Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yarpaqbükənlər (lat. Tortricidae) — heyvanlar aləminin buğumayaqlılar tipinin həşəratlar sinfinin pulcuqluqanadlılar dəstəsinə aid heyvan fəsiləsi.
| Yarpaqbükənlər | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Ranqsız: Tipüstü: Ranqsız: Ranqsız: Tip: Klad: Yarımtip: Sinif: Ranqsız: Yarımsinif: Budaq: İnfrasinif: Ranqsız: Dəstəüstü: Ranqsız: Dəstə: Yarımdəstə: Klad: Klad: Klad: İnfradəstə: Klad: Klad: Klad: Fəsiləüstü: Fəsilə: Yarpaqbükənlər | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
Xarici görünüşü
Kəpənəklər xırda və ya orta ölçülüdür, qanadlarının açılışı 8 mm-dən 40 mm-dək dəyişir. Xeyli yoğun bədəni sıx tükcüklərlə örtülmüşdür. Üçbucaq və ya trapesiya formalı, bayır kənarı çəpinə kəsilmiş qabaq qanadları damvarı yığılır. Əksər növlərdə onların naxışı əlvandır, bir-birini əvəz edən müxtəlif formalı və rəngli xallardan və zolaqlardan, metal-parlaq xətlərdən ibarətdir. Bəzi növlərdə qanadlar boz və ya qonur olub, birrənglidir. Başı pulcuqlarla örtülmüşdür, gözləri çılpaqdır, gözcükləri var. Xortumcuğu inkişaf etmişdir. Bığcıqları nisbətən gödəkdir. Arxa ayaqlarının baldırlarında mahmızlar var. Qabaq və arxa qanadlarının rəngində və formasında çox vaxt cinsi dimorfizm təzahür edir.
Həyat tərzi
Yumurtaları yastılanmış, dəyirmi və ya oval, torlu quruluşa malik şəffaf qabığı vardır. Yumurtalar bir-bir, bəzən qrup halında yarpaqların və ya meyvələrin üzərinə, ağac və kol qabıqlarına, yarıqlara, çatlara və yara yerlərinə qoyulur. Tırtılları qurdşəkilli, çox hərəkətlidir. Bədənin kəskin qıvrılma hərəkətləri edərək, hörümçək toru sapı ilə aşağı enə bilirlər. Tumurcuqlarda, bükülmüş yarpaqlarda, hörümçək toru çəkilmiş qönçələrdə, cavan pöhrələrdə, saplaqlarda, köklərdə, ağac və kol qabıqları altında, qozalarda, müxtəlif bitkilərin toxumlarında və meyvələrində yaşayır. Yarpaqbükənlərin pupları natamam, kəpənəklərin çıxması zamanı qozalardan irəli çıxan ibtidai tipə aiddir. İmaginal fazada reduksiyaya uğrayan çənə qısqaclarının olması səciyyəvidir. Puplarda son seqmentin yarağı və kremasterin forması səciyyəvidir. Yarpaqbükənlərin ibtidai qruplarında yaxşı yaraqlanmış güclü kremaster müşahidə edilir. Onun zirvəsində möhkəm, qarmaqvarı qıllar vardır (Archipini tribində). Kremaster qısa və enli olub, ventral şəkildə əyilmişdir. Anal qabarın yanlarında iki xüsusi qarmaqvarı qıl vardır (Tortricini tribində). Qarıncığın son seqmenti küt olub, üzərində iki iri, dorsal istiqamətlənmiş tikan vardır (Cnephasiini). Puplarda düz, dartılmış kremaster vardır (Olethreutini). Daha çox ixtisaslaşmış növlərdə kremaster yoxdur (Eucosmini və Laspeyresiini). Bu əlamətlər kompleksi yarpaqbükənləri tikanlı pupları olan başqa fəsilələrdən yaxşı fərqləndirir. Puplaşma qidalanma yerində və ya döşənəkdə, ağac qabıqlarının yarıqlarında, seyrək toxunmuş ipək torda və ya baramalarda baş verir. Çox vaxt diapauza edən tırtıllar, yumurtalar, bəzən kəpənəklər qışlayır. Bir çox növləri meyvə, giləmeyvə, tarla bitkilərinin, meşə və park əkinlərinin təhlükəli ziyanvericiləridir.
Yayılması
Geniş və bütün dünyada yayılmış fəsilədir. 5000-dən artıq növü məlumdur. MDB-də çox, Zaqafqaziyada 300, Azərbaycanda 200 növ vardır. Lənkəran bölgəsinin meyvə bağlarında 250-dən artıq zərərverici növü məlumdur.
