fbpx
Wikipedia

Süni intellekt

Avqust 03, 2021

Bu məqalə insan məntiqinin maşınlarda tətbiqini nəzərdə tutan elm haqqındadır. Eyniadlı film üçün Süni intellekt (film) səhifəsinə baxın.

Süni intellekt (Sİ) (ing. artificial intelligence (AI)) — insan məntiqini maşınlarda tətbiq etmək məqsədi daşıyan riyazi elm. Sİ sahəsində aparılan tədqiqatlar kompüter elmləri, psixologiya, fəlsəfə, linqvistika, iqtisadiyyat, optimizasiya, məntiq nəzəriyyəsi və bir sıra başqa sahələrə əsaslanır.

Süni intellektin tətbiqində elm və mühəndislikdən geniş şəkildə istifadə olunur. Bu sahə insanın sahib olduğu ən dəyərli mülkiyyəti olan intellektin maşınlar tərəfindən dəqiq şəkildə simulyasiya olunması məqsədilə yaradılıb və inkişaf etdirilib. Süni intellekt yaradıldığı gündən bəri müxtəlif optimist və pessimist fikirlərlə qarşılaşsa da, bu gün texnologiyanın inkişafında o mühüm yer tutur.

Problemə fərqli yanaşmalar

Süni intellektin yaradılması probleminə bir çox istiqamətdə yanaşmalar olmuşdur. Bunlardan bir neçəsi aşağıda qeyd olunmuşdur:

Turinq testi və intuitiv yanaşma

Modern kompüterlərin atası sayılan Alan Turinq süni intellekt haqqında ilk fikirlərini 1950-ci ildə "Mind" jurnalında çap edilmiş "Hesablama maşınları və şüur" məqaləsində bildirib. O, həmin məqalədə insan ilə kompüterin arasında gedən testdən danışıb. Belə ki bu testdə bir insan hakim olur və bir insan və bir kompüterlə sual-cavab edir. Hakim nə həmin adamı , nə də kompüteri görə bilir. Turinq deyir ki kompüter o zaman süni intellektə sahib ola biər ki, o hakimi çaşdırsın və hakim onunla adamın yoxsa kompüterin danışdığını başa düşə bilməsin. Bu testə Turinq testi deyilir.

Simvolik yanaşma

Süni intellekt probleminə simvolik yanaşma ilk rəqəmsal maşınların yaranması dövründə yaranıb. Bu yanaşmada problemlərin həllinin tapılmasının uğur və səmərəliyi üçün informasiyanın abstraktlığı vacibdir.

Məntiqi yanaşma

Süni intellekt sisteminin yaradılmasına məntiqi yanaşma modelləşdirilmiş mühakiməyə əsaslanır. Teorik əsas kimi məntiqə əsaslanır.

Orientasiyalı yanaşma

1990-cı illərdə yaranmış yanaşmadır, aqentli-orientasiyalı yanaşma və yaxud intellektual aqentlərdən istifadə edən yanaşma adlanır. Bu yanaşmaya görə intellekt intellektual maşının qabağına qoyulmuş məqsədləri yerinə yetirilməsini hesablayan hissədir. Belə bir maşın ətraf aləmi sensorlarla qavrayan intellektual agent olacaq və onu əhatə edən obyektlərə icraedici mexanizmlərlə təsir edə biləcək.

Tarixi

Süni intellekt ifadəsi ilk dəfə 1956-cı ildə Con Makkarti tərəfindən istifadə olunub. O bu ifadəni işlədərkən süni intellekti "maşınları intellektual etmək elmi və mühəndisliyi" adlandırıb.

İntellektə malik olan maşınlar və digər süni aparatlar barəsində yazılı fikirlərə hələ qədim yunan miflərində rast gəlmək olar. İntellektə malik avtomatlaşdırılmış maşınlar Heron, Əl Cəzirə, Volfqanq von Kempelen, Cabir ibn Həyyan, Parasels və digər ixtiraçılar tərəfindən qədim dövrlərdən bəri hazırlanmışdır. Artıq eramızdan əvvəl 4-cü əsrdə yaşamış Aristotel süni intellektin düşüncəsinin əsasını təşkil edən sillogizm nəticələr nəzəriyyəsinin əsasını qoymuşdur. 1275ci ildə Roman Llull özünün Ars Maqna adlı məntiq aparatını ixtira etmişdir. Ars Maqnaya istifadəçi xristianlıq haqqında öz sualını daxil edir və aparat insanın köməyi olmadan dərhal avtomatik olaraq bu suala cavab tapırdı. Bu aparat müsəlmanları xristianlaşdırmaq məqsədilə yaradılmışdır.

Maşınların təlimi sərbəst şəkildə süni intellekt biliklərinin və onun işləmə proseslərinin alınmasına aiddir. Bu süni intellekt elminin ilk dövrlərindən mərkəzi olmuşdur. 1956-cı ildə Darmund yaz konferansında Rey Solomonoff öz-özünü öyrədə bilən maşının ola biləcəyi haqqında hesabat yazdı və onu "İntuitiv nəticə maşını" adlandırdı. Maşın təliminin iki növü vardır; müəllimsiz və müəllim ilə. Müəllimsiz öyrənmə cisimləri olduğu kimi qavramağa icazə verir. Müəllim ilə öyrənmə isə sinifləndirməyə və reqressiv analizə kömək edir. Sinifləndirmə onun üçün istifadə olunur ki, cismin hansı kateqoriyaya aid olduğu aydınlaşdırılsın. Reqressiv analiz isə ədədi sıralarda giriş ədədlərindən istifadə olunan funksiya tapılması ilə çıxış ədədinin proqnozlaşması üçün istifadə olunur.Təlim prossesi zamanı maşının düzgün cavabları mükafatlandırılır, yalnış cavabları isə cəzalandırılır.

