fbpx
Wikipedia

Şərq və Qərb kilsələrinin ayrılması

Şərq və Qərb kilsələrinin aralanması (Skizma/Schisma) - Bizans-Ortodoks və Roma-Katolik kilisələrinin birbirindən 1054-cü ildə ayrılmasıdır. Ona Böyük skizma (q. yun. σχίσμα - parçılanma, ayrılma) deyilir.

Erkən xristianlıq
Yunandilli apologetika:

Yustin • Tatian • Afinoqor • Teofil

Xristian ehkamlarının formalaşması
Rəsmi kilsəyə qarşı duran təriqətlər:

Arianlıq • Donatizm

Latın qərbində Kilsə Ataları

Boesius • Kassiodor • Avqustin Avrelius
İyeronim Stridonlu • İlarius Piktaviyalı

Xristian rahibliyi • İsihazm

İxtilafların başlanması

858-ci ildə Konstantinopol kilsəsinin patriarxı (şərq kilsənin başçısı) vəzifəsinə Fotius (Photius) adlı dünyavi bir adam təyin olunmuşdu. Patriarx olması üçün onu, altı günün ərzində qiraətçidən yepiskopa qədər bütün kilsə rütbələrindən keçirmişdilər. Ondan öncəki patriarx İqnatius (Ignatius) isə, imperator III Mixaellə birlikdə imperiyanı idarə edən, dayısı Varda ilə olan ixtilafdan sonra vəzifəsindən getmişdi. Ancaq onun tərəfdarları buna qarşı etiraz edərək, Fotiusu qəsbkar elan etmişdilər.

Bundan sonra kilsədə parçalanma baş vermişdi. 859-cu ildə Konstantinopolda yığılan Kilsə Məclisi İqnatiusun tərəfdarlarını pisləmişdir. Ancaq, onlar Roma papasına müraciət edərək, 861-cı ildə daha bir Kilsə Məclisinin yığılmasına nail oldular. Bu dəfə də onların mövqeyi pislənmişdi. Roma papazı Nikolas isə 863-cü ildə hər iki Kilsə Məclislərinin qərarlarını etibarsız elan etdi.

İxtilafın dərinləşməsi

Bundan sonra Qərb və Şərq Kilsələri arasında ilk dəfə olaraq, və sonda kilsənin parçalanmasına gətirən, bir ixtilaf baş vermiş oldu. Papa Nikolas bu addımı Bolqarıstan Kilsəsinin üzərində hakimiyyəti əldə etmək və bu Kilsəni bizans patriarxlarının hakmiyyətindən almaq üçün atmışdı. Əslində isə, xristian Kilsəsinin bölünməsi artıq bir zərurətə çevrilmişdi. Məsələ bundadır ki, həm Roma papaları, həm də Konstantinopol patriarxları bütün xristian dünyası üzərində başçılıq etmək istəyirdilər və onların arasındakı rəqabət getdikcə dərinləşirdi.

Papa Nikolasın bu aadımına cavab olaraq, patriarx Fotiusun tərəfdarları 867-ci ildə Konstantinopolda daha bir Kilsə Məclisi çağırdılar. Orada papa Nikolasın vəzifəsindən azad olunması haqqında qərar qəbul edildi. Ancaq bundan sonra Bizansda saray çevrilişi baş verdi və bunun nəticəsində Fotiusun özü vəzifəsindən devrildi.

Daha sonra 869 - 870-ci illərdə Romanın təkidi ilə Konstantinopolda daha bir Kilsə Məclisi yığılmışdı. Bu məclisi Qərb (katolik) kilsəsi VIII Ekumenik Kilsə Məclisi kimi tanıyır. Şərq (ortodoks, və ya pravoslav) kilsəsi isə, onu Ekumenik Kilsə Məclisi kimi tanımır. Məclisin qərarı ilə, Fotius kəskin surətdə pislənib, vəzifəsindən azad edilmişdi. Onun yerinə Konstantinopolis patriarxı vəzifəsinə İqnatius bərpa edildi. Buna baxmayaraq, Fotius Konstantinopolisdə böyük nüfuza malik idi. 877-ci ildə, İqnatiusun ölümündən sonra, o yenidən patriarx oldu.

