Krım tatarlarının deportasiyası (krımtatar dili: Qırımtatar halqınıñ sürgünligi; ukrayn dili: Депортація кримських татар; rus dili: Депортация крымских татар) 18-20 may 1944-cü il tarixləri aralığında ən azı 191,044 nəfər, Krım Tatarları Milli Hərəkatının məlumatına görə isə 400,000-dən çox tatarınKrımdan sürgün edilməsinə verilən addır. Bu etnik təmizləmə İosif Stalinin göstərişi ilə Sovet dövlət təhlükəsizliyi və gizli polisinin rəhbəri Lavrenti Beriya tərəfindən həyata keçirilmişdir. Üç gün ərzində Beriyanın başçılıq etdiyi NKVD üzvləri kommunistlər və Qırmızı Ordu üzvləri də daxil olmaqla qadınları, uşaqları və yaşlıları mal-qara qatarlarından istifadə etməklə bir neçə min kilometr uzaqlıqda yerləşən Özbəkistan Sovet Sosialist Respublikasına sürgün etmişdir. Krım tatarları Stalinin əmrləri ilə Sovet İttifaqı ərazisində məcburi köçürülməyə məruz qalmış on etnik qrupdan biri idi.
Soldan sağa, yuxarıdan aşağı: Evpatoriyada deportasiya üçün qoyulmuş memorial, Kiyevdə şam yandırma mərasimi, Taras Şevçenko parkında memorial yarışı, deportasiyada istifadə olunan mal-qara vaqonunun bənzəri, 1939 və 2001-ci ildə Krım əhalisini müqayisə edən xəritə
Deportasiya guya müharibə ərzində Nasist Almaniyası ilə əməkdaşlıq etmiş bəzi Krım tatarlarına görə kollektiv cəza tədbiri kimi götürülmüşdü. Sovet mənbələri tatarları xəyanətkarlıqda ittiham edirdi. Tatar milliyətçiləri isə bu iddialara qarşı çıxış edərək, onların bu ərazilərdən köçürülməsinin Türkiyə ərazisində yerləşən Dardanel boğazına keçid əldə etmək məqsədilə təşkil olunmuş Sovet planının tərkib hissəsi olduğunu bildirirdi. Çünki, Krım ərazisində yaşayan tatarların türklərlə etnik yaxınlığı var idi və onlar bu planın reallaşdırılmasına problem yarada bilərdi. Nasistlər əvvəllər Krım tatarlarına qarşı neqativ yanaşma sərgiləsə də, Sovet qoşunlarının güclü müqaviməti ilə qarşılaşdıqdan sonra onlar bu siyasətlərini dəyişməyə məcbur oldular. Müharibə ərzində əsir düşmüş Sovet məhbuslarının əksəriyyəti Vermaxt tərəfindən dəstək birləşmələri kimi komplektləşdirilirdi. Eyni zamanda, Krım tatarları öz kəndlərini Sovet partizanlarının hücumlarından qorumaq məqsədilə 15,000-20,000 nəfərdən ibarət özünümüdafiə batalyonları yaratmışdı. Həmin silahlı birləşmələr bölgədə hansı tərəf üstünlüyü ələ alsa onun tərəfini tuturdu. Buna əlavə olaraq, müsəlman komitələri də yaradılmışdı ki, onlar da məhdud özünümüdafiə potensialına sahib idi. Bu cür özünümüdafiə qüvvələrinin olmasına baxmayaraq, təxminən eyni sayda Krım tatarları Qırmızı Orduya qoşulmuş və nasist qoşunlarına qarşı mübarizə aparmışdır. Hətta Berlin istiqamətində hücuma keçən Sovet qoşunlarının da tərkibində minlərlə Krım tatarı olmuşdur. Sovet rəsmilərinin əksər hissəsinin əhalinin yalnız günahkar qisminin deportasiya olunmasının tərəfdarı olmasına baxmayaraq, Krım tatarlarının kütləvi köçürülməsini dəstəkləyənlərin də sayı tədricən artırdı.
