fbpx
Wikipedia

Qazax

Avqust 11, 2021

Bu məqalə Qazax şəhəri haqqındadır. Digər mənalar üçün Qazax (dəqiqləşdirmə) səhifəsinə baxın.

Qazax — şəhər, Azərbaycan Respublikasının Qazax rayonunun inzibati mərkəzi.

Qazax
Gerb
41°05′36″ şm. e. 45°21′58″ ş. u.
Ölkə
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub 1909
Sahəsi
  • 10 km²
Mərkəzin hündürlüyü 381 ± 1 m
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi
  • 28.000 nəf. (2019)
Rəqəmsal identifikatorlar
Poçt indeksi AZ 3500
Xəritəni göstər/gizlə
Qazax
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

Qazax vaxtilə oymaq, sultanlıq, sonralar isə qəza mərkəzi olmuşdur. 1909-cu ildən şəhər statusu almış, hazırda isə rayon mərkəzidir. Ehtimallara görə Qazaxın əsası VIII əsrdə ərəb sərkərdəsi Mərvan ibn Məhəmməd tərəfindən qoyulmuşdur. Bu yer haqqında VII əsr hadisələri ilə əlaqədar "Kasak" (Kasaq) kimi ərəb tarixçisi əl-Kufi (IX əsr) də məlumat vermişdir. Toponim özündə qıpçaq mənşəli "qazax" etnik birliyinin adını əks etdirir. Lakin qıpçaqların bir hissəsi bu zonaya sonralar da gəlmişdir. XI–XII əsrlərdə gürcü çarlarının hərbi qüvvə kimi istifadə etmək məqsədilə Şimali Qafqazdan Şərqi Gürcüstana kütləvi surətdə qıpçaq ailələri köçürdükləri məlumdur. Təkcə 1118-1120–ci illərdə gürcü carı IV Qurucu David 45 minlik süvari ordusu olan 225 min qıpcağı Gürcüstanda yerləşdirmişdi. Türkdilli əhali sayca çoxluq təşkil etdiyi üçün Şərqi Gürcüstan XI–XIII əsr gürcü mənbələrində Didi Türkoba (Böyük Türk obası) adlanırdı. Görünür, həmin türkdilli qıpçaqların əksəriyyəti qazaxlar olmuşlar. Bunu Azərbaycanın şimalında və Gürcüstan, Ermənistan ərazilərində yayılmış qazax etnik birliyinə aid etnotoponimlər də sübut edir.

XV əsrin sonlarında Qazax sultanlığı yaradılmışdır. Səfəvilər dövründə Qazax sultanlığı Qarabağ bəylərbəyliyinə daxil idi.

Qazax sultanlığının hakimləri sultan titulu daşıyırdılar və irsi hakimiyyətə malik idilər. Qazax sultanlığına 3 nəsil rəhbərlik etmişdir. 1-ci nəslə "Qazaxlı" və ya "Alqazaxlı" deyilən Şıxlinskilər aiddir

Osmanlı sultanı III Əhmədin (1703-1730) dövründə qazaxlılar osmanlıların tərəfinə keçdiyinə görə səfəvilər yenidən Qazaxı geri alarkən "Qazaxlı" tayfasını rəhbərlikdən azad etmiş, onların əvəzinə iranlı Sübhanverdi xan adlı sərkərdəni Qazaxa sultan təyin etmişlər. Bununla da II feodal sülaləsinə Sübhanverdi xan başçılıq etmişdir.

Həmin dövrdə Qazax sultanlığı hələ Qarabağ bəylərbəyliyinə tabe idi. 1736-cı ildə Nadir şah Muğanda özünü şah elan etdi. Lakin Qarabağ bəylərbəyi Uğurlu xan Ziyad oğlu onun hakimiyyətinə öz etirazını bildirdi. Bu səbəbdən Nadir şah taxta əyləşdikdən sonra Gəncə xanının nüfuzunu zəiflətmək üçün Qazax, Şəmşədil və Borçalı mahallarını Kaxetiya çarlığına verdi. Bundan sonra Kaxetiya çarı II İraklinin fərmanı ilə 1774-cü ildə Qazax sultanlığına rəhbərliyə Salahlıda bəylik edən Kosa Mirzalı ağanın nəslindən olan Pənah ağa rəhbər təyin edildi. Bununla III feodal sülaləsinin hakimiyyəti başladı.

