fbpx
Wikipedia

Ağtala monastır kompleksi

Avqust 29, 2021

Ağtala monastırı (gürc. ახტალის ტაძარი; erm. Ախթալա վանք) – Ermənistanın Loru mərzində, Allahverdi (19. 09. 1969 – cu ildən Tumanyan) rayonu ərazisində, Ağtala dəmiryol stansiyasından 2,5 – 3 km aralıda yerləşən erməni-gürcü monastırı və qalası. Abidə ilkin quruluşunu saxlayaraq dövrümüzə çatmışdır. Ağtala qalası Şəddadilərin və Atabəylərin hakimiyyəti dövründə bölgənin müdafiə sistemində mühüm yer tutmuşdur. Kompleksə daxil olan əsas məbəd binası freskaları ilə diqqəti cəlb edir. Məbədin adı türkcə olmaqla "ağ" və "tala" sözlərindən ibarətdir. Məbədin yerləşdiyi Ağtala kəndi qədim dövrlərdən türk tayfalarının yurdu olmuş və XX əsrin ortalarına kimi kənddə yalnız Azərbaycan türkləri, yunanlar və gürcülər yaşamışdır. XX yüzilin əvvəllərində kəndə yunan ailələri köçərək məskunlaşmışdır. İlk ermənilər isə kəndə 1922 – ci ildə köçüb gəlmişdir.

Ağtala monastır kompleksi
ახტალის ტაძარი
Ախթալայի վանք, Պղինձավանք
41°09′02″ şm. e. 44°45′50″ ş. u.
Ölkə  Ermənistan
Yerləşir Ermənistan, Loru mərzi, Ağtala
Aidiyyatı GOK—>EQK
Tikilmə tarixi X əsr
Üslubu Gürcü memarlığı
Vəziyyəti fəaliyyət göstərir
Ermənistanda qeydiyyata alınmış abidələr
İstinad nöm.7.5.1/1.1
KateqoriyaMəbəd
Ağtala monastırı
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ağtala qalası

1887 – 1889 – cu illərdə məbəd və qala ərazisində arxeoloji tədqiqatlar aparmış fransız arxeoloq Jacques de Morgan ərazidə 576 ədəd düzbucaqlı formalı məzar daşı qeydə almışdır. Qazıntılar zamanı mədəni təbəqələrdən e.ə. VIII əsrdən – tunc və dəmir dövründən başlayaraq sonrakı dövrləri də əhatə edən külli miqdarda arxeoloji material əldə edilmişdir. Kompleksin yerləşdiyi ərazi V əsrdən etibarən mənbələrdə Əgərək kimi tanınmağa başlamışdır. Kompleks X əsrdə Baqaratilər sülaləsindən olan Kürük tərəfindən inşa edilmişdir. Kürük yəhudi mənşəli Baqratilər sülaləsindən olan hökmdar III Aşot və Xosrovşah xanımın oğlu olmuşdur. Kürükün qardaşları III Smbat və I Qaqik Baqratuni isə Baqratlılar sülaləsinin ən güclü hökmdarlarından olmuşdur. Erməni alimlərinin səyləri nəticəsində yəhudi mənşəli Baqratilər sülaləsinin qurduğu dövlət səbəbsiz yerə (hökmdar sülalənin yəhudi mənşəli olmasıyla bərabər, sülaləyə tabe olan ərazidə türk xalqları üstünlük təşkil edirdilər.) erməni dövləti kimi qeyd edilməkdədir.

