fbpx
Wikipedia

Börçigin

Avqust 05, 2021

Börçigin, türk-monqol soyu.(Monqolca: Боржигин, Borçigin; çinçə 博爾濟吉特, pinyin: Bó'ěrjìjítè), Çingiz xanın imperial sülaləsinin və onun varislərinin son sülalə adıdır. Börçigin sülaləsinin üzvləri XX əsrə qədər Monqolustanın hakimləri idilər. Sülalənin adı bundan başqa "Altan Uruq" (monqolca: Алтан ураг) yəni "qızıl soy" və Munkak olaraq da bilinir. Əsasən Bodonçarın sülaləsi üçün istifadə olunan Börçigin adı Monqol imperiyası qurulduqdan sonra Kiyat boyundan yalnız Çingiz xan, Cuci Kasar, Kaçiun və Temüge Ocçigin olmaqla 4 qardaşın soyundan gələnlərə Börüçigin deyilməyə başlandı.

Borucigin
Titul Xan
Əcdadı Börte Çina
Mənşəyi Monqolustan
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Sülalə üzvləri uzun bi dövr Asiya Şərqi Avropanın bir çox xalqları arasında hakim sülalə olmuşdur. Bu gün bu sülalənin üzvləri hələ də Daxili Monqolustanda, Monqolustanda, Sintszyanda qalmaqdadır. Monqolustanda soyad qəbulu prosesi keçirilən zaman bir çox nəsil Börçigin soyadını qəbul edərək özünün Çingiz soyundan gəldiyini iddia etməyə başladı. Ümumiyyətlə genetik araşdırmalar sübut edir ki, Çingizin soyu bütün Asiya və Şərqi Avropa boyunca yayılmışdır.

Monqol imperiyası 1300-cü illərdə, boz işarələnmiş ərazilər sonradan Teymurilər dövlətinin ərazisi olmuşdur.

Sülalənin mənşəyi

Sülalənin başlanğıcı Boz Qurdla ( Börteçin) Ağ Maraldan ( Qua Maral) gəlir. "Monqolların gizli tarixi"nə görə, Dobu Mergenin dul arvadı Alan Qua nur vasitəsilə uşağa qalmışdır (orta əsrlərdə bir çox sülalə özünə belə bir sülalə tarixi yazaraq, öz mənşəyini Göylərə bağlamışdır). Bu izdivacdan dünyaya gələn Bodonçor Munxaq sülalənin əsasını qoymuş, onun qardaşları və oğlanları bütün monqol boylarına yayılmışdır. Fəzlullah Rəşidəddinə görə bir çox monqol boylarının əsasını Börçigin sülaləsinin üzvləri qoymuşdur: Barlas, Urud, Manxud, Tayçiut, Çonos, Kiyat və s. İlk monqol xanı Kaydu xan Bodonçor xanın kötüycəsidir. Kaydu xanın nəvələri Kabul xan və Ambaqay xandır (Tayçiut boyunun əsasını qoyan şəxs). Kabul xanın övladları Yesugey xan və Xotula xandır. Temuçin ( Çingiz xan) isə onun nəvəsidir, atası Yesugey xandır. Yesugey xan ilk monqol tayfalarının konfederasiyası olan Xamaq Monqolun başçısı və yaradıcısı olmuşdur. 1206-cı ildə Monqol dövlətinin qurulması ilə Çingiz xanın bütün əmiləri və əmi oğlanları öldü, beləliklə də Börçigin soyunun davamçıları olaraq yalnız Yesugey xanın nəvələri qaldılar.

 
Monqol imperiyası 1400-cü illərdə, vassal dövlətlərlə birgə
Əsas məqalə: Çingizlilər

Monqol imperiyası dövrü

Çingiz xanin yüksəlişi ilə Kiyat klanı içərisində Börçiginlərin əhəmiyyəti daha da artdı. Bu səbəbdən də Börçiginlərlə qohum olan Barlas, Baarin, Manxud və digər boyların da əhəmiyyəti artmağa başladı. Bu kimi klanlar özlərini Çingizlə qohum hesab etsələr də, heç vaxt tam olaraq Çingizin soyu olaraq qəbul edilməmişdirlər. 1335-ci ildə Elxanilər dövlətinin parçalanmasından sonra ilk dəfə Börçiginlərlə yaxın qohum olan və ya onlardan necə nəsil ardıcıl olaraq qız alan sülalələr dövləti idarə etməyə başladı. Bunlara misaq olaraq Sulduz Çobanilərini, Cəlairiləri, Çağatay xanlığındakı və Hindistandakı Barlas sülalələrini, Qızıl Orda və Mərkəzi Asiyadakı Manxud və Onqirad sülalərini, Qərbi Monqolustandakı Oyratları göstərmək olar.

1368-ci ildə, Toqhun Teymurun dövründə Çingiz xanın nəvəsi Xubilay xanın Çində təsis etdiyi Yuan sülaləsi Çinin Minq sülaləsi tərəfindən devrildi. lakin onlar XVII əsrə qədər Monqolustanı Şimali Yuan sülaləsi adı altında idarə etdilər.

Çingiz xanın qardaşları Hasar və Belqutayın soyundan gələnlər də 1380-ci ildə Minq sülaləsinə təslim oldular. 1470-ci ildə Börçigin sülaləsinin bütün xəttləri artıq xeyli zəifləmişdi. Onların Monqolustandakı hakimiyyətləri də böyük xaos içində idi.