Təsnifatı
- Almaqurdu ()
- ()*
- Şərq meyvəyeyəni ()
- Gavalı meyvəyeyəni ()
- ()
- Qızılgül yarpaqbükəni ()
- Yarpaq fırfırası ()
- Tumurcuq fırfırası ()
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2005.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yarpaqbukenler lat Tortricidae heyvanlar aleminin bugumayaqlilar tipinin heseratlar sinfinin pulcuqluqanadlilar destesine aid heyvan fesilesi YarpaqbukenlerElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Ranqsiz IlkagizlilarTipustu TuleyenlerRanqsiz PanarthropodaRanqsiz Tip BugumayaqlilarKlad Yarimtip AltiayaqlilarSinif HeseratlarRanqsiz Yarimsinif QanadlilarBudaq Infrasinif YeniqanadlilarRanqsiz Ranqsiz Tam cevrilme ile inkisaf eden heseratlarDesteustu Ranqsiz Deste PulcuqluqanadlilarYarimdeste XortumcuqlularKlad Klad Klad Infradeste Klad Klad Klad Fesileustu Fesile YarpaqbukenlerBeynelxalq elmi adiTortricidae Pierre Andre Latreille 1803Sekil axtarisiITIS 117856NCBI 7139EOL 914FW 134448Xarici gorunusuKepenekler xirda ve ya orta olculudur qanadlarinin acilisi 8 mm den 40 mm dek deyisir Xeyli yogun bedeni six tukcuklerle ortulmusdur Ucbucaq ve ya trapesiya formali bayir kenari cepine kesilmis qabaq qanadlari damvari yigilir Ekser novlerde onlarin naxisi elvandir bir birini evez eden muxtelif formali ve rengli xallardan ve zolaqlardan metal parlaq xetlerden ibaretdir Bezi novlerde qanadlar boz ve ya qonur olub birrenglidir Basi pulcuqlarla ortulmusdur gozleri cilpaqdir gozcukleri var Xortumcugu inkisaf etmisdir Bigciqlari nisbeten godekdir Arxa ayaqlarinin baldirlarinda mahmizlar var Qabaq ve arxa qanadlarinin renginde ve formasinda cox vaxt cinsi dimorfizm tezahur edir Heyat terziYumurtalari yastilanmis deyirmi ve ya oval torlu qurulusa malik seffaf qabigi vardir Yumurtalar bir bir bezen qrup halinda yarpaqlarin ve ya meyvelerin uzerine agac ve kol qabiqlarina yariqlara catlara ve yara yerlerine qoyulur Tirtillari qurdsekilli cox hereketlidir Bedenin keskin qivrilma hereketleri ederek horumcek toru sapi ile asagi ene bilirler Tumurcuqlarda bukulmus yarpaqlarda horumcek toru cekilmis qoncelerde cavan pohrelerde saplaqlarda koklerde agac ve kol qabiqlari altinda qozalarda muxtelif bitkilerin toxumlarinda ve meyvelerinde yasayir Yarpaqbukenlerin puplari natamam kepeneklerin cixmasi zamani qozalardan ireli cixan ibtidai tipe aiddir Imaginal fazada reduksiyaya ugrayan cene qisqaclarinin olmasi seciyyevidir Puplarda son seqmentin yaragi ve kremasterin formasi seciyyevidir Yarpaqbukenlerin ibtidai qruplarinda yaxsi yaraqlanmis guclu kremaster musahide edilir Onun zirvesinde mohkem qarmaqvari qillar vardir Archipini tribinde Kremaster qisa ve enli olub ventral sekilde eyilmisdir Anal qabarin yanlarinda iki xususi qarmaqvari qil vardir Tortricini tribinde Qarincigin son seqmenti kut olub uzerinde iki iri dorsal istiqametlenmis tikan vardir Cnephasiini Puplarda duz dartilmis kremaster vardir Olethreutini Daha cox ixtisaslasmis novlerde kremaster yoxdur Eucosmini ve Laspeyresiini Bu elametler kompleksi yarpaqbukenleri tikanli puplari olan basqa fesilelerden yaxsi ferqlendirir Puplasma qidalanma yerinde ve ya dosenekde agac qabiqlarinin yariqlarinda seyrek toxunmus ipek torda ve ya baramalarda bas verir Cox vaxt diapauza eden tirtillar yumurtalar bezen kepenekler qislayir Bir cox novleri meyve gilemeyve tarla bitkilerinin mese ve park ekinlerinin tehlukeli ziyanvericileridir YayilmasiGenis ve butun dunyada yayilmis fesiledir 5000 den artiq novu melumdur MDB de cox Zaqafqaziyada 300 Azerbaycanda 200 nov vardir Lenkeran bolgesinin meyve baglarinda 250 den artiq zererverici novu melumdur TesnifatiAlmaqurdu Serq meyveyeyeni Gavali meyveyeyeni Qizilgul yarpaqbukeni Yarpaq firfirasi Tumurcuq firfirasi IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2005 Hemcinin bax