Axtala kompleksinin yerləşdiyi ərazinin əhalisi sak – skif tayfalarının ərazidə məskunlaşmasından sonrakı dövrdə davamlı olaraq türklər olmuşlar. Qafqaz Albaniyasının mövcud olduğu dövrdə ərazi Quqark vilayəti kimi Gürcüstanın tərkibində olmuşdur. Ərəblərin bölgəni fəth etməsindən sonra dağlıq ərazidə yerləşən əhalinin çox az bir qismi islamı qəbul etmiş, qalan əhali isə xristian inancını saxlamışdır. Ərazi 889 – 942 – c illərdə Sacilər dövlətinin, 942 – 981 – ci illərdə isə Salarilər dövlətinin hakimiyyəti altında olmuşdur. 981 – ci ildə Salarilərin hakimiyyətinin sona yetməsi ilə bütün Azərbaycanda siyasi vəziyyət mürəkkəbləşmişdi. Arazdan cənubdakı Azərbaycan ərazilərinin bir hissəsində Rəvvadilər sülaləsi hakimiyyətə gəlmiş, Arazdan şimaldakı hissələrdə isə Şəddadilər sülaləsi mğhkəmlənməyə başlamışdır. Şəddadilərin hakimiyyətinin hələ zəif olduğu və yalnız Dəbil (Dvin) şəhəri ilə məhdudlaşdığı dövrdə fürsətdən istifadə edən Baqrati hakimi III Aşot (o, Azərbaycandan qərbdə Ani və onun ətrafındakı ərazilərin hakimi idi) oğlu Kürükü Loru mahalı ərazisinə hakim təyin etmişdi. Lakin tezliklə ərazi Şəddadilərə tabe edilmiş, Kürüklə birqə əraziyə gəlmiş Baqrati nümayəndələri hamısı ərazini tərk edərək Aniyə dönmüşdür. Kürük isə hələ bir müddət hakimlikdə saxlanmışdır. Lakin tezliklə Səlcuqlular qalanı fəth etmiş və bölgədə birmənal olaraq stabillik bərpa olunmuşdur.

Qala üç tərəfi dərin dərə ilə əhatə olunmuş və təbii şəkildə mükəmməl müdafiə sisteminə malik olan yüksək qayalıq ərazidə inşa edilmişdir və bu baxımdan Gədəbəydəki Namərdqala ilə oxşaqlıq təşkil edir. Qalanın təbii cəhətdən zəif hissələri möhkəm qala divarları və bürclərlə möhkəmləndirilmişdir. Qalanın divar və bürcləri mavi bazalt daşından inşa olunmuşdur.

 
Zaxari Mxraqdzelinin rəhbərliyi ilə gürcü qoşunlarının Azərbaycana yürüşü. (Gürcü qoşunlarının hərəkət istiqaməti yaşıl rəngli oxlarla göstərilmişdir)

Qala XII əsrdə gürcü sərkərdəsi Zaxari Mxraqdzeli tərəfindən fəth olunmuşdur. XIII əsr alban tarixçisi Kirakos Gəncəli və erməni tarixçisi Vardan Areveltsi ərazidə zəngin yataqların olması haqqında məlumat vermişlər. Kirakos Gəncəli bu haqqda yazır: "Zaxarinin qardaşı İvane də həmin ildə öldü və Paqnadzanakda (erməni dilindən tərcümədə mədən yeri) , ərazini fəth etdikdən sonra özünün inşa etdirdiyi kilsənin yaxınlığında dəfn edildi." Azərbaycana 1220 – ci ildən başlayan monqol yürüşlərinə kimi Zaxarilər sülaləsinin nümayəndələri bölgədə hakim oldular. Məhz bu səbəbdən də Ağtala qalası daxilindəki dini tikililərdə gürcü və provaslav memarlığı elementləri özünü büruzə verməkdədir.

 
Qalanın yerləşdiyi ərazi XIII əsrdə Gürcü krallığının tərkibində.

