Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
Əmək haqqı (ing. Wage) — işçinin göstərdiyi əməyə görə aldığı maddi ödəniş. Əmək haqqı əmək müqaviləsi, əmək qanunvericiliyi və ya kollektiv müqavilələr əsasında müəyyən edilir. Bu anlayış, geniş mənada işçinin işə görə aldığı bütün ödənişləri (maaş, bonus, əlavə və stimullaşdırıcı ödənişlər) əhatə etsə də, dar mənada əsasən iş saatına, gündəlik və ya həftəlik fəaliyyətə görə verilən ödənişi ifadə edir.
| İqtisadiyyat | |
|---|---|
 | |
| Əsas kateqoriyalar | |
| Mikroiqtisadiyyat | |
| Makroiqtisadiyyat | |
| İqtisadi təlimlər tarixi | |
| İqtisadi metodologiya | |
| Alternativ iqtisadiyyat | |
| Texniki metodlar | |
| Riyazi iqtisadiyyat | |
| Ekonometrika | |
| Təcrübi iqtisadiyyat | |
| Milli Hesablar Sistemi | |
| Sahələr və alt sahələr | |
| Təhsil | |
| Səhiyyə | |
| Əmək | |
| Oyunlar nəzəriyyəsi | |
| Artım | |
| Kənd təsərrüfatı | |
| Təbii ehtiyatlar | |
| Davranış | |
| İqtisadi sistem | |
| Beynəlxalq | |
Tarixi
Əmək haqqının tarixi insan cəmiyyətində əmək bölgüsünün və mübadilə münasibətlərinin formalaşması ilə başlanır. Ən qədim dövrlərdən insanlar bir-birinə göstərdikləri xidmətlər və görülən işlər müqabilində təbii məhsullar, mal və ya pul əvəzi ilə qarşılıq verirdilər. Bu, əmək haqqının ilkin formaları hesab olunur. Qədim dövrlərdə, xüsusilə Mesopotamiya, Misir və Yunanıstan kimi sivilizasiyalarda əmək xidmətlərinə görə ödənişlər adətən taxıl, geyim, heyvan və ya digər resurslarla edilirdi. Misir piramidalarının tikintisində çalışan işçilərin gündəlik ərzaq payı və sığınacaqla təmin olunması əmək haqqının qeyri-pul formasına nümunədir.
Roma imperiyasında artıq işçilərə və əsgərlərə müəyyən edilmiş məbləğdə gümüş və ya mis sikkələrlə əmək haqqı verilirdi. Hətta “salarium” termini – yəni duz pulu – bu dövrdə yaranmış və daha sonra bugünkü “salary” (maaş) anlayışının əsasını təşkil etmişdir. Duz o dövrdə çox qiymətli olduğundan, bəzən ödəniş vasitəsi kimi istifadə olunurdu. Orta əsrlərdə feodal təsərrüfat sistemində kəndlilər və icma üzvləri üçün əmək münasibətləri əsasən natura ilə, yəni məhsul formasında ödənişlərə əsaslanırdı. Lakin şəhərlərin artması və ticarətin genişlənməsi ilə pulla ödəniş formaları yayılmağa başladı.
Sənaye inqilabı (XVIII–XIX əsrlər) ilə əmək haqqı anlayışı ciddi şəkildə dəyişdi. Fabrik və zavodların yaranması ilə maaşlı iş forması genişləndi. Bu dövrdə iş vaxtı və əmək haqqı ciddi qaydalarla müəyyən olunmurdu və bir çox hallarda işçilər 12–16 saatlıq iş rejimində aşağı əmək haqqı ilə işləyirdilər. Bu, əmək hərəkatlarının yaranmasına, həmkarlar ittifaqlarının formalaşmasına və əmək hüquqlarının müdafiəsinə gətirib çıxardı.
XX əsrdə bir çox ölkələrdə əmək qanunvericiliyi qəbul edildi, minimum əmək haqqı anlayışı tətbiq olundu və əmək münasibətləri hüquqi cəhətdən tənzimlənməyə başladı. Beynəlxalq Əmək Təşkilatı (ILO) 1919-cu ildə yaradılaraq əmək standartlarının beynəlxalq səviyyədə müəyyən edilməsinə başladı.
Müasir dövrdə əmək haqqı yalnız işçinin gördüyü işə görə ödəniş vasitəsi deyil, həm də sosial rifah, iqtisadi tarazlıq və istehlakın mühüm faktorlarından biri sayılır. Rəqəmsal texnologiyaların inkişafı ilə əmək haqqının avtomatlaşdırılmış sistemlərlə hesablanması, şəffaflıq və izlənmə imkanları artmışdır.
