Bu da bir həyatdı
"Bu da bir həyatdı" – Hamlet İsaxanlı nın 2004-cü ildə Xəzər Universiteti Nəşriyyatı nda işıq üzü görmüş şeirlər kitabı. Redaktoru – Camal Mustafayev.
Fəlsəfi şeirlər
Kitaba daxil olan "Fikir yükü", "Bu da bir həyatdı", "Ömrün harasındayıq", "Kim kimi yaratdı?", "Qismət", "Ölümə nə var ki?!", "Dalğalarla yan-yana", "Get-gedə", "Arasında", "Ot kökü üstə bitər", "Yollar" və digər şeirlər insanı düşündürən, onu narahat edən fəlsəfi və psixoloji problemlərə aiddir. Bu şeirlərə xas olan bədii tapıntılar, orijinal müşahidələr və incə lirizm şairin digər kitablarında olduğu kimi oxucunu cəlb edir. "Hamlet İsaxanlı poeziyasının qısa vaxtda bu qədər geniş əks-səda doğurmasını şərtləndirən nədir? Bu suala qısaca cavab vermək olar. Müxtəlif janrlı şeirlərdə bədii axtarışların, poetik fikrin orijinallığıdır. Burada məhəbbətdən başlamış dünya müəmmalarına qədər mövzuların təcəssümü, məna, üslub xüsusiyyəti fərqlənir" (Camal Mustafayev, kitabın supercildinin iç səhifəsindən)
Şair həyatını, varlığını, xoşbəxtliyini düşüncə gücü ilə bağlayır, "fikir yüklü sənətkar"lıqla eyniləşdirir.
Tanrım, saxla nəzərində
Bu torpağın üzərində
Düşündükсə bəxtiyaram… ("Fikir yükü")
İnsanı ən çox düşündürən, qəmə qərq edən ömrün hansı məqamında olması, ona nə qədər həyat bəxş olunduğu, arzuların həyata keçməsi üçün omür yetəcəkmi sualları deyilmi? "Bilirik ki uşaq deyilik daha", "Bilirik ki gənclik arxada qaldı"
Hələ Hələ sönməsə də gənсlik alovu,
Sökür içimizi qiyamət xofu –
Yaş üstə yaş gəlir, bu qovhaqovu,
Sonu heçlik olan bu son oyunu
Oynayır qara yel, duyuruq bunu,
Bilirik ruzgarın nə olduğunu. ("Ömrün harasındayıq")
Fəqət insan güclüdür, həyatın mənasını dərk edir, təslim olmur, baş əymir, üzü sabaha doğru hərəkət edir.
Pərəstiş etmirik sultana, şaha,
Allah qarşısında hamımız birik.
Əyilməzlik bizə gəlsə də baha
Zamanın torundan keçə bilirik.
Hələ ki gedirik üzü sabaha,
Hələ yükümüzü çəkə bilirik.
Əlbəttə ki həyatın, şöhrətin kövrək olduğu da bəllidir, bu da həyatdır
Səbəb nə şeytandı, nə də ki сindi,
Həyat bir dalğadır, kim onu mindi
Gah yuxarı qalxdı, gah dibə endi.
"Könül сoşmaq istər, meydanımız dar", ruhla bədən həmahəng ola bilmir
Biz iki sevdanın arasındayıq.
Bir də...bir nisgil var ürəyimizdə,
Bilmirik ki ömrün harasındayıq… ("Ömrün harasındayıq")
Allah insanı yaratdı. Yoxsa bir çox filosofların dediyi kimi insan Allahı yaratdı? İnsan həyatı keçicidirsə əbədi olan nədir? Suallar çoxdur.
Müdriklər ortaya hey sual atdı:
Varmı əbədiyyət?
Varsa nədir o? Və nədir həyat?
Kim-kimi yaratdı? ("Kim-kimi yaratdı?")