Səkkiz minə yaxın Krım tatarı deportasiya ərzində həlak olmuş, başqa on minlərləsi isə kəskin köçürmə şəraitinə dözməyərək ölmüşdür. Stalin Krım tatarlarının bütün izlərini aradan qaldırmağa çalışırdı. Hətta o, bu məqsədlə əhalinin növbəti siyahıyaalmalarında bu etnik qrupun adının çəkilməsini qadağan etmişdi. 1956-cı ildə hakimiyyətə gələn yeni Sovet lideri Nikita Xruşşov müxtəlif millətlərin deportasiyası da daxil olmaqla Stalinin apardığı siyasəti tənqid etsə də, Krım tatarlarının geri qayıtmasına olan qadağanın ləğv olunmasına dair də bir qərar qəbul etmədi. Krım tatarları 1980-ci illərin sonlarında Yenidənqurma hərəkatının başlanmasına qədər Mərkəzi Asiyada yaşamağa davam etdilər. Məhz həmin dövrdə 260,000 tatar yenidən öz əvvəlki yurd-yuvasına geri qayıda bildi. Onların sürgünü 45 ildən sonra başa çatmışdı. Krım tatarlarının geri qayıtması haqqında olan qadağa ləğv olundu və Krım Ali Şurasının 14 noyabr 1989-cu ildə qəbul etdiyi qərara əsasən Stalinin hakimiyyəti illərində baş tutmuş deportasiya cinayət kimi qəbul olundu.
2004-cü ilə qədər tatarların böyük hissəsi Krıma geri qayıtdı və yarımadanın əhalisinin 12 faizini təşkil etdilər. Yerli hakimiyyət onların geri qayıtmasına heç bir köməklik göstərmədi, həmçinin itirdikləri torpaqlara görə kompensasiya vermədi. 12 dekabr 2015-ci ildə Ukrayna Ali Radası bu hadisələrin soyqırım kimi tanınması barədə qərar qəbul etdi və 18 may günü Ukraynada "Krım tatarlarının soyqırımı" günü kimi ölkə təqviminə salındı.
Krım tatarları 1441-ci ildən 1783-cü ilə qədər mövcud olmuş Krım xanlığını idarə etmişdir. Məhz həmin tarixdə Krım ərazisi Rusiya İmperiyası tərəfindən anneksiya olunmuşdur. 14-cü əsrdən etibarən Qızıl Orda hökmdarı Özbək xanın təsiri ilə əhalisinin əksər hissəsi türkdilli olan Krım xalqı da İslam dinini qəbul etmişdir. Onlar 1468-ci ildən 17-ci əsrə qədər tez-tez ruslarla münaqişə yaşamışdır. Həmin dövrdə Krım tatarları demək olar ki, hər il slavyan ərazilərinin içərilərinə doğru yürüşlər təşkil etmiş, bir çox ələ keçirilmiş insanı kölə ticarətində istifadə etmişdir. Onlar rusların hökmranlığı altında yaşamaqdan imtina etmiş və elə bu səbəbdən də Krımı tərk etməyə başlamışlar. 1784 və 1790-cı illər aralığında ümumilikdə təqribən bir milyon Krım tatarının 300,000-i Krım ərazisini tərk edərək Osmanlı İmperiyasına köç etmişdir.
Krım müharibəsi tatarların növbəti kütləvi emiqrasiyası ilə nəticələnmişdir. 1855-1866-cı illər aralığında ən azı 500,000 müsəlman Rusiya İmperiyasını tərk etmiş və Osmanlı İmperiyasına köçmüşdür. Köç edənlərin ən azı üçdə biri Krımdan, qalan hissəsi isə Qafqazdan idi. Bu dövrdə emiqrasiya edənlər Krımın ümumi əhalisinin 15-23 faizini təşkil edirdi. Rusiya İmperiyası isə bu faktdan ideoloji zəmin kimi istifadə edərək "Yeni Rusiya" yaratmağa cəhd etmişdir. Nəticədə, Krım tatarları getdikcə Krım ərazisində etnik azlığa çevrilmişdir. 1783-cü ildə onlar ümumi əhalinin 98 faizini təşkil etdiyi halda, 1897-ci ildə bu göstərici 34.1 faizə enmişdir. Krım tatarlarının köç etməsi rus hökumətini ərazini "ruslaşdırmağa" başlamaq üçün ruhlandırmışdır. Rus hökumətinin dəstəyi ilə Krıma ruslar, ukraynalılar və başqa slavyan xalqları köçürülmüş, buranın "ruslaşdırılması" siyasəti Sovet dövründə də davam etmişdir.
