fbpx
Wikipedia

Qızılgül yarpaqbükəni

Mart 28, 2022

Qızılgül yarpaqbükəni (lat. Archips rosana L.) — Buğumayaqlılar tipinin Pulcuqluqanadlılar dəstəsinin Yarpaqbükənlər fəsiləsinə aid olan növ.

?Qızılgül yarpaqbükəni
Archips rosana L.
Elmi təsnifat
Aləmi:Heyvanlar
Yarımaləm:Eumetazoylar
Bölmə:İkitərəflisimmetriyalılar
Yarımbölmə:İlkağızlılar
Ranqsız:Ecdysozoa
Tip:Buğumayaqlılar
növ: Qızılgül yarpaqbükəni
Elmi adı
Archips rosana L.

Şəkil
axtarışı
ITIS  117875
NCBI  191716
EOL  367213

Xarici quruluşu

Kəpənəyin qanadları açılmış halda 15–22 mm olmaqla, erkək fərdin qabaq qanadları tünd- bozdur. Yumurtası oval formada olub, yaşıl-göyümtül rəngdədir. Tırtılları isə bir neçə rəngin çalarlarına malikdirlər (tünd-yaşıl, açıq-yaşıl, sarımtıl- qəhvəyi), bədənin uzunluğu 18–20 mm-dir.İmaqo: A.rosanus yetkin fərdlərin ön qanadları qırmızımtıl-sarı, tünd-qəhvəyi ləkəlidir, qanadların ölçüsü 15–22 mm-dir. Arxa qanadlar qəhvəyi-bozdur. Pup: Pupları 10–12 mm-dir, sarımtıl-qəhvəyi rənglidir. Tırtıl': Tırtılların ölçüsü 18–20 mm-dir, rəngi açıq yaşıldan tünd yaşıla qədər dəyişir. Yumurta: Yumurtaları uzunsov-oval olub, əvvəlcə yaşılımtıl sonra isə qəhvəyimtil qonur rəngdə olur. Yumurtaların üzəri kəpənəyin pulcuqları ilə qarışmış şəffaf mumabənzər maddə ilə örtülür.

Həyat tərzi

Yarpaqbükənlər (Tortricidae) fəsiləsinə daxil olan kiçik olçülü kəpənəkdir. Azərbaycanın şərq ərazilərində rast gəlinir. Çoxsaylıdır.

 
Görünüşü.

Qızılgül yarpaqbükəni yumurta mərhələsində ağac budaqlarının qabığı altında qışlayır. Yazda tumurcuqların açılması dövründə gündəlik orta temperatur 18oC olduqda qışlama yerlərindən çıxan tırtıllar, əvvəl tumurcuqlar və çiçəklərlə, sonralar isə təzəcə əmələ gəlmiş yarpaqlara keçərək 2-3 yarpağı ifraz etdiyi maye ilə birləşdirib boru formasına salıb içəri tərəfdən onlarla qidalanırlar. Nəticədə yarpaqların lətli hissəsi yeyilir, damarlanmış hissəsi qalır, belə yarpaqlar tezliklə öz rəngini itirir və quruyub yerə tökülürlər. Zərərvericinin yaşlı tırtılları bəzən meyvələrə də ciddi zərər verir. Tırtıl mərhələsi 35-40 gün davam edir.