Monqol imperiyası dağıldıqdan sonrakı dövr

Qızıl Ordanın dağılmasından sonra Çingizilər hələ də öz hakimiyyətlərini Krım və Kazanda saxlamışdılar. Lakin bu yerlərdə ruslar tərəfindən işğal edildi. Xubilayın soyundan gələnlər isə ata yurdu Monqolustanda hakimiyyətdə olan Ögedey xan və Arıq Bökenin soyundan gələnləri devirərək taxtı ələ keçirdi.. Sonda isə onlar da çinlilərə təslim oldular.

Dayan xanın (1480-1517) dövründə Börçiginlərin gücü az da olsa bərpa edildi. Onun ətrafında 49 monqol klanı birləşdirildi.

1644-cü ildə Çində hakimiyyətə mancur mənşəli Tsin sülaləsi gəldikdən sonra onlar Börçiginlərə qarşı yaxşı münasibət bəsləməyə başladılar. İlk imperatorlar Xorçinin Hasarid Çingizilərindən evlənirdilər. Hətta Tsin imperiyasında yaşayan monqollar arasında köhnə adətlər yenidən canlandı. Klan rəhbəri Ali Lomi 1732-1735-ci illərdə özünün "Börçigin nəslinin tarixi" əsərini yazmışdır. Tsin dövründə XVIII və XIX əsrlər boyunca Börçigin sülaləsinin üzvləri xüsusi hörmətlə qarşılanırdı və zadəgan zümrəsinin xüsusi tərəfini təşkil edirdi. 

Çingizilər

Asiyanın bir çpx yerində Çingizin soyundan gələnlər uzun bir dövr hakimiyyətdə qaldılar və beləliklə də Börçiginlərin müxtəlif qolları yaranmağa başladı. Çingizi termininin Börçigindən əsas fərqi bura Çingiz xana ana nəsli ilə bağlı olanların da daxil edilməsidir. Börçigin sülaləsinə isə yalnız Çingiz xana ata nəsliylə aid olanlar daxil edilə bilər. Bunlara misal olaraq Qızıl Ordanı idarə edən Cuciləri, Çini idarə edən Yuan sülaləsini, İranı idarə edən Elxanilər sülaləsini, Şeybaniləri, Həştərxan xanlığını idarə edən Astraxaniləri və s göstərmək olar. Börçiginlər real güclərini itirdikdən sonra belə psixoloji və mənəvi baxımdan əhalinin beyinlərində çox güclü yer tuturdular və bu düşüncə öz varlığını itirənə qədər tatar dövlətçiliyində hakim rol oynamışdır. Məsələn Mamay xan uzundövr hakimiyyətdə olsa da, heç vaxt rəsmi olaraq xan titulunu qəbul etməmişdir çünki o Çingiz xanın soyundan deyildi.

Çingizi sözü Çingiz xanın geniş işğalları nəticəsində yaranmışdır, bunun nəticəsində Yapon dənizindən Qara dənizə qədərki torpaqları özündə birləşdirən böyük bir imperiya yaradılmışdı.

  • Çingizilik qaydaları və miras məsələləri Çingiz xanın qəbul etdiyi "Böyük Yasa" əsasında tənzimlənirdi.
  • Bir şahzadə o zaman Çingizi hesab oluna bilərdi ki, o Çingiz xanın kişi soyundan gəlsin, sonrakı dövrlərdə belə şəxslər Türklər və Monqollar arasında böyük hörmətə sahib idilər.
  • Çingizi dövlətlər, Çingiz xanın övladları və ardıcıllarının ölümündən sonra imperiyanın dağılması ilə meydana çıxan dövlətlərə deyilir.
  • Çingizi insanlar ifadəsi ilk dəfə monqol ordusu ilə qarşılaşan Avropa xalqları tərəfidnən işlədilmişdir. Belə çağırılan ilk toplum Qızıl Ordalılar olmuşdurlar. Onu Çingiz xanın nəvəsi Batu xan yaradmışdı. Lakin imperiyanın əsas hissəsini Türk-Oğuzlar təşki edirdi, Avropalılar isə oğuzlara yanlış olaraq tatar deyirdilər. Ümumiyyətlə monqollar rəhbər olduqları bütün dövlətlərdə ali rəhbər təbəqənin əsasını təşkil etsələr də, ümumi əhalinin çox az hissəsini təşkil edirdilər.

Hindistanda Böyük Moğol İmperiyasının qurucuları olan Babur və Sultan Hümayun da özlərini Çingizi olaraq görürüdülər, lakin ana nəsliylə Çingizin soyundan olduqlarına görə özlərini heç vaxt Börüçigin adlandIrmamışdırlar. Çingizin soyundan gələn sonuncu hökmdar Seyid Alim xan (1944-cü ildə ölmüşdür) 1911-1920-ci illərdə Buxara əmiri olmuşdur və 1920-ci ildə Qızıl Ordu tərəfindən taxtdan salınmışdır.