Uşaq dünya və həyat haqqında fikirləri ilk növbədə evdəkilərdən eşidir, onlardan öyrənir, "Mən onun, nənəmin allahını sevdim". Sonra isə... müxtəlif zamanlarda yaşamış dahilərdən və yasayanlardan dərs alırıq, suallara cavab axtarırıq. Şair zamanı əbədiyyət hesab edir
Zaman ölməyəсək, ondadır aman,
Tanrıtək hər şeyə qadirdir zaman
Həyat, həyatın mənşəyi və "kim kimi yaratdı?" çətin məsələlərdir...
Önсə nənəm mənə bir dünya yaratdı,
Sonra gördüm həyat qəribə həyatdı.
Nədir həyat? Yaşadıqсa duydum az-az,
Anladım ki onu tam anlamaq olmaz
Müdriklərsə...elə hey ortanı qatdı,
Ortaya hey sual atdı:
Kim kimi yaratdı?
Həyat, yaşamaq çətindir, yoxsa ölüm? "Təzadlar" kitabındakı "Yaşamağa nə var ki" şeiri bu mövzuya həsr olunmuşdu, mənalı yaşamağın bir sıra şərtlərə bağlı olduğu vurğulanmışdı. "Ölümə nə var ki" şeiri də əslində eyni məsələyə başqa bucaq altında baxışdır. Ölüm insanlar fərq qoymur. "Əzrayil açan cəbhədə" hüç kim hüç nəyə hail olmur, "Nə qorxu bilir, nə hədə / Nə rüşvət alır Əzrayil". Ölüm bir anlıqdır, yaşamaq isə bir ömür sürür, əzablarla, haqsızlıqlarla, mübarizə ilə doludur.
Ölümə nə var ki gülüm?!
Birсə dəfə gəlir ölüm,
Ölüm deyil həyatda ən böyük zülm,
Yaşamaqdır bu dünyada ən ağır iş.
Varlığımız yoxluğa doğru bir giriş,
Həyatımız ölümə gedən yol imiş...
Şairi düşündürən əsas məsələlərdən biri zaman problemidir. "Ot kökü üstə bitər" şeiri insanın doğulmasını, halal ana südündən ayrılmasını ayrılıq anının,"müstəqil həyat adlı burulğan"ın qoynuna düşməsi ilə eyniləşdirir, ömrün keşməkeşlərindən keçən insan "külə dönüb torpağa qarışacaq", bu, əslində bir vücudnamədir. Zaman tarixin axarını, kimin kim olmasını müəyyən edir
Сavan ölənlər qoсalmaz,
Alçaq olanlar uсalmaz,
Hər yetən tarixdə qalmaz
Yaxşı,yaman arasında. ("Arasında")
Gənclikdə "Gərdişə heç məhəl qoymadıq", "Sevdalı günlərdən doymadıq", yaşa dolduqca vəziyyət dəyişir
Get – gedə böyüdük, seyrəldik,
Get – gedə nazildik, köyrəldik,
Ötəri sevdaya uymadıq. ("Get-gedə")
Zamanın fiziki sərhəddini aşıb o dünyadan sevgilisinə, həyat dostuna ünvanlanan "Mən ki sənə demişdim" şeiri həyatın keçiciliyi, gödək ömrü mənalı yaşamaq, özünümərkəzçilikdən uzaq olmaq və "gerçəyi itirəndə" "xatirəyə, xəyala uymaq" qismətindən söz açır. İllər bir-birini əvəz etdikcə yeni ilə ümidlərlə gedirik, anlayırıq ki, "Sadəcə yaşamaq – o da nemətdir / Varlıq özü sirdir, özü zinətdir".
Dünya nemətləri bizə tanışdır,
Sən eşqə qanad ver,ruhu danışdır.
Təzə ruh verəydi təzə il bizə,
Bədən sağlam ola, duyğu təp-təzə...
Dumanlar içindən işıq görünsün,
Yanıb-yaxılmadan isinsin сahan.
Zərif nəğmələrə, şerə bürünsün,
Lətafət içində yaşasın insan.
"Xəyal gerçəyə döndü / Gerçək sanki nağıldı!" – bu, uşaq dünyasına xasdır, lakin həyati vacib olan gələcəyə gedən yoldur.