Müasir dövrdəki süni intellektin əsası 1956-cı ildə Dartmut Kollecində keçirilən konferensiyada qoyulmuşdur.

Süni intellektin aşağıdakı tərifləri verilir:

  • Ənənəvi olaraq intellektual hesab olunan insan fəaliyyətinin növ və ya proqram təminatında modelləşdirmə vəzifələri qoyulur və həll olunur.
  • Ənənəvi olaraq insanın prerogativi sayılan funksiyaları (yaradıcı) yerinə yetirmək üçün ağıllı sistemlərin mülkiyyəti. Üstəlik, ağıllı bir sistem, bilikləri belə bir sistemin yaddaşında saxlanılan, müəyyən bir mövzu sahəsinə aid yaradıcı hesab olunan problemləri həll edə biləcək texniki və ya proqram sistemidir. Ağıllı bir sistemin quruluşuna üç əsas blok daxildir — məlumat bazası, həlledici və məlumatların daxil edilməsi üçün xüsusi proqramlar olmadan kompüterlərlə əlaqə yaratmağa imkan verən ağıllı interfeys.
  • Kompüter elmləri və informasiya texnologiyaları sahəsindəki vəzifəsi, kompüter sistemlərinin və digər süni cihazların köməyi ilə ağlabatan düşüncə və hərəkətin yaradılmasıdır.
  • sistemin xarici məlumatları düzgün şərh etmək, bu cür məlumatlardan öyrənmək və çevik uyğunlaşmadan istifadə edərək müəyyən məqsəd və vəzifələrə çatmaq üçün əldə olunan biliklərdən istifadə etmək bacarığıdır.
  • İnsanlar və "maşınlar" üçün ümumi olan xüsusi bir zəka təriflərindən birini aşağıdakı kimi tərtib etmək olar: "Zəka, müəyyən bir mürəkkəblik sinifinin problemlərini həll etmək və bu problemləri həll etmək üçün bir sistemin (ilk növbədə evristik) qabiliyyətidir"

Fəlsəfi mahiyyəti

Süni intellekt nə ilə məşğul olur sualının cavabı tam mənada yoxdur. Hər bir yazıcı süni intellekt haqqında kitab yazarkən bu elmə müəyyən bir aspektdən yaxınlaşır.

Fəlsəfi cəhətdən insan intellektinin təbiəti və mənşəyi sualının cavabı hələ yoxdur. Kompüter "şüurluluğunun" da hər hansı bir həddi yoxdur, lakin süni intellektin yaradılmasına bir sıra hipofizlər verilib, bunlara da Turinq testini və Nyuel-Saymon hipofizini misal göstərmək olar. Ona görə də süni intellekt probleminin qoyulmasına iki cür yaxınlaşmaq olar:

Yuxarıdan aşağıya, semiotik – ekspert sistemlər, biliklər və məntiqi qərarlar bazası, yüksək səviyyəli psiki prosessləri təqlid edən sistemlərin yaradılması, məsələn, düşüncə, danışıq, incəsənət və s.

Aşağıdan yuxarıya, bioloji – biolojik elementlərə əsaslanan intellektləri modelləşdirmək üçün neyron sistemlərinin öyrənilməsi, evolusiya hesablamalarının aparılması, həmçinin neyrokompüter və biokompüterlərin yaradılması.Con Mak-Kartni tərəfindən verilən bu yaxınlaşma süni intellekt elminə daxil deyil,yalnızca məqsədləri birdir.

Əhəmiyyəti və problemləri

Müxtəlif çətin hesablamalarda və digər tapşırıqların həyata keçirilməsində süni intellektin rolu böyükdür. Süni intellekt çox yüksək səviyyədə ixtisaslaşmış sahədir, onun çoxlu sayda sahələri vardır. Çox zaman Sİ-in bir sahəsi digər sahəsi ilə qarşılıqlı əlaqədə olmur. Onun bəzi sahələri isə o dərəcədə inkişafa nail olmuşdur ki, onlar artıq ayrıca bir ixtisas kimi fəaliyyət göstərirlər. İnsan intellektindən daha güclü bir intellektin yaradılması Sİ-in əsas məqsədlərindəndir.

Süni intellekti nəyə aid edilmasi sualina tək cavab yoxdur. Sİ haqqında bir kitab yazan hər bir müəllif, demək olar ki, o elmin nailiyyətlərini nəzərə alaraq, Sİ haqqinda hər hansı bir fikri müəyyən edir.

Fəlsəfə insanin intellektin obrazı və statusu haqqinda məsələni həll etmir. Baxmayaraq ki, Nyuell-Saymon fərziyyəsi, yaxud Türinq testi kimi, bir sıra fərziyyələr irəli sürülmüşdü, kompüterin "ağlabatan" səvviyyəsinə qədər inkişaf etməsinin dəqiq sübutu yoxdur.

