fbpx
Wikipedia

Yeddi gözəl (Nizami)

Avqust 01, 2021

Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Yeddi gözəl.

Yeddi gözəl (fars. هفت پیکر, translit. Həft Peykər) — Nizami Gəncəvinin "Xəmsə" toplusuna daxil olan dördüncü poema. Əsər 1197-ci ildə, fars dilində yazılmışdır. Nizami bu poemanı Ağsunqurlar sülaləsindən olan Marağa hakimi Əlaəddin Körpə Arslana həsr etmişdir. Poemanın adını hərfi şəkildə həm "Yeddi Portret", həm də "Yeddi Gözəl" kimi tərcümə etmək olar. Əsərin adında metaforizm vardır. Nizami bilərəkdən söz oyunu edərək, əsərə bu cür iki anlamlı ad vermişdir. Poema həm də "Yeddi Gümbəz", Baburnamədə "Həft Elahah" (azərb. Yeddi İlahə‎) adı ilə tanınır.

Yeddi gözəl
هفت پیکر
Həft Peykər
Janr məsnəvi
Müəllif Nizami Gəncəvi
Orijinal dili fars dili
Yazılma ili 1197
Əvvəlki Leyli və Məcnun
Sonrakı İsgəndərnamə
Yeddi gözəl Vikimənbədə
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Əsərin süjetinin əsasında Sasani şahı Bəhram Gur (420–439) haqqında əfsanə durur. Poemanın demək olar ki, yarısı, qədim mifologiyaya uyğun olaraq hərəsi bir planetə və ya həftənin gününə uyğun rəngli saraylarda yaşayan yeddi gözəlin hekayələrindən ibarətdir. Yeddi gözəl poeması erotik ədəbiyyatın şah əsərlərindən biri olsa da, ciddi mənəvi anlama malikdir.

Məzmunu

 
Bəhramın yeddi gözəlin portretlərini görməsi, Behzad məktəbi, 1479, Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyi, Bakı

Uzun müddət yolu gözlənilən Bəhramın doğulmasından sonra, təlim və tərbiyə görməsi üçün onu ərəb hökmdarı Nemanın yanına göndərirlər. Nemanın göstərişi ilə yeni, möhtəşəm saray – Karnak inşa olunur. Bir gün sarayın otaqlarından birində Bəhram yeddi müxtəlif ölkədən olan yeddi şahzadənin portretlərini görür və aşiq olur.

Atasının ölümündən sonra Bəhram İrana qayıdır və taxta çıxır. Hakimiyyətə gəldikdən sonra Bəhram yeddi şahzadənin axtarışına başlayır, onları tapır və evlənir. O, memarlara yeni arvadlarının hər biri üçün möhtəşəm sarayların inşa olunmasını əmr edir. Memarlar bildirirlər ki, astrologiyaya görə yer kürəsinin hər hissəsi bir planetin idarəsi altındadır və Bəhrama məsləhət görürlər ki, sarayların hər birini gözəllərin gəldikləri ölkələrə təsir edən planetlərin rənginə uyğun bəzətdirsin. Əvvəl Bəhram bu təklifə şübhə ilə yanaşsa da, sonradan arvadları üçün belə sarayların inşa olunmasına razılıq verir.

 
Dust Məhəmməd ibn Dərviş Məhəmməd Darxacı — Bəhram Gur Ağ sarayda İran gözəlinin hekayəsini dinləyərkən, 1636, İsfahan məktəbi, Əlyazmalar İnstitutu, Bakı

İnşaat işlərinin tamamlanmasından sonra gözəllər öz saraylarında məskunlaşırlar. Bəhram həftənin hər gününü gözəllərdən birinin yanında keçirir: şənbə günü qara günbəzli sarayda Saturnun hökm etdiyi Hindistan gözəli ilə, bazar günü sarı günbəzli sarayda Günəşin hökm etdiyi Türküstan (Çin) gözəli ilə, Bazar ertəsi yaşıl günbəzli sarayda Ayın hökm etdiyi Xarəzm gözəli ilə, çərşəmbə axşamı qırmızı günbəzli sarayda Marsın hökm etdiyi Slavyan gözəli ilə, çərşəmbə günü firuzəyi günbəzli sarayda Merkurinin hökm etdiyi Məğrib gözəli ilə, cümə axşamı səndəl ağacı rəngli günbəzli sarayda Yupiterin hökm etdiyi Rum (Bizans) gözəli ilə və cümə günü ağ günbəzli sarayda Veneranın hökm etdiyi İran gözəli ilə. Bəhram gözəllərin yanına gələrkən onların saraylarının rənginə uyğun paltar geyinir. Şahzadələrin hər biri sarayın rənginin yaratdığı əhvala uyğun hekayələr danışır. Novella-hekayələrin hər birinin məzmunu sevgi olsa da, qara gümbəzli saraydan ağ gümbəzli saraya doğru irəlilədikcə kobud ehtiraslı sevgi, ülvi ilahi sevgiyə dəyişir. Bəziləri bununla şairin insanın qaranlıqdan işığa, təmizliyə doğru keçməli olduğu yolu göstərdiyini düşünürlər. Təbii olaraq şah da bu yola keçərək yüksək mənəvi keyfiyyətlər qazanır. Acı, məğlubiyyət, xəyanət və digər hissləri yaşayan Bəhram macəra həvəskarı olan bir adamadan müdrik hökmdara çevrilir. Beləliklə, poemanın ikinci mövzu xətti yüngül xasiyyətli Bəhramın, özbaşınalıq və zorakılıqla mübarizə aparan ədalətli hökmdara çevrilməsidir.

Lakin, şahın öz arvadları ilə məşğul olduğu müddətdə illər keçir və onun vəzirlərindən biri taxtı ələ keçirir. Bəhram görür ki, onun hökmdarlığında işlər o qədər də yaxşı deyil, qonşu hökmdarlar isə onun dövlətinin ərazisini tutmağa çalışırlar. Baş verən hadisələri təhlil edən bəhram vəzirin bütün pis işlərin günahkarı olduğunu düşünür. O, qəddar vəziri ölüm cəzasına məhkum edir və ölkəsində qayda-qanun yaradır. Bundan sonra, Bəhram arvadları üçün inşa etdirdiyi yeddi sarayı tanrıya ibadət üçün yeddi zərdüştülük məbədinə çevirmək qərarına gəlir, özü isə ova çıxır və dərin mağarada itir. Mağarada vəhşi eşşəyi (gur) tapmağa çalışan Bəhram öz qəbrini (gor) tapır.

 
Bəhram Gur və Slavyan gözəli (Qırmızı saray). 1431. Ermitaj, Sankt-Peterburq.

Yazılma tarixi və ithaf

Poemanın yazılma tarixi mübahisəlidir. Baxmayaraq ki, Nizami Gəncəvi yaradıcılığının tacı hesab etdiyi "İskəndərnamə"ni 1202-ci ildə tamamlamışdır, məhz "Yeddi gözəl"in şairin son əsəri olması iddia edilir. Əsərin başlanğıcında Nizami Körpə Arslanın göndərdiyi qasidin gələrək şahın təklifini çatdırmasını təsvir edir. Bu poema qeyri-adi incəliyi ilə seçilməli idi. Sifarişin yaxşı yerinə yetiriləcəyi təqdirdə, şairə böyük hədiyyə də vəd olunmuşdu. Həmçinin, Nizamiyə mövzü seçimi azadlığı da verilmişdi.

Bu məlumata uyğun olaraq, poemanın bir neçə əlyazma nüsxəsində ("B" qruppası, bax: bölmə "Tərcümələr və nəşrlər") əsərin Marağa hakimi Əlaəddin Körpə Arslan ibn Ağsunqura itham olunması haqqında qeyd vardır..

Nizami 1208-ci ildə vəfat edib, əsərin tamamlanmasını isə

  “Beş yüz doxsan üçdə qalxıb ər kimi
Yazdım bu əsəri igidlər kimi.

Ramazan ayının on dördü vardı,
Gün dörd saat qalxıb batmış olardı.”

  

sözləri ilə ifadə edib ki, bu da hicri təqvimlə 14 ramazan 593-cü il (1197-ci ilin əvvəlləri) anlamına gəlir. Ola bilsin ki, bu məlumat dəqiqdir. Lakin, bəzi əlyazmalarda ("A" qrupu) əsərin ithaf edildiyi hökmdarın adı dəyişdirilib (və ya düz göstərilməyib); poemanın Qızıl Arslana ithaf edildiyi qeyd edilib.

Mənbələrdə

XIII əsr ərəb coğrafiyaşünas-kosmoqrafı Zəkəriyyə əl-Qəzvini "Əcaib əl-məxluqat" (I redaksiya 1263-cü il, II redaksiya 1275-ci il) adlı əsərində "müdrik şair Əbu-Məhəmməd Nizami"nin ədəbi fəaliyyəti haqqında məlumat verir və "Yeddi gözəl" də daxil olmaqla şairin "misilsiz dörd poema (dastan)" yazmasını ("İskəndərnamə" qeyd edilmir) qeyd edir. "Xəmsə"nin "Yeddi gözəl" də daxil olmaqla ən qədim əlyazması 1400-cü ilə aiddir. Ən qədim nüsxəsi (1400) də daxil olmaqla, Nizaminin əsərlərinin əlyazmaları İsveçrə şərqşünası Çarlz Ryenin(en) 1881-ci ildə Londonda nəşr edilmiş "Catalogue of the persian manuscripts in the British museum" adlı əsərinin ikinci cildində toplanmışdır.

XVII əsr fransız şərqşünası Bartelemi de Molenvil d’Erbelonun(en) tərtib etdiyi "Bibliothèque Orientale" ensiklopediyasında (1697-ci ildə nəşr edilib) Nizami Gəncəvi haqqında yazılmış məqalədə şairin "Yeddi gözəl" ("Həft peykər") də daxil olmaqla üç poemasının adı qeyd edilir. Şairin əsərlərinin d’Erbelo tərəfindən təqdim edilən siyahısını Uilyam Cons da özünün "A grammar of the persian language" əsərində (London, 1775) təkrar etmişdir. Uzun müddət Osmanlı imperiyasında yaşamış baron Samuel Russo(en) özünün "The flowers of persian literature" adlı əsərində (London, 1801) məlumat verir ki, ser Con Şor 1794-cü ilin mayında Kəlküttə Asiya cəmiyyətində "The five poems of Nezzaumee" açıqlamasında şairin beş poemasını qeyd etdiyini yazır.

Tədqiqi

Əruz vəzninin Xəfif bəhrində yazılan "Yeddi gözəl" poeması müxtəlif hesablamalara görə 4637–5136 beytdən ibarədir. Əsərin tənqidi nəşrinə yazdığı ön sözdə Almaniya şərqşünası Hellmut Ritter "Yeddi gözəl"i "yeni fars ədəbiyyatının ən yaxşı və ən gözəl eposu" kimi təsvir edir və eyni zamanda "şərqi hind-avropa ədəbiyyatının ən vacib bədii əsərlərindən biri" olduğunu göstərir. Poemanı yazarkən Nizami müxtəlif qədim mənbələrdən istifadə edib ki, onların da arasında Firdovsinin "Şahnamə"si və şairin çoban və sadiq olmayan it haqqında hekayəni götürdüyü güman edilən Nizam-əl-Mülkün "Siyasətnamə"sini qeyd edirlər. Ola bilsin ki, Nizami yeddi gözəlin danışdığı novellaları da yazarkən hansısa daha qədim ədəbi abidələrdən yararlanmışdır, lakin, məlum olan qədim şərq ədəbiyyat nümunələrinin heç biri ilə paralellər qurmaq mümkün olmamışdır.

Nizami tərəfindən yazılmış hekayələr sonrakı dövrdə farsdilli ədəbiyyat, şərq ədəbiyyatı və dünya ədəbiyyatının inkişafına ciddi təsir göstərmişdir. Məsələn, dördüncü (slavyan) şahzadənin söylədiyi qəddar şahzadə haqqında hekayə qərbdə Pöti de la Kruanın tərcüməsində "Turandot" adı ilə məşhur olsa da, müəllifin Nizami olduğu bilinməmişdir.

 
Bəhram Gur Qara sarayda Hindistan gözəlinin hekayəsini dinləyərkən, 1548, Şiraz məktəbi, Frir Sənət Qalereyası

Nizaminin əsərləri də daxil olmaqla, şərq ədəbiyyatının qərb ədəbiyyatına tədqiqini İtaliya tədqiqatçısı İtalo Piççi tədqiq etmişdir. "Storia de la poesia persiana" adlı əsərinin (Turin, 1894) ikinci cildində Piççi Bəhram Gurun vəhşi eşşəyi qovarkən ölməsi hekayəsi ilə , paqan qot əfsanəsində qotların kralı Böyük Teodorixin Ravennadakı səmavi saraydakı kral ziyafəti üçün tanrı Votanın qara atını kəsməsi arasında paralel qurur. Piççinin digər iddiası isə, Nizaminin rus hökmdarının (eyni zamanda Turan hökmdarının) qızı haqqında hekayəsi ilə bağlıdır. Belə ki, o, Karla Qozzi(en) tərəfindən yazılmış “Turandot”(en) dramının əsasında duran və sonradan Fridrix Şiller tərəfindən işlənmiş süjetin Nizaminin "Yeddi gözəl" poemasından yox "Min bir gecə" nağıllar toplusundan götürüldüyünü yazır. O, "Yeddi gözəl"in daha yaxın təsirlərindən bəhs edərkən əsərin Covanni Bokkaççonun “Ameto”(ru) povestinin yazılmasında təsirli olduğunu vurğulayır. Belə ki, həmin povestdə gənc ovçu olan Ameto hər biri müxtəlif rəngli paltarlar geyinmiş yeddi gözələ vurulur və gözəllər ona sevgi haqqında hekayələr söyləyirlər. Bununla belə, Piççi qeyd edir ki, bu qədim şərq süjeti siciliyalı ərəb ibn Zaferin (XII əsr) toplusunda da yer almışdı.