Yuan sülaləsi

Çingiz xan 1206-ci ildə Monqol imperiyasını qurdu. onun nəvəsi Xubilay xan kiçik qardaşı Arıq Bökeyi məğlub etdikdən sonra, 1271-ci ildə Çində Yuan sülaləsini qurdu. 1368-ci ildə Toqhon Teymurun hökmdarlığı zamanı Çindən qovulana qədər orada hakimiyyətdə qaldılar. Çindən qovulan Yuan sülaləsi üzvləri Monqolustanda hakimiyyəti ələ aldılar. 1453-cü ildə Oyrat tayfasından Esen Taşi tərəfindən devrilsələr də, 1 ildən sonra yenidən hakimiyyəti ələ aldılar. Dayan xanın dövründə yenidən güclərini bərpa edən Yuan sülaləsi, onun ardıcıllarının dövründə yenidən güclərini itirdilər. Son Yuan hökmdarı Liqden xan 1634-cü ildə öldü. Onun yerinə taxta əyləşən Eyei Xonqor bir il sonra Abaxay xan məğlub olaraq hakimiyyətdən salındı. Lakin Börüçigin sülaləsindən olan bəzi şəxslər Tsin sülaləsinin himayəsi altında bəzi yerlərdə öz muxtar hakimiyyətlərini XX əsrə qədər saxladılar.

 
Navaanneren xan, Börüçigin sülaləsindən rəsmi olaraq xan titulu daşıyan sonuncu şəxs və Setsen (şərqi Monqolustan) xanlığının irsi olaraq 23-cü xanı, 1920-ci illərdə Monqolustanın daxili işlər naziri olmuş, 1937-ci ildə kommunistlər tərəfindən güllələnmişdir.

Müasir dövrümüz

Börçigin sülaləsinin üzvləri öz dövlətlərini çoxdan itirmələrinə baxmayaraq Tzin imperiyası himayəsində yerli hakimiyyətlərini uzun müddət saxladılar. Kommunizmin bu torpaqlarda bərqərar olmasından sonra arıstokratik təbəqəyə qarşı izlənilən siyasət nəticəsində zaman keçdikcə soy keçmişi unutduruldu.

Stalinin göstərişi ilə "böyük təmizləmə" zamanı 30 min monqol "dinə qarşı kompaniya"larda", "aristokratlara qarşı kampanoya"da öldürüldü. Börçigin sülaləsinə daxil olan demək olar ki hami bu kampaniyalar zamanı öldürüldü. XX əsrdə klan strukturu faktiki olaraq öz əhəmiyyətini itirmişdi, lakin hələ də monqollar tərəfindən xüsusi hörmətlə qarşılanır. 1920-ci illərdə kommunist rəhbərliyi klan aidiyyatını bildirən soyadların itifadəsini qadağan etdi. 1997-ci ildə bu qadağa aradan qaldırıldıqda bir çox ailə özlərinin keçmişdəki klan və ya sülalə məlumatlarını artıq itirmişdilər. Lakin bir çox ailələr ən məşhur və sevilən sülalə (klan) adı olan Börçigini özlərinə soyad olaraq götürdülər, halbuki buna heç bir tarixi faktları yox idi. Beləliklə də, günümüz Monqolustanında Börüçigin soyadı aidiyyatdan çox mədəni bir hörmət rəmzi kimi qarşılanır.

Daxili Monqolustanda Börüçigin və ya Kiyat sözləri qəbul edilən Çin soyadları üçün baza olmuşdur. Daxili Monqolustanda ən geniş yayılmış soyad Börçiginin Çin variantı olan Bao (鲍-Börüçigid) və Kiyat sözünün Çin variantı olan Ordos Qi (奇-Qiyat) soyadlarıdır. Genetik araşdırmalar göstərir ki, 16 milyon insan Çingiz xanın soyundan və ya Börçiginin soyundan gəlməkdəduir. Hətta tam sübut olunmamış araşdırmaya görə Həzaralar və Nanaylar ( Hezhelər) birbaşa olaraq Börçigin soyundan gələnlərdir, sadəcə zamanla dillərini və soyköklərini unudaraq assimiliyasiya olmuşlar.

Kiyat adına (klan adı, yer və ya soy adı olaraq) hələ də Qazaxıstanda, Özbəkistanda və Qaraqalpak bölgəsində xeyli sayda rast gəlinir.

Börçiginlərdən olan hakim sülalələr

Sülalənin tanınmış şəxsləri

Monqol Konfederasiyası hökmdarları ( Xamak Monqol)

Monqol imperiyası imperatorları ( xanları)

Çingiz xanın qardaşları

  • Hasar
  • Belgutey
  • Temüge

Xanlıqların hökmdarları

Yuan sülaləsi hökmdarları

Qızıl Orda

 
Hülakü xan Əlamut qalasın mühasirəyə alır.

Elxanilər

Cığatay xanlığı

Monqol imperiyasından sonrakı dövr

Qızıl Orda xanları (1360-1502)

Krım xanlığı (1441-1783)

Kazan xanlığı (1438-1552)

Özbək xanlığı

Qazax xanlığı (1456-1847)

Şimali Yuan sülaləsi

  • Öljei Teymur xan
  • Dayan xan
  • Liqdan xan
  • Ejei xan
Tümed hökmdarı
Xalxa hökmdarı
  • Zanabazar
 
İmperatriça Xiaozhuanq

Tsin sülaləsinin imperatriçaları

Xorçin monqollarındandırlar və soyları Çingiz xanın qatdaşı Kasara dayanır.