Robotexnika

Robotexnika sahəsi və süni intellek elmi bir- biri ilə sıx əlaqədardır. Robotexnikada süni intellektdən istifadə edib intellektual robotların yaradılması süni intellekt elminin yeni bir sahəsini yaradır. İntellektuallıq üzərində cisimləri manipulyasıya etmək , olduğu yeri tapmaq, ətraf aləmi təhlil etmək və hərəkəti planlaşdırmaq üçün işləmək lazımdır. Süni intellekti olan robotlara misal olaraq oyuncaq-robot Pleo, Aibo, Qrio və s. göstərmək olar.

Elmi inkişaf istiqamətləri

Süni intellekt elminin inkişafını iki istiqamətə ayırmaq olar:

İnsan qabiliyyətlərinə ixtisaslaşdırılmış süni intellekt sistemlərinin yaxınlaşmasına əlaqədar olan problemlərin həlli və insan təbiətini reallaşdıran inteqrasiyalar; İnsanlıq problemlərini həll edə bilən artıq yaradılmış süni intellekt sistemlərinə əsaslanan süni intellektin yaradılması. Hal-hazırda süni intellekt sahəsində daha çox fundamental deyil, praktik sahədə bir çox mövzuya maraq var. Süni intellektin yaradılmasına bir çox yanaşmalar istifadə edildi, lakin hələ də mükəmməl süni intellekti heç bir qrup yarada bilməyib.

Mövzuya dair əlavələr

Süni intellekt intellektual maşın yaratmağı, xüsusən yalnız insanlara məxsul olduğu düşünülən yaradıcı fəaliyyətlə məşğul ola bilən intellektual proqram yaratmağı özünə məqsəd götürmüş elm və texnologiyadır. Bu elm həmdə insan intellektinin araşdırılması kimi də başa düşülür.

Süni intellekt bir elm kimi praktik və nəzəri hissələrdən ibarətdir. Praktik cəhətdən "Süni intellekt" problemi bir tərəfdən informatikaya və hesablama riyaziyyatına, digər tərəfdən isə neyrofiziologiyaya və psixologiyaya aid edilir.

"Süni intellekt" haqqında ilk fikirlər mexaniki materealizmin yaranması ilə, Dekartın "Metod haqqında mühakimələr" və Tomas Qobbsun "İnsan təbiəti" əsərlərində öz əksini tapdı.

1943-cü ildə U. Mak Kallok və U. Pitts öz məqalələrində süni neyron sistemi anlayışını təklif etdilər. D. Xebb 1949-cu ildə "Davranış oraqanizasiyası" əsərində neyronların öyrənilməsini əsaslarını göstərdi. Bu fikirlər bir neçə il sonra amerikan neyrofizioloq Frenk Rozenblattı inkişaf etdirdi. O, insan davranışlarını modelləşdirən mexanizm yaratmağı təklif etdi və onu "Perseptron" adlandırdı.

 
RoboCup turniri

Tətbiqi

Bəzi ən məşhur Sİ sistemləri:

Pepper-Yapon şirkəti olan Aldebaran Robotics və Softbank Mobile tərəfindən 2015-ci ildən satışa çıxarılmışdır. Bu humanoid robotun digər robotlardan fərqi odur ki, onun emosiyaları var. Pepper ətraf aləmi 3D kameralar vasitəsi ilə təhlil edə bilir, boyu 1.2 metr, kilosu isə 28 kilodur. O, insanların mimikaları ilə onların əhval-ruhiyyəsini başa düşə bilir. Həmçinin o, öz-özünü öyrədə bilən robotdur və lazım olan cavabları axtarmaq üçün internetə çıxışı var. Pepper hətta onu itələdikdə belə öz müvazinətini saxlaya bilir, insan toxunuşlarını hiss etmək üçün onda sensor qurğuları vardır.

  • Watson — insanin danışığını dərk edən və çox saylı alqoritmlər sahəsində ehtimal axtarış aparmaq kimi, bacarığına malik olan, IBM şirkətinin qabaqcıl inkişaf sistemidir. Öz bacarığını nümayiş etdirmək üçün Watson ABŞ-ın "Jeopardy!" oyununda iştirak etmişdir, harada sistem hər iki oyunda qələbə çalmağı bacarmışdı.[1]
  • Illik RoboCup turnirində, robotların, futbolun sadələşdirilmiş formasinda rəqabətin aparılmasi.
  • Virtual söhbət proqramları, ChatMaster-

Virtual söhbət proqramları insan danışığını təqlid edən, bir və daha çox insanla söhbət edən kompüter proqramıdır. Ilk belə proqramlardan biri 1969-cu ildə Cozef Beyzenbaum tərəfindən yaradılan Eliza proqramı olmuşdur. Belə düşünülür ki, ideal virtual söhbət proqramı Turinq testini keçə biləcək. Chatmaster özü-özünü öyrədə bilən , insanla dialoq apara bilən proqramdır. Dialoq klaviatura ilə aparılır və ekranda əks etdirilir. Dialoq bütün dillərdə və hətta ieroqriflərlə də aparıla bilir. Proqram yalnız yazılmış sözə deyil həmdə mətnin özünə reaksiya verə bilir. Proqramın cavabını nəinki düzəltmək həm də öz istədiyin cavab ilə dəyişdirmək olur.

