Layihə əsaslı işçi (ing. gig worker) — qısa müddətli, layihə və ya sifariş əsaslı işlərdə çalışan əməkdaşlara verilən ümumi addır. Onlar tam ştatlı işçilərdən fərqli olaraq daimi iş müqaviləsi ilə deyil, müvəqqəti razılaşmalarla işləyirlər və çox zaman bir neçə işverən üçün eyni vaxtda xidmət göstərirlər.
Layihə əsaslı məşğulluq son illərdə sürətlə artaraq xüsusilə gənclər və yaradıcılıq sahəsində çalışanlar arasında geniş yayılmışdır. Bu, həm də iqtisadiyyatda çevikliyi artırır və ənənəvi iş modellərinə alternativ yaradır. Lakin uzunmüddətli sabitlik və sosial təminat baxımından problemlər doğura bilər.
Terminologiya
| ]"Gig economy" (layihə əsaslı iqtisadiyyat) anlayışı musiqi dünyasından gəlmiş "gig" (konsert, çıxış) sözündən götürülmüşdür. Müasir kontekstdə bu söz bir insanın müxtəlif müvəqqəti işlərdə iştirak etməsi mənasında işlədilir. Layihə əsaslı işçilər adətən texnologiya platformaları vasitəsilə iş tapırlar. Məsələn, Uber, , , Bolt, , və digər platformalar gig işçilərə qısa müddətli tapşırıqlar təklif edir. Bu işçilər öz fəaliyyətlərini əsasən sərbəst qrafiklə və müstəqil şəkildə həyata keçirirlər.
Bu növ işçilərin üstünlükləri sırasına aşağıdakılar daxildir:
- iş vaxtına özün nəzarət etmək imkanı
- eyni vaxtda bir neçə müştəri ilə işləmək
- coğrafi məhdudiyyətlərin olmaması (xüsusilə onlayn platformalarda)
Fərqləndirici xüsusiyyətlər
| ]Ənənəvi işçilər uzunmüddətli işçi–işəgötürən münasibətləri çərçivəsində işləyirlər və onların əməkhaqqısı saatlıq və ya illik hesabla müəyyən olunur. Bu çərçivədən kənarda isə iş adətən layihə və ya sifariş əsasında görülür. Layihə əsaslı işçilər müəyyən bir tapşırığın icrası və ya qısa müddətli fəaliyyət üçün işə cəlb olunurlar. Onlayn platformalar vasitəsilə işlərin koordinasiyası işəgötürənlər üçün giriş və əməliyyat xərclərini azaldır və işçilərə iş vaxtına daha çevik nəzarət imkanı yaradır.
Frilanserlər azadlıq və çeviklik əldə etmək üçün öz bacarıqlarını müxtəlif müştərilərə təqdim edirlər. Digər tərəfdən, tam ştatlı gig işçilər rəqəmsal xidmət platformaları və iş uyğunlaşdırma tətbiqləri vasitəsilə öz bacarıqlarını genişləndirməyə çalışırlar.
Müvəqqəti işçilərin bir başqa nümunəsi (ing. digital nomads) ola bilər. Onlar iş və istirahəti birləşdirən mobillik əsaslı həyat tərzini seçir, bunun üçün isə xüsusi bacarıq və avadanlığa ehtiyac duyurlar. Qiq iqtisadiyyatı rəqəmsal köçərilərə internet bağlantısı olan istənilən yerdən işləmə imkanı yaradan çevik və məsafədən idarə olunan iş imkanları təklif edir.
Sıfır-saatlı müqavilələr
| ]Gig iqtisadiyyatında məşğulluğu məşğulluqdan fərqləndirmək vacibdir. Bu anlayış əsasən Birləşmiş Krallıqda istifadə olunur və işəgötürənin işçiyə minimal iş saatı təmin etmək öhdəliyini daşımadığı müqavilələrə aiddir. Qiq iqtisadiyyatında isə iş kompensasiya birbaşa nəticəyə əsasən verilir, məsələn çatdırılan bağlamaların və ya edilən taksi səfərlərinin sayı ilə. Həm sıfır-saatlı müqavilələrdə, həm də gig işlərdə işçi tapşırığı qəbul etməmək hüququna malikdir, lakin birincidə ödəniş saatlıq əsasda, digərində isə nəticəyə əsasən həyata keçirilir.