Puplaşma may ayının axırı iyun ayının əvvəllərində burulmuş yarpaqlar içərisində gedir. 14-18 gündən sonra iyun ayının ikinci ongünlüyündə puplardan kəpənəklər çıxmağa başlayır. Kəpənəklərin yumurta qoyması uçuşun 3-4-cü günü baş verir və 15-20 gün davam edir. Yumurtalarını ağac gövdəsinin qabıq altına (arasına) qoyur. Kəpənək 2-8 gün müddətində 230-a qədər yumurta qoya bilir. Azərbaycanda, o cümlədən Abşeronda zərərverici il ərzində bir nəsil verir. Bölgənin aran hissələrində uçuş iyun ayının əvvəllərində, dəniz sahili yerlərdə isə iyun ayının axırlarında başlayır. Abşeronda qızılgül yarpaqbükəninin tırtıl və puplarından 8 növ (Pimpla turionella L., İtoplectis alternans Grav., Scambus calobata Grav., Bracon hebetor Say., Meteorus confinus Ruth., Ascogaster quadridentata Wesm., Brachymeria intermedia Nees., Trichoqramma cacoecia March.) parazit və yırtıcı aşkar edilmişdir. Bu entomofaqlar zərərvericinin sayının biotənzimlənməsində kompleks şəkildə mühüm rol oynayırlar. A.rosanus monovoltin növdür. Qış diapauzasına topa şəklində qoyulmuş yumurta mərhələsində gedir. Ziyanvericinin diapauzadan çıxması üçün alma ağaclarının tumurcuqlarının partlaması fenoloji siqnal rolunu oynayır. Yumurtadan çıxmış kiçik yaşlı tırtıllar əvvəlcə bir yarpağı buraraq onun içərisində qidalanır. A.rosanus-un tırtılları yarpaqları tək və qrup şəklində bururlar: tək yarpağı orta damara doğru boru şəklində uzununa bururlar, birdən çox yarpağı ipək tellərlə bir-birinə bağlayıb, çələng halına gətirirlər. Tırtıllar I-II yaş dövründə tumurcuq və qönçələri gəmirir, sonra çiçəklərə keçərək onları zədələyir, eləcə də cavan yarpaqların parenximasını gəmirərək, ancaq damarları qaldıqda yarpaqları tərk edirlər. Ən çox uc tumurcuqlar və zoğları zədələyirlər. Böyük yaşlı tırtıllar meyvələri gəmirərək onların üzərində müxtəlif formalarda deşiklər açır və bəzən toxum kamerasına və tumlara qədər gedərək onlara ziyan vurur. Tırtıllar 4 yaş dövrü keçirərək burulmuş yarpaqlar içərisində puplaşırlar. Puplaşma aprelin axırından başlayır. Puplaşma orta damar istiqamətində burulmuş yarpaq içərisində baş verir. Pupun inkişafı 10-15 gün çəkir. Yetkin fərdlərə mayın 2-ci ongünlüyündən iyulun sonuna qədər rast gəlinir. Yetkin fərdlər 10-25 günə qədər yaşayır. Kəpənəklər gün batandan sonra aktiv olurlar. Pupdan çıxan kəpənəklər 4-5 gün sonra yumurta qoymağa başlayırlar. Kütləvi yumurtaqoyma iyunun ortalarında baş verir. Bir dişi fərdin orta məhsuldarlığı 250-ə qədər yumurtadır. Yumurtanı ağacın hamar budaqları üzərinə topa şəklində qoyur. Hər topada təxminən 60-a qədər yumurta olur. Qoyulmuş yumurtalar gələn ilin yazına qədər diapauzada olurlar. İldə 1 nəsil verir. Trofik əlaqələri: A.rosanus polifaq növdür. Bitkilərin tumurcuq, çiçək, yarpaq və meyvələri ilə qidalanaraq, onlara ciddi ziyan vurur. Qida bitkilərinə bütün enliyarpaq bitkilər - Rosaceae fəsiləsi nümayəndələri, meşə bitkiləri, dekorativ və kol bitkiləri, eləcə də subtropik bitkilər və giləmeyvəlilər də daxildir. Azərbaycanın şərq ərazilərində 26 növ qida bitkisi müəyyən edilmişdir. Əsas qida bitkisi kimi Q.castaneifolia, Malus sp., Armeniaca vulgaris və s. üstünlük verir. Parazitoidləri: Azərbaycanın şərqində A.rosanus-u tırtıl və pup mərhələlərini 28 növ parazitoid yoluxdurur. Parazitoid kompleksinin əsas tərkib hissəsini Ichneumonidae (10 növ), Braconidae (9 növ) nümayəndələri təşkil edir. Kompleksdə Eulophidae fəsiləsi 3 növlə, digər fəsilələr (Tachinidae, Bethylidae, Chalcididae, Pteromalidae, Torymidae, Mymaridae) hər biri bir növlə təmsil olunurlar.