"Yeddi gözəl" erotik ədəbiyyatın şah əsərlərindən biri hesab edilir, bununla belə, əsərdə xeyli əxlaqi fikirlər də yer almışdır. İslam Ensiklopediyasında görə Nizami yenilikçi xüsusiyyətinə sadiq qalaraq, mümkün qədər erotik məzmunu məhdudlaşdırmış, daha çox hedonistik zövqlərə — dövlətin idarə olunmasındakə məsuliyyətə diqqət çəkməyə çalışmışdır. Baxmayaraq ki, şair şahın kef məclislərini təsvir edir, poemanın əsas məzmunu fiziki ehtirasın yalnız ərdəmli, sadə və mehriban işlərə istiqamətləndiriləcəyi təqdirdə əsl zövq verəcəyini göstərməklə bağlıdır.

 
Bəhram və öküzü qaldıran Fitnə, 1570-ci illər, Təbriz məktəbi, Bodlian kitabxanası, Oksford Universiteti.

İslam kosmologiyasına görə Yer kürəsi yeddi planetin mərkəzində dayanır: Ay, Merkuri, Venera, Günəş, Mars, Yupiter və Saturn onun ətrafında dövr edir. Bu planetlərin Tanrının bələdçiləri hesab edilirdilər və onların hərəkətlərinin yerdəki canlılara və hadisələrə təsir etdiyinə inanırdılar. Nizami dünyanın vahidliyinin hesab, həndəsə və musiqi vasitədiylə dərk edilə bilinəcəyinə inanırdı. Rəqəmlər kainatla ünsiyyətin açarı hesab edilirdi; rəqəmlər vasitəsiylə çoxluq təkliyə, ixtilaflar isə harmoniyaya çevrilir. Nizami Şərqdə həmişə xüsusi mövqeyə malik olmuş, İslamda ilk mükəmməl rəqəm hesab edilən yeddi rəqəmini əsas motiv kimi istifadə etmişdir. Bəzi müasir tədqiqatçıları poemanı astrologiya haqqında ədəbi traktat kimi nəzərdən keçirirlər, lakin tədqiqatçı Fransua de Blua bu mövqeni qəbul etmir.

Fransua de Bluanın fikrincə əsərin məzmunu Bəhramın ulduzların göstərişi ilə yaşamaq və xoşbəxt olmaq cəhdinin uğursuzluqla nəticələnməsi ilə bağlıdır. Tamamilə yeddi ulduzun xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq inşa edilmiş yeddi günbəz sonradan Bəhramı ölümə istiqamətləndirir. De Blua son olaraq qeyd edir ki, yalnız yeddi gümbəz altında əyləncələrdən imtina etmə və tiranlığın yeddi qurbanının şikayətlərinin dinlənilməsi Bəhrama əsl qəhrəman statusu verir. Həmçinin antifatalistik məzmun ikinci gözəlin dilindən söylənən hekayənin də əsasını təşkil edir. Belə ki, bu hekayədə xəbər verilən bədbəxtlik üzündən öz arvadından imtina edən hökmdar, sonradan qul qızla evlənərək astroloqların fikirlərinə qarşı çıxır və taleyini öz əlinə alır.

İslam Ensiklopediyasında qeyd edilir ki, poemanın qəhrəmanı Bəhramda hər dəfə gözəllərin yanına getdikcə əmələ gələn fantasmaqorik dəyişiklik Tanrının qaranlıq və sirrli böyüklüyü ilə ağ və aydın təkliyi arasındakı simvolik yolu təmsil edir. Poemada gözəllərin sarayları gümbəzlərlə örtülüb ki, bu da kainatın təcəssümüdür, Nizami öz əsərində məhz bu şəkildə kainatdakı harmoniyanı təsvir etmişdir.

Baxmayaraq ki, hekayələrdə (xüsusilə yeddinci gözəlin hekayəsində) bəzi təsəvvüfi elementlər də var, ümumilikdə əsərə sufi alleqoriyası kimi baxmaq da yalnışdır. De Blua qeyd edir ki, möhkəm köklərlə bu dünyaya bağlı olan bu sənət əsəri və onun etik məzmunu prinsipial şəkildə dini yox, dünyəvi xarakter daşıyır.

Sovet şərqşünası Yevgeni Bertels qeyyd edir ki, baxmayaraq ki, "Yeddi gözəl" Nizaminin poemaları arasında "ən yüngül və sadə əsər" təsiri bağışlayır və məhəbbət mövzusunda yazılmış novellaların yalnız oxucuları əyləndirmək məqsədi daşıdığı görünür, əslində, şair bu qabığın içinə, adətən fəlsəfi traktatları oxumayan kütlələr üçün ciddi fəlsəfi məzmun yükləmişdir.

Azərbaycan alimi Heydər Hüseynov isə qeyd edir ki, "Məzarda belə bir qarışqa yoxdur ki, üzərində şiddət nişanı daşımasın" sözləri ilə Nizami həmin dövrdə olan zülm və haqsızlığı təsvir edir..

Tərcümə və nəşrləri

İnsana arxadır onun kamalı,
Ağıldır hər kəsin dövləti, malı.
Kim ki, yetişmədi ağıldan bara,
Oxşar insan sifət əjdahalara.
Zirək adam, insan mələkdir, mələk
Zirəklik gözəldir, əcəbdir gerçək.

Məmməd Rahimin tərcüməsi

1832-ci ildə "Yeddi gözəl" poemasından slavyan gözəlinin hekayəsi şərqşünas Frans Erdman(ru) tərəfindən alman dilinə tərcümə edilmiş və Qazanda "Bəhram Gur və rus şahzadəsi" adıyla nəşr olunmuşdur (ikinci dəfə yenidən həmin şəhərdə 1844-cü ildə nəşr edilmişdi). 1846-cı ildə Londonda, uzun müddət Hindistan və İranda yaşamış ser Qor Ouslinin(en) "Biographical Notices of Persian Poets" adlı əsəri müəllifin ölümündən sonra işıq üzü görmüşdür. Bu kitabda poemanın əvvəlində verilmiş bəzi hissələr – Bəhram Gurun qonşu ərəb hökmdarı Noman tərəfindən böyüdülməsi, Çin gözəlinin danışdığı "Xeyir və Şər hekayəsi" və Hökmdar və vəzir haqqında hekayə (poemanın bağlanış hissəsi) hərfi tərcümə ilə ingilis dilində təqdim edilir. Almaniya filoloqu Pol Horn(tr) özünün "Fars ədəbiyyatının tarixi" ("Geschichte der persischen Litteratur", Leypsiq, 1901) əsərində "Yeddi gözəl" poemasının kifayət qədər dolğun məzmununu verir.

Poemanın tənqidi mətni Helmut Ritter(de) və Yan Rıpka tərəfindən on beş əlyazma nüsxəsi əsasında hazırlanmış və 1848-ci ildə Bombeydə əldə edilmiş litoqrafiyalarla birlikdə 1934-cü ildə Praqada hazırlanmış və həmin ildə İstanbulda nəşr edilmişdir. Bu nəşr ciddi tekstual-tənqidi metodologiya əsasında hazırlanmış azsaylı klassik farsdilli mətnlərdən biridir: mütəxəssislər əlyazmaları "A" və "B" adlandırdıqlar iki qrupa bölmüşdür. Yalnız hər iki qrup əlyazmalarda yer alan beytlər orijinal hesab edilmişdir. "B" qrupunda yer alan əlyazmalar nəşr üçün əsas hesab edilmiş, "A" qrupunda yer alan əlyazmalardan əlavə olunmuş beytlər isə kvadrat mötərizələrlə işarələnmişdir. "A" qrupu üçün xarakterik olan beytlər tənqidi hissələrlə verilmişdir.

1936-cı ildə İran alimi Vahid Dəstgirdi əsəri nəşr etdirmiş və bu nüsxə sonralar da bir neçə dəfə təkrarən nəşr olunmuşdur. Dəstgirdi "hicri 700–1000-ci illəri əhatə edən" on üç qədim əlyazma nüsxəsindən istifadə etmişdir.

 
Əsərin ingilis dilində 1924-cü il nəşrinin (London, Ç. E. Uilsonun tərcüməsi) birinci cildinin titul səhifəsi.

Əsər Azərbaycan dilinə 1987-ci ildə T. A. Məhərrəmov tərəfindən tərcümə edilmiş və Moskvada nəşr olunmuşdur. Bu nəşr on dörd qədim əlyazma nüsxəsi, Ritter-Rıpkanın tənqidi mətni və Vahid Dəstgirdinin nəşrinə əsaslansa da, Məhərrəmov əlyazmaları qruplara bölməmişdir və bu xüsusiyyəti ilə əsərin azərbaycan dilində nəşri Praqa nəşrindən fərqlənir. Əsər 1994-cü ildə Tehranda Barat Zəncani tərəfindən nəşr edilmişdir. Bu nəşr Praqa nəşrinə əsaslanmışdır.

"Yeddi gözəl"in Qərbi Avropa dillərinə tam şəkildə üç klassik tərcüməsi vardır. Poema ilk dəfə Çarlz Eduard tərəfindən 1924-cü ildə kobud formada (burada "kobud" anlayışı tərcümə zamanı orijinalda olan ölçü və melodikliyin saxlanmamasını ifadə edir) ingilis dilinə tərcümə olunmuşdur. Sərbəst şer şəklində həyata keçirilmiş bu tərcümə iki cild şəklində nəşr edilmiş və bəzi istisnalarla orijinalı tamamilə əks etdirmişdir. Birinci nəşrdə tərcümə, ikinci nəşrdə isə şərhlər verilmişdir. Bu tərcümə sonradan bir neçə dəfə təkrar nəşr edilmişdi. Qeyd edək ki, tərcüməçi, kifayət qədər geniş həcmli şeiri ilkin olaraq latın dilinə tərcümə etmişdir. Poema, Oksford Universitetinin professoru Culi Skott Meysami tərəfindən də ingilis dilinə tərcümə olunmuş və bu tərcümə 1967-ci ildə, təkrarən isə 1995-ci ildə Böyük Britaniya və ABŞ-da nəşr edilmişdir. Ritter-Rıpka nəşrinə əsaslanan bu tərcümə də sərbəst şeir şəklində həyata keçirilmiş, bəzən qafiyə izlənmiş, bəzən isə izlənməmişdir. Poema üçüncü dəfə Elsi Mattin və Corc Hill tərəfindən ingilis dilinə tərcümə olunmuş və 1976-cı ildə nəşr edilmişdir.

"Yeddi gözəl" 1976-cı ildə Alessandro Bauzani(it) tərəfindən italyan dilinə tərcümə olunmuşdur. Nəsrlə edilmiş bu tərcümə də Ritter-Rıpka nəşrinə əsaslanmışdır. Çoxsaylı qismən tərcümələr arasında Rudolf Qelpkenin zərif şəkildə alman dilinə tərcüməsini qeyd etmək olar. Bu tərcümə 1959-cu ildə Sürixdə nəşr edilmişdir.

1922-ci ildə Moskvada poemanın bir hissəsi nəzmlə, "Nizami – Yeddi gözəl. Hind şahzadəsinin hekayəsi" adı ilə nəşr edilmişdir. Bu tərcümə hələ Birinci Dünya Müharibəsindən əvvəl Rusiya Ədəbiyyat Sevərlər Cəmiyyətinin üzvü Aleksey Qruzinski tərəfindən "Sabaşnikov" nəşriyyatı üçün həyata keçirilmişdi. 1923-cü ildə "Vostok" jurnalında poemanın bəzi hissələri rus dilində nəşr edilmişdir. Bu nəşri Yevgeni Bertels həyata keçirmişdi. Poema rus dilinə tam şəkildə Rüstəm Əliyev (nəsrlə, 1983-cü ildə Bakıda nəşr edilib) və Vladimir Derjavin(ru) (nəzmlə, 1959-cu ildə Moskvada nəşr edilib, sonradan bir neçə dəfə təkrar nəşr olunub) tərəfindən tərcümə edilmişdir.

Poemanın Azərbaycan dilinə bədii tərcüməsi Məmməd Rahim tərəfindən həyata keçirilmişdir. Məmməd Rəhimin tərcüməsində poema 1983, 2004, 2006 və 2013-cü illərdə Bakıda nəşr edilmişdir.