İstinadlar

  1. ↑ Аверкин А. Н., Гаазе-Рапопорт М. Г., Поспелов Д. А. Толковый словарь по искусственному интеллекту. — М.:Радио и связь, 1992. — 256 с.
  2. Andreas Kaplan; Michael Haenlein (2019) Siri, Siri in my Hand, who’s the Fairest in the Land? On the Interpretations, Illustrations and Implications of Artificial Intelligence, Business Horizons, 62(1)

Ədəbiyyat

  • "Компьютер учится и рассуждает (ч. 1)". Компьютер обретает разум (100 000 nüs.). Москва: Мир. под ред. В. Л. Стефанюка. 1990 [Artificial Intelligence Computer Images]. ISBN 5-03-001277-X (рус.); ISBN 0705409155 (англ.).
  • Девятков В. В. (2001). Системы искусственного интеллекта. Информатика в техническом университете (3000 nüs.). М.: Изд-во МГТУ им. Н. Э. Баумана. Гл. ред. И. Б. Фёдоров. ISBN 5-7038-1727-7.
  • Корсаков С.Н. (2009). Начертание нового способа исследования при помощи машин, сравнивающих идеи (200 nüs.). М.: МИФИ. Под ред. А.С. Михайлова. ISBN 978-5-7262-1108-4.
  • Жданов А.А. (2009). Автономный искусственный интеллект (20 000 nüs.). М.: БИНОМ. Лаборатория знаний.
  • Лорьер Ж.-Л. (1991). Системы искусственного интеллекта (20 000 nüs.). М.: Мир. ISBN 5-03-001408-X.
  • Люгер Дж. Ф. (2005) [Artificial Intelligence: Structures and Strategies for Complex Problem Solving]. Искусственный интеллект: стратегии и методы решения сложных проблем (4-е изд 2000 nüs.). М.: Вильямс. Под ред. Н. Н. Куссуль. ISBN 5-8459-0437-4.
  • Нильсон Н. Искусственный интеллект. — М.: Мир, 1973. — 273 с.
  • Петрунин Ю. Ю., Рязанов М. А., Савельев А. В. Философия искусственного интеллекта в концепциях нейронаук. (Научная монография). — М.: МАКС Пресс, 2010. — ISBN 978-5-317-03251-7.
  • Russell, Stuart J.; Norvig, Peter (2003), Artificial Intelligence: A Modern Approach (2nd), Upper Saddle River, New Jersey: Prentice Hall, ISBN 0-13-790395-2
  • Рассел С., Норвиг П. (2006) [Artificial Intelligence: a Modern Approach]. Искусственный интеллект: современный подход (2-е изд 3000 nüs.). М.: Вильямс. Пер. с англ. и ред. К. А. Птицына. ISBN 5-8459-0887-6.
  • Смолин Д. В. Введение в искусственный интеллект: конспект лекций. М.: ФИЗМАТЛИТ. ISBN 5-9221-0513-2.
  • Хант Э. (1978) [Artificial intelligence]. Искусственный интеллект (17 700 nüs.). М.: Мир. Под ред. В. Л. Стефанюка.
  • Luger, George; Stubblefield, William (2004), Artificial Intelligence: Structures and Strategies for Complex Problem Solving (5th), The Benjamin/Cummings Publishing Company, Inc., səh. 720, ISBN 0-8053-4780-1
  • Nilsson, Nils (1998), Artificial Intelligence: A New Synthesis, Morgan Kaufmann Publishers, ISBN 978-1-55860-467-4
  • Russell, Stuart J.; Norvig, Peter (2003), Artificial Intelligence: A Modern Approach (2nd), Prentice Hall, ISBN 0-13-790395-2
  • Poole, David; Mackworth, Alan; Goebel, Randy (1998), Computational Intelligence: A Logical Approach, New York: Oxford University Press
  • Turing, Alan (October 1950), "Computing Machinery and Intelligence", Mind, LIX (236): 433–460, doi:10.1093/mind/LIX.236.433, ISSN 0026-4423, İstifadə tarixi: 2008-08-18
  • Мередит Бруссард (2020). Искусственный интеллект. Пределы возможного. М.: Альпина нон-фикшн. ISBN 978-5-00139-080-0.

Xarici keçidlər

Təşkilatlar
  • Российская ассоциация искусственного интеллекта
  • Американская ассоциация искусственного интеллекта
Portallar
  • Портал ИИ 2020-05-17 at the Wayback Machine — информация обо всех направлениях искусственного интеллекта
  • Искусственный интеллект 2020-06-17 at the Wayback Machine — биографии, история исследований, популярные объяснения
  • Искусственный интеллект — это просто — материалы и форум по темам, непосредственно связанным с изучением и созданием искусственного интеллекта
  • Forum "Искусственный интеллект"
Məqalələr və tədqiqatlar
  • Искусственный интеллект: в чём загвоздка? 2020-06-08 at the Wayback Machine 3DNews
  • Портал искусственного интеллекта статьи и файлы по нейронным сетям, экспертным системам, генетическим алгоритмам и другим направлениям ИИ
  • Савельев А. В. Internet и нейрокомпьютеры как социотехнологические стратегии искусственного мира, Искусственный интеллект. Часть первая: путь к сверхинтеллекту
  • [2]
  • Европейская комиссия (2019-04-08). "Ethics guidelines for trustworthy AI" (ingilis). İstifadə tarixi: 2019-05-09.
  • Библиотека РАИИ. Статьи, книги, материалы РАИИ Российская ассоциация искусственного интеллекта (1113 пунктов)
Mühazirə kursları
  • Р. В. Шамин. Курс "Машинное обучение и искусственный интеллект в математике и приложениях". НОЦ Математического института им. В. А. Стеклова РАН
Критика
  • А.Соловьев. Ишкушштвенный интеллект
  • А.Соловьев. Искусственный интеллект давно родился[ölü keçid]
 
   

Vikianbarda Süni intellekt ilə əlaqəli mediafayllar var.