Bundan sonra, 879 - 880-ci illərdə daha bir Kilsə Məclisi yığıldı. Bu məclisdə papa Nikolasın nümayəndələri, onun taxtdan salınmasına görə Fotiusdan üzr istəməsini tələb etdilər. Ancaq Fotius üzr istəmədi. Bu Məclisdə Şərq kilsəsinin nümayəndələri Qərbdə yayılmış bəzi inancları və ayinləri də pisləmişdirlər. “Filioque” adlanan inanc xüsusilə pislənmişdi. Məsələ bundadır ki, Şərqdə və Qərbdə Kilsə ənənələri, bəzi ayinlər, bir-birindən fərqlənirdi. Bu amil də Kilsənin parçalanmasında müəyyən rol oynamışdı.

Bu Kilsə Məclisi Qərbdə əvvəlcə Ekumenik Kilsə Məclisi elan olunmuşdur. Ancaq sonra, bu keyfiyyətdə, Fotiusun əvəzinə İqnatiusu patriarx kimi yenidən tanıyan, 869 - 870- ci illərdə keçirilən, Məclis tanınmışdı.

İlahiyyat problemləri

Eyni zamanda, yuxarıda qeyd olunduğu kimi, Xristianlığın ehkamları və inanclarının əsasları da Qərb və Şərq Kilsələrinin mübahisə obyektinə çevrilmişdir. Məlum olduğu kimi, xristianlar Tanrının üç sifətdən ibarət olduğunu iddia edirlər. Bu sifətlərin üçüncüsü olan Müqəddəs Ruh, həyatverici keyfiyyətlərinə malik olan sifətdir. Onun Atadan və ya Oğuldan çıxması haqqında gərgin mübahisələr, Kilsənin əqidə baxımından parçalanmasına gətirib çıxarmışdı.

Qərbdə Ambrosius, Yeronim, Avqustin kimi kilsə ataları, Müqəddəs Ruhun təkcə Atadan deyil, həm də Oğuldan çıxmasını (latınca "filioque") iddia edirdilər. VII əsrdə İspaniyanın Toledo şəhərində keçirilən Kilsə Məclisində filioque xristian əqidəsinin əsaslarına (simvoluna) daxil edilmişdir. Buna dələl olaraq İsanın sözləri gətirilirdi: "Bunu dediyi zaman, onlara üfürdü və: «“Müqəddəs ruhu qəbul edin”, – dedi".

Şərq Kilsəsi isə "filioqueni" qəbul etməmişdi. Onların fikrincə Müqəddəs Ruh yalnız Atadan çıxır, Oğuldan çıxmaz. Qərb atalarının "filioque" haqqında dediklərini isə, Kilsənin deyil, onların şəxsi fikirləri olduğunu deyirdilər.

"Filioque"nin ətrafındakı olaylar

Bu mübahisələrin sonu olaraq Qüdsdə 807-ci ildə Şərqi və Qərbi təmsil edən keşişlərin arasında ixtilaf baş vermişdi. Buna cavab olaraq, Qərbi Roma imperatoru Böyük Karl (Carolus Magnus) 809-cu ildə daha bir Kilsə Məclisini çağıraraq "filioqueni" bir daha təsdiq etdirdi və şərqlilərin ifadəsini (yəni Müqəddəs Ruhun Oğuldan deyil, yalnız Atadan çıxmasını) rədd etdi.