1917-ci ildə baş vermiş Oktyabr inqilabından sonra, 18 oktyabr 1921-ci ildə Krım SSRİ daxilində muxtariyyət əldə etmişdir. SSRİ-də İosif Stalin hakimiyyətə gəldikdən sonra Krım tatarlarının statusu daha da pisləşdi. 1927 və 1938-ci illər aralığında baş tutmuş repressiyalar ən azı 5.2 milyon Sovet vətəndaşının ölümü ilə nəticələnmişdir.
İkinci dünya müharibəsi
1940-cı ildə Krım Sovet Sosialist Respublikasının təqribən 1,126,800 nəfər əhalisi var idi ki, bunun da 218,000 nəfəri və ya 19.4 faizi tatarlardan ibarətdi. 1941-ci ildə Nasist Almaniyası Şərqi Avropanı işğal etdi və nəticədə SSRİ-nin qərb hissəsi də işğala məruz qaldı. Tatarlar ilkin olaraq almanlara Stalin rejimindən xilas olmaq üçün xilaskar kimi baxırdılar və onlar da həmçinin Birinci dünya müharibəsi ərzində almanlardan müsbət rəftar görmüşdülər.
Rumınlar və almanların Krım yarımadasını ələ keçirməsindən sonra Qırmızı Orduda xidmət edən və əsir düşmüş Krım tatarlarının əksəriyyəti əsir düşərgələrinə göndərildi. Nasistlər əvvəlcə bütün Asiya mənşəli əsirlərin öldürülməsini məqsədləsə də, sonradan Qırmızı Ordunun alman işğalçılarına ciddi təzyiq göstərməsi nasistləri bu siyasətlərini dəyişdirməyə vadar etdi. 1942-ci ilin başlanğıcında almanlar Sovet müharibə əsirlərindən özləri üçün dəstək orduları yaratmağa başladı. Dobrucalı tatar milliyətçisi Fazil Ülküsal və Mustafa Edige Kırımal Krım tatarlarının alman əsirliyindən azad edilməsində böyük rol oynadı və həmin azad edilmiş tatar müharibə əsirlərindən Vermaxt üçün Krımın müstəqilliyinə dəstək vermək məqsədilə hərbi birləşmənin, legionun yaradılmasına nail oldu. Bu legionun tərkibində səkkiz batalyon formalaşdırıldı. 1941-ci ilin noyabrından etibarən alman hakimiyyəti tatarlara müxtəlif şəhərlərdə Müsəlman Komitələrinin yaradılmasına icazə verdi və simvolik olaraq bəzi yerli hakimiyyətləri tanıdı. Lakin, onlara heç bir siyasi güc verilmədi.
Bəzi Krım tatarları isə polis batalyonları və özünümüdafiə briqadaları təşkil edərək öz kəndlərini hücumlardan və Sovet partizanlardan qorumağa başladılar. Alman və Krım tatarlarının sübutlarına əsasən almanlar hər birində 15,000 və 20,000 nəfər Krım tatarlarından ibarət olan özünümüdafiə batalyonları formalaşdırırdı.
Müharibənin sonlarına doğru SS artıq öz tərkibinə müsəlmanları da cəlb etməyə başladı. 1944-cü ilin yayında Krımdan Rumıniyaya təxliyə edilən tatar birləşmələrindən olan 800 keçmiş hərbçi tatarlardan ibarət SS Vaffen Dağ Briqadasına qatıldı. Bu briqada Harun əl-Rəşidin legionlarına inteqrasiya olunana qədər Macarıstanda döyüşdü.