İncəsənətdə

Orta əsr miniatür sənətində

Bəhramın əjdahanı öldürməsi
Britaniya Milli Kitabxanası
 
Behzad
XV əsrin sonları
 
Məhəmməd Zaman
1675

Əsrlər boyunca "Yeddi gözəl" əsərinin əlyazma nüsxələrini bəzəyən Təbriz, Şiraz, Herat, İsfahan, Yəzd, Buxara və digər şəhərlərdən olan miniatürçü-rəssamlar poemanın müxtəlif səhnələrini əks etdirən əsərlər yaratmışlar. Uzun müddət bu rəssamlar arasında "Bəhram şir ovunda", "Bəhramın əjdahanı öldürməsi", "Bəhram ovda", "Bəhramın tacı qoruyan şirlərlə mübarizəsi" kimi mövzular daha məşhur olmuşdur. Bu süjetlərə daha çox yer verilməsi ənənəsi 1197-ci ildə Nizaminin poemanı tamamlamasından sonra formalaşmışdır. Bu süjetlərə həm də Firdovsinin "Şahnamə"sinin əlyazma nüsxələrində tez-tez rast gəlinir.

Uzun müddət Bəhramın əjdaha ilə təsvir edilməsi səhnələri geniş yayılmışdır. Bu süjet XV əsrdə məşhur rəssam Behzad tərəfindən (Londondakı Britaniya kitabxanasında saxlanılır) və 1444–1445-ci illərdə Yəzd miniatür məktəbinə məxsus naməlum rəssam tərəfindən (Mançesterdəki Con Raylen kitabxanasında saxlanılır), 1675-ci ildə Məhəmməd Zaman tərəfindən (Britaniya muzeyində saxlanılır) çəkilmiş miniatürlərdə rast gəlmək mümkündür. Məhəmməd Zaman tərəfindən işlənmiş miniatürdə Avropa kətan rəssamlığının təsiri hiss edildiyindən həmin miniatür bu səhnənənin təsvir olunduğu ənənəvi miniatürlərdən ciddi şəkildə fərqlənir (əjdaha atlının ayağı altında göstərilib ki, bu da fars rəssamlığı üçün ənənəvi deyil).

Behzadın çəkdiyi miniatürdə isə personajlar peyzajla müqayisədə kiçildilib ki, elementlərin yerləşdirilməsində sıxlığa yol verilməyib və bu da uzunsov miniatürdə genişlik təsiri yaradır. Əjdaha və at qismən göstərilsə də, Bəhram tam təsvir olunub. Bu miniatürdə Behzadın ətraf mühitin insana nəzərən formalaşdırılmasına əsaslanan yeni dünya görüşü əks olunur və Bəhramın bu təsviri sayəsində həmin görüş sonradan geniş yayılır.

Metropoliten muzeyi
Herat məktəbi, 1430-cu illər
 
Gənclərin çimən qızları izləmələri
(İran gözəlinin hekayəsi)
 
Bişrin Maliki xilas etməyə çalşması
(Xarəzm gözəlinin hekayəsi)

"Yeddi gözəl" poemasına miniatür çəkən rəssamlar arasında Bəhramın ov etməsi səhnəsi də məşhur olmuşdur. Qeyd edək ki, Bəhramın ov etməsi səhnəsi yalnız miniatürlərdə deyil, digər janrlarda (məsələn tarixi) olan əsərlərin bəzədilməsi üçün də istifadə edilmişdir. Məsələn, "Yeddi gözəl" poemasından Bəhrama aid miniatür Təbərinin "Salnamə"sinin Nyu-Yorkun Metropoliten muzeyində saxlanan əlyazmasının bəzədilməsi üçün istifadə olunmuşdur.

Lakin, "Fitnənin öküzü qaldırması" miniatürünə yalnız "Yeddi gözəl" əlyazmalarında rast gəlinir. "Bəhramın Fitnəni sərkərdəyə verməsi" səhnəsinə Sultan Məhəmmədin çəkdiyi Təbriz miniatüründə (1527, Topqapı kitabxanası, İstanbul) və naməlum rəssam tərəfindən işlənmiş İsfahan miniatüründə (Rusiya Milli Kitabxanası, Sankt-Peterburq) rast gəlinir. Fitnə və öküzün təsviri poemanın özünəməxsus simvollarından birinə çevrilmişdir. Bu səhnənin ənənəvi təsviri poemanın bütün məzmununu ifadə edir. XV əsrin birinci yarısında İran rəssamlığının cənub miniatür məktəblərində "Fitnənin öküzü qaldırması" səhnəsinin bir neçə variantı işlənmişdir. 1442-ci ilə aid Yəzd miniatüründə (Keyr kolleksiyası) Fitnənin öküzü çiynində yox, əlində daşıdığı göstərilib. 1435-ci ilə aid İsfahan miniatüründə (Çester Bitti Kitabxanası, Dublin) və XV əsrə aid Şiraz miniatüründə (Dövlət Kitabxanası, Berlin) isə Bəhram və Fitnəni ayıran əfsanəvi altmış pilləkən göstərilməmişdir.

 
Bəhram Gur ov zamanı, İsfahan məktəbi, 1636, Əlyazmalar İnstitutu, Bakı

Rəssamların tez-tez müraciət etdikləri süjetlərdən biri də Bəhramın hökmdar tacı uğrunda döyüşməsidir. Bu miniatürlərdə Bəhramın şirlərlə döyüşməsi göstərilir. Xəmsənin 1481-ci il əlyazmasında (Rusiya Milli Kitabxanası) yer alan miniatürdə bir detal istisna olmaqla bu süjet ənənəvi şəkildə verilir: arxa planda sahibini gözləyən hökmdar taxtı, taxtın qarşısında isə onu qoruyan şirlər, lakin şirlər zəncirlənmiş şəkildə göstərilib ki, bu mövzu üçün qeyri-adidir. 1671-ci ilə aid Mavəraünnəhr miniatüründə (Çester Bitti kitabxanası) Bəhram öldürdüyü şirlərin yanında dayanaraq qazandığı tacı nümayiş etdirir.

Bəhramın gözəllərin saraylarını ziyarət etmələri süjetlərində rəssamların diqqətini daha çox əyləncə səhnələri çəkmişdir. Gözəllərin söylədikləri hekayələrin süjetlərinə isə nadir hallarda diqqət yetirilmişdir. Bəhram və yeddi gözəl mövzusunda olan miniatürlər daha çox koloritli həlli ilə diqqəti çəkir. 1435–1436-cı illərə aid İsfahan "Antologiya"sında Bəhram altı dəfə at üstündə gözəllərin sarayları önündə təsvir edilir. Lakin, Bəhram daha çox gözəllərlə birgə ya təbiət qoynunda, ya da köşkdə təsvir edilir.

Gözəllər tərəfindən nəql edilən hekayələr fantastik məzmuna malikdirlər. Həmçinin onlar folklor materialı əsasında işlənmişlər. Ənənəvi ədəbi süjetlərdən fərqli olaraq, bu hekayələr təsviri sənətdə stabil yer tuta bilməmişlər, lakin onların təfsiri orijinallığı və ixtiraçılığı ilə seçilir. Bu isə, hər şeydən əvvəl ona əsaslanır ki, ədəbi material özü-özlüyündə qeyri-adidir.

Xəmsənin 1648-ci ilə aid əlyazma nüsxəsində (Rusiya Milli Kitabxanası) Mahanın (Firuzəyi saray) qulyabanılar ölkəsində sərgüzəştləri təsvir olunub: təsvirdə tilsimli bağa gəlmiş mahanın ifrit tərəfindən qucaqlanması göstərilir. Mahanı qucaqlamış canavar adama bənzər bədheybət ulduzların sayrışdığı, ilanların ağaca dolandığı qeyri-adi mühitdə daha güclü və sirrli görünür. Xəmsənin XV əsrin 40-cı illərində Yəzddə hazırlanmış əlyazma nüsxəsi (Topqapı kitabxanası) digər əlyazmalardan fərqli bir xüsusiyyətə malikdir: belə ki, bu əlyazmada təkcə gözəllərlə kef məclisləri yox, həm də onların danışdıqları hekayələrə çəkilmiş miniatürlər yer almışdır.

Bişrin Malihi xilas etmək cəhdi haqqındakı hekayəni XV əsrin sonlarından etibarən quyunun içində cəsəd şəklində təsvir edirdilər. Lakin, XV əsrə aid Təbriz miniatüründə yalnız təəccüblü şəkildə yerə baxan Bişr göstərilmişdi. Ağ sarayda danışılan hekayayə (Gənclərin çimən qızları izləmələri) çəkilmiş miniatürdə (Topqapı kitabxanasındakı əlyazma) rəssam iki səhnəni bir əsərdə vermişdir, belə ki, miniatürün aşağı hissəsində çimən qızlar, yuxarı hissəsində isə onları izləyən gənclər göstərilib. Bu təsvir miniatür sənətində, müxtəlif hadisələrin bir səhifədə təsvir edilə biləcəyini göstərir.

Poemanın əlyazmalarına çəkilmiş bəzi miniatürlər
 
 
 
 
 
Bəhramın əjdahanı öldürməsi. XVI əsr. Təbriz məktəbi. Əlyazmalar İnstitutu, Bakı. Mahan tilsimli bağda. 1648. Buxara məktəbi. Rusiya Milli Kitabxanası, Sankt-Peterburq. Təcrübə mükəmməlləşdirir. 1530–1540. Bruklin Muzeyi, Nyu-York. Bəhram Gurun əjdahanı öldürməsi. 1650-ci illər. İsfahan məktəbi. Kristis hərracı. Bəhram Gurun öküz qaldıran Fitnəyə baxması. XVI əsr. Təbriz məktəbi. Valters Sənət Muzeyi, Baltimor.

Təsviri sənətdə

Şəki şəhərində yerləşən XVIII əsrə aid Şəkixanovların evinin ikinci mərtəbəsinin mərkəzi zalının divarları poemanın qəhrəmanlarının portretləri ilə bəzədilmişdir.

Qəzənfər Xalıqovun eskizi əsasında heykəltəraş A. Xrünov tərəfindən hazırlanmış və Bəhramın əjdahanı öldürməsi təsvir edilən barelyef, Nizaminin 1949-cu ildə Bakıda ucaldılmış heykəlinin postamentini bəzəyir.

1959-cu ildə Bakıda "Yeddi gözəl" poemasının qəhrəmanı Bəhram Gurun nəhəng ilana bənzər əjdahanı öldürdüyü təsvir edilən "Bəhram Gur" heykəl-fəvvarəsi ucaldılmışdır. Heykəlin müəllifləri Aslan Rüstəmov, Albert Mustafayev və Qorxmaz Sucəddinovdur. Bu heykəl, Azərbaycanda, Nizami Gəncəvinin poemalarının qəhrəmanlarından birinin şərəfinə ucaldılmış ilk abidədir.

1979-cu ildə Azərbaycan rəssamı Mikayıl Abdullayevin rəsmləri əsasında Bakı metropolitenin "Nizami" stansiyasının yeraltı zalında Nizami Gəncəvinin poemaları əsasında on səkkiz mozaik kompozisiya işlənmişdir. Mozaik pannolardan üçündə "Yeddi gözəl" poemasının qəhrəmanları təsvir edilib. Bunlar Bəhramın əjdahanı öldürməsinin təsvir olunduğu "Bəhram və əjdaha", Bəhramın iki şiri məğlub edərək tacı əldə etməsinin təsvir olunduğu "Bəhramın qələbəsi" və Fitnənin öküzü qaldırmasının təsvir olunduğu "Fitnə" mozaikalarıdır.

Nizaminin doğma şəhəri Gəncədə yerləşən türbəsi yaxınlığında heykəltəraş Qorxmaz Sucəddinov tərəfindən emal edilmiş qranit və bürüncdən 22 metr hündürlüyündə çoxfiqurlu abidə yaradılmışdır: abidənin mərkəzində yerləşən Nizaminin oturmuş heykəli ətrafında Xəmsənin qəhrəmanlarını təsvir edən fiqurlar yerləşdirilib. Fiqurlardan birində "Yeddi gözəl" poemasının qəhrəmanı Fitnənin öküzü qaldırması göstərilib.

20 iyul 2012-ci ildə Bakıda heykəltəraş Nailə Ələkbərovanın bir-birinin üstünə yığılmış yeddi Azərbaycan milli çay stəkanı olan "armudu" stəkanın təsvir edildiyi "Yeddi gözəl" adı heykəli ucaldılmışdır. Armuda bənzər bu stəkanlar çılpaq qadın bədənini xatırladır və Nizami Gəncəvinin eyni adlı poemasındakı yeddi gözəli təmsil edir.

 
 
 
 
 
Nizami Gəncəvinin Bakıdakı heykəlinin postamentində "Bəhram Gurun əjdahanı öldürməsi" barelyefi. Qəzənfər Xalıqovun eskizi əsasında A. Xryunov tərəfindən hazırlanıb, 1949 Bəhram Gurun heykəli, Heykəltəraşlar Aslan Rüstəmov, Albert Mustafayev və Qorxmaz Sücəddinov, 1959 Bakının Nizami küçəsindəki yeraltı keçiddə "Yeddi Gözəl" barelyefi "Bəhram Gur və əjdaha". Bakının Nizami metrostansiyasında mozaik təsvir. Rəssam Mikayıl Abdullayev, 1979 Nizami məqbərəsi yanında Öküzü çiynində qaldıran Fitnə heykəli

Musiqidə

Cakomo Puççininin Turandot operasının orijinal süjeti Nizami Gəncəvinin "Yeddi gözəl" əsərindəki slavyan gözəlinin hekayəsindən götürülmüşdür. Hekayədə qəddar, gözəl, hiyləgər şahzadə qızın adı çəkilməsə də bütün keyfiyyətləri ilə librettodakı Turandota bənzəyir. Fransız şərqşünas alimi Fransua Pöti de La Krua tərəfindən edilmiş tərcümədə sözü gedən personaj Turandot kimi təqdim edilmişdir.