Gizli əmək
| ]Gizli əmək (ing. ghost work) istifadəçi tərəfindən görünməyən, çox vaxt tapşırıq əsaslı əmək növüdür. Bu işçilər konkret şirkət üçün kiçik tapşırıqları yerinə yetirirlər, lakin bu şirkətlərlə uzunmüddətli əmək münasibətləri olmur. Onlara yalnız tapşırığın icrası və minimal təlim təmin olunur. Gizli əmək adətən maşın öyrənməsi, süni intellekt və avtomatlaşdırma sistemləri üçün zəruri olan mikro tapşırıqların icrasını əhatə edir.
Hüquqi status
| ]Bir çox ölkədə layihə əsaslı işçilər rəsmi işçi statusuna malik olmadıqları üçün onlar əmək qanunvericiliyi ilə təmin edilən hüquqlardan kənarda qalırlar. Əlavə olaraq, onların ödənişi yerinə yetirdikləri işlərə bağlıdır; bu işlər çatdırılmalar, icarələr və ya digər xidmətlər ola bilər. Bu, onların pensiya fondu, əmək məzuniyyəti və ya xəstəlik məzuniyyəti kimi hüquqlardan istifadə etməsinə mane olur. Bununla belə, bəzi ölkələr bu sahədə hüquqi tənzimləmələrə başlamaqdadır.
Həmçinin bax
| ]İstinadlar
| ]- Dokko, Jane; Mumford, Megan. "Workers and the Online Gig Economy". The Hamilton Project. 9 dekabr 2015. 20 oktyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2025.
- Donovan, Sarah; Bradley, David; Shimabukuru, Jon. "What Does the Gig Economy Mean for Workers?". Cornell University ILR School. 14 dekabr 2020 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- Vallas, Steven; Schor, Juliet B. "What Do Platforms Do? Understanding the Gig Economy". Annual Review of Sociology (ingilis). 46 (1). 2020: annurev–soc–121919-054857. doi:10.1146/annurev-soc-121919-054857. ISSN 0360-0572.
- Russel, Lia. "The Silicon Valley Economy Is Here. And It's a Nightmare". The New Republic. 16 yanvar 2019. 1 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2025.
- Geoffrey Nunberg. "Goodbye Jobs, Hello 'Gigs': How One Word Sums Up A New Economic Reality". NPR. 11 yanvar 2016. 12 iyun 2025 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2025.
- Choi, Gisan. "Global Gig Economy Status and Implications". International Economy Focus. yanvar 2019.
- "The Future of Work and Gig Economy". Labor Policy Journal. 2020.
- "'Uberisation' of economies pinching state tax revenues". Business Insider. 27 sentyabr 2015. 14 dekabr 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 mart 2022.
- "How Gig Work Supports Digital Nomads". Remote Work Journal. 2022.
- "Zero-Hour Contracts vs Gig Work". Work Rights UK. 2021.
- Gray, Mary L. Ghost Work: How to Stop Silicon Valley from Building a New Global Underclass. Houghton Mifflin Harcourt. 2019. ISBN .
- "Independent work: Choice, necessity, and the gig economy". McKinsey & Company. 27 aprel 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2025.
- Wilson, Bill. "What is the 'gig' economy?". BBC News. 10 fevral 2017. 1 noyabr 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2025.
- Pendell, Ryan; Mcfeely, Shane. "What Workplace Leaders Can Learn From the Real Gig Economy". Gallup. 16 avqust 2018. 12 yanvar 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2025.