  • İmperatriça Dovager Xiaozhuanq
  • İmeratriça Xiaozhuanq
  • İmperatriça Börüçigin

Tsin sülaləsi hakimiyyətə təzə gəldiyi zaman monqol zadəgan təbəqəsinin dəstəyini qazanmaq üçün Çingiz xanın qardaşı Kasarın soyundan gələn Xorçin monqolları ilə evlənir, onları əsas həyat yoldaşları edərək, imperatriça adını verirdilər. Xorçinlər o dövrdəki ən güclü Börçigin sülalə xətti olduqlarına görə Tsin sülaləsindın olan mancurlar onlarla ittifaqa meylli idilər. Bu nigah diplomatiyasının nəticəsində Xorçin Börçiginlərindən 2 imperatriça və 3 imperator anası olmuşdu.

Kraliça Xiaoduanven 1636-cı ildə Tsin sülaləsinin banisi Abaxay xanla evlənmiş, Şahzadə Manjusri adlı qızları olmuşdur. 1643-cü ildə Abaxay xanın ölümündən sonra "ana imperatriça" adlanmağa başladı., öz xeyirxahlığı ilə məşhur idi. Bu səbəbdən də "Məhəbbət imperatriçası" ləqəbini qazanmışdı. 1649-cu ildə, Şunshinin hələ 6 yaşı olarkən vəfat etdi.

İmperatriça Xiaozhuanq (Bumbutay) Tsin sülaləsinin anası hesab olunur. O, Abaxay xanın arvadı və İmperatriça Xiaoduanın qardaşı qızı idi. 1688-ci ilə qədər yaşadı, 1661-ci ilə qədər imperator olan oğlu Şunshi və nəvəsi İmperator Kangxiyə dövləti idarə olunmasında ölənə qədər yardım etdi.

XX əsrə qədər Çini idarə edən Tsin sülaləsinin "anasi" Çingiz xanın soyundan gəlirdi. İmperatriça Xiaozhuanq İmperatriça Cixidən fərqli olaraq siyasətlə çox maraqlanan deyildi, lakin ehtiyac olduğu zamanlarda siyasətə də müdaxilə edirdi.

Gallery

Soy ağacı

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Börte Çina
(Boz ləkəli Qurd)
 
Goa Maral
(Ağ Maral)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Monqolların gizli tarixinə görə
 
 
 
 
 
Bataçi xan
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Tamaça
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Horiçar-Mergen
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
A'ucan-Boro'ul
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Sali-Haça'u
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yeke-Nidun
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Semsoçi
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Harçu
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Borcigindai-Mergan
 
Mangholcin-ho'a
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Borohcin-ho'a
 
Toroholcin
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Duva-Sohor
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Dobun Mergen
 
Alan Ho'a
 
"Nur"
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bodonçor
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kabiçi Bahadur
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Menen Tudun
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kaçi Külük
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Haidu
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Baişinghor-Dohşin
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Tambinai-Seçen
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Kabul Han
 
Ambagai
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bartan Bahadur
 
Kutla xan
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yesugey bahadur
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Çingiz xan
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 


İstinadlar

  1. ↑ Caroline Humphrey, David Sneath The end of Nomadism?, p.27
  2. The Secret History of the Mongols, Ch.1 $17
  3. Herbert Franke, Denis Twitchett, John King Fairbank The Cambridge History of China: Alien regimes and border states, 907-1368, p.330
  4. Kahn, Paul. The Secret History of the Mongols, p. 10.
  5. ↑ C. P. Atwood-Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire, p.45
  6. Peter C. Perdue China marches west, p.487
  7. Pamela Kyle Crossley A Translucent Mirror, p.213
  8. Russia and the Golden Horde: The Mongol Impact on Medieval Russian History (Chapter VIII) by Charles J. Halperin, Indiana University Press, 1985 ISBN 0-253-20445-3, ISBN 978-0-253-20445-5
  9. Ann Heirman, Stephan Peter Bumbacher The spread of Buddhism, p.395
  10. David Sneath Changing Inner Mongolia: pastoral Mongolian society and the Chinese state, p.21
  11. Wada Sei did pioneer work on this field, and Honda Minobu and Okada Hidehiro modified it, using newly discovered Persian (Timurid) records and Mongol chronicles.
  12. Caroline Humphrey, David Sneath The end of Nomadism?, p.28
  13. Jack Weatherford Genghis Khan, p.XV
  14. , Mongolia Today, 2007-06-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib
  15. Magnier, Mark (October 23, 2004). "Identity Issues in Mongolia". Los Angeles Times.
  16. Carole Pegg Mongolian music, dance, & oral narrative, p.22
  17. Genetic legacy of the Mongols, American journal of Human genetics 72. p. 717-721
  18. According to H.H.Howorth, Mamai used the clan name Kiyad which is near to Genghisid lineage. However, he was not direct descendant of Genghis Khan, The History of the Mongols, part.II, D.II, p.190

Mənbə

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

   Soylarla əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın.