1940-cı illərin əvvəllərində Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyov Nizami Gəncəvinin "Yeddi gözəl" poemasından yeddi gözəl obrazına uyğun olaraq, Nizaminin sözlərinə yeddi romans bəstələməyi planlaşdırmışdı. Bəstəkar hər bir musiqili portret formasında vokal miniatür şəklində gözəllərin psixoloji vəziyyəti, xarakterləri, hissləri, daxili dünyaları və mənəvi gözəlliklərini təsvir etmək məqsədini qarşısına qoymuşdu. Lakin Hacıbəyov yalnız iki romans – "Sənsiz" (1941) və "Sevgili canan" (1943) yaza bilmişdir.

1949-cu ildə Azərbaycan bəstəkarı Qara Qarayev "Yeddi Gözəl" süitası yazır, 1952-ci ildə isə eyni adlı poemanın motivləri əsasında "Yeddi gözəl" baletini (librettonun müəllifi İsmayıl Hidayətzadə, Yuri Slonimski və Sabit Rəhmandır) yazır. Balet ilk dəfə 7 noyabr 1952-ci ildə Bakı Opera və Balet Teatrında səhnələşdirilir. Baletin ikinci redaksiyası da 1959-cu ildə həmin teatrda səhnələşdirilir. SSRİ dövründə balet Moskva, Leninqrad, Novosibirsk, Lvov, Daşkənd, Praqa, Brmo və başqa şəhərlərin teatrlarında da səhnələşdirilir, lakin 1990-cı illərdə repertuarlardan itir. Balet yenidən 2008-ci ildə Bakıda (yeni librettonun müəllifi Yana Temiz) səhnələşdirilmişdir. 21 fevral 2011-ci ildə yenilənmiş "Yeddi gözəl" baleti ilk dəfə Moskvanın "Böyük teatr"ının səhnəsində nümayiş etdirilir. Musiqişünas Elmira Abbasova qeyd edir ki, Nizami poemasının humanist obrazları əsasında yaradılmış "Yeddi gözəl" baletinin musiqisi "xalq musiqisinin meloslarına əsaslanır".

Teatr

7 dekabr 2012-ci ildə Bakıda, S. Vurğun adına Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrının səhnəsində Litva rejissoru Yonas Vaytkusun(ru) Nizaminin "Yeddi gözəl" poeması əsasında hazırladığı və şairin 870 illik yubileyinə həsr edilmiş "Yeddi gözəl" tamaşasının premyerası baş tutmuşdur. Tamaşada Nizami rolunu Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Artisti Fuad Osmanov, yedi gözəlləri Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Artisti Naina İbrahimova və teatrın başqa aktrisaları canlandırmışlar. Bəhram şah rolunu Murad Məmmədov oynamışdı. Tamaşada Hacı Murad Yagizarov, Yuri Baliyev və Oleq Əmirbəyov kimi aktyorlar da rol almışlar. Tamaşada Qara Qarayevin "Yeddi gözəl" baletindən də hissələr istifadə edilmişdi. 2013-cü ildə tamaşanın Moskvanın Kiçik teatrında premyerası baş tutmuşdu.

Kinomatoqrafiyada

1970-ci ildə "Azərbaycanfilm" poemada Bəhram və Fitnənin hekayəsi əsasında "Fitnə" adlı cizgi filmi istehsal etmişdi.

1975-ci ildə "Ekran" yaradıcı birliyi tərəfindən "Əfsanələr aləmində" adlı film-balet istehsal edilmişdir. Filmdə Qara Qarayevin "Yeddi "gözəl" poeması əsasında yazılmış eyni adlı baletindən vals və digər səhnələr göstərilmişdir. Rəqslərin quruluşunu RSFSR-in Əməkdar İncəsənət Xadimi Pyotr Qusev vermiş, Bəhram şah rolunu Azərbaycan SSR-in Əməkdar Artisti Vladimir Pletnyov, Gözəllər gözəli rolunu isə Azərbaycan SSR-in Əməkdar Artisti Çimnaz Babayeva canlandırmışlar. Digər rolları Bakı Opera və Balet Teatrının artistləri canlandırmışlar.

1982-ci ildə tamamilə Qarayevin "Yeddi gözəl" baleti əsasında çəkilmiş "Yeddi gözəl" film-baleti təqdim edilmişdir. Film, SSRİ televiziya və radio dövlət komitəsi tərəfindən "Azərbaycanfilm"ə sifariş edilmişdi. Filmin librettosu və xoreoqrafiyası Rafiq Axundov və Maqsud Məmmədova, ssenari müəllifliyi Maqsud və Rüstəm İbrahimbəyovlara aiddir. Kostyumlar və səhnə dizaynını Toğrul Nərimanbəyov işləmişdi. Bəhram rolunu Vadim Qulyayev, Aişə rolunu Nataliya Bolşakova, Vəzir rolunu Qali Abaydulov canlandırmışlar. Filmdə həm də Bakı Opera və Balet Teatrının artistləri rol almışlar.

İstinadlar

  1. ↑ François de Blois. Haft Peykar (anql.) // Encyclopædia Iranica. — 15 dekabr 2002. — Т. XI. — С. 522–524.
  2. ↑ Nizami Gandjawi (англ.) // The Encyclopaedia of Islam / Edited by C. E. Bosworth, E. van Donzel and W. P. Heinrichs and G. Lecomte. — Лейден, 1995. — Т. VIII. — С. 79. — ISBN 9004098348.
  3. The Baburnama : memoirs of Babur, prince and emperor / translated, edited, and annotated by Wheeler M. Thackston ; introduction by Salman Rushdie. Bāburnāmah. English Babur, Emperor of Hindustan, 1483–1530. Thackston, W. M. 1944 English Turkish.Printed:New York : Modern Library, 2002
  4. ↑ Бертельс. А. Е. Низами Гянджеви // Большая советская энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия.
  5. François de Blois. Haft Peykar // Encyclopædia Iranica. — 15 December 2002. — V. XI. — pp. 522–524.
  6. Бороздина П. А. Очерки истории литератур народов СССР. — Издательство Воронежского университета, 1991. — С. 83. — 476 с.
  7. ↑ Крымский, 1981
  8. ↑ Додхудоева, 1985
  9. Бертельс Е. Э. Низами о художественном творчестве // Выдающиеся русские учёные и писатели о Низами Гянджеви / Составитель, автор предисловия и редактор Рустам Алиев. — Б.: Язычы, 1981. — С. 98–100.
  10. Nizami Gəncəvi - Yeddi gözəl, tərc. M. Rahim, Bakı, Lider, 2004, səh.295
  11. Pöti de la Krua Les mille et jours (Paris, 1710–1712) adlı külliyyatını İran səfəri zamanı tərtib etmişdir. Turandot mövzusunun ən ilkin fars nəsr versiyası Ovfinin Nizaminin ölümündən qısa müddət sonra tərtib etdiyi "Hekayələr külliyyatı"ndadır.
  12. Бертельс Е. Э. Низами о художественном творчестве // Выдающиеся русские учёные и писатели о Низами Гянджеви / Составитель, автор предисловия и редактор Рустам Алиев. — Б.: Язычы, 1981. — С. 102.
  13. Гусейнов Г. Н. К вопросу о социальных воззрениях Низами // Известия Азербайджанского филиала Академии наук СССР. — Б., 1943. — № 4. — С. 59.
  14. Рыпка Я. Опыт текстологического разбора первой главы поэмы "Хафт Пайкар" // Краткие сообщения Института народов Азии : Сборник памяти Е. Э. Бертельса. — М., 1964. — Т. 65. — С. 148.
  15. Nizami of Ganja Haft Paikar / C. E. Wilson. — Kessinger Publishing, 2003. — Т. 2. — 528 с. — ISBN 076617736X, 9780766177369.
  16. Niẓāmī Ganjavī, Julie Scott Meisami The haft paykar: a medieval Persian romance / Julie Scott Meisami. — Oxford University Press, 1995. — 307 с.
  17. The Story of the Seven Princesses, Oxford, 1976
  18. Nezami di Ganje Le sette principesse / Alessandro Bausani. — Bari: Leonardo da Vinci, 1967. — 265 с.
  19. Die sieben Geschichten der sieben Prinzessinnen, Zurich, 1959
  20. От составителя // Е. Э. Бертельс. Избранные труды. Низами и Фузули / Ответственный редактор Г. Араслы. — М.: Издательство восточной литературы, 1962. — Т. II. — С. 5.
  21. Мамед Рагим. — Писатели Советского Азербайджана. — Б.: Азербайджанское государственное издательство, 1959. — С. 103. — 212 с.
  22. Низами Гянджеви. Семь красавиц. Перевод с персидского Мамед Рагима. — Б.: Язычы, 1983.
  23. Низами Гянджеви. Семь красавиц. Перевод с персидского Мамед Рагима/ Под ред. Х. Юсифли. — Б.: Lider nəşriyyat, 2004. — 336 с. — ISBN 9952–417-07-X.
  24. Шәкихановларын еви / Под ред. Дж. Кулиева. — Азербайджанская советская энциклопедия: Главная редакция Азербайджанской советской энциклопедии, 1987. — Т. 10. — С. 505.
  25. Город Нуха. Дом Шекихановых // Азербайджан (Исторические и достопримечательные места) / Под общей редакцией М. А. Казиева.. — Б.: Издательство АН Азербайджанской ССР, 1960. — С. 113
  26. Габибов Н. Д., Наджафов М. К. Искусство Советского Азербайджана. — М.: Искусство, 1960. — С. 132. — 198 с.
  27. Эфендизаде Р. М. Архитектура Советского Азербайджана. — М.: Стройиздат, 1986. — С. 108. — 316 с.
  28. ↑ Алиева С. Он просил у судьбы времени // Зеркало : газета. — 23 апреля 2010. — С. 8.
  29. Ефремова Л. К. Внешний облик советского человека // Искусство и быт : альманах. — 1963. — С. 167.
  30. Абдуллаев Микаил Гусейн оглы // 225 лет Академии художеств СССР. Каталог выставки. — Изобразительное искусство, 1985. — Т. II. — С. 6.
  31. Эфендизаде Р. М. Архитектура Советского Азербайджана. — М.: Стройиздат, 1986. — С. 289. — 316 с.
  32. Габибов Н. Д. (живопись, театрально-декорационное искусство, графика), Новрузова Д. Г. (скульптура), Эфендиев Р. (декоративно-прикладное искусство), Саламзаде А., Мурадов В. (архитектура). Искусство Азербайджанской Советской Социалистической Республики // История искусства народов СССР / Под ред. Б. В. Веймарна, Л. С. Зингера. — Изобразительное искусство, 1984. — Т. IX. — С. 188.
  33. ↑ Микеладзе Г. Духовная память мегаполиса // Каспий : газета. — 23 сентября 2013
  34. Р. А. В рамках "012 Baku Public Art Festival" представлено произведение художника Наиля Алекперова "Семь красавиц" // The First News : Информационное Агентство. — 20 июля 2012.
  35. [1][ölü keçid] The play The Seven Princesses, written by the Belgian poet and playwright Maurice Maeterlinck in 1891 AD, is inspired by Haft-Peykar. Also, the opera Turandot (Turandokht) by Giacomo Puccini is inspired by one of the stories in Haft-Peykar
  36. [ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid][ölü keçid] ency.cl Turandot  (ing.)
  37. [. 2015-09-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-05-28. Turnadot — The Free Online Dictionary and Encyclopedia … (ing.)]
  38. [. 2014-05-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-05-28. Turandot — Turkcebilgi English Section (ing.)]
  39. ↑ "Романс-газелла". Электронная библиотека Узеира Гаджибекова. İstifadə tarixi: 2010-06-18.
  40. Сафарова З. Узеир Гаджибеков. — Баку: Язычы, 1985. — С. 61. — 64 с.
  41. Абасова Э. А., Касимов К. А. Очерки музыкального искусства Советского Азербайджана 1920–1956. — Б.: Элм, 1970. — С. 131. — 178 с.
  42. ↑ Абасова Э. А. Караев К. А. // Музыкальная энциклопедия / Под ред. Ю. В. Келдыша. — М.: Советская энциклопедия, Советский композитор, 1973–1982.
  43. Абасова Э. А., Касимов К. А. Очерки музыкального искусства Советского Азербайджана 1920–1956. — Б.: Элм, 1970. — С. 142. — 178 с.
  44. Московская премьера балета Кара Караева "Семь красавиц" // Azeri.ru. — 22 февраля 2011.
  45. Балет "Семь красавиц" // Радио "Эхо Москвы". — 22 февраля 2011.
  46. "Семь красавиц" в Москве 2014-01-10 at the Wayback Machine // Театр Классического Балета.
  47. красавиц" в Москве — триумф! // Эхо : газета. — 1 марта 2011. — С. 8.
  48. Вугар Иманов. В Баку состоялась премьера спектакля Йонаса Вайткуса "Семь красавиц" — современный взгляд на произведение Низами // Trend News Agency. — 8 декабря 2012.
  49. Агаев Р. В Москве состоялся показ спектакля "Семь красавиц" Азербайджанского театра русской драмы // SalamNews. — 27 сентября 2013.
  50. Мамедов Назим Дадаш оглы // Энциклопедия отечественной мультипликации. — Алгоритм, 2006. — С. 415.
  51. "Фильм «В мире легенд»". YouTube. İstifadə tarixi: 2014-01-09.
  52. "Семь красавиц". YouTube. İstifadə tarixi: 2014-01-09.