Növləri
Əmək haqqı bir neçə formaya bölünür:
- Saatlıq əmək haqqı (ing. hourly wage) — işçiyə hər saat üçün müəyyən edilən məbləğ əsasında ödəniş edilir. Xüsusilə xidmət və istehsalat sektorunda geniş yayılmışdır.
- Gündəlik və həftəlik əmək haqqı — iş günləri və ya həftələr üzrə hesablanır.
- Əmək məhsuldarlığına əsaslanan əmək haqqı — işçinin konkret məhsul və ya xidmət üzrə gördüyü işin miqdarı və keyfiyyətinə görə təyin olunur.
- Minimum əmək haqqı — dövlət tərəfindən müəyyən edilən, işçiyə qanunla verilməli olan minimum ödənişdir.
İqtisadi və sosial əhəmiyyəti
Əmək haqqı iqtisadiyyatın mühüm tənzimləyici mexanizmlərindən biridir. O, işçi qüvvəsinin motivasiyasını və istehsal səmərəliliyini artırır, həmçinin əhalinin sosial rifahının formalaşmasında əsas rol oynayır. Əmək haqqı səviyyəsi istehlak bazarına, inflyasiyaya və ümumi iqtisadi sabitliyə birbaşa təsir göstərir. Əmək haqqının verilməsi bir çox ölkədə qanunlarla tənzimlənir. Azərbaycan Respublikasında bu məsələ Əmək Məcəlləsi ilə müəyyən olunur. Əmək haqqının gecikdirilməsi və ya qanunsuz azaldılması halları hüquqi məsuliyyətə səbəb ola bilər. Əmək haqqı ilə bağlı beynəlxalq normalar və prinsiplər Beynəlxalq Əmək Təşkilatı (ILO) tərəfindən müəyyən edilir. Bu prinsiplərə bərabər ödəniş, təhlükəsiz və sağlam əmək şəraiti üçün adekvat ödəniş və əmək diskriminasiyasının qarşısının alınması daxildir.
İstinadlar
- Ezzamel, Mahmoud. "Work Organization in the Middle Kingdom, Ancient Egypt". Organization. 11 (4). July 2004: 497–537. doi:10.1177/1350508404044060. ISSN 1350-5084.
- Finley, Moses I. The ancient economy. Berkeley: University of California Press. 1973. səh. 65. ISBN .
- Thompson, E. P. "Time, Work-Discipline, and Industrial Capitalism". Past and Present (38). 1967: 56–97. doi:10.1093/past/38.1.56. JSTOR 649749.
- Dohrn-van Rossum, Gerhard. History of the hour: Clocks and modern temporal orders. Thomas Dunlap (trans.). Chicago: University of Chicago Press. 1996. ISBN .
- Finley, Moses I. The ancient economy. Berkeley: University of California Press. 1973. ISBN .
- Powell, Marvin A. Metrology and Mathematics in Ancient Mesopotamia // Sasson, Jack M. (redaktor). Civilizations of the Ancient Near East. III. New York, NY: Charles Scribner's Sons. 1995. səh. 1955. ISBN .
- Hammurabi. . Sommer, Otto tərəfindən tərcümə olunub. "Code of Hammurabi, King of Babylon". Records of the Past. Washington, D.C.: Records of the Past Exploration Society. 2 (3). 1903: 85. İstifadə tarixi: June 20, 2021.
234. If a shipbuilder builds ... as a present [compensation].
- Hammurabi. "Code of Hammurabi, King of Babylon". Avalon Project. King, Leonard William tərəfindən tərcümə olunub. New Haven, Connecticut: Yale Law School. 1910. İstifadə tarixi: June 20, 2021.
- Hammurabi. "Code of Hammurabi, King of Babylon" (PDF). Liberty Fund. Harper, Robert Francis tərəfindən tərcümə olunub (2nd). Chicago: University of Chicago Press. 1904. səh. 83. İstifadə tarixi: June 20, 2021.
§234. If a boatman build ... silver as his wage.
- Magnusson, Charlotta. "Why Is There A Gender Wage Gap According To Occupational Prestige?." Acta Sociologica (Sage Publications, Ltd.) 53.2 (2010): 99-117. Academic Search Complete. Web. 26 Feb. 2015.
- U.S. Bureau of Labor Statistics. "Earnings of Women and Men by Race and Ethnicity, 2007" Accessed June 29, 2012
- "Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsi". e-qanun.az. İstifadə tarixi: 8 iyun 2025.
