kişilər və qadınlar ayrı – ayrı zallarda namaz qılırlar.
  • Eyni məkanda bir neçə təriqət və bir məscid olarsa, qarşılıqlı razılaşma nəticəsində namaz günləri növbəlilik əsasında ola bilər.

Ətirli məscid

Dünyanın ən ətirli məscidi Təbrizdədir. Bu məscidin tikintisi zamanı onun palçığına xüsusi ətir saçan maddə qatılıb. Məscid artıq 600 ildir ətir saçır.

Əyri minarənin sirri

Mədinədə Həzrət Məhəmmədin qəbrinin yanında olan minarə əyri tikilib. Minarənin əyri tikilməsinin səbəbi hər hansı bir təbii fəlakət zamanı minarənin Peyğəmbərin məzarının üstünə aşmasına mane olmaqdır. Bu səbəblə də qüllə Həzrət Məhəmmədin məzarının əks istiqamətinə əyilmiş şəkildə tikilib.

Üç mehrablı məscid

1370-ci ildə Şamaxı şəhərində inşa olunan Cümə məscidinin tikintisində yumurta sarısından istifadə olunub. Məhz bunun sayəsində məscid Şamaxını yerlə-yeksan edən 4 zəlzələyə davam gətirə bilib. Bu məscid dünyanın nadir tikililərindən hesab olunur. Belə ki, yerli əhalinin üç məzhəbə bölündüyünü nəzərə alaraq, məsciddə qibləni müəyyən edən 3 mehrabdan istifadə olunub. Məscid dövlət tərəfindən bərpa olunub.

Ən bahalı məscid

Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində yerləşən bu məscidin tikintisi 545 milyon dollara başa gəlib. Məscidin döşəməsinə Xorasanda 1200 qadın tərəfindən 2 ilə toxunmuş 8,5 milyon dollar dəyərində xalça sərilib. Dörd minarəsi olan məscidin 82 irili-xırdalı günbəzi, içəridə 1048, bayırda isə 98 sütunu var. Məscidin döşəməsinə İtaliya mərməri döşənib. Abu-Dabidə yerləşən məsciddə doqquz min nəfər ibadət edə bilər.

Tərpənən minarələr

İran İslam Respublikasının İsfahan şəhərində tərpənən minarələri (minare conban) olan məscid 1316-cı ildə Elxanilərin hakimiyyəti dövründə inşa olunub. Minarənin qeyri-adiliyi onun əl ilə silkələndikdə yellənməsidir. Ən qəribəsi isə minarədən birinin hərəkətə gətirilməsi ilə digərlərinin də öz-özünə tərpənməsidir. Minarələr sənətkar Əmu Əbda Karladani tərəfindən inşa olunub.

Filateliyada

Fotoqalereya

İstinadlar

  1. Большая Советская Энциклопедия. Мечеть. Бартольд В.В.
  2. А. Д. Михельсон. Объяснение 25000 иностранных слов, вошедших в употребление в русский язык, с означением их корней. — 1865
  3. . 2016-03-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-06-14.
  4. Ali-İmran surəsi, 96-cı ayə
  5. Buxari, "Ənbiya", 40; Muslim, "Məsacid", 1–2
  6. C. Qiyasi – Nizami dövrümemarlıq abidələri, Bakı, "İşıq" nəşriyyatı, 1991, səh 42.
  7. Buxari, "Cümə" 11
  8. İbn Macə, "Məsacid", 3
  9. "Tövbə" surəsi, 18
  10. Buxari, "Salah", 65; Muslim, "Mesacid", 24–25
  11. İbn Macə, "Müqəddimə", 17
  12. ↑ Bakı və Abşeronda İslam mədəniyyəti abidələri: məscidlər[ölü keçid]
  13. http://www.azcongress.ru/article.php?313
  14. Том де Ваал, "Черный сад", Глава 5. Ереван. Тайны Востока
  15. Qarabağın qədim məscidləri
  16. Ermənilər işğal etdikləri ərazilərdə 800- dək məscid dağıdıblar
  17. İlham Əliyev Təzəpir məscid kompleksinin açılışı mərasimində iştirak edib
  18. DÜNYANIN EN YÜKSEK CAMİİ 30 декабря 2009
  19. http://day.az/news/world/211203.html

Həmçinin bax

  Vikianbarda Məscid ilə əlaqəli mediafayllar var.