Ədəbiyyat

  • Крымский, А. Е. (1981), Низами и его современники, Б.: Элм
  • Крымский, А. Е. (1981), Низами и его изучение // Выдающиеся русские учёные и писатели о Низами Гянджеви / Составитель, автор предисловия и редактор Рустам Алиев, Б.: Язычы
  • Додхудоева, Л. Н. (1985), Поэмы Низами в средневековой миниатюрной живописи / Ответственный редактор О. Ф. Акимушкин, Москва: Наука
  • Гянджеви, Низами (1986), Семь красавиц. Перевод с фарси В. Державина, Москва: Художественная литература
  • Гянджеви, Низами (1989), Семь красавиц. Перевод с фарси В. Державина, Б.: Азернешр
  • de Blois, François (26 dekabr 2014), Haft Peykar, Москва: Encyclopædia Iranica Т. XI. — С. 522–524.

Xarici keçidlər

  Vikianbarda Yeddi Gözəl ilə əlaqəli mediafayllar var.
  Vikimənbədə Yeddi gözəl ilə əlaqəli məlumatlar var.
  Vikisitatda Yeddi gözəl (Nizami) ilə əlaqədar sitatlar var.

Avqust 01, 2021
yeddi, gözəl, nizami, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, yeddi, gözəl, yeddi, gözəl, fars, هفت, پیکر, translit, həft, peykər, nizami, gəncəvinin, xəmsə, toplusuna, daxil, olan, dördüncü, poema, əsər, 1197, ildə, fars, dilində, yazılmışdır, nizami, poemanı. Bu adin diger istifade formalari ucun bax Yeddi gozel Yeddi gozel fars هفت پیکر translit Heft Peyker Nizami Gencevinin Xemse toplusuna daxil olan dorduncu poema Eser 1197 ci ilde fars dilinde yazilmisdir Nizami bu poemani Agsunqurlar sulalesinden olan Maraga hakimi Elaeddin Korpe Arslana hesr etmisdir Poemanin adini herfi sekilde hem Yeddi Portret hem de Yeddi Gozel kimi tercume etmek olar Eserin adinda metaforizm vardir Nizami bilerekden soz oyunu ederek esere bu cur iki anlamli ad vermisdir 1 Poema hem de Yeddi Gumbez Baburnamede Heft Elahah azerb Yeddi Ilahe adi ile taninir 2 3 Yeddi gozelهفت پیکرHeft PeykerJanr mesneviMuellif Nizami GenceviOrijinal dili fars diliYazilma ili 1197Evvelki Leyli ve MecnunSonraki IsgendernameYeddi gozel Vikimenbede Vikianbarda elaqeli mediafayllarEserin sujetinin esasinda Sasani sahi Behram Gur 420 439 haqqinda efsane durur Poemanin demek olar ki yarisi qedim mifologiyaya uygun olaraq heresi bir planete ve ya heftenin gunune uygun rengli saraylarda yasayan yeddi gozelin hekayelerinden ibaretdir 4 Yeddi gozel poemasi erotik edebiyyatin sah eserlerinden biri olsa da ciddi menevi anlama malikdir 5 Mundericat 1 Mezmunu 2 Yazilma tarixi ve ithaf 2 1 Menbelerde 3 Tedqiqi 4 Tercume ve nesrleri 5 Incesenetde 5 1 Orta esr miniatur senetinde 5 2 Tesviri senetde 5 3 Musiqide 5 4 Teatr 5 5 Kinomatoqrafiyada 6 Istinadlar 7 Edebiyyat 8 Xarici kecidlerMezmunu Redakte Behramin yeddi gozelin portretlerini gormesi Behzad mektebi 1479 Nizami Gencevi adina Milli Azerbaycan Edebiyyati Muzeyi Baki Uzun muddet yolu gozlenilen Behramin dogulmasindan sonra telim ve terbiye gormesi ucun onu ereb hokmdari Nemanin yanina gonderirler Nemanin gosterisi ile yeni mohtesem saray Karnak insa olunur Bir gun sarayin otaqlarindan birinde Behram yeddi muxtelif olkeden olan yeddi sahzadenin portretlerini gorur ve asiq olur 1 Atasinin olumunden sonra Behram Irana qayidir ve taxta cixir Hakimiyyete geldikden sonra Behram yeddi sahzadenin axtarisina baslayir onlari tapir ve evlenir O memarlara yeni arvadlarinin her biri ucun mohtesem saraylarin insa olunmasini emr edir Memarlar bildirirler ki astrologiyaya gore yer kuresinin her hissesi bir planetin idaresi altindadir ve Behrama meslehet gorurler ki saraylarin her birini gozellerin geldikleri olkelere tesir eden planetlerin rengine uygun bezetdirsin Evvel Behram bu teklife subhe ile yanassa da sonradan arvadlari ucun bele saraylarin insa olunmasina raziliq verir 1 Dust Mehemmed ibn Dervis Mehemmed Darxaci Behram Gur Ag sarayda Iran gozelinin hekayesini dinleyerken 1636 Isfahan mektebi Elyazmalar Institutu Baki Insaat islerinin tamamlanmasindan sonra gozeller oz saraylarinda meskunlasirlar Behram heftenin her gununu gozellerden birinin yaninda kecirir senbe gunu qara gunbezli sarayda Saturnun hokm etdiyi Hindistan gozeli ile bazar gunu sari gunbezli sarayda Gunesin hokm etdiyi Turkustan 6 Cin 7 gozeli ile Bazar ertesi yasil gunbezli sarayda Ayin hokm etdiyi Xarezm gozeli ile cersembe axsami qirmizi gunbezli sarayda Marsin hokm etdiyi Slavyan gozeli ile cersembe gunu firuzeyi gunbezli sarayda Merkurinin hokm etdiyi Megrib gozeli ile cume axsami sendel agaci rengli gunbezli sarayda Yupiterin hokm etdiyi Rum Bizans gozeli ile ve cume gunu ag gunbezli sarayda Veneranin hokm etdiyi Iran gozeli ile Behram gozellerin yanina gelerken onlarin saraylarinin rengine uygun paltar geyinir Sahzadelerin her biri sarayin renginin yaratdigi ehvala uygun hekayeler danisir 1 Novella hekayelerin her birinin mezmunu sevgi olsa da qara gumbezli saraydan ag gumbezli saraya dogru ireliledikce kobud ehtirasli sevgi ulvi ilahi sevgiye deyisir 4 Bezileri bununla sairin insanin qaranliqdan isiga temizliye dogru kecmeli oldugu yolu gosterdiyini dusunurler Tebii olaraq sah da bu yola kecerek yuksek menevi keyfiyyetler qazanir Aci meglubiyyet xeyanet ve diger hissleri yasayan Behram macera heveskari olan bir adamadan mudrik hokmdara cevrilir 8 Belelikle poemanin ikinci movzu xetti yungul xasiyyetli Behramin ozbasinaliq ve zorakiliqla mubarize aparan edaletli hokmdara cevrilmesidir 4 Lakin sahin oz arvadlari ile mesgul oldugu muddetde iller kecir ve onun vezirlerinden biri taxti ele kecirir Behram gorur ki onun hokmdarliginda isler o qeder de yaxsi deyil qonsu hokmdarlar ise onun dovletinin erazisini tutmaga calisirlar Bas veren hadiseleri tehlil eden behram vezirin butun pis islerin gunahkari oldugunu dusunur O qeddar veziri olum cezasina mehkum edir ve olkesinde qayda qanun yaradir Bundan sonra Behram arvadlari ucun insa etdirdiyi yeddi sarayi tanriya ibadet ucun yeddi zerdustuluk mebedine cevirmek qerarina gelir ozu ise ova cixir ve derin magarada itir Magarada vehsi esseyi gur tapmaga calisan Behram oz qebrini gor tapir 1 Behram Gur ve Slavyan gozeli Qirmizi saray 1431 Ermitaj Sankt Peterburq Yazilma tarixi ve ithaf RedaktePoemanin yazilma tarixi mubahiselidir Baxmayaraq ki Nizami Gencevi yaradiciliginin taci hesab etdiyi Iskendername ni 1202 ci ilde tamamlamisdir mehz Yeddi gozel in sairin son eseri olmasi iddia edilir 1 Eserin baslangicinda Nizami Korpe Arslanin gonderdiyi qasidin gelerek sahin teklifini catdirmasini tesvir edir Bu poema qeyri adi inceliyi ile secilmeli idi Sifarisin yaxsi yerine yetirileceyi teqdirde saire boyuk hediyye de ved olunmusdu Hemcinin Nizamiye movzu secimi azadligi da verilmisdi 9 Bu melumata uygun olaraq poemanin bir nece elyazma nusxesinde B qruppasi bax bolme Tercumeler ve nesrler eserin Maraga hakimi Elaeddin Korpe Arslan ibn Agsunqura itham olunmasi haqqinda qeyd vardir 2 Nizami 1208 ci ilde vefat edib eserin tamamlanmasini ise Bes yuz doxsan ucde qalxib er kimiYazdim bu eseri igidler kimi Ramazan ayinin on dordu vardi Gun dord saat qalxib batmis olardi 10 sozleri ile ifade edib ki bu da hicri teqvimle 14 ramazan 593 cu il 1197 ci ilin evvelleri anlamina gelir Ola bilsin ki bu melumat deqiqdir 1 Lakin bezi elyazmalarda A qrupu eserin ithaf edildiyi hokmdarin adi deyisdirilib ve ya duz gosterilmeyib poemanin Qizil Arslana ithaf edildiyi qeyd edilib 1 Menbelerde Redakte XIII esr ereb cografiyasunas kosmoqrafi Zekeriyye el Qezvini Ecaib el mexluqat I redaksiya 1263 cu il II redaksiya 1275 ci il adli eserinde mudrik sair Ebu Mehemmed Nizami nin edebi fealiyyeti haqqinda melumat verir ve Yeddi gozel de daxil olmaqla sairin misilsiz dord poema dastan yazmasini Iskendername qeyd edilmir qeyd edir 7 Xemse nin Yeddi gozel de daxil olmaqla en qedim elyazmasi 1400 cu ile aiddir En qedim nusxesi 1400 de daxil olmaqla Nizaminin eserlerinin elyazmalari Isvecre serqsunasi Carlz Ryenin en 1881 ci ilde Londonda nesr edilmis Catalogue of the persian manuscripts in the British museum adli eserinin ikinci cildinde toplanmisdir 7 XVII esr fransiz serqsunasi Bartelemi de Molenvil d Erbelonun en tertib etdiyi Bibliotheque Orientale ensiklopediyasinda 1697 ci ilde nesr edilib Nizami Gencevi haqqinda yazilmis meqalede sairin Yeddi gozel Heft peyker de daxil olmaqla uc poemasinin adi qeyd edilir Sairin eserlerinin d Erbelo terefinden teqdim edilen siyahisini Uilyam Cons da ozunun A grammar of the persian language eserinde London 1775 tekrar etmisdir Uzun muddet Osmanli imperiyasinda yasamis baron Samuel Russo en ozunun The flowers of persian literature adli eserinde London 1801 melumat verir ki ser Con Sor 1794 cu ilin mayinda Kelkutte Asiya cemiyyetinde The five poems of Nezzaumee aciqlamasinda sairin bes poemasini qeyd etdiyini yazir 7 Tedqiqi RedakteNizami Gencevinin Xemsesi Sirler XezinesiXosrov ve SirinLeyli ve MecnunYeddi GozelIsgendernamebmrEruz vezninin Xefif behrinde yazilan Yeddi gozel poemasi muxtelif hesablamalara gore 4637 5136 beytden ibaredir 2 Eserin tenqidi nesrine yazdigi on sozde Almaniya serqsunasi Hellmut Ritter Yeddi gozel i yeni fars edebiyyatinin en yaxsi ve en gozel eposu kimi tesvir edir ve eyni zamanda serqi hind avropa edebiyyatinin en vacib bedii eserlerinden biri oldugunu gosterir Poemani yazarken Nizami muxtelif qedim menbelerden istifade edib ki onlarin da arasinda Firdovsinin Sahname si ve sairin coban ve sadiq olmayan it haqqinda hekayeni goturduyu guman edilen Nizam el Mulkun Siyasetname sini qeyd edirler Ola bilsin ki Nizami yeddi gozelin danisdigi novellalari da yazarken hansisa daha qedim edebi abidelerden yararlanmisdir lakin melum olan qedim serq edebiyyat numunelerinin hec biri ile paraleller qurmaq mumkun olmamisdir Nizami terefinden yazilmis hekayeler sonraki dovrde farsdilli edebiyyat serq edebiyyati ve dunya edebiyyatinin inkisafina ciddi tesir gostermisdir Meselen dorduncu slavyan sahzadenin soylediyi qeddar sahzade haqqinda hekaye qerbde Poti de la Kruanin tercumesinde Turandot adi ile meshur olsa da 11 muellifin Nizami oldugu bilinmemisdir 1 Behram Gur Qara sarayda Hindistan gozelinin hekayesini dinleyerken 1548 Siraz mektebi Frir Senet Qalereyasi Nizaminin eserleri de daxil olmaqla