fbpx
Wikipedia

Dördüncü dövr

Geoxronoloji şkala milyon
il
əvvəl
Eon Era Dövr 0
F
a
n
e
r
о
z
о
y
Kaynozoy Dördüncü dövr 2,58
Neogen 23
Paleogen 66
Mezozoy Təbaşir 145
Yura 201
Trias 252
Paleozoy Perm 299
Karbon 359
Devon 419
Silur 444
Ordovik 485
Kembri 541
K
e
m
r
i
d
ə
n

ə
v
v
ə
l
Proterozoy Neoproterozoy Ediakar 635
Kriogen 720
Toni 1000
Mezoproterozoy Steni 1200
Ektaz 1400
Kalim 1600
Paleoproterozoy Stater 1800
Orozir 2050
Rias 2300
Sider 2500
Arxey Neoarxey 2800
Mezoarxey 3200
Paleoarxey 3600
Eoarxey 4000
Katarxey 4600
Mənbə

Dördüncü dövr ― Beynəxalq Stratiqrafiya Komissiyasının (ICS) geoloji vaxt bölgüsündə Kaynozoy erasının üçüncü – ən sonuncu dövrüdür. O Neogen dövründən sonra gəlir və 2.58 milyon il əvvəldən bu günə qədər olan dövrü əhatə edir. Dördüncü dövr iki epoxaya bölünür: Pleystosen (2.58 milyon il əvvəldən 11.7 min il əvvələ qədər) və Holosen (11.7 min il əvvəldən bu günə qədər). Bu nisbətən qısa geoloji zaman kəsiyində Yerin müasir siması və təbiətinin formalaşması, insanın meydana gəlməsi və inkişafı bağlıdır. Nəhayət Dördüncü dövr çöküntülərində bir sıra faydalı qazıntı yataqları yerləşir. Buna görə də Dördüncü dövr digər geoloji dövrlərlə müqayisədə çox qısa olsa da müstəqil dövr kimi ayrılır.

Elmi tədqiqatların tarixi

Dünyada

Dördüncü dövr temini 1759-cu ildə italyan geoloqu Covanni Ardyuno tərəfindən İtaliyanın şimalındakı Po çayının vadisindəki alyüvial yataqlar üçün təklif etmişdir. 1829-cu ildə Jules Desnoyers Fransanın Sien hövzəsinin çöküntüləri üçün təqdim etmişdir. Bu çöküntülərin Üçüncü Dövrün süxurlarına nisbətən cavan olduğu açıq-aşkar görünürdü.

Dördüncü dövr Neogen Dövründən sonra gəlir və bu günə qədər uzanır. Dördüncü dövrü buzlaşmaların zaman kəsiyində təsnifləndirilməsi (Pleystosenə kimi) və hazırkı buzlaşma dövrü (Holosen) əhatə edir.

Dördüncü dövrün bölgüləri
Sistem/

Dövr

Şöbə/

Epoxa

Mərtəbə/

Yaş

Yaş

(Milyon illə)

Dördüncü Holosen 0.0117–0
Pleystosen Üst 0.126–0.0117
Orta 0.781–0.126
Kalabriya 1.80–0.781
Gelas 2.58–1.80
Neogen Pliosen Piasenziya daha qədim
Dördüncü dövrün bu bölgüləri Beynəxalq

Stratiqafiya Komissiyası tərəfindən 2016-cı ilin

aprel ayında qəbul olunmuşdur

Azərbaycanda

Azərbaycanın və Xəzər əyalətinin antropogen çöküntülərinin stratiqrafiyasının əsası E.Eyxvald, O.A.Qrimm, X.Şeqren, A.İ.Sorokin, S.Simonoviç, P.Y.Voloroviç, İ.F.Sintsov və başqalarının tədqiqatları ilə qoyulmuşdur.

Antropogen çöküntülərin faunastratiqrafiyasının öyrənilməsində Azərbaycan alimlərindən D.A.Ağalarova, Q.Ə.Əlizadə, X.M.Şeydayeva-Quluyeva, B.G.Vəkilov, Ə.A.Əlizadə və başqalarını gösətərmək olar. Bu tədqiqatlar içərisində B.G.Vəkilovun (1969) "Şimal-şərqi Azərbaycanın anrtopogen çöküntüləri" adlı monaqrafiyası xüsusi əhəmiyyətə malikdir.