Xarici keçidlər
| ]- Oxford Internet Institute – Gig Economy
- Beynəlxalq Əmək Təşkilatı: Standart olmayan məşğulluq
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vikipediya azad ensiklopediya Layihe esasli isci ing gig worker qisa muddetli layihe ve ya sifaris esasli islerde calisan emekdaslara verilen umumi addir Onlar tam statli iscilerden ferqli olaraq daimi is muqavilesi ile deyil muveqqeti razilasmalarla isleyirler ve cox zaman bir nece isveren ucun eyni vaxtda xidmet gosterirler Layihe esasli mesgulluq son illerde suretle artaraq xususile gencler ve yaradiciliq sahesinde calisanlar arasinda genis yayilmisdir Bu hem de iqtisadiyyatda cevikliyi artirir ve enenevi is modellerine alternativ yaradir Lakin uzunmuddetli sabitlik ve sosial teminat baximindan problemler dogura biler Terminologiya span Gig economy layihe esasli iqtisadiyyat anlayisi musiqi dunyasindan gelmis gig konsert cixis sozunden goturulmusdur Muasir kontekstde bu soz bir insanin muxtelif muveqqeti islerde istirak etmesi menasinda isledilir Layihe esasli isciler adeten texnologiya platformalari vasitesile is tapirlar Meselen Uber Bolt ve diger platformalar gig iscilere qisa muddetli tapsiriqlar teklif edir Bu isciler oz fealiyyetlerini esasen serbest qrafikle ve musteqil sekilde heyata kecirirler Bu nov iscilerin ustunlukleri sirasina asagidakilar daxildir is vaxtina ozun nezaret etmek imkani eyni vaxtda bir nece musteri ile islemek cografi mehdudiyyetlerin olmamasi xususile onlayn platformalarda Ferqlendirici xususiyyetler span Enenevi isciler uzunmuddetli isci isegoturen munasibetleri cercivesinde isleyirler ve onlarin emekhaqqisi saatliq ve ya illik hesabla mueyyen olunur Bu cerciveden kenarda ise is adeten layihe ve ya sifaris esasinda gorulur Layihe esasli isciler mueyyen bir tapsirigin icrasi ve ya qisa muddetli fealiyyet ucun ise celb olunurlar Onlayn platformalar vasitesile islerin koordinasiyasi isegoturenler ucun giris ve emeliyyat xerclerini azaldir ve iscilere is vaxtina daha cevik nezaret imkani yaradir Frilanserler azadliq ve ceviklik elde etmek ucun oz bacariqlarini muxtelif musterilere teqdim edirler Diger terefden tam statli gig isciler reqemsal xidmet platformalari ve is uygunlasdirma tetbiqleri vasitesile oz bacariqlarini genislendirmeye calisirlar Muveqqeti iscilerin bir basqa numunesi ing digital nomads ola biler Onlar is ve istiraheti birlesdiren mobillik esasli heyat terzini secir bunun ucun ise xususi bacariq ve avadanliga ehtiyac duyurlar Qiq iqtisadiyyati reqemsal kocerilere internet baglantisi olan istenilen yerden isleme imkani yaradan cevik ve mesafeden idare olunan is imkanlari teklif edir Sifir saatli muqavileler span Gig iqtisadiyyatinda mesgullugu mesgulluqdan ferqlendirmek vacibdir Bu anlayis esasen Birlesmis Kralliqda istifade olunur ve isegoturenin isciye minimal is saati temin etmek ohdeliyini dasimadigi muqavilelere aiddir Qiq iqtisadiyyatinda ise is kompensasiya birbasa neticeye esasen verilir meselen catdirilan baglamalarin ve ya edilen taksi seferlerinin sayi ile Hem sifir saatli muqavilelerde hem de gig islerde isci tapsirigi qebul etmemek huququna malikdir lakin birincide odenis saatliq esasda digerinde ise neticeye esasen heyata kecirilir Gizli emek span Gizli emek ing ghost work istifadeci terefinden gorunmeyen cox vaxt tapsiriq esasli emek novudur Bu isciler konkret sirket ucun kicik tapsiriqlari yerine yetirirler lakin bu sirketlerle uzunmuddetli emek munasibetleri olmur Onlara yalniz tapsirigin icrasi ve minimal telim temin olunur Gizli emek adeten masin oyrenmesi suni intellekt ve avtomatlasdirma sistemleri ucun zeruri olan mikro tapsiriqlarin icrasini ehate edir Huquqi status span Bir cox olkede layihe esasli isciler resmi isci