Əlavə ədəbiyyat
- Galbraith, James Kenneth. Created Unequal: the Crisis in American Pay, in series, Twentieth Century Fund Book[s]. New York: Free Press, 1998. ISBN
Xarici keçidlər
- . Wages and Working Conditions // (redaktor). (1st). . 2002. 317650570, 50016270 və 163149563
- U.S. Bureau of Labor Statistics
- Wealth of Nations – click Chapter 8
- U.S. Department of Labor: Minimum Wage Laws – Different laws by State
- Average U.S. farm and non-farm wage
- Prices and Wages by Decade library guide – Prices and Wages research guide at the University of Missouri libraries
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Emek haqqi ing Wage iscinin gosterdiyi emeye gore aldigi maddi odenis Emek haqqi emek muqavilesi emek qanunvericiliyi ve ya kollektiv muqavileler esasinda mueyyen edilir Bu anlayis genis menada iscinin ise gore aldigi butun odenisleri maas bonus elave ve stimullasdirici odenisler ehate etse de dar menada esasen is saatina gundelik ve ya heftelik fealiyyete gore verilen odenisi ifade edir IqtisadiyyatEsas kateqoriyalarMikroiqtisadiyyatMakroiqtisadiyyatIqtisadi telimler tarixiIqtisadi metodologiyaAlternativ iqtisadiyyatTexniki metodlarRiyazi iqtisadiyyatEkonometrikaTecrubi iqtisadiyyatMilli Hesablar SistemiSaheler ve alt sahelerTehsilSehiyyeEmekOyunlar nezeriyyesiArtimKend teserrufatiTebii ehtiyatlarDavranisIqtisadi sistemBeynelxalqPortal Iqtisadiyyat brTarixiEmek haqqinin tarixi insan cemiyyetinde emek bolgusunun ve mubadile munasibetlerinin formalasmasi ile baslanir En qedim dovrlerden insanlar bir birine gosterdikleri xidmetler ve gorulen isler muqabilinde tebii mehsullar mal ve ya pul evezi ile qarsiliq verirdiler Bu emek haqqinin ilkin formalari hesab olunur Qedim dovrlerde xususile Mesopotamiya Misir ve Yunanistan kimi sivilizasiyalarda emek xidmetlerine gore odenisler adeten taxil geyim heyvan ve ya diger resurslarla edilirdi Misir piramidalarinin tikintisinde calisan iscilerin gundelik erzaq payi ve siginacaqla temin olunmasi emek haqqinin qeyri pul formasina numunedir Roma imperiyasinda artiq iscilere ve esgerlere mueyyen edilmis meblegde gumus ve ya mis sikkelerle emek haqqi verilirdi Hetta salarium termini yeni duz pulu bu dovrde yaranmis ve daha sonra bugunku salary maas anlayisinin esasini teskil etmisdir Duz o dovrde cox qiymetli oldugundan bezen odenis vasitesi kimi istifade olunurdu Orta esrlerde feodal teserrufat sisteminde kendliler ve icma uzvleri ucun emek munasibetleri esasen natura ile yeni mehsul formasinda odenislere esaslanirdi Lakin seherlerin artmasi ve ticaretin genislenmesi ile pulla odenis formalari yayilmaga basladi Senaye inqilabi XVIII XIX esrler ile emek haqqi anlayisi ciddi sekilde deyisdi Fabrik ve zavodlarin yaranmasi ile maasli is formasi genislendi Bu dovrde is vaxti ve emek haqqi ciddi qaydalarla mueyyen olunmurdu ve bir cox hallarda isciler 12 16 saatliq is rejiminde asagi emek haqqi ile isleyirdiler Bu emek herekatlarinin yaranmasina hemkarlar ittifaqlarinin formalasmasina ve emek huquqlarinin mudafiesine getirib cixardi XX esrde bir cox olkelerde emek qanunvericiliyi qebul edildi minimum emek haqqi anlayisi tetbiq olundu ve emek munasibetleri huquqi cehetden tenzimlenmeye basladi Beynelxalq Emek Teskilati ILO 1919 cu ilde yaradilaraq emek standartlarinin beynelxalq seviyyede mueyyen edilmesine basladi Muasir dovrde emek haqqi yalniz iscinin gorduyu ise gore odenis vasitesi deyil hem de sosial rifah iqtisadi tarazliq ve istehlakin muhum faktorlarindan biri sayilir Reqemsal texnologiyalarin inkisafi ile emek haqqinin avtomatlasdirilmis sistemlerle hesablanmasi seffafliq ve izlenme imkanlari artmisdir NovleriEmek haqqi bir nece formaya bolunur Saatliq emek haqqi ing hourly wage isciye her saat ucun mueyyen edilen mebleg esasinda odenis edilir