Xarici keçidlər

Avqust 04, 2021
məscid, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, məqaləyə, uyğun, formada, mənbələr, əlavə, edib, vikipediyanı, zənginləşdirə, bilərsiniz, avqust, 2021, məqaləni, vikiləşdi. Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Mescid ereb مسجد secde yeri 1 2 Islam dininde muselmanlarin Allaha kutlevi ve tek ibadetleri ucun nezerde tutulmus memarliq tikilisi Bakida Tezepir mescidi Qiblenin deyisdirilmesi haqqinda ayenin Peygembere nazil oldugu Ikiqibleli mescid Istanbul Yeni Camii Mescid namaz qilinan mekani ifade edir 3 Xususi erazide olan gunbezli ve minareli bina uslubunda tikilir Bir cox hallarda daxili heyete malik olur Minarelerin sayi birden doqquzacan ola biler Daxili ibadet zalinin divarlari tesvirsiz olmalidir Ancaq divarlarda Qurandan ereb dilinde setirler yazila biler Mescid Mekke istiqametinde tikilmelidir Ibadet zalinda Mekke istiqametindeki divarda mehrab adlanan bosluq olur Mehrabdan sagda bir qeder yuksekde minber qurulur oradan vaiz dindarlara xutbe oxuyur yaxud muraciet edir Bezi olkelerde mescid yaninda medrese de fealiyyet gosterir Mundericat 1 Mescid sozunun menasi 2 Mescidin tarixi 3 Ilk mescidler 4 Mescidler elm ocagi kimi 5 Mescidler xalqla unsiyyet yeri kimi 6 Mescid tipleri 7 Mescidlerin arxitekturasi 8 Mescidin elementleri 9 Mescide daxil olmanin qaydalari 10 Azerbaycanda mescidler 10 1 Irevandaki Goy mescid 10 2 Qarabag mescidleri 10 3 Abseronda mescidler 11 Maraqli melumatlar 11 1 Etirli mescid 11 2 Eyri minarenin sirri 11 3 Uc mehrabli mescid 11 4 En bahali mescid 11 5 Terpenen minareler 11 6 Filateliyada 12 Fotoqalereya 13 Istinadlar 14 Hemcinin bax 15 Xarici kecidlerMescid sozunun menasi Redakte Kebe Qurani Kerim ve hedislerde sucud secde etmek sozu bas eymek le yanasi basi yere qoymaq menasinda da isledilmisdir Ele buna gore de secde tevazokarligin en son heddi sayilir Mehz bu sebebden Islam medeniyyetinde mescid insanlarin qudretli ve qeni Yaradan ile acizane sekilde elaqe qurmaq ucun secdiyi muqeddes mekan kimi taninir Mescid sozu Qurani Kerimde 28 defe islenmisdir Bunun 22 si tek halda ve 6 si ise cem halda isledilmisdir Filoloqlar Quranda qeyd edilen mihrab sozunun de mescid menasina geldiyini bildirirler Dunya muselmanlari arasinda tekce Turkiye turkleri cume namazi qilinmayan ancaq gundelik namazlar qilinan yerleri mescid adlandirir cume namazi qalinan yerlere de cami deyirler Qerb dunyasinda isledilen sozlerin mosque mosquee de mescidin muxtelif teleffuzunden ortaya cixdigi qeyd edilir Mescidin tarixi Redakte Medinede Peygember mescidi Islamin tesekkul dovrunde Allaha ibadet ucun Mehemmedin Medinedeki evini xatirladan sade binalar tikilirdi O dovrlerde mescidler olmadigindan Allaha ibadet ve namaz qilinmasi aciq erazide kenarlari xetle cekilmis yerlerde heyata kecirilirdi Mehemmedin Medineye hicreti zamani Medine yaxinliginda Quba adlanan yerde bir nece gun qalmisdir Mehemmed Qubada oldugu vaxt erzinde bir mescid tikdirmisdir ki bugunumuze qeder Quba mescidi kimi taninir Hicretin ilk vaxtlarinda muselmanlarin qiblesi Qudsdeki Mescidul Eqsa olmusdur Sonralar aye nazil olaraq qiblenin Kebe oldugu beyan olunmusdur Bu barede Quranin ikinci suresi olan Beqere suresinde bilidirilir Qiblenin deyisdirilmesi haqqinda ayenin Mehemmede nazil oldugu mescid hazirda Medine yaxinliginda olan Ikiqibleli mesciddir Mescid haqqinda Quranda bele yazilir Beser ucun insa edilen ilk mebed Mekkedeki bereketli ve butun cemiyyetler ucun hidayet merkezi olan mebed idi 4 Mehemmed peygember ikincisinin ise Mescidul