Avqust 05, 2021
börçigin, türk, monqol, soyu, monqolca, Боржигин, borçigin, çinçə, 博爾濟吉特, pinyin, ěrjìjítè, çingiz, xanın, imperial, sülaləsinin, onun, varislərinin, sülalə, adıdır, sülaləsinin, üzvləri, əsrə, qədər, monqolustanın, hakimləri, idilər, sülalənin, adı, bundan, b. Borcigin turk monqol soyu Monqolca Borzhigin Borcigin cince 博爾濟吉特 pinyin Bo erjijite Cingiz xanin imperial sulalesinin ve onun varislerinin son sulale adidir Borcigin sulalesinin uzvleri XX esre qeder Monqolustanin hakimleri idiler Sulalenin adi bundan basqa Altan Uruq monqolca Altan urag yeni qizil soy ve Munkak olaraq da bilinir Esasen Bodoncarin sulalesi ucun istifade olunan Borcigin adi Monqol imperiyasi qurulduqdan sonra Kiyat boyundan yalniz Cingiz xan Cuci Kasar Kaciun ve Temuge Occigin olmaqla 4 qardasin soyundan gelenlere Borucigin deyilmeye baslandi BoruciginTitul XanEcdadi Borte CinaMenseyi Monqolustan Vikianbarda elaqeli mediafayllarMonqol imperiyasi 1207 ci ilde Sulale uzvleri uzun bi dovr Asiya Serqi Avropanin bir cox xalqlari arasinda hakim sulale olmusdur Bu gun bu sulalenin uzvleri hele de Daxili Monqolustanda Monqolustanda Sintszyanda qalmaqdadir Monqolustanda soyad qebulu prosesi kecirilen zaman bir cox nesil Borcigin soyadini qebul ederek ozunun Cingiz soyundan geldiyini iddia etmeye basladi 1 Umumiyyetle genetik arasdirmalar subut edir ki Cingizin soyu butun Asiya ve Serqi Avropa boyunca yayilmisdir 1 Monqol imperiyasi 1300 cu illerde boz isarelenmis eraziler sonradan Teymuriler dovletinin erazisi olmusdur Mundericat 1 Sulalenin menseyi 2 Monqol imperiyasi dovru 3 Monqol imperiyasi dagildiqdan sonraki dovr 4 Cingiziler 5 Yuan sulalesi 6 Muasir dovrumuz 7 Borciginlerden olan hakim sulaleler 8 Sulalenin taninmis sexsleri 8 1 Monqol Konfederasiyasi hokmdarlari Xamak Monqol 8 2 Monqol imperiyasi imperatorlari xanlari 8 3 Cingiz xanin qardaslari 8 4 Xanliqlarin hokmdarlari 8 4 1 Yuan sulalesi hokmdarlari 8 4 2 Qizil Orda 8 4 3 Elxaniler 8 4 4 Cigatay xanligi 8 5 Monqol imperiyasindan sonraki dovr 8 5 1 Qizil Orda xanlari 1360 1502 8 5 2 Krim xanligi 1441 1783 8 5 3 Kazan xanligi 1438 1552 8 5 4 Ozbek xanligi 8 5 5 Qazax xanligi 1456 1847 8 5 6 Simali Yuan sulalesi 8 5 6 1 Tumed hokmdari 8 5 6 2 Xalxa hokmdari 8 5 7 Tsin sulalesinin imperatricalari 9 Gallery 10 Soy agaci 11 Istinadlar 12 Menbe 13 Hemcinin bax 14 Xarici kecidlerSulalenin menseyi RedakteSulalenin baslangici Boz Qurdla Bortecin Ag Maraldan Qua Maral gelir 2 Monqollarin gizli tarixi ne gore Dobu Mergenin dul arvadi Alan Qua nur vasitesile usaga qalmisdir orta esrlerde bir cox sulale ozune bele bir sulale tarixi yazaraq oz menseyini Goylere baglamisdir Bu izdivacdan dunyaya gelen Bodoncor Munxaq sulalenin esasini qoymus onun qardaslari ve oglanlari butun monqol boylarina yayilmisdir 3 Fezlullah Resideddine gore bir cox monqol boylarinin esasini Borcigin sulalesinin uzvleri qoymusdur Barlas Urud Manxud Tayciut Conos Kiyat ve s 4 Ilk monqol xani Kaydu xan Bodoncor xanin kotuycesidir Kaydu xanin neveleri Kabul xan ve Ambaqay xandir Tayciut boyunun esasini qoyan sexs Kabul xanin ovladlari Yesugey xan ve Xotula xandir Temucin Cingiz xan ise onun nevesidir atasi Yesugey xandir Yesugey xan ilk monqol tayfalarinin konfederasiyasi olan Xamaq Monqolun bascisi ve yaradicisi olmusdur 1206 ci ilde Monqol dovletinin qurulmasi ile Cingiz xanin butun emileri ve emi oglanlari oldu belelikle de Borcigin soyunun davamcilari olaraq yalniz Yesugey xanin neveleri qaldilar Monqol imperiyasi 1400 cu illerde vassal dovletlerle birge Esas meqale CingizlilerBodoncor munxaq Kaydu xan Ambaqay xan Kabul xaqan Kutula xaqan Bartan bahadur Yesugey bahadur Cingiz xanMonqol imperiyasi dovru RedakteCingiz xanin yukselisi ile Kiyat klani icerisinde Borciginlerin ehemiyyeti daha da artdi 5 Bu sebebden de Borciginlerle qohum olan Barlas Baarin Manxud ve diger boylarin da ehemiyyeti artmaga basladi Bu kimi klanlar ozlerini Cingizle qohum hesab etseler de hec vaxt tam olaraq Cingizin soyu olaraq qebul edilmemisdirler 1335 ci ilde Elxaniler dovletinin parcalanmasindan sonra ilk defe Borciginlerle yaxin qohum olan ve ya onlardan nece nesil ardicil olaraq qiz alan sulaleler dovleti idare etmeye basladi Bunlara misaq olaraq