Arsak və ya Arsax – Azərbaycan ərazisində türk tayfalarına məxsus qədim toponimdir. “Arsak” sözü qədim türk tayfası olan sakların adı ilə bağlıdır və “igid sak”, “ər sak”, “sak kişisi” mənalarını verir. M.ö. II yüzildən etibarən indiki Qarabağ ərazisi və ondan cənubda olan bəzi ərazilər Arsak adlanırdı. Sonradan Qarabağ toponiminin işlədilməsi Arsak sözünü sıxışdırmışdır. Lakin, hələ də Qarabağ sözü ilə paralel olaraq işlədilməkdədir. Alban dövlətinin süqutundan sonra patriarxlığın mərkəzi Arsaka keçir. Mənbələrdə Arsak "möhkəmləndirilmiş vilayət", "möhkəm ölkə" adlanırdı. İlk orta yüzilliklərdə erməni (hay) tarixçilərinin əsərlərində bu söz Artsax kimi verilib. Türkcə izah olunduğu halda, bu söz nə qədim, nə də müasir erməni dilində heç bir məna vermir.
Arsax (antik mənbələrdə Orxistana) vilayəti sağ sahil Albaniyasının (Hazırda Qarabağın dağlıq hissəsi və Mil düzü) əyalətlərindən biri idi. "Erməni coğrafiyası"na görə bu əyalət öz növbəsində 12 kiçik inzibati vahidə bölünürdü. Arsax əhalisini albanlar, qarqarlar, hunlar, xəzərlər, barsillər təşkil edirdi.
"Arsak" sözünün etimologiyası
Söz qədim türk sözüdür. Etimologiyası "Ar" qədim türk dilində işlədilən bir kəlmədir ki, indi də Azərbaycan türkçəsi ilə yanaşı, digər türk dillərində də "ər" formasında işlədilməkdədir. Sak isə qədim türk mənşəli tayfadır və bu tayfanın bir qolunun Azərbaycanda yaşadığı tarixdən məlumdur.
Tarixi və müasir Arbun, Orkun, (Orxon çayı), Krun, Karun, Əsgəran, Şabran (Sabran) və s. yer-yurd adları as aklarla (sak) bağlı olmaqla yanaşı, Ərsak anlayışını da əks etdirir. Deyilənlərdən aydın olur ki, Ərsak sözü Ərsarı, Ərtoğrul, Ərdahan, Ərdəbil, Əraz (Araz), Ərzurum, Ərak (Ərax) və s. sözlərin əvvəlkindən ər ilə həm mənşə, həm də mənaca bir kökdən ibarət olmaqla yanaşı, sırf türkmənşəli sözdür. Aydındır ki, Qafqaza soxulmuş yadellilərin “Ər asak”dan yaranmış Ərsak (Arsak) - Ağ as ərlərin (oğuzların) yeri Qarabağ torpağına və bu adla bağlı digər ünvanlara sahib olmağa nə tarixi, nə də mənəvi cəhətdən hüququ çatmır.
Beləliklə, "Arsak" qədim türkcədə ər saklarin vətəni anlamındadır. Hazırda erməni tarixçiləri qədim yunan dili vasitəsi ilə toponimi izah etməyə çalışsalar da, burada tarix boyu yunan mənşəli tayfaların yaşamadığı məlumdur və onların irəli sürdüyü fikir tamamilə yanlışdır.