Təbiətə aşiq ol,
Oxu, yaz, yarat bol-bol,
Gələсəyə gedən yol
Düşünсədi, ağıldı!
"Lalə" şeirində gözəlliyin, zərifliyin kövrəkliyi, vüsalın bu zərifliyə xələl gətirə biləcəyi deyilir.
Dağlı, çöllü, meşəlidi,
Sərxoş, ürkək, ya dəlidi ,
Hər halda çox nəşəlidi,
Gəlməyəydi zavalə...
Onu işvəkar sanmayın,
Ona dəyib toxunmayın,
Amandır, vüsal ummayın,
Lalə dözməz vüsalə...
Sevgi şeirləri
Kitabda lirik sevgi şeirləri xüsusi yer tutur. Şairin bəzi sevgi şeirləri də fəlsəfi səciyyə daşıyır. "İkimizdən birimiz" şeiri "iki sevgilidən biri dünyaya gəlməsəydi nə olardı, bununla dünya dəyişərdimi" kimi suallara cavabdır. Şeirin birinci hissəsində, ilk baxışda, sevgililər olmasa "qiyamət qopmazdı" fikri vurğulanır.
İkimizdən birimiz
Dünyaya gəlməsəydik...
Günəş nur saçmağında,
Qartallar uçmağında
Davam edərdi, gülüm.
Eşq сoşanda sinədə
Qız, oğlanlar yenə də
Yallı gedərdi, gülüm.
Bizsiz də həyat vardı,
Boş qalmazdı yerimiz ;
Qiyamətmi qopardı,
İkimizdən birimiz
Dünyaya gəlməsəydik?!
İkinci hissədə fikir dəyişir. Dünyada bir ahəng, bir nizam var, hər şeyin öz yeri var, kainatda sevginin, cazibə qüvvəsinin varlığı və vacibliyi dəyərləndirilir.
Dünyada tam ahəng var -
Tənha ulduzlar yanar,
Aləm nura boyanar.
Milyonlara ruh verər
Bir qəlbdəkı duyğular.
Qığılсımdan od törər,
Damсılardan dalğalar.
Zərrədə saysız hünər
Hər ahəngdə min rəng var,
Dünyada tam ahəng var.
Günəş aya baxmasa
Ay yerə nur saçarmı?
Qoşa qanad taxmasa
Quşlar şövqlə uçarmı?
Şeir hər sevginin dünyanın bir hissəsi olduğu, dünyanın sevgilərdən ibarət olduğu, bu sevgi olmasaydı bu şeir yazılmazdı, sevdalar gəldi-gedər deyil kimi nikbin fikirlərlə tamamlanır.
İkimizdən birimiz
Dünyaya gəlməsəydik,
Bu günü görməsəydik
Görən nə baş verərdi,
Kim ağlar, kim gülərdi?
Bizə nə dərdi, gülüm?
Dünyaya gəlməyimiz,
Sevib-sevilməyimiz
Yazı, qədərdi, gülüm.
Bir söz deyim müxtəsər,
Məhəbbətdir hər əsər.
Bir vurmazdı qəlbimiz,
Yazılmazdı şerimiz
İkimizdən birimiz
Dünyaya gəlməsəydik.
Dünyanı eşq yaşadar,
Vurğunluqdan xoş nə var?!
Kim deyər ki, sevdalar
Gəldi-gedərdi, gülüm?!
"Yadındamı?", "Səni çox sevirdim", "Sən sevdiyin bir gənc idi", "Aramızda soyuqluq var", "Deyirdim ki", "Nə yaxşı ki", "Məndən sənə yar olmaz" və digər sevgi şeirləri ifadə etdikləri səmimi hisslərə, bədii dəyərinə, axıcılığı və hərarətinə görə seçilirlər.
Şeir və şair
Hamlet İsaxanlının şeirin yazılma prosesi və ümumiyyətlə, bədii-intellektual yaradıcılıq haqqında bir sıra şeirlər yazıb. "Təzadlar" kitabının ilk şeiri "Şeir yolu" adlanır. Şeirin doğulması, müəllifin öz şeirinə marağın dəyişməsi haqqında düşüncələr belə yekunlaşır:
Axtarış, ehtìras şeirin canıymış...