Buna baxmayaraq, heç də bütün tatarlar nasistlərə qoşulmadı. Məsələn, Krım tatarı olan Əhməd Özənbaşlı işğalçılara qarşı çıxış etdi və Sovet müqavimət həəkatı ilə əlaqə saxlayaraq bir sıra strateji və siyasi cəhətdən dəyərli məlumatları onlara ötürdü. Başqa Krım tatarları isə Sovet partizanlarının tərəfində döyüşlərdə iştirak edirdi. Bundan əlavə, İkinci dünya müharibəsi ərzində 25,033 Krım tatarı Qırmızı Ordunun tərkibində döyüşlərdə iştirak etmişdir ki, bu da tatar kəndlərini partizanlardan qorumaq məqsədilə təşkil olunmuş özünümüdafiə qüvvələrinə qatılanların sayından daha çox idi. Müharibə ərzindəki xidmətlərinə görə səkkiz nəfər Krım tatarı Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdür. Bütün bunlara əlavə olaraq onu da qeyd etmək lazımdır ki, Volqa tatarları Krım tatarlarına nisbətən daha çox işğalçılara qoşulmuş, 35,000-40,000 könüllü Nasist Almaniyası tərəfində döyüşmüş, lakin heç bir kollektiv cəza tədbirinə məruz qalmamışdı.
Krımın almanlar tərəfindən işğal olunması nəticəsində 130,000 insan həlak olmuşdur. İşğal zamanı almanlar 70-dən çox kəndi dağıtmışdır ki, bu da Krım tatarlarının yaşayış məskənlərinin 25 faizini təşkil edirdi. İşğaldan sonra minlərlə Krım tatarı alman zavodlarında zorla işlədilməyə məcbur edilmişdir. Nasistlər Krım tatarları da daxil olmaqla bəzi millətləri "özlərindən aşağı irqin nümayəndəsi" hesab edirdi. 1944-cü ilin aprelində Qırmızı Ordunun Krım yarımadası istiqamətində hücumu nəticəsində almanlar və onların müttəfiqləri buranı tərk etməyə məcbur oldu.
60 və 70-ci illərdə öz siyahı alınmasını aparan Krım Tatarları Milli Hərəkatının verdiyi rəqəmlrə əsasən 423,100 Krım tatarı (89.2%-i qadın, uşaq və ahıl qocalar) Krım yarımadasından deportasiya edilmişdi. Bu, Sovet idarəsi tərəfindən aparılan siyahı alınmaların tamailə səhv olduğu mənasına gəlir.
Кримські татари // Енциклопедія історії України: У 10 т. / Редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. — К. : Наук. думка, 2008. — ISBN966-00-0632-2 Т. 5 : Кон.-Кю. — 2008. — 568 с. : іл. — ISBN978-966-00-0855-7
VikianbardaKrım tatarlarının deportasiyası ilə əlaqəli mediafayllar var.