Eqsa oldugunu bildirib 5 Funksiyasina ve ellik deyerine gore mutexessisler Islam ibadetgahlarini butovlukde dord qrupa bolurler Bunlarin en sayasi mehelle ve kend mescidleridir Sonraki pillede came mescidleri gelir Bunlardan basqa bir de vilayet ve ya olke ehemiyyetli ibadet yerleri de vardir En nufuzlu ibadet yeri ise butun muselman dunyasi ucun nezerde tutulan Kebedir erebceden herfi tercumesi kub demekdir XIII yuzilin azman sexsiyyetlerinden olan Nesireddin Tusi bu kateqoriyalarin her birinin yigcam xarakteristikasini ve ellik deyerlerinin incelemisdir Islam olkelerinde mescidler tekce ibadet ucun dini merasimler kecirmek ucun insa edilmirdi Mescid coxfunksiyali ellik bina hesab edilir ve onun icerisinde kecirilen tedbirler hem de muselmanlar arasinda unsiyyeti birliyi guclendirmelidir Nesireddin Tusi insanlarin ibadete ve unsiyyete olan ehtiyacinl bele izah edirdi Tebii unsiyyet insan xasselerindendir Heqiqi hikmet sahibleri bu xususiyyetin serefli oldugunu nezere alaraq onu inkisaf etdirmek ucun bir sira faydali tedbirler dusunmusler meselen muxtelif qayda qanun edeb enene icad etmisler camaata ibadetle mesgul olmagi ziyafet teskil etmeyi meslehet gormusler Bunlarin hamisi unsiyyeti quvveden herekete getirmek emeli etmek ucundur Sonradan alim camaat namazinin tek qilinan namazdan ustunluyunu insanlararasi unsiyyeti guclendirmekle baglayir Mehelle ve kend mescidleri camaati gunde bes defe cam mescidi ise kend ve mehelle adamlarini birlikde heftede bir defe ibadete toplayir onlar arasinda anlasmani unsiyyeti artirir Alime gore Bundan elave butun cammatin gorusmesi ucun ilde iki defe ibadet teyin etmisler Bunun ucun camaati tuta bilecek boyuk meydan secmeyi ve hamin ora devet etmeyi buyurmuslar Dunya muselmanlarinin omurlerinde bir defe oz hemdinleri ile toplanti ve gorus yeri ucun serait sahibinin evinden Kebe yaxsi yer ola bilmez Butun tayfalarin ve pese sahiblerinin belece bir yere toplanmasi alimin fikrince hem qarsiliqli fayda goturmek hem de havasini deyisme saglamliq ucun faydali tedbirdir 6 Ilk mescidler RedakteIslamda mescidin tarixi Mehemmed peygemberin Islam dinini insanlara catdirmaga basladigi vaxt baslanir O dovrde Mekke rehberliyi Mehemmed peygembere Kebede ibadet etmeye manee olurdular Mehemmed peygemberin ise Allahin evi nde namaz qilmaq ucun ibadetlerini mescidde etmeye calisirdi Diger muselmanlar tezyiqlerden sigortalanmaq ucun muxtelif evlerde erazilerde yigisaraq ibadetlerini yerine yetirirdiler Mehemmed peygember 622 ci ilde Medineye kocen kimi mescid erazisinin mueyyenlesdirdi Bununla da Peygember mescidi adlandirilan ibadet mekaninin temelleri atildi ve qisa muddet erzinde erseye getirildi Mescidin arxa hissesinde Islamin ilk universiteti adlandira bileceyimiz Suffe ucun yer ayrildi Medinedeki muselmanlarinin sayi artdiqca gundelik namazlarin qilinacagi mescidlerin sayi da coxaldi Cume namazi Peygember mescidinde qilinirdi Bu mescidden sonra ilk cume namazi qilinan mescid uzaq qebilelerden biri olan Beni Abdulqaysdaki Cuvasa mescididir 7 Cuvasa Erebistan yarimadasinin serqinde bugunki Riyad ve Zehran seherlerinin arasinda yerlesir Butun bunlar gosterir ki Muhemmed Peygemberin sagliginda da muxtelif erazilerde yasayan muselmanlarin ibadet ucun mescidleri movcud idi Muselman olan bezi tayfalar da Taifde evvelki mebedlerinin yerinde mescid insa etmisdiler 8 Muhemmed Peygemberin vefatindan sonra daha genis cografiyada Islam dininin qebul edilmesi mescid tikintisini zeruri edirdi Bunu daha da vacib eden dovlet bascilarinin idareclerin Quranin buyruguna