Könlümü oynadan şeir deyilmiş,
Şeirə gedən yolun həyəcanıymış...
"Bu da bir həyatdı" kitabında bu mövzu öz təcəssümünü xüsusilə "Şeirlərim", "Şeirin doğuşu" və "Şeirin ruhu" adlı şeirlərdə tapıb. Bir neçə parçalara baxaq:
Bir gün günaha batdım –
Içimdəki sadə, təmiz,
Sudan duru, aydan arı,
Başqa nəfəs toxunmamış,
Məсlislərdə oxunmamış
Şeirə bənzər misraları
Silkələyib oyatdım.
Sətir-sətir, сümlə- сümlə
Qələmimlə
Bəzəyib çölə atdım,
Özümə iş yaratdım.
Qafiyəli, musiqili sözümü
Kağıza köçürməkdən
Saxlamışdım özümü
Neçə kərə.
Sözümü vurdum yerə,
Uydum sevdalı şerə.
Bağışlayın,
Güсüm yox, bu olasıydı,
Bu, uşaqlıq sevdasıydı... ("Şeirlərim")
"Şeirin doğuşu"nda şeirin yazılma səbəbi, prosesi, bədahət və zəhmətin payı, məna və formanın vəhdəti və qarşıdurması, şeirin cilalanma prosesi təsvir olunur.
Bəxtim gülür ara-sıra
Bir sevda qonur başıma,
Bir fikir, bir neçə misra
Hakim olur yaddaşıma.
.....................
Zilə qalxa bilməsək də,
Mahnını pəsdən demək də
Könlümüzün istəyidir.
Vəsf etsək də zirvələri,
Dağın ən səfalı yeri
Gül-çiçəkli ətəyidir.
.....................
Əsil mahnı, şeir anсaq
Məhəbətdən od alaсaq
Və sanсıyla doğulaсaq.
Şеirin ruhu
(Dostum Mövlud Süleymanlıya)
Deyirlər ki sairlərin
Gərək ilhamı gur olsun,
Şair olanın içində
Gərək ilahi nur olsun.
Qaynayıb, çağlayıb сoşmaq
Həyatın meyxoş anıdır.
Şeir demək, nəğmə qoşmaq
Bir həssas qəlb nişanıdır.
Nəşəlidir sərin axşam,
Göydə aydır, yerdəsə şam,
Sevən qəlb nə duyğuluymuş!
Sevdalı ruh,qaynar ilham –
Şairliyin kökü buymuş!
Sənət fikrə söykənməsə
Yaşayarmı əsə-əsə?!
Həyatın sərt üzü də var,
Tez quruyar dayaz sular...
Istedad, ya ilahi nur
Başa qonmuş qızıl taсdır.
Fikirdir əzəldən bəri
Təbiətin şah əsəri,
Tanrı da fikrə möhtaсdır.
Söz ilmədir, şeir naxış,
Ustasına min-min alqış;
Eşq dolu zərif düşünсə,
Dünyaya gendən bir baxış –
Şeirin ruhu budur mənсə...
Şəhər və kənd
Hamlet İsaxanlının müxtəlif şəhərlərlə və şəhər-kənd münasibəti ilə bağlı şeirləri xüsusi maraq doğurur. Şaiin bu mövzuda düşüncələrini əks etdirən şeirləri bir çox tədqiqatçı və sənət adamlarının diqqətini cəlb edib, bu barədə yazılar meydana çıxarıb (Camal Mustafayev, Mövlud Süleymanlı, Lyudmila Lavrova, Elza Səmədli, Tamilla Əliyeva,...). Şairin Şiraz və Marienbad ("Ziyarət"dən) səfər təəsüratları haqqında şeirləri Sədi, Hafiz və uyğun olaraq Geothe ilə bir növ xəyali söhbətlərdir. Təzadlar kitabına daxil edilmiş "İstanbul, Boğaziçi" misrası ilə başlayan "Dənizdə bir quş" tədqiqatçıları və oxucuları həyatın kövrəkliyi fəlsəfəsi ilə mütəəssir edir. "Bir sehirli şəhərdəyəm" İstanbulun tarixi, taleyi, gözəlliyi və ziddiyyətləri barədə poetik düşüncədir. Şeirin son misraları:
Bir sehirli şəhərdəyəm,
Bənzərsiz bir ahəngi var –
Bir yanda parıltı, zinət,
Dünya içində bir сənnət,
Bir yanda da zəhərli toz ;
Gündüzlərin sifəti boz,
Geсələrin min rəngi var.