1752-ci ildə Qazax sultanlığı II İraklini məğlub edən Şəki xanlığına birləşdirildi, Şəki xanı Hacı Çələbinin vəfatından sonra yenidən II İraklinin vassallığına keçdi. 1801-ci ildə Qazax sultanlığı Qərbi Gürcüstanın təkibində Rusiyaya birləşdirildi. 1819-cu ildə sultanlıq ləğv edilərək distansiyaya çevrildi. 1867-ci il dekabrın 9-da Yelizavetpol quberniyasının tərkibində Qazax qəzasına çevrilmişdir. Qazax qəzası indiki Tovuz, Ağstafa, Qazax rayonlarını və sovet dövründə Ermənistana verilmiş keçmiş Azərbaycan torpaqları olan Dilican dərəsi və Göyçə gölünə qədər əraziləri əhatə edirdi. 1929-cu ildə Qazax qəzası ləğv olunmuşdur. 1930-cu il avqustun 8-də Qazax rayonu yaradılmış, 1939-cu il yanvarın 24-də bir hissəsi yeni yaradılan Ağstafa rayonuna verilmişdir. 1959-cu il dekabrın 4-də Ağstafa rayonu Qazax rayonundan ayrılmışdır. 1982-ci ildə Qazax rayonunun İncədərə yaylası, Kəmərli, Aslanbəyli və Qaymaqlı kəndlərinin ərazilərinin hissələri, 1986-cı ildə Qazax rayonunun 2500 hektarlıq otlaq əraziləri Ermənistan tərəfindən müxtəlif adlar altında zəbt edilmişdir.

Qarabağ müharibəsi dövründə Ermənistan Azərbaycanla həmsərhəd bütün bölgələrə hücum etmişdir. Bu bölgələrdən biri də Qazax rayonu idi. Ermənistan artıq 1990-cı ildə martın 23-dən 24-ə keçən gecə qabaqcadan təşkil edilən plan əsasında Bağanıs Ayrım kəndinə hücum edərək kəndi işğal etmişlər. 1992-ci ilin aprel ayında isə ermənilər hücum edərək rayonun daha iki kəndini, Barxudarlı və Soflu kəndlərini işğal etdilər. Daha sonrakı illərdə ermənilər Qazaxın daha dörd kəndini işğal etdilər. İşğal olunan kəndlər Aşağı Əskipara, Xeyrimli, Qızılhacılı, Yuxarı Əskipara kəndləridir.

25 yanvar 2016-cı ildə A.R. Müdafiə Nazirliyi Qazax rayonu ilə Ermənistanın Noyemberyan yaşayış məntəqəsi arasındakı ərazidə yerləşən Odundağ yüksəkliyinin Azərbaycan ordusunun nəzarətinə keçməsi haqqında məlumat yayıb.

Mədəniyyəti

Qazax rayonunda dünya, ölkə və yerli əhəmiyyətli 112 tarixi abidə var. Onlardan 54-ü arxeoloji, 46-sı memarlıq, 7-si monumental-tarixi abidə, 5-i dekorativ-tətbiqi incəsənt abidəsidir.

Qazaxda 112 abidə var.Bunlar — Damcılı mağara düşərgəsi,(Paleolit dövrü)Alban məbədi(6-cı əsr),Qırmızı kürpü(12-ci əsr) və s

 
məscid

Coğrafiyası və iqlimi

Qazax rayonu Azərbaycanın şimal-qərbində yerləşir. Gürcüstan Respublikası ilə 9 km, Ermənistan Respublikası ilə isə 168 km məsafədə həmsərhəddir. Ərazisi 701 km²-dir.