Avqust 03, 2021
süni, intellekt, məqalənin, sonunda, mənbə, siyahısı, ancaq, mətndaxili, mənbələr, heç, kifayət, qədər, istifadə, edilmədiyi, üçün, bəzi, məlumatların, mənbəsi, bilinmir, lütfən, mənbələri, uyğun, şəkildə, mətnin, daxilində, yerləşdirərək, məqalənin, təkmilləş. Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var ancaq metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Bu meqale insan mentiqinin masinlarda tetbiqini nezerde tutan elm haqqindadir Eyniadli film ucun Suni intellekt film sehifesine baxin Suni intellekt SI ing artificial intelligence AI insan mentiqini masinlarda tetbiq etmek meqsedi dasiyan riyazi elm SI sahesinde aparilan tedqiqatlar komputer elmleri psixologiya felsefe linqvistika iqtisadiyyat optimizasiya mentiq nezeriyyesi ve bir sira basqa sahelere esaslanir Suni intellektin tetbiqinde elm ve muhendislikden genis sekilde istifade olunur Bu sahe insanin sahib oldugu en deyerli mulkiyyeti olan intellektin masinlar terefinden deqiq sekilde simulyasiya olunmasi meqsedile yaradilib ve inkisaf etdirilib Suni intellekt yaradildigi gunden beri muxtelif optimist ve pessimist fikirlerle qarsilassa da bu gun texnologiyanin inkisafinda o muhum yer tutur Mundericat 1 Probleme ferqli yanasmalar 1 1 Turinq testi ve intuitiv yanasma 1 2 Simvolik yanasma 1 3 Mentiqi yanasma 1 4 Orientasiyali yanasma 2 Tarixi 3 Felsefi mahiyyeti 4 Ehemiyyeti ve problemleri 5 Robotexnika 6 Elmi inkisaf istiqametleri 7 Movzuya dair elaveler 8 Tetbiqi 9 Istinadlar 10 Edebiyyat 11 Xarici kecidlerProbleme ferqli yanasmalar RedakteSuni intellektin yaradilmasi problemine bir cox istiqametde yanasmalar olmusdur Bunlardan bir necesi asagida qeyd olunmusdur Turinq testi ve intuitiv yanasma Redakte Modern komputerlerin atasi sayilan Alan Turinq suni intellekt haqqinda ilk fikirlerini 1950 ci ilde Mind jurnalinda cap edilmis Hesablama masinlari ve suur meqalesinde bildirib O hemin meqalede insan ile komputerin arasinda geden testden danisib Bele ki bu testde bir insan hakim olur ve bir insan ve bir komputerle sual cavab edir Hakim ne hemin adami ne de komputeri gore bilir Turinq deyir ki komputer o zaman suni intellekte sahib ola bier ki o hakimi casdirsin ve hakim onunla adamin yoxsa komputerin danisdigini basa duse bilmesin Bu teste Turinq testi deyilir Simvolik yanasma Redakte Suni intellekt problemine simvolik yanasma ilk reqemsal masinlarin yaranmasi dovrunde yaranib Bu yanasmada problemlerin hellinin tapilmasinin ugur ve semereliyi ucun informasiyanin abstraktligi vacibdir Mentiqi yanasma Redakte Suni intellekt sisteminin yaradilmasina mentiqi yanasma modellesdirilmis muhakimeye esaslanir Teorik esas kimi mentiqe esaslanir Orientasiyali yanasma Redakte 1990 ci illerde yaranmis yanasmadir aqentli orientasiyali yanasma ve yaxud intellektual aqentlerden istifade eden yanasma adlanir Bu yanasmaya gore intellekt intellektual masinin qabagina qoyulmus meqsedleri yerine yetirilmesini hesablayan hissedir Bele bir masin etraf alemi sensorlarla qavrayan intellektual agent olacaq ve onu ehate eden obyektlere icraedici mexanizmlerle tesir ede bilecek Tarixi RedakteSuni intellekt ifadesi ilk defe 1956 ci ilde Con Makkarti terefinden istifade olunub O bu ifadeni islederken suni intellekti masinlari intellektual etmek elmi ve muhendisliyi adlandirib Intellekte malik olan masinlar ve diger suni aparatlar baresinde yazili fikirlere hele qedim yunan miflerinde rast gelmek olar Intellekte malik avtomatlasdirilmis masinlar Heron El Cezire Volfqanq von Kempelen Cabir ibn Heyyan Parasels ve diger ixtiracilar terefinden qedim dovrlerden beri hazirlanmisdir Artiq eramizdan evvel 4 cu esrde yasamis Aristotel suni intellektin dusuncesinin esasini teskil eden sillogizm neticeler nezeriyyesinin esasini qoymusdur 1275ci ilde Roman Llull ozunun Ars Maqna adli mentiq aparatini ixtira etmisdir Ars Maqnaya istifadeci xristianliq haqqinda oz sualini daxil edir ve aparat insanin komeyi olmadan derhal avtomatik olaraq bu suala cavab tapirdi Bu aparat muselmanlari xristianlasdirmaq meqsedile yaradilmisdir Masinlarin telimi serbest sekilde suni intellekt biliklerinin ve onun isleme proseslerinin alinmasina aiddir Bu suni intellekt elminin ilk dovrlerinden merkezi olmusdur 1956 