Yayılması

Albaniya, Almaniya, Avstraliya, Belçika, Bosniya və Herseqovina, Britaniya, Bolqarıstan, Çexiya, Danimarka, Estoniya, Finlandiya, Fransa, Gürcüstan, Yunanıstan, İrlandiya, İspaniya, İsveç, İsveçrə, İtaliya, Latviya, Litva, Malta, Niderlandiya, Norveç, Polşa, Portuqaliya, Rumıniya, Rusiya, Siciliya, Slovakiya, Sloveniya, Türkiyə, Ukrayna, Krım, Qafqaz, Sibir, Orta Asiya, Azərbaycan. Azərbaycanda Abşeronda qeyd olunub.

Ədəbiyyat

  • E.F.Səfərova. Abşeronda bəzək bitkilərinə zərərverən cücülər, onların biotənzimlənməsində entomofaqların rolu (Dissertasiya). Bakı, 2013
  • Məhərrəmova Ş.M. Parazitoid kompleksinin Аrchips rosana L. (Lepidoptera, Tortricidae)-in sayının tənzimlənməsində rolu / Azərbaycan Zooloqlar Cəmiyyətinin I qurultayının materialları. Bakı: 2003, s.230-236
  • Fərzəliyev V.S., Məhərrəmova Ş.M. Mərkəzi Nəbatat Bağında yayılmış bəzi ziyanvericilər və onların parazitoidlərinə dair / Bitkilərin introduksiyası və iqlimləşdirilməsi. Mərkəzi Nəbatat Bağının əsərləri. IV. Bakı: Elm, 2004, s.164-170
  • Məhərrəmova Ş.M. Azərbaycanın şərqində meşə-meyvə bitkilərinə ziyan vuran yarpaqbükənlərin (Lepidoptera. Tortricidae) növ tərkibi və onların parazitoid kompleksi: B.ü.f.d. dis. ..avtoref., Bakı, 24 s.
  • Azərbaycan heyvanlar aləmi. II-Buğumayaqlılar. Bakı, Elm, 2004, -388 səh.

Həmçinin bax

Tumurcuq fırfırası

Yaşıl palıd yarpaqbükəni

Şərq meyvəyeyəni

Gavalı meyvəyeyəni

Yarpaq fırfırası

İstinadlar

  1. ↑ E.F.Səfərova. Abşeronda bəzək bitkilərinə zərərverən cücülər, onların biotənzimlənməsində entomofaqların rolu (Dissertasiya). Bakı, 2013
  2. Məhərrəmova Ş.M. Parazitoid kompleksinin Аrchips rosana L. (Lepidoptera, Tortricidae)-in sayının tənzimlənməsində rolu / Azərbaycan Zooloqlar Cəmiyyətinin I qurultayının materialları. Bakı: 2003, s.230-236
  3. Fərzəliyev V.S., Məhərrəmova Ş.M. Mərkəzi Nəbatat Bağında yayılmış bəzi ziyanvericilər və onların parazitoidlərinə dair / Bitkilərin introduksiyası və iqlimləşdirilməsi. Mərkəzi Nəbatat Bağının əsərləri. IV. Bakı: Elm, 2004, s.164-170
  4. Məhərrəmova Ş.M. Azərbaycanın şərqində meşə-meyvə bitkilərinə ziyan vuran yarpaqbükənlərin (Lepidoptera. Tortricidae) növ tərkibi və onların parazitoid kompleksi: B.ü.f.d. dis. ..avtoref., Bakı, 24 s.
  5. . 2017-06-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-22.