Mülayim qış və isti yay. Orta aylıq temperatur yanvarda 0-6°С, iyunda isə 18-25°С. Qış quraq keçir. İllik yağıntı 350–700 mm-dir.

Əhalisi

AzStat-ın 1 yanvar 2019-ci il tarixinə olan məlumatına əsasən Qazax şəhərinin əhalisi 28 min nəfərdir.

İl Sayı
1897 1.769
1926 2.990
1939 6.590
İl Sayı
1959 9.221
1970 13.087
1979 15.585
İl Sayı
1989 19.045
2010 20.900
2019 28.000

Görkəmli şəxsləri

  • İbrahim ağa Vəkilov – (1853-1934) general, ilk azərbaycanlı hərbi topoqraf.
  • İbrahim Rəhimov- (1849-1927)- Həkim diplomu almış ilk azərbaycanlı, ilk azərbaycanlı psixiatr-həkim, həkim-humanist, ictimai xadim.
  • Sona Vəlixan(1883-1982)- göz həkimi, əməkdar elm xadim, professor, Azərbaycan Oftalmoloqlar Cəmiyyətinin sədri.İlk oftalmoloq qadın (1933), İlk Tibb elmləri doktoru elmi dərəcəsinə layiq olan ilk azərbaycanlı qadın olmuşdur.
  • İbrahim ağa Usubov – (1872-1920) genaral-mayor, diviziya komandiri.
  • Hacırəhim ağa Vəhidi – (1822-1874) sufi dünyagörüşlü şair olmuşdur.
  • Muxtar Hacıyev – (1876-1938) 1921-ci ildə Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin ilk sədri seçilmişdir.
  • Əminə Dilbazi – (1919) baletmeyster. Azərbaycanın xalq artisti.
  • Sayad Zeynalov – (1886-1942) "Müqəddəs Georgi" ordeninin bütün dörd dərəcəsi ilə təltif olunmuşdur.
  • Müseyib Sadıxov – (1929-1995) "Fəxri Dəmiryolçu" Qazax Rayon Sovetinin Deputatı.
  • Nazim Əfəndiyev – (1926-1998) professor, Respublikanın əməkdar həkimi. Uzun müddət akademik Zərifə Əliyeva adına göz xəstəlikləri İnstitutunun direktoru işləmişdir.
  • Ədalət Nəsibov – (1939) saz ustası, əməkdar incəsənət xadimi, Prezident təqaüdçüsü.
  • Murtuz Carçıyev – (1910-1985) Sosialist Əməyi Qəhrəmanı.
  • Almaz Carçıyev - İqtisadçı.

İqtisadiyyatı

Qazax rayonunda 8 iri və orta müəssisə, 13 tibb müəssisəsi, 110 mədəniyyət ocağı, 47 orta ümumtəhsil məktəbi, 31 məktəbəqədər uşaq müəssisəsi, 2 texniki, orta ixtisas və peşə məktəbi, 1 ali təhsil müəssisəsi fəaliyyət göstərir.

İstinadlar

  1. Hafiz Heydərov (2016-01-25). ( (azərb.)). az.apa.az. 2016-01-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-25.
  2. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi 2016-03-09 at the Wayback Machine: Qazax şəhəri
  3. Rusiya İmperiyası əhalisinin siyahıya alınması (1897)
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2163579"></a>
  4. SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1926)
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4350766"></a>
  5. SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1939)
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4127589"></a>
  6. SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1959)
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4350764"></a>
  7. SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1970)
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4350767"></a>
  8. SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1979)
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q11185939"></a>
  9. SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1989)
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2621042"></a>

Xarici keçidlər

  Vikianbarda Qazax ilə əlaqəli mediafayllar var.