Kilsə Məclisinin qərarları, öz növbəsində, Şərqlilər tərəfindən rədd edilmişdi. Patriarx Fotiusun fikrincə filioquenin simvola əlavə edilməsi xristian dinini məzmunca dəyişmək deməkdir . Fotiusa görə Oğlunun Atadan doğulması kimi, Müqəddəs Ruh da Atadan çıxır. Əgər Ata Ruhu harasa yönəltmək istəsə, Ona Oğul lazım deyil. Daha sonra Fotius yazırdı ki, İsanın Əhdi-Cədiddəki sözləri yalnız onun dünyada yaşadığı dövrə aiddir, əbədiyyata yox. Yəni, İsa dünyada yaşayarkən, Ata, Müqəddəs Ruhu onun vasitəsi ilə dünyaya endirirdi. İsa dünyadan gedəndən sonra isə, Ata, Müqəddəs Ruhu dünyaya vasitəsiz endirir.

Bolqarıstan üzərində Qərb və Şərq Kilsələri arasında gedən mübahisələr isə, sonda, Şərq Kilsəsinin xeyrinə həll olundu. Bolqarıstan kilsəsi Konstantinopolisin nəzarəti altına keçdi.

Kilsələrin ayrılması

X yüzillikdə də Qərb və Şərq Kilsələri arasında barış əldə edilməmişdi. Konstantinopol keşişləri Roma papasına yalnız müstəsna hallarda müraciətlər edirdilər. Bu amil isə Kilsələri biri-birindən daha da uzaqlaşdırırdı.

XI yüzillikdə Qərb və Şərq kilsələri arasında münasibətlər bir qədər fəallaşdırmışdır, lakin bu fəallaşma sonda onların parçalanması ilə nəticələnmişdir. O dövrdə Roma papası olan IX Leo Cənubi İtaliyada Konstantinopol patriarxının tabeçiliyində olan kilsələrdə Qərb (latın) ayinlərinin icra olunmasını tələb etmişdir (qeyd olunduğu kimi Qərb kilsələrin bəzi dini ayinləri Şərq ortodoks ayinlərindən fərqlənirdi). Öz növbəsində Konstantinopol patriarxı Mixael Kelluarios (Michael Cerullarios) Konstantinopolda papanın tabeliyində olan kilsə və monastırların bağlanması haqqında sərancam vermişdir.

Vəziyyətin gərginləşməsini görən Bizans imperatoru Konstantine Monomaxus (Constantine Monomachus) Qərblə münasibətlərini pozmaq istəmirdi. O, papaz ilə danışıqlar apararaq, Konstantinopolisə papaz tərəfindən göndərilmiş nümayəndələri qəbul etməyə hazır olduğunu bildirmişdi. Ancaq nümayəndələrin gəlişindən sonra, onların Şərq (yunan) keşişləri ilə şiddətli ixtilafı baş vermişdir. Bu ixtilaf nəticəsində papanın nümayəndələri Konstantinopolis patriarxını və ona tabe olan bütün Şərq Kilsələrini heresdə və dinsizlikdə ittiham edərək, onların xristian kilsəsindən xaric edilməsi haqqında məktub yazaraq onu rəsmi ibadət zamanı Konstantinopolisin Müqəddəs Sofiya (Aya Sofya) kilsəsində yunan keşişlərinə təqdim etdilər.

Öz növbəsində patriarx Mixael Kelluarios 1054-cü ildə Kilsə Məclisi yığaraq papazın nümayəndələrini lənətləmiş, Roma kilsəsi ilə bütün əlaqələrin kəsilməsi haqqında sərəncam vermişdir.

Bu hadisələrdən sonra Xristian kilsəsi parçalanmışdır. Şərq (yunan) kilsəsi ortodoks (pravoslav), Qərb (latın) kilsəsi isə katolik adlandırılmışdır.

Mənbə

  • Aydın Əlizadə (2007). Xristianlıq: tarix və fəlsəfə. Bakı: Əbilov, Zeynalov və qardaşlar, s. 131-134. ISBN 5-87459-013-7. 2016 tarixində arxivləşdirilib. 2016-08-16 tarixində istifadə olunub.