Avqust 07, 2021
krım, tatarlarının, deportasiyası, krımtatar, dili, qırımtatar, halqınıñ, sürgünligi, ukrayn, dili, Депортація, кримських, татар, dili, Депортация, крымских, татар, 1944, tarixləri, aralığında, azı, nəfər, krım, tatarları, milli, hərəkatının, məlumatına, görə,. Krim tatarlarinin deportasiyasi krimtatar dili Qirimtatar halqinin surgunligi ukrayn dili Deportaciya krimskih tatar rus dili Deportaciya krymskih tatar 18 20 may 1944 cu il tarixleri araliginda en azi 191 044 nefer Krim Tatarlari Milli Herekatinin melumatina gore ise 400 000 den cox tatarin Krimdan surgun edilmesine verilen addir 8 Bu etnik temizleme Iosif Stalinin gosterisi ile Sovet dovlet tehlukesizliyi ve gizli polisinin rehberi Lavrenti Beriya terefinden heyata kecirilmisdir Uc gun erzinde Beriyanin basciliq etdiyi NKVD uzvleri kommunistler ve Qirmizi Ordu uzvleri de daxil olmaqla qadinlari usaqlari ve yaslilari mal qara qatarlarindan istifade etmekle bir nece min kilometr uzaqliqda yerlesen Ozbekistan Sovet Sosialist Respublikasina surgun etmisdir Krim tatarlari Stalinin emrleri ile Sovet Ittifaqi erazisinde mecburi kocurulmeye meruz qalmis on etnik qrupdan biri idi Krim tatarlarinin deportasiyasiEsas konflikt SSRI de mecburi kocurulmeler ve Ikinci dunya muharibesiSoldan saga yuxaridan asagi Evpatoriyada deportasiya ucun qoyulmus memorial Kiyevde sam yandirma merasimi Taras Sevcenko parkinda memorial yarisi deportasiyada istifade olunan mal qara vaqonunun benzeri 1939 ve 2001 ci ilde Krim ehalisini muqayise eden xeriteUmumi melumatlarHucumun yeri Krim yarimadasiHucumun hedefi Krim tatarlariTarix 18 20 may 1944 cu ilHucum metodu Guc tetbiq etmekle ehali kocurulmesi etnik temizlemeOlu sayi Muxtelif texminlera 34 000b 40 000 44 000 1 c 42 000 2 d 45 000 3 e 110 000 4 f 195 471 5 komm 1 umumi ehalisinin 18 46 faizi 7 Teskilatci lar NKVD Sovet gizli polisi Vikianbarda elaqeli mediafayllarDeportasiya guya muharibe erzinde Nasist Almaniyasi ile emekdasliq etmis bezi Krim tatarlarina gore kollektiv ceza tedbiri kimi goturulmusdu Sovet menbeleri tatarlari xeyanetkarliqda ittiham edirdi Tatar milliyetcileri ise bu iddialara qarsi cixis ederek onlarin bu erazilerden kocurulmesinin Turkiye erazisinde yerlesen Dardanel bogazina kecid elde etmek meqsedile teskil olunmus Sovet planinin terkib hissesi oldugunu bildirirdi Cunki Krim erazisinde yasayan tatarlarin turklerle etnik yaxinligi var idi ve onlar bu planin reallasdirilmasina problem yarada bilerdi Nasistler evveller Krim tatarlarina qarsi neqativ yanasma sergilese de Sovet qosunlarinin guclu muqavimeti ile qarsilasdiqdan sonra onlar bu siyasetlerini deyismeye mecbur oldular Muharibe erzinde esir dusmus Sovet mehbuslarinin ekseriyyeti Vermaxt terefinden destek birlesmeleri kimi komplektlesdirilirdi Eyni zamanda Krim tatarlari oz kendlerini Sovet partizanlarinin hucumlarindan qorumaq meqsedile 15 000 20 000 neferden ibaret ozunumudafie batalyonlari yaratmisdi Hemin silahli birlesmeler bolgede hansi teref ustunluyu ele alsa onun terefini tuturdu Buna elave olaraq muselman komiteleri de yaradilmisdi ki onlar da mehdud ozunumudafie potensialina sahib idi Bu cur