Avqust 11, 2021
qazax, məqalə, şəhəri, haqqındadır, digər, mənalar, üçün, dəqiqləşdirmə, səhifəsinə, baxın, şəhər, azərbaycan, respublikasının, rayonunun, inzibati, mərkəzi, gerb41, ölkə, azərbaycantarixi, coğrafiyasıəsası, qoyulub, 1909sahəsi, mərkəzin, hündürlüyü, msaat, qu. Bu meqale Qazax seheri haqqindadir Diger menalar ucun Qazax deqiqlesdirme sehifesine baxin Qazax seher Azerbaycan Respublikasinin Qazax rayonunun inzibati merkezi QazaxGerb41 05 36 sm e 45 21 58 s u Olke AzerbaycanTarixi ve cografiyasiEsasi qoyulub 1909Sahesi 10 km Merkezin hundurluyu 381 1 mSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 28 000 nef 2019 Reqemsal identifikatorlarPoct indeksi AZ 3500Xeriteni goster gizle Qazax Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Tarixi 2 Medeniyyeti 3 Cografiyasi ve iqlimi 4 Ehalisi 5 Gorkemli sexsleri 6 Iqtisadiyyati 7 Istinadlar 8 Xarici kecidlerTarixi RedakteQazax vaxtile oymaq sultanliq sonralar ise qeza merkezi olmusdur 1909 cu ilden seher statusu almis hazirda ise rayon merkezidir Ehtimallara gore Qazaxin esasi VIII esrde ereb serkerdesi Mervan ibn Mehemmed terefinden qoyulmusdur Bu yer haqqinda VII esr hadiseleri ile elaqedar Kasak Kasaq kimi ereb tarixcisi el Kufi IX esr de melumat vermisdir Toponim ozunde qipcaq menseli qazax etnik birliyinin adini eks etdirir Lakin qipcaqlarin bir hissesi bu zonaya sonralar da gelmisdir XI XII esrlerde gurcu carlarinin herbi quvve kimi istifade etmek meqsedile Simali Qafqazdan Serqi Gurcustana kutlevi suretde qipcaq aileleri kocurdukleri melumdur Tekce 1118 1120 ci illerde gurcu cari IV Qurucu David 45 minlik suvari ordusu olan 225 min qipcagi Gurcustanda yerlesdirmisdi Turkdilli ehali sayca coxluq teskil etdiyi ucun Serqi Gurcustan XI XIII esr gurcu menbelerinde Didi Turkoba Boyuk Turk obasi adlanirdi Gorunur hemin turkdilli qipcaqlarin ekseriyyeti qazaxlar olmuslar Bunu Azerbaycanin simalinda ve Gurcustan Ermenistan erazilerinde yayilmis qazax etnik birliyine aid etnotoponimler de subut edir XV esrin sonlarinda Qazax sultanligi yaradilmisdir Sefeviler dovrunde Qazax sultanligi Qarabag beylerbeyliyine daxil idi Qazax sultanliginin hakimleri sultan titulu dasiyirdilar ve irsi hakimiyyete malik idiler Qazax sultanligina 3 nesil rehberlik etmisdir 1 ci nesle Qazaxli ve ya Alqazaxli deyilen Sixlinskiler aiddirOsmanli sultani III Ehmedin 1703 1730 dovrunde qazaxlilar osmanlilarin terefine kecdiyine gore sefeviler yeniden Qazaxi geri alarken Qazaxli tayfasini rehberlikden azad etmis onlarin evezine iranli Subhanverdi xan adli serkerdeni Qazaxa sultan teyin etmisler Bununla da II feodal sulalesine Subhanverdi xan basciliq etmisdir Hemin dovrde Qazax sultanligi hele Qarabag beylerbeyliyine tabe idi 1736 ci ilde Nadir sah Muganda ozunu sah elan etdi Lakin Qarabag beylerbeyi Ugurlu xan Ziyad oglu onun hakimiyyetine oz etirazini bildirdi Bu sebebden Nadir sah taxta eylesdikden sonra Gence xaninin nufuzunu zeifletmek ucun Qazax