Ədəbiyyat

  • Aydın Əlizadə (2007). Xristianlıq: tarix və fəlsəfə. Bakı: Əbilov, Zeynalov və qardaşlar, s. 131-134. ISBN 5-87459-013-7. 2016 tarixində arxivləşdirilib. 2016-08-16 tarixində istifadə olunub.
  • Ware, Bp. Kallistos, Byzantium: The Great Schism, Father Alexander.
  • Catholic Encyclopedia: The Eastern Schism
  • Encyclopaedia Britannica: Schism of 1054
  • Joint Catholic-Orthodox Declaration of Pope Paul VI and Ecumenical Patriarch Athenagoras I, 7 December 1965
  • BBC Radio 4 round table: In Our Time: Schism (16 October 2003) (audio)
  • East–West Schism, Orthodox Church in the Philippines, 2012-09-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2014-11-10.
  • The Great Schism, Orthodox SCOBA.
  • Лебедев. А. П. История разделения церквей в IX, X и XI веках. СПб. 1999 г. ISBN 5-89329-042-9 2016-07-23 at the Wayback Machine.
  • М. А. Таубе. Рим и Русь в домонгольский период.
  • Православие, Римо-католичество, протестантизм 2007-09-28 at the Wayback Machine книга Митрофана (Зноско-Боровского).
  • IV. Развитие теории папского верховенства и дальнейшее расхождение Церквей. Апогей могущества Византии. Крещение Руси. События 1054 г. Глава из книги А. Дворкин. Очерки по истории Вселенской Православной Церкви.
  • ROMA LOCUTA EST — CAUSA FINITA EST? (Рим сказал, и дело кончено)? 2012-05-12 at the Wayback Machine // журнал Фома.

Həmdə bax

İstinadlar

  1. Yəhya İncili 20:22.
  2. Иоанн Мейендорф. Введение в святоотеческое богословие. Вильнюс-Москва, “Весть”, 1992, Часть 3, глава 7.