ci ilde Darmund yaz konferansinda Rey Solomonoff oz ozunu oyrede bilen masinin ola bileceyi haqqinda hesabat yazdi ve onu Intuitiv netice masini adlandirdi Masin teliminin iki novu vardir muellimsiz ve muellim ile Muellimsiz oyrenme cisimleri oldugu kimi qavramaga icaze verir Muellim ile oyrenme ise siniflendirmeye ve reqressiv analize komek edir Siniflendirme onun ucun istifade olunur ki cismin hansi kateqoriyaya aid oldugu aydinlasdirilsin Reqressiv analiz ise ededi siralarda giris ededlerinden istifade olunan funksiya tapilmasi ile cixis ededinin proqnozlasmasi ucun istifade olunur Telim prossesi zamani masinin duzgun cavablari mukafatlandirilir yalnis cavablari ise cezalandirilir Muasir dovrdeki suni intellektin esasi 1956 ci ilde Dartmut Kollecinde kecirilen konferensiyada qoyulmusdur Suni intellektin asagidaki terifleri verilir Enenevi olaraq intellektual hesab olunan insan fealiyyetinin nov ve ya proqram teminatinda modellesdirme vezifeleri qoyulur ve hell olunur 1 Enenevi olaraq insanin prerogativi sayilan funksiyalari yaradici yerine yetirmek ucun agilli sistemlerin mulkiyyeti Ustelik agilli bir sistem bilikleri bele bir sistemin yaddasinda saxlanilan mueyyen bir movzu sahesine aid yaradici hesab olunan problemleri hell ede bilecek texniki ve ya proqram sistemidir Agilli bir sistemin qurulusuna uc esas blok daxildir melumat bazasi helledici ve melumatlarin daxil edilmesi ucun xususi proqramlar olmadan komputerlerle elaqe yaratmaga imkan veren agilli interfeys 1 Komputer elmleri ve informasiya texnologiyalari sahesindeki vezifesi komputer sistemlerinin ve diger suni cihazlarin komeyi ile aglabatan dusunce ve hereketin yaradilmasidir 1 sistemin xarici melumatlari duzgun serh etmek bu cur melumatlardan oyrenmek ve cevik uygunlasmadan istifade ederek mueyyen meqsed ve vezifelere catmaq ucun elde olunan biliklerden istifade etmek bacarigidir 2 Insanlar ve masinlar ucun umumi olan xususi bir zeka teriflerinden birini asagidaki kimi tertib etmek olar Zeka mueyyen bir murekkeblik sinifinin problemlerini hell etmek ve bu problemleri hell etmek ucun bir sistemin ilk novbede evristik qabiliyyetidir Felsefi mahiyyeti RedakteSuni intellekt ne ile mesgul olur sualinin cavabi tam menada yoxdur Her bir yazici suni intellekt haqqinda kitab yazarken bu elme mueyyen bir aspektden yaxinlasir Felsefi cehetden insan intellektinin tebieti ve menseyi sualinin cavabi hele yoxdur Komputer suurlulugunun da her hansi bir heddi yoxdur lakin suni intellektin yaradilmasina bir sira hipofizler verilib bunlara da Turinq testini ve Nyuel Saymon hipofizini misal gostermek olar Ona gore de suni intellekt probleminin qoyulmasina iki cur yaxinlasmaq olar Yuxaridan asagiya semiotik ekspert sistemler bilikler ve mentiqi qerarlar bazasi yuksek seviyyeli psiki prosessleri teqlid eden sistemlerin yaradilmasi meselen dusunce danisiq incesenet ve s Asagidan yuxariya bioloji biolojik elementlere esaslanan intellektleri modellesdirmek ucun neyron sistemlerinin oyrenilmesi evolusiya hesablamalarinin aparilmasi hemcinin neyrokomputer ve biokomputerlerin yaradilmasi Con Mak Kartni terefinden verilen bu yaxinlasma suni intellekt elmine daxil deyil yalnizca meqsedleri birdir Ehemiyyeti ve problemleri RedakteMuxtelif cetin hesablamalarda ve diger tapsiriqlarin heyata kecirilmesinde suni intellektin rolu boyukdur Suni intellekt cox yuksek seviyyede ixtisaslasmis sahedir onun coxlu sayda saheleri vardir Cox zaman SI in bir sahesi diger sahesi ile qarsiliqli elaqede olmur Onun bezi saheleri ise o derecede inkisafa nail olmusdur ki onlar artiq ayrica bir ixtisas kimi fealiyyet gosterirler Insan intellektinden daha guclu bir intellektin yaradilmasi SI in esas meqsedlerindendir Suni intellekti neye aid edilmasi sualina tek cavab yoxdur SI haqqinda bir kitab yazan her bir muellif demek olar ki o elmin nailiyyetlerini nezere alaraq SI haqqinda her hansi bir fikri mueyyen edir Felsefe insanin intellektin obrazi ve statusu haqqinda meseleni hell etmir Baxmayaraq ki Nyuell Saymon ferziyyesi yaxud Turinq testi kimi bir sira ferziyyeler ireli surulmusdu komputerin aglabatan sevviyyesine qeder inkisaf etmesinin deqiq subutu yoxdur Robotexnika RedakteRobotexnika sahesi ve suni intellek elmi bir