Semsedil ve Borcali mahallarini Kaxetiya carligina verdi Bundan sonra Kaxetiya cari II Iraklinin fermani ile 1774 cu ilde Qazax sultanligina rehberliye Salahlida beylik eden Kosa Mirzali aganin neslinden olan Penah aga rehber teyin edildi Bununla III feodal sulalesinin hakimiyyeti basladi 1752 ci ilde Qazax sultanligi II Iraklini meglub eden Seki xanligina birlesdirildi Seki xani Haci Celebinin vefatindan sonra yeniden II Iraklinin vassalligina kecdi 1801 ci ilde Qazax sultanligi Qerbi Gurcustanin tekibinde Rusiyaya birlesdirildi 1819 cu ilde sultanliq legv edilerek distansiyaya cevrildi 1867 ci il dekabrin 9 da Yelizavetpol quberniyasinin terkibinde Qazax qezasina cevrilmisdir Qazax qezasi indiki Tovuz Agstafa Qazax rayonlarini ve sovet dovrunde Ermenistana verilmis kecmis Azerbaycan torpaqlari olan Dilican deresi ve Goyce golune qeder erazileri ehate edirdi 1929 cu ilde Qazax qezasi legv olunmusdur 1930 cu il avqustun 8 de Qazax rayonu yaradilmis 1939 cu il yanvarin 24 de bir hissesi yeni yaradilan Agstafa rayonuna verilmisdir 1959 cu il dekabrin 4 de Agstafa rayonu Qazax rayonundan ayrilmisdir 1982 ci ilde Qazax rayonunun Incedere yaylasi Kemerli Aslanbeyli ve Qaymaqli kendlerinin erazilerinin hisseleri 1986 ci ilde Qazax rayonunun 2500 hektarliq otlaq erazileri Ermenistan terefinden muxtelif adlar altinda zebt edilmisdir Qarabag muharibesi dovrunde Ermenistan Azerbaycanla hemserhed butun bolgelere hucum etmisdir Bu bolgelerden biri de Qazax rayonu idi Ermenistan artiq 1990 ci ilde martin 23 den 24 e kecen gece qabaqcadan teskil edilen plan esasinda Baganis Ayrim kendine hucum ederek kendi isgal etmisler 1992 ci ilin aprel ayinda ise ermeniler hucum ederek rayonun daha iki kendini Barxudarli ve Soflu kendlerini isgal etdiler Daha sonraki illerde ermeniler Qazaxin daha dord kendini isgal etdiler Isgal olunan kendler Asagi Eskipara Xeyrimli Qizilhacili Yuxari Eskipara kendleridir 25 yanvar 2016 ci ilde A R Mudafie Nazirliyi Qazax rayonu ile Ermenistanin Noyemberyan yasayis menteqesi arasindaki erazide yerlesen Odundag yuksekliyinin Azerbaycan ordusunun nezaretine kecmesi haqqinda melumat yayib 1 Medeniyyeti RedakteQazax rayonunda dunya olke ve yerli ehemiyyetli 112 tarixi abide var Onlardan 54 u arxeoloji 46 si memarliq 7 si monumental tarixi abide 5 i dekorativ tetbiqi incesent abidesidir Qazaxda 112 abide var Bunlar Damcili magara dusergesi Paleolit dovru Alban mebedi 6 ci esr Qirmizi kurpu 12 ci esr ve s mescidCografiyasi ve iqlimi RedakteQazax rayonu Azerbaycanin simal qerbinde yerlesir Gurcustan Respublikasi ile 9 km Ermenistan Respublikasi ile ise 168 km mesafede hemserheddir Erazisi 701 km dir Mulayim qis ve isti yay Orta ayliq temperatur yanvarda 0 6 S iyunda ise 18 25 S Qis quraq kecir Illik yaginti 350 700 mm dir Ehalisi RedakteAzStat in 1 yanvar 2019 ci il tarixine olan melumatina esasen Qazax seherinin ehalisi 28 min neferdir 2 Il Sayi1897 1 769 3 1926 2 990 4 1939 6 590 5 Il Sayi1959 