serq edebiyyatinin qerb edebiyyatina tedqiqini Italiya tedqiqatcisi Italo Picci tedqiq etmisdir Storia de la poesia persiana adli eserinin Turin 1894 ikinci cildinde Picci Behram Gurun vehsi esseyi qovarken olmesi hekayesi ile paqan qot efsanesinde qotlarin krali Boyuk Teodorixin Ravennadaki semavi saraydaki kral ziyafeti ucun tanri Votanin qara atini kesmesi arasinda paralel qurur Piccinin diger iddiasi ise Nizaminin rus hokmdarinin eyni zamanda Turan hokmdarinin qizi haqqinda hekayesi ile baglidir Bele ki o Karla Qozzi en terefinden yazilmis Turandot en draminin esasinda duran ve sonradan Fridrix Siller terefinden islenmis sujetin Nizaminin Yeddi gozel poemasindan yox Min bir gece nagillar toplusundan goturulduyunu yazir O Yeddi gozel in daha yaxin tesirlerinden behs ederken eserin Covanni Bokkacconun Ameto ru povestinin yazilmasinda tesirli oldugunu vurgulayir Bele ki hemin povestde genc ovcu olan Ameto her biri muxtelif rengli paltarlar geyinmis yeddi gozele vurulur ve gozeller ona sevgi haqqinda hekayeler soyleyirler Bununla bele Picci qeyd edir ki bu qedim serq sujeti siciliyali ereb ibn Zaferin XII esr toplusunda da yer almisdi 7 Yeddi gozel erotik edebiyyatin sah eserlerinden biri hesab edilir bununla bele eserde xeyli exlaqi fikirler de yer almisdir 1 Islam Ensiklopediyasinda gore Nizami yenilikci xususiyyetine sadiq qalaraq mumkun qeder erotik mezmunu mehdudlasdirmis daha cox hedonistik zovqlere dovletin idare olunmasindake mesuliyyete diqqet cekmeye calismisdir Baxmayaraq ki sair sahin kef meclislerini tesvir edir poemanin esas mezmunu fiziki ehtirasin yalniz erdemli sade ve mehriban islere istiqametlendirileceyi teqdirde esl zovq vereceyini gostermekle baglidir 2 Behram ve okuzu qaldiran Fitne 1570 ci iller Tebriz mektebi Bodlian kitabxanasi Oksford Universiteti Islam kosmologiyasina gore Yer kuresi yeddi planetin merkezinde dayanir Ay Merkuri Venera Gunes Mars Yupiter ve Saturn onun etrafinda dovr edir Bu planetlerin Tanrinin beledcileri hesab edilirdiler ve onlarin hereketlerinin yerdeki canlilara ve hadiselere tesir etdiyine inanirdilar Nizami dunyanin vahidliyinin hesab hendese ve musiqi vasitediyle derk edile bilineceyine inanirdi Reqemler kainatla unsiyyetin acari hesab edilirdi reqemler vasitesiyle coxluq tekliye ixtilaflar ise harmoniyaya cevrilir Nizami Serqde hemise xususi movqeye malik olmus Islamda ilk mukemmel reqem hesab edilen yeddi reqemini esas motiv kimi istifade etmisdir 2 Bezi muasir tedqiqatcilari poemani astrologiya haqqinda edebi traktat kimi nezerden kecirirler lakin tedqiqatci Fransua de Blua bu movqeni qebul etmir 1 Fransua de Bluanin fikrince eserin mezmunu Behramin ulduzlarin gosterisi ile yasamaq ve xosbext olmaq cehdinin ugursuzluqla neticelenmesi ile baglidir Tamamile yeddi ulduzun xususiyyetlerine uygun olaraq insa edilmis yeddi gunbez sonradan Behrami olume istiqametlendirir De Blua son olaraq qeyd edir ki yalniz yeddi gumbez altinda eylencelerden imtina etme ve tiranligin yeddi qurbaninin sikayetlerinin dinlenilmesi Behrama esl qehreman statusu verir Hemcinin antifatalistik mezmun ikinci gozelin dilinden soylenen hekayenin de esasini teskil edir Bele ki bu hekayede xeber verilen bedbextlik uzunden oz arvadindan imtina eden hokmdar sonradan qul qizla evlenerek astroloqlarin fikirlerine qarsi cixir ve taleyini oz eline alir 1 Islam Ensiklopediyasinda qeyd edilir ki poemanin qehremani Behramda her defe gozellerin yanina getdikce emele gelen fantasmaqorik deyisiklik Tanrinin qaranliq ve sirrli boyukluyu ile ag ve aydin tekliyi arasindaki simvolik yolu temsil edir Poemada gozellerin saraylari gumbezlerle ortulub ki bu da kainatin tecessumudur Nizami oz eserinde mehz bu sekilde kainatdaki harmoniyani tesvir etmisdir 2 Baxmayaraq ki hekayelerde xususile yeddinci gozelin hekayesinde bezi tesevvufi elementler de var umumilikde esere sufi alleqoriyasi kimi baxmaq da yalnisdir De Blua qeyd edir ki mohkem koklerle bu dunyaya bagli olan bu senet eseri ve onun etik mezmunu prinsipial sekilde dini yox dunyevi xarakter dasiyir 1 Sovet serqsunasi Yevgeni Bertels qeyyd edir ki baxmayaraq ki Yeddi gozel Nizaminin poemalari arasinda en yungul ve sade eser tesiri bagislayir ve mehebbet movzusunda yazilmis novellalarin yalniz oxuculari eylendirmek meqsedi dasidigi gorunur eslinde sair bu qabigin icine adeten felsefi traktatlari oxumayan kutleler ucun ciddi felsefi mezmun yuklemisdir 12 Azerbaycan alimi Heyder Huseynov ise qeyd edir ki Mezarda bele bir qarisqa yoxdur ki uzerinde siddet nisani dasimasin sozleri ile Nizami hemin dovrde olan zulm ve haqsizligi tesvir edir 13 Tercume ve nesrleri RedakteInsana arxadir onun kamali Agildir her kesin dovleti mali Kim ki yetismedi agildan bara Oxsar insan sifet ejdahalara Zirek adam insan melekdir melekZireklik gozeldir ecebdir gercek Memmed Rahimin tercumesi 1832 ci ilde Yeddi gozel poemasindan slavyan gozelinin hekayesi serqsunas Frans Erdman ru terefinden alman diline tercume edilmis ve Qazanda Behram Gur ve rus sahzadesi adiyla nesr olunmusdur ikinci defe yeniden hemin seherde 1844 cu ilde nesr edilmisdi 7 1846 ci ilde Londonda uzun muddet Hindistan ve Iranda yasamis ser Qor Ouslinin en Biographical Notices of Persian Poets adli eseri muellifin olumunden sonra isiq uzu gormusdur Bu kitabda poemanin evvelinde verilmis bezi hisseler Behram Gurun qonsu ereb hokmdari Noman terefinden boyudulmesi Cin gozelinin danisdigi Xeyir ve Ser hekayesi ve Hokmdar ve vezir haqqinda hekaye poemanin baglanis hissesi herfi tercume ile ingilis dilinde teqdim edilir 7 Almaniya filoloqu Pol Horn tr ozunun Fars edebiyyatinin tarixi Geschichte der persischen Litteratur Leypsiq 1901 eserinde Yeddi gozel poemasinin kifayet qeder dolgun mezmununu verir 7 Poemanin tenqidi metni Helmut Ritter de ve Yan Ripka terefinden on bes elyazma nusxesi esasinda hazirlanmis ve 1848 ci ilde Bombeyde elde edilmis litoqrafiyalarla birlikde 1934 cu ilde Praqada hazirlanmis ve hemin ilde Istanbulda nesr edilmisdir 1 Bu nesr ciddi tekstual tenqidi metodologiya esasinda hazirlanmis azsayli klassik farsdilli metnlerden biridir mutexessisler elyazmalari A ve B adlandirdiqlar iki qrupa bolmusdur Yalniz her iki qrup elyazmalarda yer alan beytler orijinal hesab edilmisdir B qrupunda yer alan elyazmalar nesr ucun esas hesab edilmis A qrupunda yer alan elyazmalardan elave olunmus beytler ise kvadrat moterizelerle isarelenmisdir A qrupu ucun xarakterik olan beytler tenqidi hisselerle verilmisdir 1 1936 ci ilde Iran alimi Vahid Destgirdi eseri nesr etdirmis ve bu nusxe sonralar da bir nece defe tekraren nesr olunmusdur Destgirdi hicri 700 1000 ci illeri ehate eden on uc qedim elyazma nusxesinden istifade etmisdir 14 Eserin ingilis dilinde 1924 cu il nesrinin London C E Uilsonun tercumesi birinci cildinin titul sehifesi Eser Azerbaycan diline 1987 ci ilde T A Meherremov terefinden tercume edilmis ve Moskvada nesr olunmusdur Bu nesr on dord qedim elyazma nusxesi Ritter Ripkanin tenqidi metni ve Vahid Destgirdinin nesrine esaslansa da Meherremov elyazmalari qruplara bolmemisdir ve bu xususiyyeti ile eserin azerbaycan dilinde nesri Praqa nesrinden ferqlenir Eser 1994 cu ilde Tehranda Barat Zencani terefinden nesr edilmisdir Bu nesr Praqa nesrine esaslanmisdir 1 Yeddi gozel in Qerbi Avropa dillerine tam sekilde uc klassik tercumesi vardir Poema ilk defe Carlz Eduard terefinden 1924 cu ilde kobud formada burada kobud anlayisi tercume zamani orijinalda olan olcu ve melodikliyin saxlanmamasini ifade edir ingilis diline tercume olunmusdur Serbest ser seklinde heyata kecirilmis bu tercume iki cild seklinde nesr edilmis ve bezi istisnalarla orijinali tamamile eks etdirmisdir 7 Birinci nesrde tercume ikinci nesrde ise serhler verilmisdir Bu tercume sonradan bir nece defe tekrar nesr edilmisdi 15 Qeyd edek ki tercumeci kifayet qeder genis hecmli seiri ilkin olaraq latin diline tercume etmisdir 1 Poema Oksford Universitetinin professoru Culi Skott Meysami terefinden de ingilis diline tercume olunmus ve bu tercume 1967 ci ilde tekraren ise 1995 ci ilde Boyuk Britaniya ve ABS da nesr edilmisdir 16 Ritter Ripka nesrine esaslanan bu tercume de serbest seir seklinde heyata kecirilmis bezen qafiye izlenmis bezen ise izlenmemisdir 1 Poema ucuncu defe Elsi Mattin ve Corc Hill terefinden ingilis diline tercume olunmus ve 1976 ci ilde nesr edilmisdir 17 Yeddi gozel 1976 ci ilde Alessandro Bauzani it terefinden italyan diline tercume olunmusdur 18 Nesrle edilmis bu tercume de Ritter Ripka nesrine esaslanmisdir 1 Coxsayli qismen tercumeler arasinda Rudolf Qelpkenin zerif sekilde alman diline tercumesini qeyd etmek olar Bu tercume 1959 cu ilde Surixde nesr edilmisdir 19 1922 ci ilde Moskvada poemanin bir hissesi nezmle Nizami Yeddi gozel Hind sahzadesinin hekayesi adi ile nesr edilmisdir Bu tercume hele Birinci Dunya Muharibesinden evvel Rusiya Edebiyyat Severler Cemiyyetinin uzvu Aleksey Qruzinski terefinden Sabasnikov nesriyyati ucun heyata kecirilmisdi 7 1923 cu ilde 7 Vostok jurnalinda poemanin bezi hisseleri rus dilinde nesr edilmisdir Bu nesri Yevgeni Bertels heyata kecirmisdi 20 Poema rus diline tam sekilde Rustem Eliyev nesrle 1983 cu ilde Bakida nesr edilib ve Vladimir Derjavin ru nezmle 1959 cu ilde Moskvada nesr edilib sonradan bir nece defe tekrar nesr olunub terefinden tercume edilmisdir 1 Poemanin Azerbaycan diline bedii tercumesi Memmed Rahim 21 terefinden heyata kecirilmisdir Memmed Rehimin tercumesinde poema 1983 2004 2006 ve 2013 cu illerde Bakida nesr edilmisdir 22 23 Incesenetde RedakteOrta esr miniatur senetinde Redakte Behramin ejdahani oldurmesiBritaniya Milli Kitabxanasi BehzadXV esrin sonlari Mehemmed Zaman1675 Esrler boyunca Yeddi gozel eserinin elyazma nusxelerini bezeyen Tebriz Siraz Herat Isfahan Yezd Buxara ve diger seherlerden olan miniaturcu ressamlar poemanin muxtelif sehnelerini eks etdiren eserler yaratmislar Uzun muddet bu ressamlar arasinda Behram sir ovunda Behramin ejdahani oldurmesi Behram ovda Behramin taci qoruyan sirlerle mubarizesi kimi movzular daha meshur olmusdur