Sulduz Cobanilerini Celairileri Cagatay xanligindaki ve Hindistandaki Barlas sulalelerini Qizil Orda ve Merkezi Asiyadaki Manxud ve Onqirad sulalerini Qerbi Monqolustandaki Oyratlari gostermek olar 1368 ci ilde Toqhun Teymurun dovrunde Cingiz xanin nevesi Xubilay xanin Cinde tesis etdiyi Yuan sulalesi Cinin Minq sulalesi terefinden devrildi lakin onlar XVII esre qeder Monqolustani Simali Yuan sulalesi adi altinda idare etdiler Cingiz xanin qardaslari Hasar ve Belqutayin soyundan gelenler de 1380 ci ilde Minq sulalesine teslim oldular 1470 ci ilde Borcigin sulalesinin butun xettleri artiq xeyli zeiflemisdi Onlarin Monqolustandaki hakimiyyetleri de boyuk xaos icinde idi Monqol imperiyasi dagildiqdan sonraki dovr RedakteQizil Ordanin dagilmasindan sonra Cingiziler hele de oz hakimiyyetlerini Krim ve Kazanda saxlamisdilar Lakin bu yerlerde ruslar terefinden isgal edildi Xubilayin soyundan gelenler ise ata yurdu Monqolustanda hakimiyyetde olan Ogedey xan ve Ariq Bokenin soyundan gelenleri devirerek taxti ele kecirdi Sonda ise onlar da cinlilere teslim oldular Dayan xanin 1480 1517 dovrunde Borciginlerin gucu az da olsa berpa edildi Onun etrafinda 49 monqol klani birlesdirildi 1644 cu ilde Cinde hakimiyyete mancur menseli Tsin sulalesi geldikden sonra onlar Borciginlere qarsi yaxsi munasibet beslemeye basladilar Ilk imperatorlar Xorcinin Hasarid Cingizilerinden evlenirdiler Hetta Tsin imperiyasinda yasayan monqollar arasinda kohne adetler yeniden canlandi Klan rehberi Ali Lomi 1732 1735 ci illerde ozunun Borcigin neslinin tarixi eserini yazmisdir 6 Tsin dovrunde XVIII ve XIX esrler boyunca Borcigin sulalesinin uzvleri xususi hormetle qarsilanirdi ve zadegan zumresinin xususi terefini teskil edirdi 7 Cingiziler RedakteAsiyanin bir cpx yerinde Cingizin soyundan gelenler uzun bir dovr hakimiyyetde qaldilar ve belelikle de Borciginlerin muxtelif qollari yaranmaga basladi Cingizi termininin Borciginden esas ferqi bura Cingiz xana ana nesli ile bagli olanlarin da daxil edilmesidir Borcigin sulalesine ise yalniz Cingiz xana ata nesliyle aid olanlar daxil edile biler Bunlara misal olaraq Qizil Ordani idare eden Cucileri Cini idare eden Yuan sulalesini Irani idare eden Elxaniler sulalesini Seybanileri Hesterxan xanligini idare eden Astraxanileri ve s gostermek olar Borciginler real guclerini itirdikden sonra bele psixoloji ve menevi baximdan ehalinin beyinlerinde cox guclu yer tuturdular ve bu dusunce oz varligini itirene qeder tatar dovletciliyinde hakim rol oynamisdir Meselen Mamay xan uzundovr hakimiyyetde olsa da hec vaxt resmi olaraq xan titulunu qebul etmemisdir cunki o Cingiz xanin soyundan deyildi Cingizi sozu Cingiz xanin genis isgallari neticesinde yaranmisdir bunun neticesinde Yapon denizinden Qara denize qederki torpaqlari ozunde birlesdiren boyuk bir imperiya yaradilmisdi Cingizilik qaydalari ve miras meseleleri Cingiz xanin qebul etdiyi Boyuk Yasa esasinda tenzimlenirdi 8 Bir sahzade o zaman Cingizi hesab oluna bilerdi ki o Cingiz xanin kisi soyundan gelsin sonraki dovrlerde bele sexsler Turkler ve Monqollar arasinda boyuk hormete sahib idiler Cingizi dovletler Cingiz xanin ovladlari ve ardicillarinin olumunden sonra imperiyanin dagilmasi ile meydana cixan dovletlere deyilir Cingizi insanlar ifadesi ilk defe monqol ordusu ile qarsilasan Avropa xalqlari terefidnen isledilmisdir Bele cagirilan ilk toplum Qizil Ordalilar olmusdurlar Onu Cingiz xanin nevesi Batu xan yaradmisdi Lakin imperiyanin esas hissesini Turk Oguzlar teski edirdi Avropalilar ise oguzlara yanlis olaraq tatar deyirdiler Umumiyyetle monqollar rehber olduqlari butun dovletlerde ali rehber tebeqenin esasini teskil etseler de umumi ehalinin cox az hissesini teskil edirdiler Hindistanda Boyuk Mogol Imperiyasinin quruculari olan Babur ve Sultan Humayun da ozlerini Cingizi olaraq goruruduler lakin ana nesliyle Cingizin soyundan olduqlarina gore ozlerini hec vaxt Borucigin adlandIrmamisdirlar Cingizin soyundan gelen sonuncu hokmdar Seyid Alim xan 1944 cu ilde olmusdur 1911 1920 ci illerde Buxara emiri olmusdur ve 1920 ci ilde Qizil Ordu terefinden taxtdan salinmisdir Yuan sulalesi RedakteCingiz xan 1206 ci ilde Monqol imperiyasini qurdu onun nevesi Xubilay xan kicik