VIII əsrin əvvəllərindən etibarən Albaniya katalikosluğunun yerləşdiyi ərazi-Qarabağın dağlıq hissəsi knyazlıq, hökmranlıq mənasında "Arşax" və ya "Arsax" adlanmışdır. Bu isə təsadüfi deyil, çünki Albaniyada I əsrin ortalarında hakimiyyətə gəlmiş çar I Vaçaqanın nəslindən olan Arşakilər sülaləsinin hökmdarları "arşax", VI əsrdən VIII əsrin əvvəlinədək hakimiyyətdə olmuş Mehranilər sülaləsinin hökmdarları isə arşax "aranşax" adlanmışdır. 1261-ci ildə monqol-tatar işğalğıları tərəfindən İranın Qəzvin şəhərində qətlə yetirilmiş Həsən Cəlal Dövləni oğlu knyaz Atabəy gətirib Qandsazar monastrında dəfn etmişdir. Bu monastır 1511-ci ildən 1836-cı ilədək, yəni Rusiya Sinodunun rəsmi qərarı ilə Alban kilsəsi ləğv edilənədək diofizit alban xristianlarının iqamətgahı olmuşdur. Həsən Cəlalın nəslindən olan bir çox alban katalikosları bu monastır kompleksinin ərazisində dəfn olunmuşlar. Hündür qala divarları ilə əhatə olunmuş Qəncəsər kompleksinə alban xristian memarlığı üslubunda inşa edilmiş baş kilsə, ona bitişik dörd mailli dam örtüyündə rotonda yüksələn monastır binası və qala divarlarına içəri tərəfdən hörülmüş tikililər daxildir. Baş kilsənin xaçşəkilli günbəz kompozisiyası, 16 künclü günbəz barabanı və onun üzərində yüksələn çətir formalı piramidaşəkilli daş günbəz örtüyü alban katalikosluğunun son iqamətgahına xüsusi əzəmət və gözəllik verir. Şərq və qərb fasadlardan fərqli olaraq şimal və cənub fasadlarının memarlıq həlli, demək olan ki, eynidir. Onların hər biri beş tağla bəzənmiş, ortadakı ən hündür tağ isə profilli xaçla tamamlanır. Kilsənin daxilindəki tağların yuxarı hissələri müqəddəs hesab olunmuş öküz və qoyun başlarının barelyefləri ilə bəzədilmişdir. Monastır kompleksinin memarlıq planlaşdırma və kompozisiya həlli, heykəltaraşlıq nümunələri və diofizit xarakterli elementlər bu abidəni çoxəsrlik ənənələri olan Qafqaz Albaniyası memarlığına aid olduğunu təsdiq edir. Uzun müddət Alban xristianlarının iqamətgahı olmuş monastır dinin baş xəzinəsi mənasında Gəncəsər adlanmışdır. Qafqaz Albaniyasının memarlıq abidələrini tədqiq etmiş alimlərin fikrincə, bu abidələr bir çox xarakterik xüsusiyyətlərinə və memarlıq planlaşdırma üslublarına görə erməni dini memarlıq abidələrindən təmamilə fərqlənir.
Mənbə
Qarabağın ilkin adları və ermənilərin tarixi saxtalaşdırma cəhdləri 2007-08-11 at the Wayback Machine
İstinadlar
Qarabağ: etimologiyasi, ərazisi və sərhədləri
Azərbaycan tarixi, Bakı, Elm, 2007, cild II
. 2017-04-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-07.
Arsak — İndiki Qarabağın qədim adı Arsakdır. Arsak sözü bugünkü dilimizdə işlənmir və lüğət tərkibimizin hazırkı materialı ilə onu şərh etmək mümkün deyil. Etimoloji təhlil aşkar edir ki, bu yer adı (toponim), iki sözdən - hissədən ibarətdir: ar və sak. Sak qədim türk tayfalarının birinin adıdır. Ar isə ər sözünün fonetik cəhətdən dəyişməsinin, ahəng qanunun tələbi ilə sak sözünə uyğunlaşmasının nəticəsidir. Ər sözü qədim dilimizdə igid, cəngavər, qonaq mənalarında olub. Beləliklə, həmin ərazidə yerləşmiş sak tayfası öz cəngavərliyi ilə səciyyələndiyi üçün bu yer Ərsak-Arsak adlanmışdır. Maraqlıdır ki, yerin bugünkü adı Qarabağ da iki qədim sözdən ibarətdir: yenə bağ qədim türk tayfasıdır, qara isə dilimizin keçmişində “böyük” mənasında işlənib. Deməli, baqlar əəmiyyətcə çox və nüfuzca böyük olduğundan qara baqlar adlanmışlar. Görünür, bu ərazidə ərsaklarla qarabaqlar birləşmiş, qarabaqlar üstünlük təşkil etdiyi üçün yer onların adı ilə adlanmağa başlamışdır. Yəqin, burada o cəhətin də rolu olub ki, arsak sözü arxaikləşmiş, insanlar qarabaq sözünü bugünkü anlayışda mənalandırmış (qara - rəng və baq - bağ) və toponimi bildikləri məna ilə yaşatmışlar. Qeyd. Ermənilər bu gün Qarabağ mübaqisəsini öz xeyirləri üçün Arsak adı ilə izah etməyə çalışırlar: ilk orta əsrlərdə erməni tarixçilərinin əsərlərində bu söz Artsak kimi verilib. Türkcə izah olunduğu halda, bu söz nə qədim, nə də müasir erməni dilində heç bir məna vermir.