Dördüncü dövrün alt sərhəddi və onun Azərbaycanda vəziyyəti mübahisəlidir. Müasir məlumatlara görə bu sərhəd Abşeron mərtəbəsinin dabanından keçirilir. Dördüncü dövrün Azərbaycana uyğun stratiqrafik sxemi aşağıdakı cədvəldə göstərilmişdir (Məmmədov,2007).

Azərbaycanın xronostratiqrafik sxemi
Dördüncü dövr Əsas bölgülər Mütləq yaş (min il)
Holosen Müasir çöküntülər

Yeni Xəzər

Xvalın

2

6

10–12

Pleystosen Üst Yenotayev reqres. (10–12) – (23–24)
Alt Xvalın (23–24) – (50–55)
Altel. reqressiyası (50–55) –

(110–114)

Üst Xəzər
Orta Reqressiya (110–114) – 380
Alt Xəzər
Alt Reqressiya 380 – 500
Üst Bakı
Alt Bakı 500 – 600
Türkan 600 – 780
Eopleystosen (Abşeron) Üst Abşeron 780 – 930
Orta Abşeron 930 – 1150
Alt Abşeron 1150 – 1370

Geologiya

Daha çox məlumat: Dördüncü dövr geologiyası

İnsanların yaranması ilə də tanınan Dördüncü dövr 2.6 milyon il intervalda hesablanır. Bu qısa müddət ərzində plitələr tektonikası nəticəsində qitələrin yerləşməsində kiçik dəyişikliklər baş verib.

Dördüncü dövr geologiyası digər dövrlərə nisbətən daha böyük məlumatlarda saxlanılıb.

Bu zaman kəsiyində başa verən əsas coğrafi dəyişikliklərə buzlaq epoxası ərzində Bosfor və Skagerrak boğazlarının əmələ dəlməsi daxildir, hansı ki, Qara dənizBaltik dəznizi şirin suların içinə bağlanır. Ingilis kanalının periodik olaraq dolması Avropa qitəsiBritaniya arasında torpaq körpüləri formalaşdırır. Berinq boğazının periodik bağlanması AsiyaŞimali Amerika arasında torpaq körpüləri formalaşdırır və buzlaq suları tərəfindən Amerikanın şimal-qərbinin Skablandslarının periodik daşqınları baş verir.

Hudzon körfəzinin hazırkı ölçüsü, Böyük GöllərŞimali Amerikanın digər gölləri gec buz dövründən etibarən Kanada Qalxanı nəticəsində formalaşmışdır. Dördüncü dövrün üst hissəsində müxtəlif sahil xətləri mövcuddur.

İqlim

Dövrü buzlaşmalarla kontinental buzlaşmalar qütblərdən 40 dərəcəlik paralelə qədər uzanırdı. Pleystosen epoxasının sonunda Şimal zonalarda böyük məməlilərin kütləvi şəkildə nəsili kəsilməyə başqadı. Qılınc dişli pişiklərin, mamontların, mastodonların (mamonta oxşar fillər), qliptodonların və s. Yerdə nəsli kəsilməyə başladı.

Dördüncü dövr və ya Antropogen 

Yerin inkişaf tarixinin müasir mərhələsini əhatə edən geoloji dövrdür, Kaynazoy erasının PaleogenNeogendən sonra gələn üçüncü (cari) dövrü olaraq, 2.588 mln. il əvvəl başlamış və bu günə qədər davam edir. Məhz bu dövrdə əksər müasir relyef formaları formalaşmış və Yer tarixinin çoxlu mühüm (insan baxımından) hadisələri, o cümlədən buzlaq epoxası (dövrü) və insanın əmələ gəlməsi baş vermişdir.

Digər geoloji dövrlərlə müqayisədə bu dövrün məxsusi xüsusiyyətləri "Dördüncü dövrün geologiyası" kimi geologiyanın xüsusi qolunun ayrılmasına imkan vermişdir. Dördüncü dövr iki: Pleystosen və Holosen epoxalarına ayrılır.

Dünyada bir çox filiz (səpinti mənşəli)) və qeyri-filiz yataqları, o cümlədən qızıl, platin, qalay, almaz, tikinti və kimya materialı yataqları Dördüncü dövr çöküntüləri ilə əlaqədardır.