qardasi Ariq Bokeyi meglub etdikden sonra 1271 ci ilde Cinde Yuan sulalesini qurdu 1368 ci ilde Toqhon Teymurun hokmdarligi zamani Cinden qovulana qeder orada hakimiyyetde qaldilar Cinden qovulan Yuan sulalesi uzvleri Monqolustanda hakimiyyeti ele aldilar 1453 cu ilde Oyrat tayfasindan Esen Tasi terefinden devrilseler de 1 ilden sonra yeniden hakimiyyeti ele aldilar Dayan xanin dovrunde yeniden guclerini berpa eden Yuan sulalesi onun ardicillarinin dovrunde yeniden guclerini itirdiler Son Yuan hokmdari Liqden xan 1634 cu ilde oldu 9 Onun yerine taxta eylesen Eyei Xonqor bir il sonra Abaxay xan meglub olaraq hakimiyyetden salindi Lakin Borucigin sulalesinden olan bezi sexsler Tsin sulalesinin himayesi altinda bezi yerlerde oz muxtar hakimiyyetlerini XX esre qeder saxladilar 10 11 Navaanneren xan Borucigin sulalesinden resmi olaraq xan titulu dasiyan sonuncu sexs ve Setsen serqi Monqolustan xanliginin irsi olaraq 23 cu xani 1920 ci illerde Monqolustanin daxili isler naziri olmus 1937 ci ilde kommunistler terefinden gullelenmisdir Muasir dovrumuz RedakteBorcigin sulalesinin uzvleri oz dovletlerini coxdan itirmelerine baxmayaraq Tzin imperiyasi himayesinde yerli hakimiyyetlerini uzun muddet saxladilar Kommunizmin bu torpaqlarda berqerar olmasindan sonra aristokratik tebeqeye qarsi izlenilen siyaset neticesinde zaman kecdikce soy kecmisi unutduruldu 12 Stalinin gosterisi ile boyuk temizleme zamani 30 min monqol dine qarsi kompaniya larda aristokratlara qarsi kampanoya da olduruldu 13 Borcigin sulalesine daxil olan demek olar ki hami bu kampaniyalar zamani olduruldu XX esrde klan strukturu faktiki olaraq oz ehemiyyetini itirmisdi lakin hele de monqollar terefinden xususi hormetle qarsilanir 1920 ci illerde kommunist rehberliyi klan aidiyyatini bildiren soyadlarin itifadesini qadagan etdi 1997 ci ilde bu qadaga aradan qaldirildiqda bir cox aile ozlerinin kecmisdeki klan ve ya sulale melumatlarini artiq itirmisdiler Lakin bir cox aileler en meshur ve sevilen sulale klan adi olan Borcigini ozlerine soyad olaraq goturduler halbuki buna hec bir tarixi faktlari yox idi Belelikle de gunumuz Monqolustaninda Borucigin soyadi aidiyyatdan cox medeni bir hormet remzi kimi qarsilanir 14 15 16 Daxili Monqolustanda Borucigin ve ya Kiyat sozleri qebul edilen Cin soyadlari ucun baza olmusdur 5 Daxili Monqolustanda en genis yayilmis soyad Borciginin Cin varianti olan Bao 鲍 Borucigid ve Kiyat sozunun Cin varianti olan Ordos Qi 奇 Qiyat soyadlaridir Genetik arasdirmalar gosterir ki 16 milyon insan Cingiz xanin soyundan ve ya Borciginin soyundan gelmekdeduir Hetta tam subut olunmamis arasdirmaya gore Hezaralar ve Nanaylar Hezheler birbasa olaraq Borcigin soyundan gelenlerdir sadece zamanla dillerini ve soykoklerini unudaraq assimiliyasiya olmuslar 17 Kiyat adina klan adi yer ve ya soy adi olaraq hele de Qazaxistanda Ozbekistanda ve Qaraqalpak bolgesinde xeyli sayda rast gelinir Borciginlerden olan hakim sulaleler RedakteMonqol imperiyasi Bati xan taxtindaQizil Orda Kazan xanligi Qasim xanligi Seybaniler Ozbek xanligi Qazax xanligi Manqitlar Xive xanligi Seyid Alim xan 1911 ci il renglendirilmis foto Buxara xanligi Geraylar Krim xanligi Hesterxan xanligi Cagatay xanligi Yuan sulalesi Elxaniler sulalesi Simali Yuan sulalesiSulalenin taninmis sexsleri RedakteMonqol Konfederasiyasi hokmdarlari Xamak Monqol Redakte Kaydu xan Kabul xan Yesugey BahadurMonqol imperiyasi imperatorlari xanlari Redakte Cingiz xan Toluy xan Ogedey xan Guyuk xan Munke xanCingiz xanin qardaslari Redakte Hasar Belgutey Temuge Cuci xanin oglu Berke xan Xanliqlarin hokmdarlari Redakte Yuan sulalesi hokmdarlari Redakte Xubilay xan Temur xan Toqhon TeymurQizil Orda Redakte Cuci xan Orda xan Bati xan Berke xan Seyban xan Toxta xan Ozbek xan Hulaku xan Elamut qalasin muhasireye alir Elxaniler Redakte Hulaku xan Abaqa xan Qazan xanCigatay xanligi Redakte Cigatay xan Kaydu xan Duva xan Esen Buga xan Kebek xan Tarmasirin xan Teymuriler dovleti Boyuk Mogol ImperiyasiMonqol imperiyasindan sonraki dovr Redakte Qizil Orda xanlari 1360 1502 Redakte Urus xan Toxtamis xan Mamay xan 18 Uluq MehemmedKrim xanligi 1441 1783 Redakte I Mengli GerayKazan xanligi 1438 1552 Redakte Uluq MehemmedOzbek xanligi