şərq, qərb, kilsələrinin, ayrılması, şərq, qərb, kilsələrinin, aralanması, skizma, schisma, bizans, ortodoks, roma, katolik, kilisələrinin, birbirindən, 1054, ildə, ayrılmasıdır, böyük, skizma, σχίσμα, parçılanma, ayrılma, deyilir, erkən, xristianlıqxristianlı. Serq ve Qerb kilselerinin aralanmasi Skizma Schisma Bizans Ortodoks ve Roma Katolik kiliselerinin birbirinden 1054 cu ilde ayrilmasidir Ona Boyuk skizma q yun sxisma parcilanma ayrilma deyilir Erken xristianliqXristianligin yaranmasiPatristikaApologetika Yunandilli apologetika Yustin Tatian Afinoqor Teofil Latindilli apologetika Minusius Feliks Arnobius Laktansius Tertullian Qnostiklere qarsi olanlar Irineus Lionlu Ippolit Romali Iskenderiyye ilahiyyat mektebi Klement OrigenXristian ehkamlarinin formalasmasi Resmi kilseye qarsi duran teriqetler Arianliq Donatizm Resmi kilse terefdarlari Atanasius Ioann Xrisostom Saxta DionisiusKappadokiyali kilse atalari Basil Qeyseriyyeli Qriqor Nazianzen Nissali Qriqori Xristoloji mubahiseler sebebile ayrilan teriqetler Nestorianliq Monofizitizm Monofelitlik Ikonomaxiya Ekumenik Kilse MeclisleriLatin qerbinde Kilse Atalari Boesius Kassiodor Avqustin AvreliusIyeronim Stridonlu Ilarius PiktaviyaliXristian mistisizmi Xristian rahibliyi IsihazmSerq ve Qerb kilselerinin aralanmasiXristian simvolikasi Mundericat 1 Ixtilaflarin baslanmasi 2 Ixtilafin derinlesmesi 3 Ilahiyyat problemleri 4 Filioque nin etrafindaki olaylar 5 Kilselerin ayrilmasi 6 Menbe 7 Edebiyyat 8 Hemde bax 9 IstinadlarIxtilaflarin baslanmasi Redakte858 ci ilde Konstantinopol kilsesinin patriarxi serq kilsenin bascisi vezifesine Fotius Photius adli dunyavi bir adam teyin olunmusdu Patriarx olmasi ucun onu alti gunun erzinde qiraetciden yepiskopa qeder butun kilse rutbelerinden kecirmisdiler Ondan onceki patriarx Iqnatius Ignatius ise imperator III Mixaelle birlikde imperiyani idare eden dayisi Varda ile olan ixtilafdan sonra vezifesinden getmisdi Ancaq onun terefdarlari buna qarsi etiraz ederek Fotiusu qesbkar elan etmisdiler Bundan sonra kilsede parcalanma bas vermisdi 859 cu ilde Konstantinopolda yigilan Kilse Meclisi Iqnatiusun terefdarlarini pislemisdir Ancaq onlar Roma papasina muraciet ederek 861 ci ilde daha bir Kilse Meclisinin yigilmasina nail oldular Bu defe de onlarin movqeyi pislenmisdi Roma papazi Nikolas ise 863 cu ilde her iki Kilse Meclislerinin qerarlarini etibarsiz elan etdi Ixtilafin derinlesmesi RedakteBundan sonra Qerb ve Serq Kilseleri arasinda ilk defe olaraq ve sonda kilsenin parcalanmasina getiren bir ixtilaf bas vermis oldu Papa Nikolas bu addimi Bolqaristan Kilsesinin uzerinde hakimiyyeti elde etmek ve bu Kilseni bizans patriarxlarinin hakmiyyetinden almaq ucun atmisdi Eslinde ise xristian Kilsesinin bolunmesi artiq bir zerurete cevrilmisdi Mesele bundadir ki hem Roma papalari hem de Konstantinopol patriarxlari butun xristian dunyasi uzerinde basciliq etmek isteyirdiler ve onlarin arasindaki reqabet getdikce derinlesirdi Papa Nikolasin bu aadimina cavab olaraq patriarx Fotiusun terefdarlari 867 ci ilde Konstantinopolda daha bir Kilse Meclisi cagirdilar Orada papa Nikolasin vezifesinden azad olunmasi haqqinda qerar qebul edildi Ancaq bundan sonra Bizansda saray cevrilisi bas verdi ve bunun neticesinde Fotiusun ozu vezifesinden devrildi Daha sonra 869 870 ci illerde Romanin tekidi ile Konstantinopolda daha bir Kilse Meclisi yigilmisdi Bu meclisi Qerb katolik kilsesi VIII Ekumenik Kilse Meclisi kimi taniyir Serq ortodoks ve ya pravoslav