can atmalari idi Quranda deyilir Allahin mescidlerini yalniz Allaha ve axiret gunune iman getiren namaz qilan ve zekati urekden isteyerek veren Allahdan basqa hec kesden qorxmayanlar temir ede tikdire bilerler Mehz beleleri dogru yolda olmagi umid ede bilerler 9 Allahin Resulu da Allahin raziligini qazanmaq ucun mescid tikdirene Allah cennetde saray bexs eder buyurub 10 Mescidler elm ocagi kimi RedakteMescidler insa edilerken tekce namaz qilmaq ucun nezerde tutulmurdu Bu tikililer hem tehsil ocagi iqametgah informasiya agentliyi hem de mehkeme zali kimi fealiyyet gosterirdiler Hetta Muhemmed Peygember bir defe mescide daxil olanda camaatin bir hissesinin dua ve zikirle bezilerinin de elmle mesgul oldugunu gorub Men muellim kimi gonderilmisem deyerek elmle mesgul olanlarin yaninda oturmasi mescidin telim terbiyenin verildiyi yer kimi funksiyasinin oldugu gostermesi baximindan cox vacib amildir 11 Mescid qadinlarin da feal istirak etdiyi mekanlar idi Qadinlar hetta sonraki dovrlerde sertliyi ile taninan xelife Omerden cekinmeden mescidde etiraz etmek cesaretini gostermisdiler Hetta xelife mehr meselesi ile bagli mehdudlasdirma qerarini mesciddeki bir qadinin etirazindan sonra legv etmisdi Mescidler tekce dini tehsil yerleri deyildi Hicri teqvimin ilk dovrlerinden etibaren edebiyyat da bu derslerin movzularini teskil edirdi Hetta mescidlerdeki ders helqelerinde nezeri tibbi melumatlar da verilirdi Bundan basqa mescidlerin divarlarinda kitablar ucun yerler hazirlanirdi Bu da gosterir ki mescidler kitabxana rolunu da ifa edirdi Mescidler xalqla unsiyyet yeri kimi Redakte Almaniyadaki Xedice mescidindeki qadin zali Islam olkelerinde mescidler tekce ibadet ucun nezerde tutulmurdu eyni zamanda onun icerisinde kecirilen tedbirler insanlar arasinda unsiyyeti guclendirmek meqsedi dasiyirdi 12 Ele buna gore de mescid ehemiyyetli bir mekan kimi Allahin evi peygemberlerin mekani her teqvali insanin sarayi kimi adlandirilir Revayete gore Muhemmed Peygemberin evi elverisli olmadigi ucun mescidi iqametgah kimi istifade edib Peygemberin dovlet idareciliyi ile bagli meseleleri mescidde muzakire edir ve alinan qerarlari da xalqa mescidde elan edirdi Diplomatik gorusler de mescidde heyata kecirilirdi O ecnebi elcileri mescidde qebul edirdi Onun elcileri qebul etdiyi yer hele de sefirler sutunu ustuvanetul vufud olaraq adlandirilir Bu enene Muhemmed peygemberin vefatindan sonra da mueyyen muddet davam etdirilib Bolgelere teyin edilen idarecilerin de xalqin arasinda olmasi onlarla yaxin munasibet qurmasi ucun mescid en elverisli mekan olaraq qebul edilmisdi Mescidler hemise her seviyyeden insanin birlikde ibadet etdiyi yerler oldugu ucun idare edenle idare olunanlari bir yere yigan her cur meselelerin hell edildiyi yerler idi Muselmanlar Mehemmed peygembere ilk xelifelere ve diger rehberlere namazdan evvel ve sonra arzularini sikayetlerini asanliqla catdira bilirdiler Hetta bir bolgenin rehberi haqqinda merkeze sikayet olarsa mufettislerin tehqiqat aparacagi ilk yerler mescidler olardi Mescidler seferberlik ehval ruhiyyenin istiqametlendirilmesi ucun evezsiz yerler olub Mehemmed peygember mescidden herbi qerargah kimi de istifade edib Mescidler ordunun meneviyyatini doyuse hazir hala getirilmesinde evezsiz yerler olub Mescidler dunyasini deyisen insanlarin yola salindigi yerler oldugu kimi aile heyati qurmaq ucun kebin kesdirenlerin de muraciet mekanlari rolunu oynayib Mescidler hemcinin ferdler arasindaki sosial statusu ucurumu aradan qaldiran reabilitasiya merkezleridir Mescid tipleri