Qala 1180 – ci ildən İvane Zaxaryanın idarəsi altında olmuşdur. Həmin dövrdə İvanenin qardaşı Zəkəriyyə (Zaxaria) qriqoryanlığı qəbul etsə də (Ərəb Xilafətinin Alban Həvari Kilsəsini Erməni Qriqoryan Kilsəsinə tabe etməsindən sonra bölgədə qriqoryanlıq da yayılmışdı) , İvane qədim dövrlərdən gürcülərin sadiq olduqları pravoslavlıqda qalmışdır. Məhz İvanenin hakimiyyəti dövründə Qərbi Azərbaycan və Borçalı mahalı ərazisindəki bir çox qədim xristian türk məbədləri gürcülər tərəfindən də ziyarət edilməyə başlanmışdır. Bölgədəki xristian türklər də əsasən pravoslav olduqlarından həmin məbədlərdə əsaslı dəyişikliklər aparılmamış və məbədlər tarixi memarlıq quruluşlarını əsasən qorumuşlar. Hökmdar İvane Zaxaryan həmin dövrdə əsasən Qarabağ, Naxçıvan, Gəncə – Qazax və Göyçə gölü ətrafı Azərbaycan ərazilərinin xristian əhalisi arasında yayılmış və Alban Həvari Kilsəsinin də müəyyən qədər meyl etdiyi (Erməni Qriqoryan Kilsəsinin katolikosu İlya Xəlifəyə məhz albanların xalkidonçuluğa maraq göstərməsini bəhanə gətirərək Bizansa meyl etməsi haqqında xəbər çatdırmışdı) xalkidonçuluğa maraq göstərməyə başlamışdır. XIII əsrin əvvəllərindən (daha dəqiqi monqolların Azərbaycana I yürüşü dövründən) başlayaraq Zaxarilər bölgədəki hakimliklərini itirdilər. İvane Zaxarinin oğlu Avak Zaxari Azərbaycana gəlmiş monqol qoşununun rəhbəri Çormoğon Noyandan asılı vəziyyətə düşdü. Daha sonra qala bir – birinin ardınca Azərbaycan türk sülalələrinin hakimiyyəti altında olmuşdur. Bölgədə Hülakülərin, Qaraqoyunluların hakimiyyəti iki əsrə yaxın davam etmişdir. Əmir Teymurun Azərbaycan yürüşü zamanı qalanın yerləşdiyi ərazilər də işğal olunmuşdur. Ağtaladakı məşhur qayalardan biri də bu türk fatehinin adı ilə Teymurləng qayası kimi tanınmışdır.

XVIII əsrdən başlayaraq kompleks yunanlara xidmət etməyə başlamışdır. Səfəvilərin bəzi əraziləri Osmanlılar tərəfindən işğal edildiyi dövrdə yunan ailələri Anadolunun Gümüşhane bölgəsindən gümüş və qızıl mədənlərində çalışmaları üçün 1763 – cü ildə Ağtala kəndinə köçürülmüşdür. Yunanlar kompleksi "Meramani" adlandırmışlar. Monastır divarlarında yunanlardan qalma bir neçə kitabə də mövcuddur. Kompleksdə yerləşən monastrın əsas ziyarət günləri 20 – 21 sentyabr tarixləridir. Bu gün də həmin tarixdə yunanlar, gürcülər və ermənilər (tarixən ermənilərin bu məbədlə heç bir əlaqəsi olmamasına rəğmən) monastırı ziyarət etməkdədirlər. Yunanıstanın Ermənistandakı səfiri Panayota Mavromiçali də 2006 – cı il 20 sentyabr tarixində monastırı ziyarət edənlər arasında olmuşdur.