kilsesi ise onu Ekumenik Kilse Meclisi kimi tanimir Meclisin qerari ile Fotius keskin suretde pislenib vezifesinden azad edilmisdi Onun yerine Konstantinopolis patriarxi vezifesine Iqnatius berpa edildi Buna baxmayaraq Fotius Konstantinopolisde boyuk nufuza malik idi 877 ci ilde Iqnatiusun olumunden sonra o yeniden patriarx oldu Bundan sonra 879 880 ci illerde daha bir Kilse Meclisi yigildi Bu meclisde papa Nikolasin numayendeleri onun taxtdan salinmasina gore Fotiusdan uzr istemesini teleb etdiler Ancaq Fotius uzr istemedi Bu Meclisde Serq kilsesinin numayendeleri Qerbde yayilmis bezi inanclari ve ayinleri de pislemisdirler Filioque adlanan inanc xususile pislenmisdi Mesele bundadir ki Serqde ve Qerbde Kilse eneneleri bezi ayinler bir birinden ferqlenirdi Bu amil de Kilsenin parcalanmasinda mueyyen rol oynamisdi Bu Kilse Meclisi Qerbde evvelce Ekumenik Kilse Meclisi elan olunmusdur Ancaq sonra bu keyfiyyetde Fotiusun evezine Iqnatiusu patriarx kimi yeniden taniyan 869 870 ci illerde kecirilen Meclis taninmisdi Ilahiyyat problemleri RedakteEyni zamanda yuxarida qeyd olundugu kimi Xristianligin ehkamlari ve inanclarinin esaslari da Qerb ve Serq Kilselerinin mubahise obyektine cevrilmisdir Melum oldugu kimi xristianlar Tanrinin uc sifetden ibaret oldugunu iddia edirler Bu sifetlerin ucuncusu olan Muqeddes Ruh heyatverici keyfiyyetlerine malik olan sifetdir Onun Atadan ve ya Oguldan cixmasi haqqinda gergin mubahiseler Kilsenin eqide baximindan parcalanmasina getirib cixarmisdi Qerbde Ambrosius Yeronim Avqustin kimi kilse atalari Muqeddes Ruhun tekce Atadan deyil hem de Oguldan cixmasini latinca filioque iddia edirdiler VII esrde Ispaniyanin Toledo seherinde kecirilen Kilse Meclisinde filioque xristian eqidesinin esaslarina simvoluna daxil edilmisdir Buna delel olaraq Isanin sozleri getirilirdi Bunu dediyi zaman onlara ufurdu ve Muqeddes ruhu qebul edin dedi 1 Serq Kilsesi ise filioqueni qebul etmemisdi Onlarin fikrince Muqeddes Ruh yalniz Atadan cixir Oguldan cixmaz Qerb atalarinin filioque haqqinda dediklerini ise Kilsenin deyil onlarin sexsi fikirleri oldugunu deyirdiler Filioque nin etrafindaki olaylar RedakteBu mubahiselerin sonu olaraq Qudsde 807 ci ilde Serqi ve Qerbi temsil eden kesislerin arasinda ixtilaf bas vermisdi Buna cavab olaraq Qerbi Roma imperatoru Boyuk Karl Carolus Magnus 809 cu ilde daha bir Kilse Meclisini cagiraraq filioqueni bir daha tesdiq etdirdi ve serqlilerin ifadesini yeni Muqeddes Ruhun Oguldan deyil yalniz Atadan cixmasini redd etdi Kilse Meclisinin qerarlari oz novbesinde Serqliler terefinden redd edilmisdi Patriarx Fotiusun fikrince filioquenin simvola elave edilmesi xristian dinini mezmunca deyismek demekdir 2 Fotiusa gore Oglunun Atadan dogulmasi kimi Muqeddes Ruh da Atadan cixir Eger Ata Ruhu harasa yoneltmek istese Ona Ogul lazim deyil Daha sonra Fotius yazirdi ki Isanin Ehdi Cediddeki sozleri yalniz onun dunyada yasadigi dovre aiddir ebediyyata yox Yeni Isa dunyada yasayarken Ata Muqeddes Ruhu onun vasitesi ile dunyaya endirirdi Isa dunyadan gedenden sonra ise Ata Muqeddes Ruhu dunyaya vasitesiz endirir Bolqaristan uzerinde Qerb ve Serq Kilseleri arasinda geden mubahiseler ise sonda Serq Kilsesinin xeyrine hell olundu Bolqaristan kilsesi Konstantinopolisin nezareti altina kecdi Kilselerin ayrilmasi RedakteX yuzillikde de Qerb ve Serq Kilseleri arasinda baris elde edilmemisdi Konstantinopol kesisleri Roma papasina yalniz mustesna hallarda muracietler edirdiler Bu amil ise Kilseleri