Redakte Istanbulda Turkiye Sultan Ehmed camisi Yarandigi VII esrin axirlarina teyinatindan asili olaraq mescidler arasinda mueyyen ferqler yaranmaga basladi mehelle mescidi gundelik besdefelik mescid ucun nezerde tutulanlar cume mescidi kollektiv sekilde cume namazi ucun nezerde tutulanlar kebire merkezi seher mescidi muselle aciq meydanli Qurban bayramii usun nezerde tutulan umumseher mescidi Cume mescidi Omeyyadlar dovrunde genis yayilir Onun memarliq formalari ve dekorativ bezekleri hokmdarlarin ezemetini ve maddi imkanlarini numayis etdirmeli idi Bununla yanasi sade mescidler daha muxtelif olur ve mehellelerde yerlesmekle gundelik ferdi dualara serait yaradir ve daha cox yaslari yola verirler Butun mescidler ancaq Mekkeye Kebeye yonelirler ve butun dualar ora istiqametlenerek icra edilir Ora istiqametlenme qible tercumede eks terefde yerlesen demekdir adlanir Mescidlerdeki Mekkeye yonelen divar da qible adlanir Mescidlerin arxitekturasi RedakteIslam memarliginin en dayaniqli ve inkisaf etmis memarliq numunelerinden biri mescidlerdir Evvelki enenelere sadiq qalaraq mescidler dovrumuzde de insa olunarken asagidakilar diqqet merkezinde saxlanilir Mescidin sahesi geleceyin teleblerini nezere almaqla mueyyenlesdirilmelidir Mescidin tikilisinde sadeliye riayet edilmelidir Mescid qeyri muselmanlarin mebedlerine benzedilmemelidir Minaresine gore mescidler bir nece formada olur ki onlarin en taninmislari agasidakilarir Minaresi kuncde yerlesen mescidler Kazan tatarlarinin memarligi esasen seherlerde yerlesir Iki minareli mescid iki minareli gunbezli mescid Yaxin ve Orta Serq Merkezi Asiya ucun daha xarakterikdir Minaresi cardaginda olan mescid Cardaqdaki minare sekkiz ve ya silindrik seklinde olur Minare bezen iki ve ya uc mertebeli olur Mescidin elementleri Redakte Dunya uzre qiblenin istiqameti Minber ve mehrab Qible eks terefde yerlesen mescidin Kebeye yonelen divari Mehrab ibadet zalinda Mekke istiqametindeki divardaki xususi tag sekilndeki bosluq Eneze qulle mescide girise yaxin bir yerde xususi qoyulmus divar mermer ve ya taxta lovhe heyetde mehrab evezi Minber mehrabdan sagda bir qeder yuksekde qurulan xususi yer Oradan vaiz dindarlara xutbe oxuyur ve ya muracier edir Bele qayda xristianliqdan evvelki dini inanclarda da var idi Meksure Mehrab ve minberin yaninda nazik taxta ve ya metal lovhe ile ayrilmis kvadrat erazi Yer mescidde hokmdarin ve ya hakimiyyet numayendesinin istiraki ucundur Diqqe muezzinlerin dayandigi xususi platforma Muezzinler imamin hereketlerinin tekrarlayir ve dindarlarin hereketlerini yoneldirler Kursu Quranin qoyularaq rahat oxunmasi ucun xususi taxta soykenek Mescide daxil olmanin qaydalari Redakte Mescidde camaat namazi Mescidin gireceyinde ayaqqabi saxlangici Boynunda qusl olan insanin mescidde qalmasi gunah hesab olunur Bu cur insanlar ancaq mescidden bir sey goturmek ucun oraya daxil olub derhal cixmalidir Mescide sag ayaqla daxil olub sol ayaqla cixmaq mustehebdir Musafirin geyimi muvafiq olmazsa o paltarinin ustunden xalat ve ya hicab qadinlar ise bas ortuyu salmalidirlar Mescidlerin yaninda mutleq destemaz almaq ucun yer olur Mescidde namaz qilmaq isteyen sexs evvelden el ve uzunu yumalidir Mescidin ibadet zalina daxil olmamisdan ayaqqabilar cixarilmalidir Mescidlerde cume gunu cume namazindan evvel xutbe basqa vaxtlarda vezler oxunur Mescidlere daxil olmamisdan evvel el yumaqla bagli xususi rituallarin yerine yetirilmesi mescidlerin heyetlerinde hovuzlarin yaranmasina sebeb oldu Mescidlerin ilk funksiyasi namaz ucundur Diger fealiyyetler