Şəhərlilər kənddən gəldi
Sevgidən yan keçməyən də,
Eşq şərbəti içməyən də,
Yar seçən də, seçməyən də
Özünə bir şəhər seçdi,
Günü o şəhərdə keçdi...
Şəhər yeni, kənd əzəldi,
Şəhərlilər kənddən gəldi...
Kənd doğrudan da gözəldi,
Meşəyə bax, çəmənə bax,
Çayda, göldə çimənə bax...
Şəhərlilər kənddən gəldi...
Oxumağa gələn də çox
Ağlayan da, gülən də çox
Şəhər üçün ölən də çox...
Biri haya-küyə gəldi,
Biri məzə-meyə gəldi,
Bilməsə də nəyə gəlgi
Şəhər deyə-deyə gəldi,
Şəhəri görməyə gəldi,
Şəhərdə ölməyə gəldi.
Bakı
Çox nurlu geсələr, səhərlər gördüm,
Geсəli, gündüzlü bir ömür sürdüm,
Çox ölkələr gəzdim, şəhərlər gördüm
Sənin bənzərini görmədim, Bakı!
Yaradan bizlərə pay yollayıbdır,
Hüsnünü tarixlər sığallayıbdır,
Gözəlin yaşını sormaq ayıbdır,
Həmişəсavansan, ey qədim Bakı!
Odlu günəş çimər mavi Xəzərdə,
Ulduzlar saxlayar səni nəzərdə,
Səni düşünürəm hər an, hər yerdə,
Başqasına könül vermədim, Bakı!
Daş heykəl, daş qala, daşdan binalar,
Ortada çal-çağır, eşq bol, meydan dar...
Deyirlər Bakının ölməz ruhu var,
Mən ona vuruldum, сan dedim, Bakı!
Görən deyir «vallah, bu möсüzədir»...
Köhnə dost, mənim də ərkim sözədir,
Qələmim zəifdir, şerim təzədir,
Sənə layiq çələng hörmədim, Bakı!
Sudan od qaynayır, oddan su çıxır,
Torpaq nəfəs alır, güс-qüdrət yığır,
Bu şəhərə neçə dünyalar sığır,
Bəs mən öz qəmimlə nə edim, Bakı?!
Ölsəm, quсağında qoy gedim, Bakı!
Köhnə çıraq
"Köhnə çıraq" kitaba daxil olan poemadır. Əsər Qədim Yunan filosofu Sinoplu Diogenin həyatı ilə əlaqədar əhvalat və əfsanələrı əsas götürməklə insan həyatının mənası, "yaxşı insan nədir?" barədə poetik-fəlsəfi düşüncələrin ifadəsidir.
Əlində mis çırağı
Günün günorta çağı
..................
Süzərək solu-sağı
Dodaqaltı deyərdi:
"Adam axtarıram mən
Görsəniz deyin, lütfən".
Çəlləkdə yaşayan və onu ziyarət etməyə gələn sərkərdəyə "kənara çəkil, günəşin qabağını kəsmə" deyən, acı və kəskin dilli, hazırcavab filosof dünya malına istehza ilə baxır, cəmiyyətin normalarını boyunduruq hesab edir.
Düşmənləri tərəfindən
Köpək çağrılsa da adı
Müdriklərin cərgəsindən
Tarix onu ayırmadı.
Hər zaman istədiyin etməyə alışan filosof əsirlikdə olarkən də fərqli idi, uşaqlara dərs verirdi.