ozunumudafie quvvelerinin olmasina baxmayaraq texminen eyni sayda Krim tatarlari Qirmizi Orduya qosulmus ve nasist qosunlarina qarsi mubarize aparmisdir Hetta Berlin istiqametinde hucuma kecen Sovet qosunlarinin da terkibinde minlerle Krim tatari olmusdur Sovet resmilerinin ekser hissesinin ehalinin yalniz gunahkar qisminin deportasiya olunmasinin terefdari olmasina baxmayaraq Krim tatarlarinin kutlevi kocurulmesini destekleyenlerin de sayi tedricen artirdi Sekkiz mine yaxin Krim tatari deportasiya erzinde helak olmus basqa on minlerlesi ise keskin kocurme seraitine dozmeyerek olmusdur Stalin Krim tatarlarinin butun izlerini aradan qaldirmaga calisirdi Hetta o bu meqsedle ehalinin novbeti siyahiyaalmalarinda bu etnik qrupun adinin cekilmesini qadagan etmisdi 1956 ci ilde hakimiyyete gelen yeni Sovet lideri Nikita Xrussov muxtelif milletlerin deportasiyasi da daxil olmaqla Stalinin apardigi siyaseti tenqid etse de Krim tatarlarinin geri qayitmasina olan qadaganin legv olunmasina dair de bir qerar qebul etmedi Krim tatarlari 1980 ci illerin sonlarinda Yenidenqurma herekatinin baslanmasina qeder Merkezi Asiyada yasamaga davam etdiler Mehz hemin dovrde 260 000 tatar yeniden oz evvelki yurd yuvasina geri qayida bildi Onlarin surgunu 45 ilden sonra basa catmisdi Krim tatarlarinin geri qayitmasi haqqinda olan qadaga legv olundu ve Krim Ali Surasinin 14 noyabr 1989 cu ilde qebul etdiyi qerara esasen Stalinin hakimiyyeti illerinde bas tutmus deportasiya cinayet kimi qebul olundu 2004 cu ile qeder tatarlarin boyuk hissesi Krima geri qayitdi ve yarimadanin ehalisinin 12 faizini teskil etdiler Yerli hakimiyyet onlarin geri qayitmasina hec bir komeklik gostermedi hemcinin itirdikleri torpaqlara gore kompensasiya vermedi 12 dekabr 2015 ci ilde Ukrayna Ali Radasi bu hadiselerin soyqirim kimi taninmasi barede qerar qebul etdi ve 18 may gunu Ukraynada Krim tatarlarinin soyqirimi gunu kimi olke teqvimine salindi Mundericat 1 Arxa plan 1 1 Ikinci dunya muharibesi 2 Hemcinin bax 3 Serhler 4 Istinadlar 5 Xarici kecidlerArxa plan RedakteEsas meqale Krim tarixi Qara deniz xeritesinde renglendirilmis Krim tesviri Krim tatarlari 1441 ci ilden 1783 cu ile qeder movcud olmus Krim xanligini idare etmisdir Mehz hemin tarixde Krim erazisi Rusiya Imperiyasi terefinden anneksiya olunmusdur 14 cu esrden etibaren Qizil Orda hokmdari Ozbek xanin tesiri ile ehalisinin ekser hissesi turkdilli olan Krim xalqi da Islam dinini qebul etmisdir 9 Onlar 1468 ci ilden 17 ci esre qeder tez tez ruslarla munaqise yasamisdir Hemin dovrde Krim tatarlari demek olar ki her il slavyan erazilerinin icerilerine dogru yurusler teskil etmis bir cox ele kecirilmis insani kole ticaretinde istifade etmisdir 10 Onlar ruslarin hokmranligi altinda yasamaqdan imtina etmis ve ele bu sebebden de Krimi terk etmeye baslamislar 1784 ve 1790 ci iller araliginda umumilikde teqriben bir milyon Krim tatarinin 300 000 i Krim erazisini terk ederek Osmanli Imperiyasina koc etmisdir 11 Krim muharibesi tatarlarin novbeti kutlevi emiqrasiyasi ile neticelenmisdir 1855 1866 ci iller araliginda en azi 500 000 muselman Rusiya Imperiyasini terk etmis ve Osmanli Imperiyasina