Müqəddəs Bakirə kilsəsi

 
Müqəddəs Bakirə kilsəsinin altarı

Monastır kompleksinin əsas dini tikilisi Müqəddəs Bakirə kilsəsidir. Kilsəsnin dəqiq inşa olunma tarixi naməlumdur. Kompleksin əsasən XI – XIII əsrlərdə formalaşması bilinsə də, Müqəddəs Bakirə kilsəsinin əsasının daha əvvəl qoyulması güman edilir. Kirakos Gəncəli qeyd edir ki, İvane Zaxaryan 1227 – ci ildə bu kilsədə dəfn edilmişdir. Orta əsr tarixçisi Stepanos Orbeli isə bu tarixi 1246 olaraq qeyd etmişdir. Məbədi tədqiq etmiş tədqiqatçılar onun interyerini bəzəyən divar rəsmlərinin 1205 – 1216 – cı illərdə çəkildiyini qeyd edirlər. Ağtala yaxınlığındakı Ayur adlı yerdə xatirə daşının üstündə Kürükün qızı şahzadə Məryəmin adından 1188 – ci ildə yazılmış kitabə tapılmışdır. Kitabədə qeyd olunur: "Mən, hökmdar Kürükün qızı, Şahzadə Məryəm mədən yerində insanların bizi xatırlamayaraq şərəfləndirmələri və dua etmələri üçün Müqəddəs Bakirə kilsəsini inşa etdirdim." 1185 – ci ildə isə Şahzadə Məryəm Haqapat monastırının əsas kilsə binası üçün narteks inşa etdirmişdir. Bəzi qeyri-dəqiq bilgilərə görə isə məbədin əsası Bizans imperatoru I İraklinin Şərq yürüşü zamanı qoyulmuşdur. Digər bir mənbədə isə monastırın əsasının Gürcüstan kralı I Vaxtanq Qorqasalı tərəfindən qoyulması bildirilir.

 
Müqəddəs Bakirə Kilsəsində gürcü dilində kitabə
 
Axtala məbədi ərazisində gürcü dilində yazılı məzar daşı
Məbəddəki gürcü dilli kitabələr

Kilsə binası xaçvari plan əsasında inşa edilmişdir. Xristian inancına əsasən bu cür planlı kilsələr Müqəddəs Con Baptistin İsa Məsihi xaç suyuna çəkməsi şərəfinə inşa edilirdi. Müqəddəs xaçın bir hissəsi İvane Zaxariyə verilmiş, o isə sonrakı dövrdə həmin müqəddəs əmanəti baha qiymətə Sünikdəki Yenivəng alban monastırına satmışdır.

Məbəd qala ərazisinin təxminən ortasında, nəhəng sıldırım qalanın kənarında yerləşir. Məbəd binası qübbəli bazilika formasında olub, yan tərəfdən böyründəki kiçik kilsənin (şapelin) apsisinə birləşmişdir. İki cüt arka məbədin ibadət zalını üç nefə bölür. Ortadakı nefin şərq qurtaracağında isə yarımdairəvi formalı apsis yerləşir. Məbədin interyeri zəngin divar rəsmləri ilə bəzədilmişdir. Onlar xüsusi ikonaqrafik stili, mövzularının zənginliyi və rəng çalarları (mavi rəngin dominantlığı nəzərə alınmaqla) ilə xarakterizə edilir.

Binanın dik görünüşlü quruluşu böyük qübbə ilə tamamlanmışdır. Lakin qübbə sonralar dağılmış və dövrümüzə çatmamışdır. Əmir Teymurun yürüşü zamanı ciddi zədələnən qübbə, 1784 – cü ildə Avar xaçı Ömər xanın Cənubi Qafqaza yürüşü zamanı tamamilə dağılaraq məhv olmuşdur. XIX yüzildə Qafqaz canişini Mixail Vorontsov dağılmış qübbənin yerinə taxta və dəmir lövhələrdən yarım – sferik qübbə inşa etdirmişdir. SSRİ dövründə isə məbədə yenidən daşdan qübbə inşa edilmişdir.

 

Divar rəsmləri

Müqəddəs Bakirə kilsəsinin divar rəsmləri həmin dövrdə provaslavlığın əsas mərkəzi olan Bizansın sərhədlərindən kənarda yaradılmış ən yaxşı pravoslav ikonaqrafik təsvirlərdən biridir. Təsvirlərin bəzilərinin kənarında yunan dilində yazılar vardır. Divar rəsmləri əsasən İvane Zaxarinin hakimiyyəti dövründə – 1205 – 1216 – cı illərdə işlənmişdir. Divar rəsmlərinin ümumi rəng sistemi tipik Bizans – pravoslav sisteminə uyğun olsa da tematik həll edilmə üslubu daha çox gürcü rəngkarlıq sənətinə xas xüsusiyyətləri daşımaqdadır.