Xarici keçidlər

  • BİTKİLƏRİN İNTRODUKSİYASI VƏ İQLİMLƏŞDİRİLMƏSİ[ölü keçid]
  • Dissertasiyanın avtoreferatı - Zoologiya İnstitutu[ölü keçid]*
  • NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASINDA ÇƏYİRDƏKLİ MEYVƏ AĞACLARINA ZƏRƏRVERƏN HƏŞƏRATLAR VƏ ONLARIN ENTOMOFAQLARI 2017-12-15 at the Wayback Machine
  • [1] 2016-10-09 at the Wayback Machine

Mart 28, 2022
qızılgül, yarpaqbükəni, archips, rosana, buğumayaqlılar, tipinin, pulcuqluqanadlılar, dəstəsinin, yarpaqbükənlər, fəsiləsinə, olan, növ, archips, rosana, elmi, təsnifataləmi, heyvanlaryarımaləm, eumetazoylarbölmə, ikitərəflisimmetriyalılaryarımbölmə, ilkağızlı. Qizilgul yarpaqbukeni lat Archips rosana L Bugumayaqlilar tipinin Pulcuqluqanadlilar destesinin Yarpaqbukenler fesilesine aid olan nov Qizilgul yarpaqbukeniArchips rosana L Elmi tesnifatAlemi HeyvanlarYarimalem EumetazoylarBolme IkitereflisimmetriyalilarYarimbolme IlkagizlilarRanqsiz EcdysozoaTip Bugumayaqlilarnov Qizilgul yarpaqbukeniElmi adiArchips rosana L SekilaxtarisiITIS 117875NCBI 191716EOL 367213 Mundericat 1 Xarici qurulusu 2 Heyat terzi 3 Yayilmasi 4 Edebiyyat 5 Hemcinin bax 6 Istinadlar 7 Xarici kecidlerXarici qurulusu RedakteKepeneyin qanadlari acilmis halda 15 22 mm olmaqla erkek ferdin qabaq qanadlari tund bozdur Yumurtasi oval formada olub yasil goyumtul rengdedir Tirtillari ise bir nece rengin calarlarina malikdirler tund yasil aciq yasil sarimtil qehveyi bedenin uzunlugu 18 20 mm dir 1 Imaqo A rosanus yetkin ferdlerin on qanadlari qirmizimtil sari tund qehveyi lekelidir qanadlarin olcusu 15 22 mm dir Arxa qanadlar qehveyi bozdur Pup Puplari 10 12 mm dir sarimtil qehveyi renglidir Tirtil Tirtillarin olcusu 18 20 mm dir rengi aciq yasildan tund yasila qeder deyisir Yumurta Yumurtalari uzunsov oval olub evvelce yasilimtil sonra ise qehveyimtil qonur rengde olur Yumurtalarin uzeri kepeneyin pulcuqlari ile qarismis seffaf mumabenzer madde ile ortulur Heyat terzi RedakteYarpaqbukenler Tortricidae fesilesine daxil olan kicik olculu kepenekdir Azerbaycanin serq erazilerinde rast gelinir Coxsaylidir Gorunusu Qizilgul yarpaqbukeni yumurta merhelesinde agac budaqlarinin qabigi altinda qislayir Yazda tumurcuqlarin acilmasi dovrunde gundelik orta temperatur 18oC olduqda qislama yerlerinden cixan tirtillar evvel tumurcuqlar ve ciceklerle sonralar ise tezece emele gelmis yarpaqlara kecerek 2 3 yarpagi ifraz etdiyi maye ile birlesdirib boru formasina salib iceri terefden onlarla qidalanirlar Neticede yarpaqlarin letli hissesi yeyilir damarlanmis hissesi qalir bele yarpaqlar tezlikle oz rengini itirir ve quruyub yere tokulurler Zerervericinin yasli tirtillari bezen meyvelere de ciddi zerer verir Tirtil merhelesi 35 40 gun davam edir Puplasma may ayinin axiri iyun ayinin evvellerinde burulmus yarpaqlar icerisinde gedir 14 18 gunden sonra iyun ayinin ikinci ongunluyunde puplardan kepenekler cixmaga baslayir Kepeneklerin yumurta qoymasi ucusun 3 4 cu gunu bas verir