Qasım Hacıyev. "Erməni iddialarının əsassızlığına dair" (azərb.). anl.az. 2017-08-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-08-06.
""ARSAK VƏ YA ARSAX" TOPONİMİ" (azərb.). karabakhinfo.com. 2012-05-09. 2017-08-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-08-06.
QARABAĞ: ETİMOLOGİYASI, ƏRAZİSİ VƏ SƏRHƏDLƏRİ
Arsak sözünün etimologiyası 2008-07-20 at the Wayback Machine
ARTSAK QARABAĞ sözü haqqında maarifləndirici video. ARSAK (ARTSAK) QARABAĞ - ARTSAKH (ARSAK) KARABAKH - АРЦАХ (АРСАК) КАРАБАХ
Kamran İmanov: “Arsak” sözünün hay-ermənilərə heç bir aidiyyəti yoxdur
Avqust 01, 2021
arsak, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, məqaləyə, uyğun, formada, mənbələr, əlavə, edib, vikipediyanı, zənginləşdirə, bilərsiniz, avqust, 2021, adın, digər, istifad. Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Bu adin diger istifade formalari ucun bax Arsak Arsak ve ya Arsax Azerbaycan erazisinde turk tayfalarina mexsus qedim toponimdir Arsak sozu qedim turk tayfasi olan saklarin adi ile baglidir ve igid sak er sak sak kisisi menalarini verir M o II yuzilden etibaren indiki Qarabag erazisi ve ondan cenubda olan bezi eraziler Arsak adlanirdi Sonradan Qarabag toponiminin isledilmesi Arsak sozunu sixisdirmisdir Lakin hele de Qarabag sozu ile paralel olaraq isledilmekdedir Alban dovletinin suqutundan sonra patriarxligin merkezi Arsaka kecir Menbelerde Arsak mohkemlendirilmis vilayet mohkem olke adlanirdi Ilk orta yuzilliklerde ermeni hay tarixcilerinin eserlerinde bu soz Artsax kimi verilib Turkce izah olundugu halda bu soz ne qedim ne de muasir ermeni dilinde hec bir mena vermir 1 Arsax antik menbelerde Orxistana vilayeti sag sahil Albaniyasinin Hazirda Qarabagin dagliq hissesi ve Mil duzu eyaletlerinden biri idi Ermeni cografiyasi na gore bu eyalet oz novbesinde 12 kicik inzibati vahide bolunurdu Arsax ehalisini albanlar qarqarlar hunlar xezerler barsiller teskil edirdi 2 Mundericat 1 Arsak sozunun etimologiyasi 2 Tarix 3 Menbe 4 Istinadlar 5 Hemcinin bax 6 Xarici kecidler Arsak sozunun etimologiyasi RedakteSoz qedim turk sozudur Etimologiyasi Ar qedim turk dilinde isledilen bir kelmedir ki indi de Azerbaycan turkcesi ile yanasi diger turk dillerinde de er formasinda isledilmekdedir Sak ise qedim turk menseli tayfadir ve bu tayfanin bir qolunun Azerbaycanda yasadigi tarixden melumdur Tarixi ve muasir Arbun Orkun Orxon cayi Krun Karun Esgeran Sabran Sabran ve s yer yurd adlari as aklarla sak bagli olmaqla yanasi Ersak anlayisini da eks etdirir Deyilenlerden aydin olur ki Ersak sozu Ersari Ertogrul Erdahan Erdebil Eraz Araz Erzurum Erak Erax ve s sozlerin evvelkinden er ile hem mense hem de menaca bir kokden ibaret olmaqla yanasi sirf turkmenseli sozdur Aydindir ki Qafqaza soxulmus yadellilerin Er asak dan yaranmis Ersak Arsak Ag as erlerin oguzlarin yeri Qarabag torpagina ve bu adla bagli diger