9 221 6 1970 13 087 7 1979 15 585 8 Il Sayi1989 19 045 9 2010 20 9002019 28 000Gorkemli sexsleri RedakteIbrahim aga Vekilov 1853 1934 general ilk azerbaycanli herbi topoqraf Ibrahim Rehimov 1849 1927 Hekim diplomu almis ilk azerbaycanli ilk azerbaycanli psixiatr hekim hekim humanist ictimai xadim Sona Velixan 1883 1982 goz hekimi emekdar elm xadim professor Azerbaycan Oftalmoloqlar Cemiyyetinin sedri Ilk oftalmoloq qadin 1933 Ilk Tibb elmleri doktoru elmi derecesine layiq olan ilk azerbaycanli qadin olmusdur Ibrahim aga Usubov 1872 1920 genaral mayor diviziya komandiri Hacirehim aga Vehidi 1822 1874 sufi dunyagoruslu sair olmusdur Muxtar Haciyev 1876 1938 1921 ci ilde Azerbaycan Merkezi Icraiyye Komitesinin ilk sedri secilmisdir Emine Dilbazi 1919 baletmeyster Azerbaycanin xalq artisti Sayad Zeynalov 1886 1942 Muqeddes Georgi ordeninin butun dord derecesi ile teltif olunmusdur Museyib Sadixov 1929 1995 Fexri Demiryolcu Qazax Rayon Sovetinin Deputati Nazim Efendiyev 1926 1998 professor Respublikanin emekdar hekimi Uzun muddet akademik Zerife Eliyeva adina goz xestelikleri Institutunun direktoru islemisdir Edalet Nesibov 1939 saz ustasi emekdar incesenet xadimi Prezident teqaudcusu Murtuz Carciyev 1910 1985 Sosialist Emeyi Qehremani Almaz Carciyev Iqtisadci Semed Vurgun Azerbaycan sairi 1906 Emine Dilbazi Azerbaycan reqqasesi 1919 Vaqif Nesib Azerbaycan sairi 1939 Elvin Yunuszade Azerbaycan futbolcusu 1992Iqtisadiyyati RedakteQazax rayonunda 8 iri ve orta muessise 13 tibb muessisesi 110 medeniyyet ocagi 47 orta umumtehsil mektebi 31 mektebeqeder usaq muessisesi 2 texniki orta ixtisas ve pese mektebi 1 ali tehsil muessisesi fealiyyet gosterir Istinadlar Redakte Hafiz Heyderov 2016 01 25 Mudafie Nazirliyi Ermenistanla serhedde yukseklik Azerbaycan Ordusunun nezaretine kecib azerb az apa az 2016 01 25 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 01 25 Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Statistika Komitesi Arxivlesdirilib 2016 03 09 at the Wayback Machine Qazax seheri Rusiya Imperiyasi ehalisinin siyahiya alinmasi 1897 lt a href https wikidata org wiki Track Q2163579 gt lt a gt SSRI ehalisinin siyahiya alinmasi 1926 lt a href https wikidata org wiki Track Q4350766 gt lt a gt SSRI ehalisinin siyahiya alinmasi 1939 lt a href https wikidata org wiki Track Q4127589 gt lt a gt SSRI ehalisinin siyahiya alinmasi 1959 lt a href https wikidata org wiki Track Q4350764 gt lt a gt SSRI ehalisinin siyahiya alinmasi 1970 lt a href https wikidata org wiki Track Q4350767 gt lt a gt SSRI ehalisinin siyahiya alinmasi 1979 lt a href https wikidata org wiki Track Q11185939 gt lt a gt SSRI ehalisinin siyahiya alinmasi 1989 lt a href https wikidata org wiki Track Q2621042 gt lt a gt Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Qazax ile elaqeli mediafayllar var Menbe https az wikipedia org w index php title Qazax amp oldid 6034553, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.