kocmusdur Koc edenlerin en azi ucde biri Krimdan qalan hissesi ise Qafqazdan idi Bu dovrde emiqrasiya edenler Krimin umumi ehalisinin 15 23 faizini teskil edirdi Rusiya Imperiyasi ise bu faktdan ideoloji zemin kimi istifade ederek Yeni Rusiya yaratmaga cehd etmisdir 12 Neticede Krim tatarlari getdikce Krim erazisinde etnik azliga cevrilmisdir 1783 cu ilde onlar umumi ehalinin 98 faizini teskil etdiyi halda 1897 ci ilde bu gosterici 34 1 faize enmisdir Krim tatarlarinin koc etmesi rus hokumetini erazini ruslasdirmaga baslamaq ucun ruhlandirmisdir Rus hokumetinin desteyi ile Krima ruslar ukraynalilar ve basqa slavyan xalqlari kocurulmus buranin ruslasdirilmasi siyaseti Sovet dovrunde de davam etmisdir 13 1917 ci ilde bas vermis Oktyabr inqilabindan sonra 18 oktyabr 1921 ci ilde Krim SSRI daxilinde muxtariyyet elde etmisdir 14 SSRI de Iosif Stalin hakimiyyete geldikden sonra Krim tatarlarinin statusu daha da pislesdi 1927 ve 1938 ci iller araliginda bas tutmus repressiyalar en azi 5 2 milyon Sovet vetendasinin olumu ile neticelenmisdir 15 Ikinci dunya muharibesi Redakte 1940 ci ilde Krim Sovet Sosialist Respublikasinin teqriben 1 126 800 nefer ehalisi var idi ki bunun da 218 000 neferi ve ya 19 4 faizi tatarlardan ibaretdi 16 1941 ci ilde Nasist Almaniyasi Serqi Avropani isgal etdi ve neticede SSRI nin qerb hissesi de isgala meruz qaldi Tatarlar ilkin olaraq almanlara Stalin rejiminden xilas olmaq ucun xilaskar kimi baxirdilar ve onlar da hemcinin Birinci dunya muharibesi erzinde almanlardan musbet reftar gormusduler 17 Ruminlar ve almanlarin Krim yarimadasini ele kecirmesinden sonra Qirmizi Orduda xidmet eden ve esir dusmus Krim tatarlarinin ekseriyyeti esir dusergelerine gonderildi Nasistler evvelce butun Asiya menseli esirlerin oldurulmesini meqsedlese de sonradan Qirmizi Ordunun alman isgalcilarina ciddi tezyiq gostermesi nasistleri bu siyasetlerini deyisdirmeye vadar etdi 1942 ci ilin baslangicinda almanlar Sovet muharibe esirlerinden ozleri ucun destek ordulari yaratmaga basladi 18 Dobrucali tatar milliyetcisi Fazil Ulkusal ve Mustafa Edige Kirimal Krim tatarlarinin alman esirliyinden azad edilmesinde boyuk rol oynadi ve hemin azad edilmis tatar muharibe esirlerinden Vermaxt ucun Krimin musteqilliyine destek vermek meqsedile herbi birlesmenin legionun yaradilmasina nail oldu Bu legionun terkibinde sekkiz batalyon formalasdirildi 1941 ci ilin noyabrindan etibaren alman hakimiyyeti tatarlara muxtelif seherlerde Muselman Komitelerinin yaradilmasina icaze verdi ve simvolik olaraq bezi yerli hakimiyyetleri tanidi Lakin onlara hec bir siyasi guc verilmedi 19 Bezi Krim tatarlari ise polis batalyonlari ve ozunumudafie briqadalari teskil ederek oz kendlerini hucumlardan ve Sovet partizanlardan qorumaga basladilar Alman ve Krim tatarlarinin subutlarina esasen almanlar her birinde 15 000 ve 20 000 nefer Krim tatarlarindan ibaret olan ozunumudafie batalyonlari formalasdirirdi 20 Muharibenin sonlarina dogru SS artiq oz terkibine muselmanlari da celb etmeye basladi 1944 cu ilin yayinda Krimdan Ruminiyaya texliye edilen tatar birlesmelerinden olan 800 kecmis herbci tatarlardan ibaret SS