Dördüncü dövrün öyrənilməsi üzrə Beynəlxalq İttifaq (İNQUA) dünyanın Dördüncü dövrü öyrənən minlərlə mütəxəssisini öz ətrafında toplayan ictimai təşkilatdır. 1928-ci ildə yaradılmış, dörd ildən bir öz konqresini keçirir. Sonuncu, 18-ci konqres 2011-ci ildə İsveçrənin Bern şəhərində keçirilmiş, dünyanın 75 ölkəsindən 2000 mindən çox mütəxəssis bu toplantıda iştirak etmişdir.

Azərbaycan ərazisinin hər yerində Dördüncü dövrün çöküntüləri geniş yayılmışdır və ölkəmizdə onlar kifayət qədər ətraflı öyrənilmişdir. 1975-ci ildə sahə mütəxəsislərinin birgə əməyinin məhsulu olan 1:500000 miqyaslı "Azərbaycanın Dördüncü dövr çöküntülərinin xəritəsi" və "Azərbaycanın Dördüncü dövr çöküntülərinin geologiyası" monoqrafiyası tərtib edilmişdir. Bu işlərə görə müəlliflər (S.Əlizadə, Ə.Bayramov, Ə.Məmmədov və N.Şirinov) Azərbaycan Dövlət mükafatına layiq görülmüşdür.

İstinadlar

  1. "Binəqədi dördüncü dövr faunası". Geologiya və Geofizika İnstitutu (azərb.). 18 iyun 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 iyun 2016.
  2. http://www.stratigraphy.org/ICSchart/ChronostratChart2016-04.pdf
  3. Azərbaycanın geologiyası. I cild. Bakı-2015
  4. Haynes. "Stanford Camelops" 2014-03-09 at the Wayback Machine (PDF).
  5. "Extinct American Cheetah Fact Sheet" 2016-03-04 at the Wayback Machinelibrary.sandiegozoo.org. Retrieved 2015–12-10.

Xarici keçidlər

  • http://www.stratigraphy.org/
  • https://en.wikipedia.org/wiki/Giovanni_Arduino_(geologist)
  • https://en.wikipedia.org/wiki/Jules_Desnoyers
  • https://en.wikipedia.org/wiki/Tertiary
  • https://en.wikipedia.org/wiki/Channeled_Scablands