statusuna malik olmadiqlari ucun onlar emek qanunvericiliyi ile temin edilen huquqlardan kenarda qalirlar Elave olaraq onlarin odenisi yerine yetirdikleri islere baglidir bu isler catdirilmalar icareler ve ya diger xidmetler ola biler Bu onlarin pensiya fondu emek mezuniyyeti ve ya xestelik mezuniyyeti kimi huquqlardan istifade etmesine mane olur Bununla bele bezi olkeler bu sahede huquqi tenzimlemelere baslamaqdadir Hemcinin bax span Serbest pesekar Emek huququIstinadlar span Dokko Jane Mumford Megan Workers and the Online Gig Economy The Hamilton Project 9 dekabr 2015 20 oktyabr 2020 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 12 iyun 2025 Donovan Sarah Bradley David Shimabukuru Jon What Does the Gig Economy Mean for Workers Cornell University ILR School 14 dekabr 2020 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Vallas Steven Schor Juliet B What Do Platforms Do Understanding the Gig Economy Annual Review of Sociology ingilis 46 1 2020 annurev soc 121919 054857 doi 10 1146 annurev soc 121919 054857 ISSN 0360 0572 Russel Lia The Silicon Valley Economy Is Here And It s a Nightmare The New Republic 16 yanvar 2019 1 noyabr 2020 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 12 iyun 2025 Geoffrey Nunberg Goodbye Jobs Hello Gigs How One Word Sums Up A New Economic Reality NPR 11 yanvar 2016 12 iyun 2025 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 12 iyun 2025 Choi Gisan Global Gig Economy Status and Implications International Economy Focus yanvar 2019 The Future of Work and Gig Economy Labor Policy Journal 2020 Uberisation of economies pinching state tax revenues Business Insider 27 sentyabr 2015 14 dekabr 2018 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 16 mart 2022 How Gig Work Supports Digital Nomads Remote Work Journal 2022 Zero Hour Contracts vs Gig Work Work Rights UK 2021 Gray Mary L Ghost Work How to Stop Silicon Valley from Building a New Global Underclass Houghton Mifflin Harcourt 2019 ISBN 9781328566249 Independent work Choice necessity and the gig economy McKinsey amp Company 27 aprel 2018 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 12 iyun 2025 Wilson Bill What is the gig economy BBC News 10 fevral 2017 1 noyabr 2020 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 12 iyun 2025 Pendell Ryan Mcfeely Shane What Workplace Leaders Can Learn From the Real Gig Economy Gallup 16 avqust 2018 12 yanvar 2021 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 12 iyun 2025 Xarici kecidler span Oxford Internet Institute Gig Economy Beynelxalq Emek Teskilati Standart olmayan mesgulluqMesgulluqTesnifatlarAkademik vezife tutma Tesadufi mesgulluq Muveqqeti isler Tam stat is Layihe esasli isci Is bolgusu Yarimstat is Ferdi sahibkarliq Elave is Pesekar isci Musteqil podratci Emekci Emek haqqi ile isIse qebulTercumeyi hal Emek muqavilesi Musahibe Tovsiye mektubu Ise qebul RezumeRollarKooperativ Isci Isegoturen Is Nezaretci KonullulukEmekci sinifKaryera ve tehsilHobbi Koucinq Tehsil Fasilesiz tehsil Elektron tehsil Magistratura Lisenziya Mentorluq Pese OperatorDavamiyyetFasile iliIs cedveliCagiris novbesine bax Uzaqdan is Is vaxtiEmek haqqi ve maasGelir vergisi Yasamaq ucun kifayet qeder emek haqqi Minimum emek haqqiIsci mukafatlariIllik mezuniyyet Heyat sigortasi PensiyaEmeyin tehlukesizliyi ve saglamliqErqonomikaBeraber imkanlarMusbet ayriseckilik Suse tavanQanun pozuntulariQiymetlendirmeIstekKolelik Insan alveriIsden cixarilmaIsden cixarilma TeqaudIssizlikIqtisadi bohran Tam mesgulluq Filips eyrisi Resessiya Struktur issizlikDovlet proqramlariTarixi ABS Hemcinin baxDiger sablonlar Kateqoriyalar Mesgulluq novleriEmek huququSosial iqtisadiyyatQeyri resmi iqtisadiyyatPaylasim iqtisadiyyatiMuveqqeti mesgulluq