Redakte Mehemmed Seybani Ebulqazi Bahadir xan Seyid Alim xanQazax xanligi 1456 1847 Redakte Canibey xanSimali Yuan sulalesi Redakte Oljei Teymur xan Dayan xan Liqdan xan Ejei xanTumed hokmdari Redakte Altan xanXalxa hokmdari Redakte Zanabazar Imperatrica Xiaozhuanq Tsin sulalesinin imperatricalari Redakte Xorcin monqollarindandirlar ve soylari Cingiz xanin qatdasi Kasara dayanir Imperatrica Dovager Xiaozhuanq Imeratrica Xiaozhuanq Imperatrica BoruciginTsin sulalesi hakimiyyete teze geldiyi zaman monqol zadegan tebeqesinin desteyini qazanmaq ucun Cingiz xanin qardasi Kasarin soyundan gelen Xorcin monqollari ile evlenir onlari esas heyat yoldaslari ederek imperatrica adini verirdiler Xorcinler o dovrdeki en guclu Borcigin sulale xetti olduqlarina gore Tsin sulalesindin olan mancurlar onlarla ittifaqa meylli idiler Bu nigah diplomatiyasinin neticesinde Xorcin Borciginlerinden 2 imperatrica ve 3 imperator anasi olmusdu Kralica Xiaoduanven 1636 ci ilde Tsin sulalesinin banisi Abaxay xanla evlenmis Sahzade Manjusri adli qizlari olmusdur 1643 cu ilde Abaxay xanin olumunden sonra ana imperatrica adlanmaga basladi oz xeyirxahligi ile meshur idi Bu sebebden de Mehebbet imperatricasi leqebini qazanmisdi 1649 cu ilde Sunshinin hele 6 yasi olarken vefat etdi Imperatrica Xiaozhuanq Bumbutay Tsin sulalesinin anasi hesab olunur O Abaxay xanin arvadi ve Imperatrica Xiaoduanin qardasi qizi idi 1688 ci ile qeder yasadi 1661 ci ile qeder imperator olan oglu Sunshi ve nevesi Imperator Kangxiye dovleti idare olunmasinda olene qeder yardim etdi XX esre qeder Cini idare eden Tsin sulalesinin anasi Cingiz xanin soyundan gelirdi Imperatrica Xiaozhuanq Imperatrica Cixiden ferqli olaraq siyasetle cox maraqlanan deyildi lakin ehtiyac oldugu zamanlarda siyasete de mudaxile edirdi Gallery Redakte Cingiz xan Ogedey xan Tuli heyat yoldasi Sorkokteni Begi ile birlikde I Mengli Geray II Beyazidin huzurunda Altan xan Imperatrica Xiaozhuanq Toxtamis xan MoskvadaSoy agaci Redakte Borte Cina Boz lekeli Qurd Goa Maral Ag Maral Monqollarin gizli tarixine gore Bataci xan Tamaca Horicar Mergen A ucan Boro ul Sali Haca u Yeke Nidun Semsoci Harcu Borcigindai Mergan Mangholcin ho a Borohcin ho a Toroholcin Duva Sohor Dobun Mergen Alan Ho a Nur Bodoncor Kabici Bahadur Menen Tudun Kaci Kuluk Haidu Baisinghor Dohsin Tambinai Secen Kabul Han Ambagai Bartan Bahadur Kutla xan Yesugey bahadur Cingiz xan Istinadlar Redakte 1 2 Caroline Humphrey David Sneath The end of Nomadism p 27 The Secret History of the Mongols Ch 1 17 Herbert Franke Denis Twitchett John King Fairbank The Cambridge History of China Alien regimes and border states 907 1368 p 330 Kahn Paul The Secret History of the Mongols p 10 1 2 C P Atwood Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire p 45 Peter C Perdue China marches west p 487 Pamela Kyle Crossley A Translucent Mirror p 213 Russia and the Golden Horde The Mongol Impact on Medieval Russian History Chapter VIII by Charles J Halperin Indiana University Press 1985 ISBN 0 253 20445 3 ISBN 978 0 253 20445 5 Ann Heirman Stephan Peter Bumbacher The spread of Buddhism p 395 David Sneath Changing Inner Mongolia pastoral Mongolian society and the Chinese state p 21 Wada Sei did pioneer work on this field and Honda Minobu and Okada Hidehiro modified it using newly discovered Persian Timurid records and Mongol chronicles Caroline Humphrey David Sneath The end of Nomadism p 28 Jack Weatherford Genghis Khan p XV In Search of Sacred Names Mongolia Today 2007 06 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Magnier Mark October 23 2004 Identity Issues in Mongolia Los Angeles Times Carole Pegg Mongolian music dance amp oral narrative p 22 Genetic legacy of the Mongols American journal of Human genetics 72 p 717 721 According to H H Howorth Mamai used the clan name Kiyad which is near to Genghisid lineage However he was not direct descendant of Genghis Khan The History of the Mongols part II D II p 190Menbe RedakteHemcinin bax RedakteCingiz xanXarici kecidler Redakte Soylarla elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin Menbe https az wikipedia org w index php title Borcigin amp oldid 5970418, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.