Bu sujetlere daha cox yer verilmesi enenesi 1197 ci ilde Nizaminin poemani tamamlamasindan sonra formalasmisdir Bu sujetlere hem de Firdovsinin Sahname sinin elyazma nusxelerinde tez tez rast gelinir 8 Uzun muddet Behramin ejdaha ile tesvir edilmesi sehneleri genis yayilmisdir Bu sujet XV esrde meshur ressam Behzad terefinden Londondaki Britaniya kitabxanasinda saxlanilir ve 1444 1445 ci illerde Yezd miniatur mektebine mexsus namelum ressam terefinden Mancesterdeki Con Raylen kitabxanasinda saxlanilir 1675 ci ilde Mehemmed Zaman terefinden Britaniya muzeyinde saxlanilir cekilmis miniaturlerde rast gelmek mumkundur Mehemmed Zaman terefinden islenmis miniaturde Avropa ketan ressamliginin tesiri hiss edildiyinden hemin miniatur bu sehnenenin tesvir olundugu enenevi miniaturlerden ciddi sekilde ferqlenir ejdaha atlinin ayagi altinda gosterilib ki bu da fars ressamligi ucun enenevi deyil 8 Behzadin cekdiyi miniaturde ise personajlar peyzajla muqayisede kicildilib ki elementlerin yerlesdirilmesinde sixliga yol verilmeyib ve bu da uzunsov miniaturde genislik tesiri yaradir Ejdaha ve at qismen gosterilse de Behram tam tesvir olunub Bu miniaturde Behzadin etraf muhitin insana nezeren formalasdirilmasina esaslanan yeni dunya gorusu eks olunur ve Behramin bu tesviri sayesinde hemin gorus sonradan genis yayilir 8 Metropoliten muzeyiHerat mektebi 1430 cu iller Genclerin cimen qizlari izlemeleri Iran gozelinin hekayesi Bisrin Maliki xilas etmeye calsmasi Xarezm gozelinin hekayesi Yeddi gozel poemasina miniatur ceken ressamlar arasinda Behramin ov etmesi sehnesi de meshur olmusdur Qeyd edek ki Behramin ov etmesi sehnesi yalniz miniaturlerde deyil diger janrlarda meselen tarixi olan eserlerin bezedilmesi ucun de istifade edilmisdir Meselen Yeddi gozel poemasindan Behrama aid miniatur Teberinin Salname sinin Nyu Yorkun Metropoliten muzeyinde saxlanan elyazmasinin bezedilmesi ucun istifade olunmusdur 8 Lakin Fitnenin okuzu qaldirmasi miniaturune yalniz Yeddi gozel elyazmalarinda rast gelinir Behramin Fitneni serkerdeye vermesi sehnesine Sultan Mehemmedin cekdiyi Tebriz miniaturunde 1527 Topqapi kitabxanasi Istanbul ve namelum ressam terefinden islenmis Isfahan miniaturunde Rusiya Milli Kitabxanasi Sankt Peterburq rast gelinir Fitne ve okuzun tesviri poemanin ozunemexsus simvollarindan birine cevrilmisdir Bu sehnenin enenevi tesviri poemanin butun mezmununu ifade edir XV esrin birinci yarisinda Iran ressamliginin cenub miniatur mekteblerinde Fitnenin okuzu qaldirmasi sehnesinin bir nece varianti islenmisdir 1442 ci ile aid Yezd miniaturunde Keyr kolleksiyasi Fitnenin okuzu ciyninde yox elinde dasidigi gosterilib 1435 ci ile aid Isfahan miniaturunde Cester Bitti Kitabxanasi Dublin ve XV esre aid Siraz miniaturunde Dovlet Kitabxanasi Berlin ise Behram ve Fitneni ayiran efsanevi altmis pilleken gosterilmemisdir 8 Behram Gur ov zamani Isfahan mektebi 1636 Elyazmalar Institutu Baki Ressamlarin tez tez muraciet etdikleri sujetlerden biri de Behramin hokmdar taci ugrunda doyusmesidir Bu miniaturlerde Behramin sirlerle doyusmesi gosterilir Xemsenin 1481 ci il elyazmasinda Rusiya Milli Kitabxanasi yer alan miniaturde bir detal istisna olmaqla bu sujet enenevi sekilde verilir arxa planda sahibini gozleyen hokmdar taxti taxtin qarsisinda ise onu qoruyan sirler lakin sirler zencirlenmis sekilde gosterilib ki bu movzu ucun qeyri adidir 1671 ci ile aid Maveraunnehr miniaturunde Cester Bitti kitabxanasi Behram oldurduyu sirlerin yaninda dayanaraq qazandigi taci numayis etdirir 8 Behramin gozellerin saraylarini ziyaret etmeleri sujetlerinde ressamlarin diqqetini daha cox eylence sehneleri cekmisdir Gozellerin soyledikleri hekayelerin sujetlerine ise nadir hallarda diqqet yetirilmisdir Behram ve yeddi gozel movzusunda olan miniaturler daha cox koloritli helli ile diqqeti cekir 1435 1436 ci illere aid Isfahan Antologiya sinda Behram alti defe at ustunde gozellerin saraylari onunde tesvir edilir Lakin Behram daha cox gozellerle birge ya tebiet qoynunda ya da koskde tesvir edilir Gozeller terefinden neql edilen hekayeler fantastik mezmuna malikdirler Hemcinin onlar folklor materiali esasinda islenmisler Enenevi edebi sujetlerden ferqli olaraq bu hekayeler tesviri senetde stabil yer tuta bilmemisler lakin onlarin tefsiri orijinalligi ve ixtiraciligi ile secilir Bu ise her seyden evvel ona esaslanir ki edebi material ozu ozluyunde qeyri adidir 8 Xemsenin 1648 ci ile aid elyazma nusxesinde Rusiya Milli Kitabxanasi Mahanin Firuzeyi saray qulyabanilar olkesinde serguzestleri tesvir olunub tesvirde tilsimli baga gelmis mahanin ifrit terefinden qucaqlanmasi gosterilir Mahani qucaqlamis canavar adama benzer bedheybet ulduzlarin sayrisdigi ilanlarin agaca dolandigi qeyri adi muhitde daha guclu ve sirrli gorunur Xemsenin XV esrin 40 ci illerinde Yezdde hazirlanmis elyazma nusxesi Topqapi kitabxanasi diger elyazmalardan ferqli bir xususiyyete malikdir bele ki bu elyazmada tekce gozellerle kef meclisleri yox hem de onlarin danisdiqlari hekayelere cekilmis miniaturler yer almisdir 8 Bisrin Malihi xilas etmek cehdi haqqindaki hekayeni XV esrin sonlarindan etibaren quyunun icinde cesed seklinde tesvir edirdiler Lakin XV esre aid Tebriz miniaturunde yalniz teeccublu sekilde yere baxan Bisr gosterilmisdi Ag sarayda danisilan hekayaye Genclerin cimen qizlari izlemeleri cekilmis miniaturde Topqapi kitabxanasindaki elyazma ressam iki sehneni bir eserde vermisdir bele ki miniaturun asagi hissesinde cimen qizlar yuxari hissesinde ise onlari izleyen gencler gosterilib Bu tesvir miniatur senetinde muxtelif hadiselerin bir sehifede tesvir edile bileceyini gosterir 8 Poemanin elyazmalarina cekilmis bezi miniaturler Behramin ejdahani oldurmesi XVI esr Tebriz mektebi Elyazmalar Institutu Baki Mahan tilsimli bagda 1648 Buxara mektebi Rusiya Milli Kitabxanasi Sankt Peterburq Tecrube mukemmellesdirir 1530 1540 Bruklin Muzeyi Nyu York Behram Gurun ejdahani oldurmesi 1650 ci iller Isfahan mektebi Kristis herraci Behram Gurun okuz qaldiran Fitneye baxmasi XVI esr Tebriz mektebi Valters Senet Muzeyi Baltimor Tesviri senetde Redakte Seki seherinde yerlesen XVIII esre aid Sekixanovlarin evinin ikinci mertebesinin merkezi zalinin divarlari 24 poemanin qehremanlarinin portretleri ile bezedilmisdir 25 Qezenfer Xaliqovun 26 eskizi esasinda heykelteras A Xrunov terefinden hazirlanmis ve Behramin ejdahani oldurmesi tesvir edilen barelyef Nizaminin 1949 cu ilde Bakida ucaldilmis heykelinin postamentini bezeyir 1959 cu ilde Bakida Yeddi gozel poemasinin qehremani Behram Gurun neheng ilana benzer ejdahani oldurduyu tesvir edilen 27 Behram Gur heykel fevvaresi ucaldilmisdir Heykelin muellifleri Aslan Rustemov Albert Mustafayev ve Qorxmaz Suceddinovdur 28 Bu heykel Azerbaycanda Nizami Gencevinin poemalarinin qehremanlarindan birinin serefine ucaldilmis ilk abidedir 29 1979 cu ilde 30 Azerbaycan ressami Mikayil Abdullayevin resmleri esasinda Baki metropolitenin Nizami stansiyasinin yeralti zalinda Nizami Gencevinin poemalari esasinda on sekkiz mozaik kompozisiya islenmisdir 31 32 Mozaik pannolardan ucunde Yeddi gozel poemasinin qehremanlari tesvir edilib Bunlar Behramin ejdahani oldurmesinin tesvir olundugu Behram ve ejdaha Behramin iki siri meglub ederek taci elde etmesinin tesvir olundugu Behramin qelebesi ve Fitnenin okuzu qaldirmasinin tesvir olundugu Fitne mozaikalaridir Nizaminin dogma seheri Gencede yerlesen turbesi 28 yaxinliginda heykelteras Qorxmaz Suceddinov terefinden emal edilmis qranit ve buruncden 22 metr hundurluyunde coxfiqurlu abide yaradilmisdir abidenin merkezinde yerlesen Nizaminin oturmus heykeli etrafinda Xemsenin 33 qehremanlarini tesvir eden fiqurlar yerlesdirilib Fiqurlardan birinde Yeddi gozel poemasinin qehremani Fitnenin 33 okuzu qaldirmasi gosterilib 20 iyul 2012 ci ilde Bakida heykelteras Naile Elekberovanin bir birinin ustune yigilmis yeddi Azerbaycan milli cay stekani olan armudu stekanin tesvir edildiyi Yeddi gozel adi heykeli ucaldilmisdir Armuda benzer bu stekanlar cilpaq qadin bedenini xatirladir ve Nizami Gencevinin eyni adli poemasindaki yeddi gozeli temsil edir 34 Nizami Gencevinin Bakidaki heykelinin postamentinde Behram Gurun ejdahani oldurmesi barelyefi Qezenfer Xaliqovun eskizi esasinda A Xryunov terefinden hazirlanib 1949 Behram Gurun heykeli Heykelteraslar Aslan Rustemov Albert Mustafayev ve Qorxmaz Suceddinov 1959 Bakinin Nizami kucesindeki yeralti kecidde Yeddi Gozel barelyefi Behram Gur ve ejdaha Bakinin Nizami metrostansiyasinda mozaik tesvir Ressam Mikayil Abdullayev 1979 Nizami meqberesi yaninda Okuzu ciyninde qaldiran Fitne heykeliMusiqide Redakte Cakomo Puccininin Turandot operasinin orijinal sujeti Nizami Gencevinin Yeddi gozel eserindeki slavyan gozelinin hekayesinden goturulmusdur 35 36 37 38 Hekayede qeddar gozel hiyleger sahzade qizin adi cekilmese de butun keyfiyyetleri ile librettodaki Turandota benzeyir Fransiz serqsunas alimi Fransua Poti de La Krua terefinden edilmis tercumede sozu geden personaj Turandot kimi teqdim edilmisdir 1 1940 ci illerin evvellerinde Azerbaycan bestekari Uzeyir Hacibeyov Nizami Gencevinin Yeddi gozel poemasindan yeddi gozel obrazina uygun olaraq Nizaminin sozlerine yeddi romans bestelemeyi planlasdirmisdi 39 Bestekar her bir musiqili portret formasinda vokal miniatur seklinde gozellerin psixoloji veziyyeti xarakterleri hissleri daxili dunyalari ve menevi gozelliklerini tesvir etmek meqsedini qarsisina qoymusdu Lakin Hacibeyov yalniz iki romans Sensiz 1941 ve Sevgili canan 1943 yaza bilmisdir 39 40 1949 cu ilde Azerbaycan bestekari Qara Qarayev Yeddi Gozel suitasi yazir 1952 ci ilde ise eyni adli poemanin motivleri esasinda Yeddi gozel baletini librettonun muellifi Ismayil Hidayetzade Yuri Slonimski ve Sabit Rehmandir yazir 41 Balet ilk defe 7 noyabr 1952 ci ilde Baki Opera ve Balet Teatrinda sehnelesdirilir 42 Baletin ikinci redaksiyasi da 1959 cu ilde hemin teatrda sehnelesdirilir SSRI dovrunde balet Moskva Leninqrad Novosibirsk Lvov Daskend Praqa Brmo ve basqa seherlerin teatrlarinda da