Vaffen Dag Briqadasina qatildi Bu briqada Harun el Residin legionlarina inteqrasiya olunana qeder Macaristanda doyusdu 21 Buna baxmayaraq hec de butun tatarlar nasistlere qosulmadi Meselen Krim tatari olan Ehmed Ozenbasli isgalcilara qarsi cixis etdi ve Sovet muqavimet heekati ile elaqe saxlayaraq bir sira strateji ve siyasi cehetden deyerli melumatlari onlara oturdu 19 Basqa Krim tatarlari ise Sovet partizanlarinin terefinde doyuslerde istirak edirdi 22 Bundan elave Ikinci dunya muharibesi erzinde 25 033 Krim tatari Qirmizi Ordunun terkibinde doyuslerde istirak etmisdir ki 23 bu da tatar kendlerini partizanlardan qorumaq meqsedile teskil olunmus ozunumudafie quvvelerine qatilanlarin sayindan daha cox idi 20 24 Muharibe erzindeki xidmetlerine gore sekkiz nefer Krim tatari Sovet Ittifaqi Qehremani adina layiq gorulmusdur 25 Butun bunlara elave olaraq onu da qeyd etmek lazimdir ki Volqa tatarlari Krim tatarlarina nisbeten daha cox isgalcilara qosulmus 35 000 40 000 konullu Nasist Almaniyasi terefinde doyusmus lakin hec bir kollektiv ceza tedbirine meruz qalmamisdi 20 Krimin almanlar terefinden isgal olunmasi neticesinde 130 000 insan helak olmusdur 26 Isgal zamani almanlar 70 den cox kendi dagitmisdir ki bu da Krim tatarlarinin yasayis meskenlerinin 25 faizini teskil edirdi Isgaldan sonra minlerle Krim tatari alman zavodlarinda zorla isledilmeye mecbur edilmisdir 27 Nasistler Krim tatarlari da daxil olmaqla bezi milletleri ozlerinden asagi irqin numayendesi hesab edirdi 28 1944 cu ilin aprelinde Qirmizi Ordunun Krim yarimadasi istiqametinde hucumu neticesinde almanlar ve onlarin muttefiqleri burani terk etmeye mecbur oldu 29 Hemcinin bax RedakteKrim tatarlari SSRI de mecburi kocurulmelerSerhler Redakte 60 ve 70 ci illerde oz siyahi alinmasini aparan Krim Tatarlari Milli Herekatinin verdiyi reqemlre esasen 423 100 5 Krim tatari 89 2 i qadin usaq ve ahil qocalar Krim yarimadasindan deportasiya edilmisdi Bu Sovet idaresi terefinden aparilan siyahi alinmalarin tamaile sehv oldugu menasina gelir 6 Istinadlar Redakte Williams 2015 seh 109 Rywkin 1994 seh 67 Ukrainian Congress Committee of America 2004 seh 43 44 Krimski tatari Enciklopediya istoriyi Ukrayini U 10 t Redkol V A Smolij golova ta in K Nauk dumka 2008 ISBN 966 00 0632 2 T 5 Kon Kyu 2008 568 s il ISBN 978 966 00 0855 7 1 2 Allworth 1998 seh 6 Osmanov 2013 seh 85 Hall 2014 seh 53 http ndkt org download 1 html Spring 2015 seh 228 Fisher 2014 seh 27 Potichnyj 1975 seh 302 319 Fisher 1987 seh 356 371 Vardys 1971 p 101 Smele 2015 seh 302 Rosefielde 1997 seh 321 331 Parrish 1996 seh 104 Williams 2015 p 92 Williams 2001 p 377 1 2 Fisher 2014 seh 157 1 2 3 Fisher 2014 seh 155 Motadel 2014 seh 235 Fisher 2014 seh 160 Buckley Ruble amp Hoffman 2008 p 209 Williams 2001 pp 382 384 Skutsch 2013 seh 1188 Fisher 2014 seh 156 Williams 2001 p 381 Fisher 2014 seh 151 152 Allworth 1998 seh 177Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Krim tatarlarinin deportasiyasi ile elaqeli mediafayllar var Menbe https az wikipedia org w index php title Krim tatarlarinin deportasiyasi amp oldid 5347415, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