ise zeruretden asili olub Buna gore de Islamin ilkin dovrlerinde idarecilik telim terbiye merkezi ve sair meqsedler ucun istifade edilmesine baxmayaraq onun esl funksiyasi mebed olmasidir Azerbaycanda mescidler RedakteEreb istilasindan VII yuzil sonra Azerbaycanda islam dininin yayilmasi ile bagli yeni tipli binalarin mescid medrese turbe ve s tikilmesi esas xett oldu Azerbaycanin en onemli seherleri olan Berde Erdebil Maraga Urmiya Samaxi Semkur Semkir Sabran Beyleqan Gence ve Naxcivan seherlerinde mescidlerin tikilmesine xususi diqqet verildi Dovrune gore mukemmel sayilan mescidler Azerbaycan arxitekturasinin elementlerini ozunde eks etdirmeye basladi Hazirda mescidler Azerbaycanin en qedim tikilileri sirasindadir Bu tikililer yerli ehali ucun hem ibadet yeri hem de medeniyyet numunesidir Tarixen Azerbaycanin butun bolgelerinde dovrune gore ezemetli mescidler olmus ve onlar qorunub saxlanmislar Ermenistan ordusunun isgali altinda olan Azerbaycan torpaqlarindaki mescidler istisna olmaqla Bunlarin icinde Tebrizdeki Goy mescid Bakidaki Bibiheybet mescidi ve Tezepir mescidi Gencedeki Imamzade kompleksini hemcininn indi fars tarixi abidesi kimi teqdim olunan eslinde tarix boyu azerbaycanli dindarlarin ibadet yeri olmus Irevandaki Goy mescidi gostermek olar Irevanda yerli azerbaycanlilarin 1988 ci ile qeder ibadet etdikleri Goy mescidin qedim gorkemini tesvir eden aciqca Irevandaki Goy mescid Redakte Goy mescid Ermenistanin paytaxti Irevanda yerli muselmanlarin ibadet etdikleri mesciddir 1766 ci ilde Irevan xani Huseyneli xanin emriyle tikilmisdir ve Azerbaycan memarliq numunelerinden biridir Eni 66 m uzunlugu 97 2 m olan Goy mescid Irevan mescidleri icerisinde olcusune gore en boyuyu ve Irevan seherinin merkezi came mescidi idi Car dovrunde Irevanda azerbaycanlilarin ibadet etdikleri 8 mescidden biri idi Mescid 28 hucre kitabxana ibadetgah ve ic heyetden ibaret olub umumilikde 7 000 m2 erazini ehte edir Ikinci dunya muharibesinden sonra Sovet hokumetinin radikal dunyevi siyasetine uygun olaraq hundurluyu 24 m olan 4 minareden 3 u sokuldu ve 1952 de mescidin bir hissesi planetariye bir hissesi ise methefe donderilmisdir 13 Mescid XX esrde ermeniler terefinden iki defe yandirilmisdir bunlardan birincisi 1918 ci ilde sonra ise 1955 ci ilin martinda azerbaycanli din xadimi Mahmud Aruzoglu heyat yoldasi ve 22 nefer turk alimi mescidde ibadet ederken heyata kecirilmisdir Mescid 1995 2006 ci ilde Iran tikinti sirketlerinin komeyile berpa olunub ve Iranin Ermenistandaki medeniyyet merkezlerinden birine cevrilmisdir Ingilis tedqiqtcisi Tom de Vaal yazir Ermenilerin azerbaycanlilara mexsus mescidin bele asanliqla yer uzunden silmelerini linqvistik oyun ile izah etmek olar Sen deme Ermenistan azerbaycanlilarini olkenin tarixinden asanliqla silmek olar cunki XX esre qeder burada azerbaycanlilari tatar turk ve ya sadece muselman adlandirirdilar Onunla bele onlar ne fars ne de turk idiler Onlar turkdilli sieler idiler Bir sozle onlar indiki azerbaycanlilarin babalari idiler Belelikle ermeniler Irevanda fars mescidi haqqinda danisanda fars demekle unutdurmaq isteyirler ki 1760 ci ilden bu mescidde dua edenler azerbaycanlilar idi 14 Qarabag mescidleri Redakte Agdam mescidi Ermenistan ordusunun Agdami isgal etdikden sonraki veziyyeti Qarabag mescidleri deyende ilk novbede gozlerimizin onunde Susanin Agdamin qosa minareli mescidleri elece de Berdenin dord minareli mescidi canlanir Elbette memar Kerbelayi Sefixan Qarabaginin yadigarlari olan bu mescidler son zamanlar bir nov Qarabagin emblemine