dördüncü, dövr, geoxronoloji, şkala, milyoniləvvəleon, dövr, 0fanerоzоy, kaynozoy, 58neogen, 23paleogen, 66mezozoy, təbaşir, 145yura, 201trias, 252paleozoy, perm, 299karbon, 359devon, 419silur, 444ordovik, 485kembri, 541kemridənəvvəl, proterozoy, neoproterozoy. Geoxronoloji skala milyonilevvelEon Era Dovr 0Fanerozoy Kaynozoy Dorduncu dovr 2 58Neogen 23Paleogen 66Mezozoy Tebasir 145Yura 201Trias 252Paleozoy Perm 299Karbon 359Devon 419Silur 444Ordovik 485Kembri 541Kemridenevvel Proterozoy Neoproterozoy Ediakar 635Kriogen 720Toni 1000Mezoproterozoy Steni 1200Ektaz 1400Kalim 1600Paleoproterozoy Stater 1800Orozir 2050Rias 2300Sider 2500Arxey Neoarxey 2800Mezoarxey 3200Paleoarxey 3600Eoarxey 4000Katarxey 4600Menbe Dorduncu dovr 1 Beynexalq Stratiqrafiya Komissiyasinin ICS geoloji vaxt bolgusunde Kaynozoy erasinin ucuncu en sonuncu dovrudur O Neogen dovrunden sonra gelir ve 2 58 milyon il evvelden bu gune qeder olan dovru ehate edir 2 Dorduncu dovr iki epoxaya bolunur Pleystosen 2 58 milyon il evvelden 11 7 min il evvele qeder ve Holosen 11 7 min il evvelden bu gune qeder 2 Bu nisbeten qisa geoloji zaman kesiyinde Yerin muasir simasi ve tebietinin formalasmasi insanin meydana gelmesi ve inkisafi baglidir Nehayet Dorduncu dovr cokuntulerinde bir sira faydali qazinti yataqlari yerlesir Buna gore de Dorduncu dovr diger geoloji dovrlerle muqayisede cox qisa olsa da musteqil dovr kimi ayrilir 3 Mundericat 1 Elmi tedqiqatlarin tarixi 1 1 Dunyada 1 2 Azerbaycanda 2 Geologiya 3 Iqlim 4 Dorduncu dovr ve ya Antropogen 5 Istinadlar 6 Xarici kecidlerElmi tedqiqatlarin tarixi RedakteDunyada Redakte Dorduncu dovr temini 1759 cu ilde italyan geoloqu Covanni Ardyuno terefinden Italiyanin simalindaki Po cayinin vadisindeki alyuvial yataqlar ucun teklif etmisdir 1829 cu ilde Jules Desnoyers Fransanin Sien hovzesinin cokuntuleri ucun teqdim etmisdir Bu cokuntulerin Ucuncu Dovrun suxurlarina nisbeten cavan oldugu aciq askar gorunurdu Dorduncu dovr Neogen Dovrunden sonra gelir ve bu gune qeder uzanir Dorduncu dovru buzlasmalarin zaman kesiyinde tesniflendirilmesi Pleystosene kimi ve hazirki buzlasma dovru Holosen ehate edir Dorduncu dovrun bolguleriSistem Dovr Sobe Epoxa Mertebe Yas Yas Milyon ille Dorduncu Holosen 0 0117 0Pleystosen Ust 0 126 0 0117Orta 0 781 0 126Kalabriya 1 80 0 781Gelas 2 58 1 80Neogen Pliosen Piasenziya daha qedimDorduncu dovrun bu bolguleri Beynexalq Stratiqafiya Komissiyasi terefinden 2016 ci ilinaprel ayinda qebul olunmusdur 2 Azerbaycanda Redakte Azerbaycanin ve Xezer eyaletinin antropogen cokuntulerinin stratiqrafiyasinin esasi E Eyxvald O A Qrimm X Seqren A I Sorokin S Simonovic P Y Volorovic I F Sintsov ve basqalarinin tedqiqatlari ile qoyulmusdur 3 Antropogen cokuntulerin fauna ve stratiqrafiyasinin oyrenilmesinde Azerbaycan alimlerinden D A Agalarova Q E Elizade X M Seydayeva Quluyeva B G Vekilov E A Elizade ve basqalarini gosetermek olar Bu tedqiqatlar icerisinde B G Vekilovun 1969 Simal serqi Azerbaycanin anrtopogen cokuntuleri adli monaqrafiyasi xususi ehemiyyete malikdir 3 Dorduncu dovrun alt serheddi ve onun Azerbaycanda veziyyeti mubahiselidir Muasir melumatlara gore bu serhed Abseron mertebesinin dabanindan kecirilir Dorduncu dovrun Azerbaycana uygun stratiqrafik sxemi asagidaki cedvelde gosterilmisdir Memmedov 2007 3 Azerbaycanin xronostratiqrafik sxemiDorduncu dovr Esas bolguler Mutleq yas min il Holosen Muasir cokuntuler Yeni XezerXvalin 2 610 12Pleystosen Ust Yenotayev reqres 10 12 23 24 Alt Xvalin 23 24 50 55 Altel reqressiyasi 50 55 110 114 Ust XezerOrta Reqressiya 110 114 380Alt XezerAlt Reqressiya 380 500Ust BakiAlt Baki 500 600Turkan 600 780Eopleystosen Abseron Ust Abseron 780 930Orta Abseron 930 1150Alt Abseron 1150 1370Geologiya RedakteDaha cox melumat Dorduncu dovr geologiyasiInsanlarin yaranmasi ile de taninan Dorduncu dovr 