Divar rəsmləriində Əhdi-Ətiq və Əhdi-Cədiddə yer alan müxtəlif müqəddəslər təsvir edilmişdir. Rəsmlər arasında ən böyüyü Müqəddəs Bakirə kilsəsinin qübbəsində çəkilmiş İsanın (ə) təsvir edildiyi rəsmdir. Lakin həmin təsvir həddən artıq pis vəziyyətə düşmüş, dövrümüzə onun yalnız bəzi hissələri çatmışdır. Bir qədər aşağıda isə İsanın (ə) yanaşı iki təsviri verilmişdir ki, onlardan da biri sola, digəri isə sağa dönərək, əlindəki çörək parçasını ətrafındakı həvariləri ilə bölür. Həvari təsvirləri arasında Müqəddəs Pyotr, Həvari Con, Həvari Pavel və Matfeyin təsvirlərini aydın şəkildə seçmək mümkündür. Ümumilikdə burada müxtəlif xristian müqəddəsləri – I Silvestr, Alf oğlu Müqəddəs Ceyms, Con Krisostom, Böyük Vasili, Maarifçi Qriqor, I Klement, Neokesariyalı Qreqori , İskəndəriyyəli Kirill və Kesariyalı Yevsevi birgə təvir edilmişdir. Məhz bu baxımdan da bu kilsə rəsmləri olduqca unikal xarakter daşıyır. Kilsənin qərb divarında isə başdan – başa Cənnət təsvir edilmişdir. Müqəddəs Bakirə kilsəsinin şimal divarında İsanın romalılar və yəhudilər tərəfindən sınağa çəkilməsi səhnəsi göstərilmişdir. Divar rəsmlərinin bəzisi 1979 – cu ildə bərpa edilmişdir. Həmçinin arkalarda, nişlərdə və sütunlarda da bəzi rəsmlərin qalıqları qalmışdır.

 
 
 
Müqəddəs Bakirə kilsəsindəki divar rəsmlərindən nümunələr


Digər tikililər

Müqəddəs Bakirə kilsəsindən sonra kompleksdə ən çox diqqət çəkən ikinci tikili kilsənin qərb divarına bitişik inşa edilmiş düzbucaqlı formalı ikinci kilsə binasıdır. Əsas kilsə binası bu kiçik kilsədən böyük olduğundan kiçik binanın böyük binaya söykənməsi effekti yaranır. İvane Zaxari və onun oğlu Avak 1227 – ci ildə bu kilsədə dəfn edilmişlər.

Binanın ikiqat əyri çatısı isə əsas kilsə binasının şimal divarına dayanmışdır. Bu çatı mərasim əşyalarının saxlandığı yer kimi istifadə edilmişdir. Monastırın şimal – qərb hissəsində iki dingil başlığı və qabaraıq çatılı kiçik bir kilsə əsas kilsəsindən aralı şəkildə yerləşdirilmişdir. Bu kilsənin yanında yerləşən binanın isə yalnız bəzi qalıqları günümüzə çatmşdır. Ümumiyyətlə qala ərazisində yarımuçuq vəziyyətdə dövrümüzə çatmış rahib hücrələri və yaşayış evləri, həmçinin digər müxtəlif yardımçı binaların qalıqları vardır.

Əksər monastırlarda olduğu kimi bu monastırın da ərazisində binaları bir – biri ilə əlaqələndirən yeraltı yollar, bulaq, şərab çəlləkləri qeydə alınmışdır. Monastırın yaxınlığında başqa dini tikililər də qeydə alınmışdır ki, onlarında arasında Müqəddəs Üçlük monastırı, Müqəddəs Georgi gürcü kilsəsi, XIII əsrə aid bulaq kompleksi, XIX əsrə aid rus kilsəsi, yunan kilsəsi və sair abidələr daxildir.