Xususile xidmet ve istehsalat sektorunda genis yayilmisdir Gundelik ve heftelik emek haqqi is gunleri ve ya hefteler uzre hesablanir Emek mehsuldarligina esaslanan emek haqqi iscinin konkret mehsul ve ya xidmet uzre gorduyu isin miqdari ve keyfiyyetine gore teyin olunur Minimum emek haqqi dovlet terefinden mueyyen edilen isciye qanunla verilmeli olan minimum odenisdir Iqtisadi ve sosial ehemiyyetiEmek haqqi iqtisadiyyatin muhum tenzimleyici mexanizmlerinden biridir O isci quvvesinin motivasiyasini ve istehsal semereliliyini artirir hemcinin ehalinin sosial rifahinin formalasmasinda esas rol oynayir Emek haqqi seviyyesi istehlak bazarina inflyasiyaya ve umumi iqtisadi sabitliye birbasa tesir gosterir Emek haqqinin verilmesi bir cox olkede qanunlarla tenzimlenir Azerbaycan Respublikasinda bu mesele Emek Mecellesi ile mueyyen olunur Emek haqqinin gecikdirilmesi ve ya qanunsuz azaldilmasi hallari huquqi mesuliyyete sebeb ola biler Emek haqqi ile bagli beynelxalq normalar ve prinsipler Beynelxalq Emek Teskilati ILO terefinden mueyyen edilir Bu prinsiplere beraber odenis tehlukesiz ve saglam emek seraiti ucun adekvat odenis ve emek diskriminasiyasinin qarsisinin alinmasi daxildir IstinadlarEzzamel Mahmoud Work Organization in the Middle Kingdom Ancient Egypt Organization 11 4 July 2004 497 537 doi 10 1177 1350508404044060 ISSN 1350 5084 Finley Moses I The ancient economy Berkeley University of California Press 1973 seh 65 ISBN 9780520024366 Thompson E P Time Work Discipline and Industrial Capitalism Past and Present 38 1967 56 97 doi 10 1093 past 38 1 56 JSTOR 649749 Dohrn van Rossum Gerhard History of the hour Clocks and modern temporal orders Thomas Dunlap trans Chicago University of Chicago Press 1996 ISBN 9780226155104 Finley Moses I The ancient economy Berkeley University of California Press 1973 ISBN 9780520024366 Powell Marvin A Metrology and Mathematics in Ancient Mesopotamia Sasson Jack M redaktor Civilizations of the Ancient Near East III New York NY Charles Scribner s Sons 1995 seh 1955 ISBN 0 684 19279 9 Hammurabi Sommer Otto terefinden tercume olunub Code of Hammurabi King of Babylon Records of the Past Washington D C Records of the Past Exploration Society 2 3 1903 85 Istifade tarixi June 20 2021 234 If a shipbuilder builds as a present compensation Hammurabi Code of Hammurabi King of Babylon Avalon Project King Leonard William terefinden tercume olunub New Haven Connecticut Yale Law School 1910 Istifade tarixi June 20 2021 Hammurabi Code of Hammurabi King of Babylon PDF Liberty Fund Harper Robert Francis terefinden tercume olunub 2nd Chicago University of Chicago Press 1904 seh 83 Istifade tarixi June 20 2021 234 If a boatman build silver as his wage Magnusson Charlotta Why Is There A Gender Wage Gap According To Occupational Prestige Acta Sociologica Sage Publications Ltd 53 2 2010 99 117 Academic Search Complete Web 26 Feb 2015 U S Bureau of Labor Statistics Earnings of Women and Men by Race and Ethnicity 2007 Accessed June 29 2012 Azerbaycan Respublikasinin Emek Mecellesi e qanun az Istifade tarixi 8 iyun 2025 Elave edebiyyatGalbraith James Kenneth Created Unequal the Crisis in American Pay in series Twentieth Century Fund Book s New York Free Press 1998 ISBN 0 684 84988 7Xarici kecidlerVikilugetde wage movzusuna dair melumatlar var Vikianbarda Emek haqqi ile elaqeli mediafayllar var Vikisitatda Emek haqqi ile elaqedar sitatlar var Wages and Working Conditions redaktor 1st 2002 317650570 50016270 ve 163149563 U S Bureau of Labor Statistics Wealth of Nations click Chapter 8 U S Department of Labor Minimum Wage Laws Different laws by State Average U S farm and non farm wage Prices and Wages by Decade library guide Prices and Wages research guide at the University of Missouri libraries