2 6 milyon il intervalda hesablanir Bu qisa muddet erzinde pliteler tektonikasi neticesinde qitelerin yerlesmesinde kicik deyisiklikler bas verib Dorduncu dovr geologiyasi diger dovrlere nisbeten daha boyuk melumatlarda saxlanilib Bu zaman kesiyinde basa veren esas cografi deyisikliklere buzlaq epoxasi erzinde Bosfor ve Skagerrak bogazlarinin emele delmesi daxildir hansi ki Qara deniz ve Baltik deznizi sirin sularin icine baglanir Ingilis kanalinin periodik olaraq dolmasi Avropa qitesi ve Britaniya arasinda torpaq korpuleri formalasdirir Berinq bogazinin periodik baglanmasi Asiya ve Simali Amerika arasinda torpaq korpuleri formalasdirir ve buzlaq sulari terefinden Amerikanin simal qerbinin Skablandslarinin periodik dasqinlari bas verir Hudzon korfezinin hazirki olcusu Boyuk Goller ve Simali Amerikanin diger golleri gec buz dovrunden etibaren Kanada Qalxani neticesinde formalasmisdir Dorduncu dovrun ust hissesinde muxtelif sahil xetleri movcuddur Iqlim RedakteDovru buzlasmalarla kontinental buzlasmalar qutblerden 40 derecelik paralele qeder uzanirdi Pleystosen epoxasinin sonunda Simal zonalarda boyuk memelilerin kutlevi sekilde nesili kesilmeye basqadi Qilinc disli pisiklerin mamontlarin mastodonlarin mamonta oxsar filler qliptodonlarin ve s Yerde nesli kesilmeye basladi 4 5 Dorduncu dovr ve ya Antropogen RedakteYerin inkisaf tarixinin muasir merhelesini ehate eden geoloji dovrdur Kaynazoy erasinin Paleogen ve Neogenden sonra gelen ucuncu cari dovru olaraq 2 588 mln il evvel baslamis ve bu gune qeder davam edir Mehz bu dovrde ekser muasir relyef formalari formalasmis ve Yer tarixinin coxlu muhum insan baximindan hadiseleri o cumleden buzlaq epoxasi dovru ve insanin emele gelmesi bas vermisdir Diger geoloji dovrlerle muqayisede bu dovrun mexsusi xususiyyetleri Dorduncu dovrun geologiyasi kimi geologiyanin xususi qolunun ayrilmasina imkan vermisdir Dorduncu dovr iki Pleystosen ve Holosen epoxalarina ayrilir Dunyada bir cox filiz sepinti menseli ve qeyri filiz yataqlari o cumleden qizil platin qalay almaz tikinti ve kimya materiali yataqlari Dorduncu dovr cokuntuleri ile elaqedardir Dorduncu dovrun oyrenilmesi uzre Beynelxalq Ittifaq INQUA dunyanin Dorduncu dovru oyrenen minlerle mutexessisini oz etrafinda toplayan ictimai teskilatdir 1928 ci ilde yaradilmis dord ilden bir oz konqresini kecirir Sonuncu 18 ci konqres 2011 ci ilde Isvecrenin Bern seherinde kecirilmis dunyanin 75 olkesinden 2000 minden cox mutexessis bu toplantida istirak etmisdir Azerbaycan erazisinin her yerinde Dorduncu dovrun cokuntuleri genis yayilmisdir ve olkemizde onlar kifayet qeder etrafli oyrenilmisdir 1975 ci ilde sahe mutexesislerinin birge emeyinin mehsulu olan 1 500000 miqyasli Azerbaycanin Dorduncu dovr cokuntulerinin xeritesi ve Azerbaycanin Dorduncu dovr cokuntulerinin geologiyasi monoqrafiyasi tertib edilmisdir Bu islere gore muellifler S Elizade E Bayramov E Memmedov ve N Sirinov Azerbaycan Dovlet mukafatina layiq gorulmusdur Istinadlar Redakte Bineqedi dorduncu dovr faunasi Geologiya ve Geofizika Institutu azerb 18 iyun 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 18 iyun 2016 1 2 3 http www stratigraphy org ICSchart ChronostratChart2016 04 pdf 1 2 3 4 Azerbaycanin geologiyasi I cild Baki 2015 Haynes Stanford Camelops Arxivlesdirilib 2014 03 09 at the Wayback Machine PDF Extinct American Cheetah Fact Sheet Arxivlesdirilib 2016 03 04 at the Wayback Machine library sandiegozoo org Retrieved 2015 12 10 Xarici kecidler Redaktehttp www stratigraphy org https en wikipedia org wiki Giovanni Arduino geologist https en wikipedia org wiki Jules Desnoyers https en wikipedia org wiki Tertiary https en wikipedia org wiki Channeled ScablandsMenbe https az wikipedia org w index php title Dorduncu dovr amp oldid 6066164, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.