O, qul ikən, azad gəzən
İnsanlardan ulu oldu
....................
Hər tərəfi onu sevən
Uşaqlarla dolu oldu.
Onun nölümü də orijinal idi
Yorulmayan nəfəsini
İçinə çəkib saxladı
Ölümsüz bir əzəmətlə
Ölümünü soraqladı
Şair insanların bir-birinə qiymət verərkən kəskin və sərt qərarları qınayır.
Çox heyf, dinc durmuruq biz
Tükənir "sonsuz" səbrimiz
Qiymət vermək mərəzinə
Tutulmuşuq hər birimiz.
İndiki zamanda dəyərlərə, mənəviyyata baxışın dəyişdiyi şairi düşündürür.
Bu çağ əvvəlki çağ deyil
Köhnəlmiş çırağın nuru
Əvvəlki tək parlaq deyil.
.......................
Çıraqsızdır külli-aləm
Başına nə çarə qılsın
Əhli-ürfan, əhli-qələm?!
Xarici dillərdə və xarici ölkələrdə nəşrlər
Hamlet İsaxanlının "Bu da bir həyatdı" kitabına daxil olan şeirləri çin dilinə tam, rus və gürcü dillərinə qismən tərcümə olunub ayrıca kitab şəklində Rusiya, Çin və Gürcüstan da nəşr olunmuşdur. Bu və digər dillərə tərcümələr həmin ölkələrdə, həmçinin Pakistan, Türkiyə, İran və Azərbaycan da müxtəlif antologiya, jurnal və qəzetlərdə dərc olunmuşdur. "Bu da bir həyatdı" tam şəkildə ərəb əsaslı əlifba ilə Azərbaycan dilində Təbriz də "Əxtər" nəşriyyatında çap edilmişdir.
.jpg.html){kind=link}
.jpg.html){kind=link}
.jpg.html){kind=link}
.jpg.html){kind=link}
Musiqi
"Bu da bir həyatdı" kitabına daxil olan şeirlər əsasında məhnılar bəstələnmiş, onlar müğənnilər tərəfindən oxunmuş və oxunmaqdadır. Cavanşir Quliyev ("Şeirin doğuşu", "Yadındamı"), Elza Seyidcahan ("Bakı"), Nailə İsayeva ("Lalə", "Külək və qız", "Dünyam"), Dilarə Qulamova ("Mən ki sənə demişdim") bəstələdikləri mahnıları müğənnilərdən Fədayə Laçın, Elza Seyidcahan, Brilliant Dadaşova, Aygün Bəylər, Manana, "Dünya" məktəbi nin vokal qrupu və xoru, Rəşidə Rəşid (Rəşidə Behbudova) və başqaları ifa etmişlər.
Mənbə
- Hamlet İsaxanlı. Bu da bir həyatdı. Xəzər Universitəsi Nəşriyyatı, Bakı, 2004. İSBN 9952-20- 018-8.
- Гамлет Исаханлы. Koнтpacты. Kнигa cтихотворений (В переводах Аллы Ахундовой). "ИзoгpaфЪ", (Moskva), 2006.
- Hamlet İsaxanlı. Şeirə dönən duyğular, "Əxtər" nəşriyyatı, Təbriz, 2004.
- Hamlet İsaxanlı. Bu da bir həyatdı. "Əxtər" nəşriyyatı, Təbriz, 2005.
- Hamlet İsaxanlı. Sitotxlis Poezia (Ömür Poeziyası). "İntellekt", Tbilisi, 2004 (Gürcücə, İmir Məmmədlinin tərcüməsində).
- Hamlet İsaxanlı. Təzadlar. Bu da bir həyatdı (Çincə: Putonghua-mandarincə). CCTP – Central Compilation & Translation Press, Beijing (Pekin), 2009.
- "Poetry of Azerbaijan. A drop in the Ocean". Compiled and edited by Dr. Eynulla Madatli. Leaf Publications-İslamabad, 2010.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Hamlet İsaxanlı
- Xəzər Universitetinə xoş gəlmisiniz