ve 15 20 gun davam edir Yumurtalarini agac govdesinin qabiq altina arasina qoyur Kepenek 2 8 gun muddetinde 230 a qeder yumurta qoya bilir Azerbaycanda o cumleden Abseronda zererverici il erzinde bir nesil verir Bolgenin aran hisselerinde ucus iyun ayinin evvellerinde deniz sahili yerlerde ise iyun ayinin axirlarinda baslayir Abseronda qizilgul yarpaqbukeninin tirtil ve puplarindan 8 nov Pimpla turionella L Itoplectis alternans Grav Scambus calobata Grav Bracon hebetor Say Meteorus confinus Ruth Ascogaster quadridentata Wesm Brachymeria intermedia Nees Trichoqramma cacoecia March parazit ve yirtici askar edilmisdir Bu entomofaqlar zerervericinin sayinin biotenzimlenmesinde kompleks sekilde muhum rol oynayirlar A rosanus monovoltin novdur Qis diapauzasina topa seklinde qoyulmus yumurta merhelesinde gedir Ziyanvericinin diapauzadan cixmasi ucun alma agaclarinin tumurcuqlarinin partlamasi fenoloji siqnal rolunu oynayir 2 Yumurtadan cixmis kicik yasli tirtillar evvelce bir yarpagi buraraq onun icerisinde qidalanir A rosanus un tirtillari yarpaqlari tek ve qrup seklinde bururlar tek yarpagi orta damara dogru boru seklinde uzununa bururlar birden cox yarpagi ipek tellerle bir birine baglayib celeng halina getirirler 3 Tirtillar I II yas dovrunde tumurcuq ve qonceleri gemirir sonra ciceklere kecerek onlari zedeleyir elece de cavan yarpaqlarin parenximasini gemirerek ancaq damarlari qaldiqda yarpaqlari terk edirler En cox uc tumurcuqlar ve zoglari zedeleyirler Boyuk yasli tirtillar meyveleri gemirerek onlarin uzerinde muxtelif formalarda desikler acir ve bezen toxum kamerasina ve tumlara qeder gederek onlara ziyan vurur Tirtillar 4 yas dovru kecirerek burulmus yarpaqlar icerisinde puplasirlar Puplasma aprelin axirindan baslayir Puplasma orta damar istiqametinde burulmus yarpaq icerisinde bas verir Pupun inkisafi 10 15 gun cekir Yetkin ferdlere mayin 2 ci ongunluyunden iyulun sonuna qeder rast gelinir Yetkin ferdler 10 25 gune qeder yasayir Kepenekler gun batandan sonra aktiv olurlar Pupdan cixan kepenekler 4 5 gun sonra yumurta qoymaga baslayirlar Kutlevi yumurtaqoyma iyunun ortalarinda bas verir Bir disi ferdin orta mehsuldarligi 250 e qeder yumurtadir Yumurtani agacin hamar budaqlari uzerine topa seklinde qoyur Her topada texminen 60 a qeder yumurta olur Qoyulmus yumurtalar gelen ilin yazina qeder diapauzada olurlar Ilde 1 nesil verir Trofik elaqeleri A rosanus polifaq novdur Bitkilerin tumurcuq cicek yarpaq ve meyveleri ile qidalanaraq onlara ciddi ziyan vurur Qida bitkilerine butun enliyarpaq bitkiler Rosaceae fesilesi numayendeleri mese bitkileri dekorativ ve kol bitkileri elece de subtropik bitkiler ve gilemeyveliler de daxildir Azerbaycanin serq erazilerinde 26 nov qida bitkisi mueyyen edilmisdir Esas qida bitkisi kimi Q castaneifolia Malus sp Armeniaca vulgaris ve s ustunluk verir Parazitoidleri Azerbaycanin serqinde A rosanus u tirtil ve pup merhelelerini 28 nov parazitoid yoluxdurur