sehnelesdirilir 43 lakin 1990 ci illerde repertuarlardan itir Balet yeniden 2008 ci ilde Bakida yeni librettonun muellifi Yana Temiz 44 sehnelesdirilmisdir 21 fevral 2011 ci ilde yenilenmis Yeddi gozel baleti ilk defe Moskvanin Boyuk teatr inin 45 46 47 sehnesinde numayis etdirilir Musiqisunas Elmira Abbasova qeyd edir ki Nizami poemasinin humanist obrazlari esasinda yaradilmis Yeddi gozel baletinin musiqisi xalq musiqisinin meloslarina esaslanir 42 Teatr Redakte 7 dekabr 2012 ci ilde Bakida S Vurgun adina Azerbaycan Dovlet Rus Dram Teatrinin sehnesinde Litva rejissoru Yonas Vaytkusun ru Nizaminin Yeddi gozel poemasi esasinda hazirladigi ve sairin 870 illik yubileyine hesr edilmis Yeddi gozel tamasasinin premyerasi bas tutmusdur Tamasada Nizami rolunu Azerbaycan Respublikasinin Emekdar Artisti Fuad Osmanov yedi gozelleri Azerbaycan Respublikasinin Emekdar Artisti Naina Ibrahimova ve teatrin basqa aktrisalari canlandirmislar Behram sah rolunu Murad Memmedov oynamisdi Tamasada Haci Murad Yagizarov Yuri Baliyev ve Oleq Emirbeyov kimi aktyorlar da rol almislar Tamasada Qara Qarayevin Yeddi gozel baletinden de hisseler istifade edilmisdi 48 2013 cu ilde tamasanin Moskvanin Kicik teatrinda premyerasi bas tutmusdu 49 Kinomatoqrafiyada Redakte 1970 ci ilde 50 Azerbaycanfilm poemada Behram ve Fitnenin hekayesi esasinda Fitne adli cizgi filmi istehsal etmisdi 1975 ci ilde Ekran yaradici birliyi terefinden Efsaneler aleminde adli film balet istehsal edilmisdir Filmde Qara Qarayevin Yeddi gozel poemasi esasinda yazilmis eyni adli baletinden vals ve diger sehneler gosterilmisdir Reqslerin qurulusunu RSFSR in Emekdar Incesenet Xadimi Pyotr Qusev vermis Behram sah rolunu Azerbaycan SSR in Emekdar Artisti Vladimir Pletnyov Gozeller gozeli rolunu ise Azerbaycan SSR in Emekdar Artisti Cimnaz Babayeva canlandirmislar Diger rollari Baki Opera ve Balet Teatrinin artistleri canlandirmislar 51 1982 ci ilde tamamile Qarayevin Yeddi gozel baleti esasinda cekilmis Yeddi gozel film baleti teqdim edilmisdir Film SSRI televiziya ve radio dovlet komitesi terefinden Azerbaycanfilm e sifaris edilmisdi Filmin librettosu ve xoreoqrafiyasi Rafiq Axundov ve Maqsud Memmedova ssenari muellifliyi Maqsud ve Rustem Ibrahimbeyovlara aiddir Kostyumlar ve sehne dizaynini Togrul Nerimanbeyov islemisdi Behram rolunu Vadim Qulyayev Aise rolunu Nataliya Bolsakova Vezir rolunu Qali Abaydulov canlandirmislar Filmde hem de Baki Opera ve Balet Teatrinin artistleri rol almislar 52 Istinadlar Redakte 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 Francois de Blois Haft Peykar anql Encyclopaedia Iranica 15 dekabr 2002 T XI S 522 524 1 2 3 4 5 6 Nizami Gandjawi angl The Encyclopaedia of Islam Edited by C E Bosworth E van Donzel and W P Heinrichs and G Lecomte Lejden 1995 T VIII S 79 ISBN 9004098348 The Baburnama memoirs of Babur prince and emperor translated edited and annotated by Wheeler M Thackston introduction by Salman Rushdie Baburnamah English Babur Emperor of Hindustan 1483 1530 Thackston W M 1944 English Turkish Printed New York Modern Library 2002 1 2 3 Bertels A E Nizami Gyandzhevi Bolshaya sovetskaya enciklopediya M Sovetskaya enciklopediya Francois de Blois Haft Peykar Encyclopaedia Iranica 15 December 2002 V XI pp 522 524 Borozdina P A Ocherki istorii literatur narodov SSSR Izdatelstvo Voronezhskogo universiteta 1991 S 83 476 s 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Krymskij 1981 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Dodhudoeva 1985 Bertels E E Nizami o hudozhestvennom tvorchestve Vydayushiesya russkie uchyonye i pisateli o Nizami Gyandzhevi Sostavitel avtor predisloviya i redaktor Rustam Aliev B Yazychy 1981 S 98 100 Nizami Gencevi Yeddi gozel terc M Rahim Baki Lider 2004 seh 295 Poti de la Krua Les mille et jours Paris 1710 1712 adli kulliyyatini Iran seferi zamani tertib etmisdir Turandot movzusunun en ilkin fars nesr versiyasi Ovfinin Nizaminin olumunden qisa muddet sonra tertib etdiyi Hekayeler kulliyyati ndadir Bertels E E Nizami o hudozhestvennom tvorchestve Vydayushiesya russkie uchyonye i pisateli o Nizami Gyandzhevi Sostavitel avtor predisloviya i redaktor Rustam Aliev B Yazychy 1981 S 102 Gusejnov G N K voprosu o socialnyh vozzreniyah Nizami Izvestiya Azerbajdzhanskogo filiala Akademii nauk SSSR B 1943 4 S 59 Rypka Ya Opyt tekstologicheskogo razbora pervoj glavy poemy Haft Pajkar Kratkie soobsheniya Instituta narodov Azii Sbornik pamyati E E Bertelsa M 1964 T 65 S 148 Nizami of Ganja Haft Paikar C E Wilson Kessinger Publishing 2003 T 2 528 s ISBN 076617736X 9780766177369 Niẓami Ganjavi Julie Scott Meisami The haft paykar a medieval Persian romance Julie Scott Meisami Oxford University Press 1995 307 s The Story of the Seven Princesses Oxford 1976 Nezami di Ganje Le sette principesse Alessandro Bausani Bari Leonardo da Vinci 1967 265 s Die sieben Geschichten der sieben Prinzessinnen Zurich 1959 Ot sostavitelya E E Bertels Izbrannye trudy Nizami i Fuzuli Otvetstvennyj redaktor G Arasly M Izdatelstvo vostochnoj literatury 1962 T II S 5 Mamed Ragim Pisateli Sovetskogo Azerbajdzhana B Azerbajdzhanskoe gosudarstvennoe izdatelstvo 1959 S 103 212 s Nizami Gyandzhevi Sem krasavic Perevod s persidskogo Mamed Ragima B Yazychy 1983 Nizami Gyandzhevi Sem krasavic Perevod s persidskogo Mamed Ragima Pod red H Yusifli B Lider nesriyyat 2004 336 s ISBN 9952 417 07 X Shәkihanovlaryn evi Pod red Dzh Kulieva Azerbajdzhanskaya sovetskaya enciklopediya Glavnaya redakciya Azerbajdzhanskoj sovetskoj enciklopedii 1987 T 10 S 505 Gorod Nuha Dom Shekihanovyh Azerbajdzhan Istoricheskie i dostoprimechatelnye mesta Pod obshej redakciej M A Kazieva B Izdatelstvo AN Azerbajdzhanskoj SSR 1960 S 113 Gabibov N D Nadzhafov M K Iskusstvo Sovetskogo Azerbajdzhana M Iskusstvo 1960 S 132 198 s Efendizade R M Arhitektura Sovetskogo Azerbajdzhana M Strojizdat 1986 S 108 316 s 1 2 Alieva S On prosil u sudby vremeni Zerkalo gazeta 23 aprelya 2010 S 8 Efremova L K Vneshnij oblik sovetskogo cheloveka Iskusstvo i byt almanah 1963 S 167 Abdullaev Mikail Gusejn ogly 225 let Akademii hudozhestv SSSR Katalog vystavki Izobrazitelnoe iskusstvo 1985 T II S 6 Efendizade R M Arhitektura Sovetskogo Azerbajdzhana M Strojizdat 1986 S 289 316 s Gabibov N D zhivopis teatralno dekoracionnoe iskusstvo grafika Novruzova D G skulptura Efendiev R dekorativno prikladnoe iskusstvo Salamzade A Muradov V arhitektura Iskusstvo Azerbajdzhanskoj Sovetskoj Socialisticheskoj Respubliki Istoriya iskusstva narodov SSSR Pod red B V Vejmarna L S Zingera Izobrazitelnoe iskusstvo 1984 T IX S 188 1 2 Mikeladze G Duhovnaya pamyat megapolisa Kaspij gazeta 23 sentyabrya 2013 R A V ramkah 012 Baku Public Art Festival predstavleno proizvedenie hudozhnika Nailya Alekperova Sem krasavic The First News Informacionnoe Agentstvo 20 iyulya 2012 1 olu kecid The play The Seven Princesses written by the Belgian poet and playwright Maurice Maeterlinck in 1891 AD is inspired by Haft Peykar Also the opera Turandot Turandokht by Giacomo Puccini is inspired by one of the stories in Haft Peykar olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid olu kecid ency cl Turandot ing Turnadot The Free Online Dictionary and Encyclopedia ing 2015 09 25 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 05 28 Turnadot The Free Online Dictionary and Encyclopedia ing Turandot Turkcebilgi English Section ing 2014 05 03 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 05 28 Turandot Turkcebilgi English Section ing 1 2 Romans gazella Elektronnaya biblioteka Uzeira Gadzhibekova Istifade tarixi 2010 06 18 Safarova Z Uzeir Gadzhibekov Baku Yazychy 1985 S 61 64 s Abasova E A Kasimov K A Ocherki muzykalnogo iskusstva Sovetskogo Azerbajdzhana 1920 1956 B Elm 1970 S 131 178 s 1 2 Abasova E A Karaev K A Muzykalnaya enciklopediya Pod red Yu V Keldysha M Sovetskaya enciklopediya Sovetskij kompozitor 1973 1982 Abasova E A Kasimov K A Ocherki muzykalnogo iskusstva Sovetskogo Azerbajdzhana 1920 1956 B Elm 1970 S 142 178 s Moskovskaya premera baleta Kara Karaeva Sem krasavic Azeri ru 22 fevralya 2011 Balet Sem krasavic Radio Eho Moskvy 22 fevralya 2011 Sem krasavic v Moskve Arxivlesdirilib 2014 01 10 at the Wayback Machine Teatr Klassicheskogo Baleta krasavic v Moskve triumf Eho gazeta 1 marta 2011 S 8 Vugar Imanov V Baku sostoyalas premera spektaklya Jonasa Vajtkusa Sem krasavic sovremennyj vzglyad na proizvedenie Nizami Trend News Agency 8 dekabrya 2012 Agaev R V Moskve sostoyalsya pokaz spektaklya Sem krasavic Azerbajdzhanskogo teatra russkoj dramy SalamNews 27 sentyabrya 2013 Mamedov Nazim Dadash ogly Enciklopediya otechestvennoj multiplikacii Algoritm 2006 S 415 Film V mire legend YouTube Istifade tarixi 2014 01 09 Sem krasavic YouTube Istifade tarixi 2014 01 09 Edebiyyat RedakteKrymskij A E 1981 Nizami i ego sovremenniki B Elm Krymskij A E 1981 Nizami i ego izuchenie Vydayushiesya russkie uchyonye i pisateli o Nizami Gyandzhevi Sostavitel avtor predisloviya i redaktor Rustam Aliev B Yazychy Dodhudoeva L N 1985 Poemy Nizami v srednevekovoj miniatyurnoj zhivopisi Otvetstvennyj redaktor O F Akimushkin Moskva Nauka Gyandzhevi Nizami 1986 Sem krasavic Perevod s farsi V Derzhavina Moskva Hudozhestvennaya literatura Gyandzhevi Nizami 1989 Sem krasavic Perevod s farsi V Derzhavina B Azerneshr de Blois Francois 26 dekabr 2014 Haft Peykar Moskva Encyclopaedia Iranica T XI S 522 524 Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Yeddi Gozel ile elaqeli mediafayllar var Vikimenbede Yeddi gozel ile elaqeli melumatlar var Vikisitatda Yeddi gozel Nizami ile elaqedar sitatlar var Nizami Gencevi 2004 Xelil Yusifli ed Yeddi gozel azerb terc Memmed Rahim Baki Lider seh 336 seh ISBN 978 9952 417 07 X Istifade tarixi 2014 12 19 Nizami Gencevi 2008 Tehsin Mutellimov ed Yeddi gozel nesrle PDF azerb terc Mir Celal Baki Adiloglu seh 176 seh ISBN 978 9952 25 087 9 Istifade tarixi 2014 12 19 Menbe https az wikipedia org w index php title Yeddi gozel Nizami amp oldid 6078705, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.