cevrilib Tarixi baximdan bu mescidlerin tikilmesi XIX XX esrin evvelerine tesaduf edir Lakin Qarabag bolgesinde ele mescidler var ki onlar XVIII XVII ve XVI hetta XIII esrin yadigarlari kimi yariucuq veziyyetde olsa da muasir dovrumuze qeder gelib catmisdir Onlardan biri Agdamin Sahbulaq deyilen erazisinde Penah xan terefinden 1751 1752 ci illerde tikdirilmis Sahbulaq mescididir 15 Agdamin Paprevend kendindeki mescidde de plan etibari ile Sahbulaq mescidinin memarliq ideyasi davam olunur Paprevend mescidinden ferqli olaraq Qubadli rayonunun Dondarli kendindeki mescid dovrumuze qeder yaxsi veziyyetde gelib catmisdir Ermeni isgalindan sonraki veziyyeti bilinmir Qubadli rayonunun Demirciler kendindeki mescid de xarici gorunusu ile Dondarli mescidini yada salir Qarabagin zaman etibari ile qedim mescidlerinden biri de Fuzuli rayonunun Qargabazar kendinde yerlesir El arasinda Sah Abbas mescidi kimi taninan bu mescid elmi edebiyyatlarda Haci Qiyaseddin mescidi kimi oz eksini tapmisdir Ermeniler isgal etdikleri Azerbaycan torpaqlarinda 800 dek mescid dagidiblar 16 Abseronda mescidler Redakte XI XII esr dini tikililer icerisinde Siniq qala adi ile taninan Mehemmed mescidini qeyd etmek olar Seherin XIV esr memarligini ozunde eks etdiren dini abidelerden Baki Cume mescidi xususi yer tutur Iceriseherde yerlesen Asur mescidi el arasinda Lezgi mescidi adi ile taninir Uzerinde olan kitabeden mescidin hicri tarixi ile 567 ci ilde 1169 cu il ustad Asur Ibrahim oglu terefinden tikildiyi qeyd olunur XV esr dini tikilileri icerisinde dovrunun memarliq uslubu xususiyyetleri ile diqqeti ceken bir nece abideler icerisinde Merdekan kendindeki yerlesen Tubasahi mescidini xususi qeyd etmek olar Girisin ustundeki kitabede onun insasinin hicri tarixi ile 886 ci ilde 1481 1482 ci il aparildigi ve sifariscisi Tubasahin adi qeyd olunur Nardaran kendindeki Haci Baxis mescidi XVII esr Abseronun en seciyyevi tikililerinden biridir Abidenin uzerinde olan kitabede onun 1662 1663 cu illerde ustad memar Muradeli terefinden tikildiyi qeyd olunur XIII XIV esrde Baki ve Abseronun bezi iri kendlerinde Xidir mescidi 1301 ci il Mirze Ehmed mescidi 1345 ci il Gilek mescidi XIV esr Cin mescidi XIV esr ve b kimi mehelle mescidleri de tikilmisdir Onlarin cox az hissesi oz evvelki gorkemini qoruyub saxlamisdir 12 Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti Ilham Eliyevin serencami ile Tezepir mescidi dovlet hesabina temir edilmisdir 17 Hemcinin Imamzade kompleksinin ve bir sora bolgelerdeki tarixi abide sayilan diger mescidlerin de temiri hal hazirda dovlet hesabina aparilirMaraqli melumatlar Redakte Marselde mescid layihesi Dunyanin en hundur noqtesinde yerlesen mescid Birlesmis Ereb Emirliklerinin Dubay seherindeki dunyanin en hundur binasi olan Burc Dubayin yuxari mertebelerinde yerlesir 18 Nyu York seherinin Ictimai Surasi 2001 ci ilin 11 sentyabr terror hadisesi zamani Beynelxalq Ticaret Merkezinin dagidilmis hundur binalarinin yerlesdiyi Ground Zero meydaninin yaxinliinda mescid insasi barede qerar qebul edib 19 Mescidde kisiler ve qadinlar ayri ayri zallarda namaz qilirlar Eyni mekanda bir nece teriqet ve bir mescid olarsa qarsiliqli razilasma neticesinde namaz gunleri novbelilik esasinda ola biler Etirli mescid Redakte Dunyanin en etirli mescidi Tebrizdedir Bu mescidin tikintisi zamani onun palcigina xususi etir sacan madde qatilib Mescid artiq 600 ildir etir sacir Eyri minarenin sirri Redakte Medinede Hezret Mehemmedin qebrinin yaninda olan minare eyri tikilib Minarenin eyri tikilmesinin sebebi