unvanlara sahib olmaga ne tarixi ne de menevi cehetden huququ catmir Belelikle Arsak qedim turkcede er saklarin veteni anlamindadir Hazirda ermeni tarixcileri qedim yunan dili vasitesi ile toponimi izah etmeye calissalar da burada tarix boyu yunan menseli tayfalarin yasamadigi melumdur ve onlarin ireli surduyu fikir tamamile yanlisdir 3 4 Tarix RedakteDagliq Qarabag tarixi Bu meqaleler olke seriyasindandirTarixden evvelki dovrAzix magarasiSusa magarasiXocali Gedebey medeniyyetiQedim tarixArsakQafqaz AlbaniyasiOrta esrlerXacin knyazligiArtsak kralligiMuasir dovrXemse meliklikleriQarabag beylerbeyliyiQarabag xanligiGulustan muqavilesiYelizavetpol quberniyasiAzerbaycan Ermenistan muharibesiAzerbaycan SSR Dagliq Qarabag Muxtar Vilayeti HazirdaQarabag muharibesiQondarma Dagliq Qarabag RespublikasiDagliq Qarabag portalibmrVIII esrin evvellerinden etibaren Albaniya katalikoslugunun yerlesdiyi erazi Qarabagin dagliq hissesi knyazliq hokmranliq menasinda Arsax ve ya Arsax adlanmisdir Bu ise tesadufi deyil cunki Albaniyada I esrin ortalarinda hakimiyyete gelmis car I Vacaqanin neslinden olan Arsakiler sulalesinin hokmdarlari arsax VI esrden VIII esrin evvelinedek hakimiyyetde olmus Mehraniler sulalesinin hokmdarlari ise arsax aransax adlanmisdir 1261 ci ilde monqol tatar isgalgilari terefinden Iranin Qezvin seherinde qetle yetirilmis Hesen Celal Dovleni oglu knyaz Atabey getirib Qandsazar monastrinda defn etmisdir Bu monastir 1511 ci ilden 1836 ci iledek yeni Rusiya Sinodunun resmi qerari ile Alban kilsesi legv edilenedek diofizit alban xristianlarinin iqametgahi olmusdur Hesen Celalin neslinden olan bir cox alban katalikoslari bu monastir kompleksinin erazisinde defn olunmuslar Hundur qala divarlari ile ehate olunmus Qenceser kompleksine alban xristian memarligi uslubunda insa edilmis bas kilse ona bitisik dord mailli dam ortuyunde rotonda yukselen monastir binasi ve qala divarlarina iceri terefden horulmus tikililer daxildir Bas kilsenin xacsekilli gunbez kompozisiyasi 16 kunclu gunbez barabani ve onun uzerinde yukselen cetir formali piramidasekilli das gunbez ortuyu alban katalikoslugunun son iqametgahina xususi ezemet ve gozellik verir Serq ve qerb fasadlardan ferqli olaraq simal ve cenub fasadlarinin memarliq helli demek olan ki eynidir Onlarin her biri bes tagla bezenmis ortadaki en hundur tag ise profilli xacla tamamlanir Kilsenin daxilindeki taglarin yuxari hisseleri muqeddes hesab olunmus okuz ve qoyun baslarinin barelyefleri ile bezedilmisdir Monastir kompleksinin memarliq planlasdirma ve kompozisiya helli heykeltarasliq numuneleri ve diofizit xarakterli elementler bu abideni coxesrlik eneneleri olan Qafqaz Albaniyasi memarligina aid oldugunu tesdiq edir Uzun muddet Alban xristianlarinin iqametgahi olmus monastir dinin bas xezinesi menasinda Genceser adlanmisdir Qafqaz Albaniyasinin memarliq abidelerini tedqiq