biri ile six elaqedardir Robotexnikada suni intellektden istifade edib intellektual robotlarin yaradilmasi suni intellekt elminin yeni bir sahesini yaradir Intellektualliq uzerinde cisimleri manipulyasiya etmek oldugu yeri tapmaq etraf alemi tehlil etmek ve hereketi planlasdirmaq ucun islemek lazimdir Suni intellekti olan robotlara misal olaraq oyuncaq robot Pleo Aibo Qrio ve s gostermek olar Elmi inkisaf istiqametleri RedakteSuni intellekt elminin inkisafini iki istiqamete ayirmaq olar Insan qabiliyyetlerine ixtisaslasdirilmis suni intellekt sistemlerinin yaxinlasmasina elaqedar olan problemlerin helli ve insan tebietini reallasdiran inteqrasiyalar Insanliq problemlerini hell ede bilen artiq yaradilmis suni intellekt sistemlerine esaslanan suni intellektin yaradilmasi Hal hazirda suni intellekt sahesinde daha cox fundamental deyil praktik sahede bir cox movzuya maraq var Suni intellektin yaradilmasina bir cox yanasmalar istifade edildi lakin hele de mukemmel suni intellekti hec bir qrup yarada bilmeyib Movzuya dair elaveler RedakteSuni intellekt intellektual masin yaratmagi xususen yalniz insanlara mexsul oldugu dusunulen yaradici fealiyyetle mesgul ola bilen intellektual proqram yaratmagi ozune meqsed goturmus elm ve texnologiyadir Bu elm hemde insan intellektinin arasdirilmasi kimi de basa dusulur Suni intellekt bir elm kimi praktik ve nezeri hisselerden ibaretdir Praktik cehetden Suni intellekt problemi bir terefden informatikaya ve hesablama riyaziyyatina diger terefden ise neyrofiziologiyaya ve psixologiyaya aid edilir Suni intellekt haqqinda ilk fikirler mexaniki materealizmin yaranmasi ile Dekartin Metod haqqinda muhakimeler ve Tomas Qobbsun Insan tebieti eserlerinde oz eksini tapdi 1943 cu ilde U Mak Kallok ve U Pitts oz meqalelerinde suni neyron sistemi anlayisini teklif etdiler D Xebb 1949 cu ilde Davranis oraqanizasiyasi eserinde neyronlarin oyrenilmesini esaslarini gosterdi Bu fikirler bir nece il sonra amerikan neyrofizioloq Frenk Rozenblatti inkisaf etdirdi O insan davranislarini modellesdiren mexanizm yaratmagi teklif etdi ve onu Perseptron adlandirdi RoboCup turniriTetbiqi RedakteBezi en meshur SI sistemleri Pepper Yapon sirketi olan Aldebaran Robotics ve Softbank Mobile terefinden 2015 ci ilden satisa cixarilmisdir Bu humanoid robotun diger robotlardan ferqi odur ki onun emosiyalari var Pepper etraf alemi 3D kameralar vasitesi ile tehlil ede bilir boyu 1 2 metr kilosu ise 28 kilodur O insanlarin mimikalari ile onlarin ehval ruhiyyesini basa duse bilir Hemcinin o oz ozunu oyrede bilen robotdur ve lazim olan cavablari axtarmaq ucun internete cixisi var Pepper hetta onu iteledikde bele oz muvazinetini saxlaya bilir insan toxunuslarini hiss etmek ucun onda sensor qurgulari vardir Watson insanin danisigini derk eden ve cox sayli alqoritmler sahesinde ehtimal axtaris aparmaq kimi bacarigina malik olan IBM sirketinin qabaqcil inkisaf sistemidir Oz bacarigini numayis etdirmek ucun Watson ABS in Jeopardy oyununda istirak etmisdir harada sistem her iki oyunda qelebe calmagi bacarmisdi 1 Illik RoboCup turnirinde robotlarin futbolun sadelesdirilmis formasinda reqabetin aparilmasi Virtual sohbet proqramlari ChatMaster Virtual sohbet proqramlari insan danisigini teqlid eden bir ve daha cox insanla sohbet eden komputer proqramidir Ilk bele proqramlardan biri 1969 cu ilde Cozef Beyzenbaum terefinden yaradilan Eliza proqrami olmusdur Bele dusunulur ki ideal virtual sohbet proqrami Turinq testini kece bilecek Chatmaster ozu ozunu oyrede bilen insanla dialoq apara bilen proqramdir Dialoq klaviatura ile aparilir ve ekranda eks etdirilir Dialoq butun dillerde ve hetta ieroqriflerle de aparila bilir Proqram yalniz yazilmis soze deyil hemde metnin ozune reaksiya vere bilir Proqramin cavabini neinki duzeltmek hem de oz istediyin cavab ile deyisdirmek olur Istinadlar RedakteBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir 1 2 3 Averkin A N Gaaze Rapoport M G Pospelov D A Tolkovyj slovar po iskusstvennomu intellektu M Radio i svyaz 1992 256 s Andreas Kaplan Michael Haenlein 2019 Siri Siri in my Hand who s the Fairest in the Land On the Interpretations Illustrations and Implications of Artificial Intelligence Business Horizons 62 1 Edebiyyat