biri birinden daha da uzaqlasdirirdi XI yuzillikde Qerb ve Serq kilseleri arasinda munasibetler bir qeder feallasdirmisdir lakin bu feallasma sonda onlarin parcalanmasi ile neticelenmisdir O dovrde Roma papasi olan IX Leo Cenubi Italiyada Konstantinopol patriarxinin tabeciliyinde olan kilselerde Qerb latin ayinlerinin icra olunmasini teleb etmisdir qeyd olundugu kimi Qerb kilselerin bezi dini ayinleri Serq ortodoks ayinlerinden ferqlenirdi Oz novbesinde Konstantinopol patriarxi Mixael Kelluarios Michael Cerullarios Konstantinopolda papanin tabeliyinde olan kilse ve monastirlarin baglanmasi haqqinda serancam vermisdir Veziyyetin gerginlesmesini goren Bizans imperatoru Konstantine Monomaxus Constantine Monomachus Qerble munasibetlerini pozmaq istemirdi O papaz ile danisiqlar apararaq Konstantinopolise papaz terefinden gonderilmis numayendeleri qebul etmeye hazir oldugunu bildirmisdi Ancaq numayendelerin gelisinden sonra onlarin Serq yunan kesisleri ile siddetli ixtilafi bas vermisdir Bu ixtilaf neticesinde papanin numayendeleri Konstantinopolis patriarxini ve ona tabe olan butun Serq Kilselerini heresde ve dinsizlikde ittiham ederek onlarin xristian kilsesinden xaric edilmesi haqqinda mektub yazaraq onu resmi ibadet zamani Konstantinopolisin Muqeddes Sofiya Aya Sofya kilsesinde yunan kesislerine teqdim etdiler Oz novbesinde patriarx Mixael Kelluarios 1054 cu ilde Kilse Meclisi yigaraq papazin numayendelerini lenetlemis Roma kilsesi ile butun elaqelerin kesilmesi haqqinda serencam vermisdir Bu hadiselerden sonra Xristian kilsesi parcalanmisdir Serq yunan kilsesi ortodoks pravoslav Qerb latin kilsesi ise katolik adlandirilmisdir Menbe RedakteAydin Elizade 2007 Xristianliq tarix ve felsefe Baki Ebilov Zeynalov ve qardaslar s 131 134 ISBN 5 87459 013 7 2016 tarixinde arxivlesdirilib 2016 08 16 tarixinde istifade olunub Edebiyyat RedakteAydin Elizade 2007 Xristianliq tarix ve felsefe Baki Ebilov Zeynalov ve qardaslar s 131 134 ISBN 5 87459 013 7 2016 tarixinde arxivlesdirilib 2016 08 16 tarixinde istifade olunub Ware Bp Kallistos Byzantium The Great Schism Father Alexander Catholic Encyclopedia The Eastern Schism Encyclopaedia Britannica Schism of 1054 Joint Catholic Orthodox Declaration of Pope Paul VI and Ecumenical Patriarch Athenagoras I 7 December 1965 BBC Radio 4 round table In Our Time Schism 16 October 2003 audio East West Schism Orthodox Church in the Philippines 2012 09 05 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 11 10 The Great Schism Orthodox SCOBA Lebedev A P Istoriya razdeleniya cerkvej v IX X i XI vekah SPb 1999 g ISBN 5 89329 042 9 Arxivlesdirilib 2016 07 23 at the Wayback Machine M A Taube Rim i Rus v domongolskij period Pravoslavie Rimo katolichestvo protestantizm Arxivlesdirilib 2007 09 28 at the Wayback Machine kniga Mitrofana Znosko Borovskogo IV Razvitie teorii papskogo verhovenstva i dalnejshee rashozhdenie Cerkvej Apogej mogushestva Vizantii Kreshenie Rusi Sobytiya 1054 g Glava iz knigi A Dvorkin Ocherki po istorii Vselenskoj Pravoslavnoj Cerkvi ROMA LOCUTA EST CAUSA FINITA EST Rim skazal i delo koncheno Arxivlesdirilib 2012 05 12 at the Wayback Machine zhurnal Foma Hemde bax RedakteXristianliqda bolunmeIstinadlar Redakte Yehya Incili 20 22 Ioann Mejendorf Vvedenie v svyatootecheskoe bogoslovie Vilnyus Moskva Vest 1992 Chast 3 glava 7 Menbe https az wikipedia org w index php title Serq ve Qerb kilselerinin ayrilmasi amp oldid 5880278, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.