etmis alimlerin fikrince bu abideler bir cox xarakterik xususiyyetlerine ve memarliq planlasdirma uslublarina gore ermeni dini memarliq abidelerinden temamile ferqlenir Menbe RedakteQarabagin ilkin adlari ve ermenilerin tarixi saxtalasdirma cehdleri Arxivlesdirilib 2007 08 11 at the Wayback MachineIstinadlar Redakte Qarabag etimologiyasi erazisi ve serhedleri Azerbaycan tarixi Baki Elm 2007 cild II Arsak sozunun etimologiyasi 2017 04 28 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 03 07 Arsak Indiki Qarabagin qedim adi Arsakdir Arsak sozu bugunku dilimizde islenmir ve luget terkibimizin hazirki materiali ile onu serh etmek mumkun deyil Etimoloji tehlil askar edir ki bu yer adi toponim iki sozden hisseden ibaretdir ar ve sak Sak qedim turk tayfalarinin birinin adidir Ar ise er sozunun fonetik cehetden deyismesinin aheng qanunun telebi ile sak sozune uygunlasmasinin neticesidir Er sozu qedim dilimizde igid cengaver qonaq menalarinda olub Belelikle hemin erazide yerlesmis sak tayfasi oz cengaverliyi ile seciyyelendiyi ucun bu yer Ersak Arsak adlanmisdir Maraqlidir ki yerin bugunku adi Qarabag da iki qedim sozden ibaretdir yene bag qedim turk tayfasidir qara ise dilimizin kecmisinde boyuk menasinda islenib Demeli baqlar eemiyyetce cox ve nufuzca boyuk oldugundan qara baqlar adlanmislar Gorunur bu erazide ersaklarla qarabaqlar birlesmis qarabaqlar ustunluk teskil etdiyi ucun yer onlarin adi ile adlanmaga baslamisdir Yeqin burada o cehetin de rolu olub ki arsak sozu arxaiklesmis insanlar qarabaq sozunu bugunku anlayisda menalandirmis qara reng ve baq bag ve toponimi bildikleri mena ile yasatmislar Qeyd Ermeniler bu gun Qarabag mubaqisesini oz xeyirleri ucun Arsak adi ile izah etmeye calisirlar ilk orta esrlerde ermeni tarixcilerinin eserlerinde bu soz Artsak kimi verilib Turkce izah olundugu halda bu soz ne qedim ne de muasir ermeni dilinde hec bir mena vermir Hemcinin bax RedakteQafqaz Albaniyasi Dagliq Qarabag Xankendi SusaXarici kecidler RedakteIsaq Emenullayev Qarabagin ilkin adlari ve ermenilerin tarixi saxtalasdirma cehdleri azerb xalqqazeti com 2007 08 11 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 08 04 Qasim Haciyev Ermeni iddialarinin esassizligina dair azerb anl az 2017 08 06 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 08 06 ARSAK VE YA ARSAX TOPONIMI azerb karabakhinfo com 2012 05 09 2017 08 06 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 08 06 QARABAG ETIMOLOGIYASI ERAZISI VE SERHEDLERI Arsak sozunun etimologiyasi Arxivlesdirilib 2008 07 20 at the Wayback Machine ARTSAK QARABAG sozu haqqinda maariflendirici video ARSAK ARTSAK QARABAG ARTSAKH ARSAK KARABAKH ARCAH ARSAK KARABAH Kamran Imanov Arsak sozunun hay ermenilere hec bir aidiyyeti yoxdurMenbe https az wikipedia org w index php title Arsak amp oldid 6056781, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