Parazitoid kompleksinin esas terkib hissesini Ichneumonidae 10 nov Braconidae 9 nov numayendeleri teskil edir Kompleksde Eulophidae fesilesi 3 novle diger fesileler Tachinidae Bethylidae Chalcididae Pteromalidae Torymidae Mymaridae her biri bir novle temsil olunurlar 4 Yayilmasi RedakteAlbaniya Almaniya Avstraliya Belcika Bosniya ve Herseqovina Britaniya Bolqaristan Cexiya Danimarka Estoniya Finlandiya Fransa Gurcustan Yunanistan Irlandiya Ispaniya Isvec Isvecre Italiya Latviya Litva Malta Niderlandiya Norvec Polsa Portuqaliya Ruminiya Rusiya Siciliya Slovakiya Sloveniya Turkiye Ukrayna Krim Qafqaz Sibir Orta Asiya Azerbaycan 5 Azerbaycanda Abseronda qeyd olunub 1 Edebiyyat RedakteE F Seferova Abseronda bezek bitkilerine zererveren cuculer onlarin biotenzimlenmesinde entomofaqlarin rolu Dissertasiya Baki 2013 Meherremova S M Parazitoid kompleksinin Archips rosana L Lepidoptera Tortricidae in sayinin tenzimlenmesinde rolu Azerbaycan Zooloqlar Cemiyyetinin I qurultayinin materiallari Baki 2003 s 230 236 Ferzeliyev V S Meherremova S M Merkezi Nebatat Baginda yayilmis bezi ziyanvericiler ve onlarin parazitoidlerine dair Bitkilerin introduksiyasi ve iqlimlesdirilmesi Merkezi Nebatat Baginin eserleri IV Baki Elm 2004 s 164 170 Meherremova S M Azerbaycanin serqinde mese meyve bitkilerine ziyan vuran yarpaqbukenlerin Lepidoptera Tortricidae nov terkibi ve onlarin parazitoid kompleksi B u f d dis avtoref Baki 24 s Azerbaycan heyvanlar alemi II Bugumayaqlilar Baki Elm 2004 388 seh Hemcinin bax RedakteTumurcuq firfirasiYasil palid yarpaqbukeniSerq meyveyeyeniGavali meyveyeyeniYarpaq firfirasiIstinadlar Redakte 1 2 E F Seferova Abseronda bezek bitkilerine zererveren cuculer onlarin biotenzimlenmesinde entomofaqlarin rolu Dissertasiya Baki 2013 Meherremova S M Parazitoid kompleksinin Archips rosana L Lepidoptera Tortricidae in sayinin tenzimlenmesinde rolu Azerbaycan Zooloqlar Cemiyyetinin I qurultayinin materiallari Baki 2003 s 230 236 Ferzeliyev V S Meherremova S M Merkezi Nebatat Baginda yayilmis bezi ziyanvericiler ve onlarin parazitoidlerine dair Bitkilerin introduksiyasi ve iqlimlesdirilmesi Merkezi Nebatat Baginin eserleri IV Baki Elm 2004 s 164 170 Meherremova S M Azerbaycanin serqinde mese meyve bitkilerine ziyan vuran yarpaqbukenlerin Lepidoptera Tortricidae nov terkibi ve onlarin parazitoid kompleksi B u f d dis avtoref Baki 24 s Arxivlenmis suret 2017 06 02 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 01 22 Xarici kecidler RedakteBITKILERIN INTRODUKSIYASI VE IQLIMLESDIRILMESI olu kecid Dissertasiyanin avtoreferati Zoologiya Institutu olu kecid NAXCIVAN MUXTAR RESPUBLIKASINDA CEYIRDEKLI MEYVE AGACLARINA ZERERVEREN HESERATLAR VE ONLARIN ENTOMOFAQLARI Arxivlesdirilib 2017 12 15 at the Wayback Machine 1 Arxivlesdirilib 2016 10 09 at the Wayback Machine Menbe https az wikipedia org w index php title Qizilgul yarpaqbukeni amp oldid 6152910, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.