Redakte Kompyuter uchitsya i rassuzhdaet ch 1 Kompyuter obretaet razum 100 000 nus Moskva Mir pod red V L Stefanyuka 1990 Artificial Intelligence Computer Images ISBN 5 03 001277 X rus ISBN 0705409155 angl Devyatkov V V 2001 Sistemy iskusstvennogo intellekta Informatika v tehnicheskom universitete 3000 nus M Izd vo MGTU im N E Baumana Gl red I B Fyodorov ISBN 5 7038 1727 7 Korsakov S N 2009 Nachertanie novogo sposoba issledovaniya pri pomoshi mashin sravnivayushih idei 200 nus M MIFI Pod red A S Mihajlova ISBN 978 5 7262 1108 4 Zhdanov A A 2009 Avtonomnyj iskusstvennyj intellekt 20 000 nus M BINOM Laboratoriya znanij Lorer Zh L 1991 Sistemy iskusstvennogo intellekta 20 000 nus M Mir ISBN 5 03 001408 X Lyuger Dzh F 2005 Artificial Intelligence Structures and Strategies for Complex Problem Solving Iskusstvennyj intellekt strategii i metody resheniya slozhnyh problem 4 e izd 2000 nus M Vilyams Pod red N N Kussul ISBN 5 8459 0437 4 Nilson N Iskusstvennyj intellekt M Mir 1973 273 s Petrunin Yu Yu Ryazanov M A Savelev A V Filosofiya iskusstvennogo intellekta v koncepciyah nejronauk Nauchnaya monografiya M MAKS Press 2010 ISBN 978 5 317 03251 7 Russell Stuart J Norvig Peter 2003 Artificial Intelligence A Modern Approach 2nd Upper Saddle River New Jersey Prentice Hall ISBN 0 13 790395 2 Rassel S Norvig P 2006 Artificial Intelligence a Modern Approach Iskusstvennyj intellekt sovremennyj podhod 2 e izd 3000 nus M Vilyams Per s angl i red K A Pticyna ISBN 5 8459 0887 6 Smolin D V Vvedenie v iskusstvennyj intellekt konspekt lekcij M FIZMATLIT ISBN 5 9221 0513 2 Hant E 1978 Artificial intelligence Iskusstvennyj intellekt 17 700 nus M Mir Pod red V L Stefanyuka Luger George Stubblefield William 2004 Artificial Intelligence Structures and Strategies for Complex Problem Solving 5th The Benjamin Cummings Publishing Company Inc seh 720 ISBN 0 8053 4780 1 Nilsson Nils 1998 Artificial Intelligence A New Synthesis Morgan Kaufmann Publishers ISBN 978 1 55860 467 4 Russell Stuart J Norvig Peter 2003 Artificial Intelligence A Modern Approach 2nd Prentice Hall ISBN 0 13 790395 2 Poole David Mackworth Alan Goebel Randy 1998 Computational Intelligence A Logical Approach New York Oxford University Press Turing Alan October 1950 Computing Machinery and Intelligence Mind LIX 236 433 460 doi 10 1093 mind LIX 236 433 ISSN 0026 4423 Istifade tarixi 2008 08 18 Meredit Brussard 2020 Iskusstvennyj intellekt Predely vozmozhnogo M Alpina non fikshn ISBN 978 5 00139 080 0 Xarici kecidler RedakteTeskilatlarRossijskaya associaciya iskusstvennogo intellekta Amerikanskaya associaciya iskusstvennogo intellektaPortallarPortal II Arxivlesdirilib 2020 05 17 at the Wayback Machine informaciya obo vseh napravleniyah iskusstvennogo intellekta Iskusstvennyj intellekt Arxivlesdirilib 2020 06 17 at the Wayback Machine biografii istoriya issledovanij populyarnye obyasneniya Iskusstvennyj intellekt eto prosto materialy i forum po temam neposredstvenno svyazannym s izucheniem i sozdaniem iskusstvennogo intellekta Forum Iskusstvennyj intellekt Meqaleler ve tedqiqatlarBiblioteka materialov Programmy Spisok proektov i grupp po sozdaniyu iskusstvennogo intellekta Iskusstvennyj intellekt v chyom zagvozdka Arxivlesdirilib 2020 06 08 at the Wayback Machine 3DNews Portal iskusstvennogo intellekta stati i fajly po nejronnym setyam ekspertnym sistemam geneticheskim algoritmam i drugim napravleniyam II Savelev A V Internet i nejrokompyutery kak sociotehnologicheskie strategii iskusstvennogo mira Iskusstvennyj intellekt Chast pervaya put k sverhintellektu 2 Evropejskaya komissiya 2019 04 08 Ethics guidelines for trustworthy AI ingilis Istifade tarixi 2019 05 09 Biblioteka RAII Stati knigi materialy RAII Rossijskaya associaciya iskusstvennogo intellekta 1113 punktov Muhazire kurslariR V Shamin Kurs Mashinnoe obuchenie i iskusstvennyj intellekt v matematike i prilozheniyah NOC Matematicheskogo instituta im V A Steklova RANKritikaA Solovev Ishkushshtvennyj intellekt A Solovev Iskusstvennyj intellekt davno rodilsya olu kecid Vikianbarda Suni intellekt ile elaqeli mediafayllar var Menbe https az wikipedia org w index php title Suni intellekt amp oldid 5985490, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.