her hansi bir tebii felaket zamani minarenin Peygemberin mezarinin ustune asmasina mane olmaqdir Bu sebeble de qulle Hezret Mehemmedin mezarinin eks istiqametine eyilmis sekilde tikilib Uc mehrabli mescid Redakte 1370 ci ilde Samaxi seherinde insa olunan Cume mescidinin tikintisinde yumurta sarisindan istifade olunub Mehz bunun sayesinde mescid Samaxini yerle yeksan eden 4 zelzeleye davam getire bilib Bu mescid dunyanin nadir tikililerinden hesab olunur Bele ki yerli ehalinin uc mezhebe bolunduyunu nezere alaraq mescidde qibleni mueyyen eden 3 mehrabdan istifade olunub Mescid dovlet terefinden berpa olunub En bahali mescid Redakte Birlesmis Ereb Emirliklerinde yerlesen bu mescidin tikintisi 545 milyon dollara basa gelib Mescidin dosemesine Xorasanda 1200 qadin terefinden 2 ile toxunmus 8 5 milyon dollar deyerinde xalca serilib Dord minaresi olan mescidin 82 irili xirdali gunbezi iceride 1048 bayirda ise 98 sutunu var Mescidin dosemesine Italiya mermeri dosenib Abu Dabide yerlesen mescidde doqquz min nefer ibadet ede biler Terpenen minareler Redakte Iran Islam Respublikasinin Isfahan seherinde terpenen minareleri minare conban olan mescid 1316 ci ilde Elxanilerin hakimiyyeti dovrunde insa olunub Minarenin qeyri adiliyi onun el ile silkelendikde yellenmesidir En qeribesi ise minareden birinin herekete getirilmesi ile digerlerinin de oz ozune terpenmesidir Minareler senetkar Emu Ebda Karladani terefinden insa olunub Filateliyada Redakte poct markasi 2010 poct markasi 2010 poct markasi 2010 poct markasi 1922 poct markasi 1997 poct markasi 1997 poct markasi 1927Fotoqalereya Redakte Qudsde Israil El Eqsa mescidi Qudsde Israil Qubbetus Sehra mescidi Islamabadda Pakistan Sah Feyzal mescidi Dehlide Hindistan Cume mescidi Buxarada Ozbekistan Mehoki Ettari mescidi Kordoba mescidi Ispaniya Bakida Azerbaycan Bibiheybet mescidi Cinin en yasli mescidi Sian Qlazqo merkez mescidi Kerbelada Iraq El Abbas mescidiIstinadlar RedakteBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Bolshaya Sovetskaya Enciklopediya Mechet Bartold V V A D Mihelson Obyasnenie 25000 inostrannyh slov voshedshih v upotreblenie v russkij yazyk s oznacheniem ih kornej 1865 Muselman ucun mescid nedir 2016 03 04 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 06 14 Ali Imran suresi 96 ci aye Buxari Enbiya 40 Muslim Mesacid 1 2 C Qiyasi Nizami dovrumemarliq abideleri Baki Isiq nesriyyati 1991 seh 42 Buxari Cume 11 Ibn Mace Mesacid 3 Tovbe suresi 18 Buxari Salah 65 Muslim Mesacid 24 25 Ibn Mace Muqeddime 17 1 2 Baki ve Abseronda Islam medeniyyeti abideleri mescidler olu kecid http www azcongress ru article php 313 Tom de Vaal Chernyj sad Glava 5 Erevan Tajny Vostoka Qarabagin qedim mescidleri Ermeniler isgal etdikleri erazilerde 800 dek mescid dagidiblar Ilham Eliyev Tezepir mescid kompleksinin acilisi merasiminde istirak edib DUNYANIN EN YUKSEK CAMII 30 dekabrya 2009 http day az news world 211203 htmlHemcinin bax Redakte Vikianbarda Mescid ile elaqeli mediafayllar var Ermenistanda olan mescidlerXarici kecidler RedakteTebrizdeki Goy mescid video http www sacred destinations com categories mosques http i cias com e o mosque htm http www answers com topic mosque HD Video Bibiheybet mescidi 25 11 2009 Avstrijskie i nemeckie specialisty restavriruyut bakinskuyu mechet rus dilinde Allah evleri dunyanin en boyuk mescidleri SIYAHI FOTO Din azerb milli az 2011 09 13 Istifade tarixi 2014 10 09 Menbe https az wikipedia org w index php title Mescid amp oldid 6029534, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.