İstinadlar

  1. "RA Lori Marz" (PDF). National Statistical Service of Republic of Armenia. 2007-11-25 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2007-10-05.
  2. Киракос Гандзакеци. История Армении, гл. 17:

    Умер и Иванэ, брат Закарэ, и был похоронен в Пхиндзаанке, у входа в построенную им самим церковь; он отнял ее у армян и превратил в грузинский монастырь.
  3. ↑ Ashworth, Susie (2004). Georgia Armenia & Azerbaijan (2nd). Lonely Planet. 147. ISBN 1740591380. (#parameter_ignored)
  4. ↑ Tadevosyan, Aghasi (2007). Historical Monuments of Armenia: Akhtala. Yerevan, Armenia: "Var" Center for Cultural Initiatives. ISBN 978-99941-2-070-3.
  5. Ermənistan azərbaycanlılarının tarixi coğrafiyası, Bakı, 1995, səh 309
  6. ↑ Ney, Rick (2005). "Lori marz" (.PDF). TourArmenia Travel Guide. TourArmenia. İstifadə tarixi: 2007-10-07. (#parameter_ignored)
  7. Kurkjian, Vahan (1958). A History of Armenia. New York: Armenian General Benevolent Fund. 8. ISBN B000BQMKSI.
  8. C. Toumanoff, Studies in Christian Caucasian History
  9. סיריל טואמנוף (1963), מחקרים על ההיסטוריה הקווקזית
  10. רונלד גריגור סאני (1994), יצירת האומה הגאורגית, ISBN 0253209153
  11. סטפן ראפ (2003), מחקרים על ההיסטוריוגרפיה של גאורגיה בימי הביניים: טקסטים מוקדמים והקשרים איראסיתיים, ISBN 9042913185
  12. Macler, F. Armenia, The Kingdom of the Bagratides. vol. IV. The Cambridge Ancient History. pages 161–165.
  13. Bournoutian, George A. (2006). A Concise History of the Armenian People: From Ancient Times to the Present. Costa Mesa, CA: Mazda. 89. ISBN 978-1-56859-141-4.
  14. Киммерийцы и скифы
  15. Скифы и Кавказ в VIII—VII вв. до н. э.
  16. . 2008-02-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-01-25.
  17. ჯავახიშვილი ივ., ქართველი ერის ისტორიის შესავალი, წგნ. 1 — საქართველოს, კავკასიისა და მახლობელი აღმოსავლეთის ისტორიულ-ეთნოლოგიური პრობლემები, თბ., 1950
  18. . 2009-10-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-10-27.
  19. ↑ Redgate, Anne Elizabeth (2000). The Armenians (First). Massachusetts: Blackwell Publishers Inc. 225–26, 258, 261. ISBN 0-631-22037-2.
  20. C. Qiyasi – Nizami dövrünün memarlıq abidələri, Bakı, İşıq nəşriyyatı, 1991, səh 155 – 157
  21. ↑ Khalpakhchian, O. (1980). Architectural ansambles of Armenia. Moscow: Iskusstvo Publishers. 480 pages. ISBN 0569086906.
  22. AMEA A. A. Bakıxanov adına Tarix İnstitutu, Azərbaycan Tarixi Atlası, Bakı, 2006, səh 21
  23. Bedrosian, Robert. "Vardan Areweltsi's Compilation of History". İstifadə tarixi: 2007-10-07.
  24. Bedrosian, Robert. "Kirakos Ganjakets'i's History of the Armenians". İstifadə tarixi: 2007-10-03.
  25. ↑ История Агван, стр. 239-241
  26. Katolikos Drasxanakertli İohannes – "История Армении", səh. 78
  27. Nazaryan, Lena (2007-08-20). . Hetq Online. 2007-10-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-10-05.
  28. Ronald Grigor, Suny (1994). The Making of the Georgian Nation (2nd). Indiana University Press. 56. ISBN 0253209153.
  29. ↑ Lidov, Alexei (1991). The Mural Paintings of Akhtala. Moscow: Nauka Publishers. 129 pages. ISBN 5020175692.

Ədəbiyyat

  • Bishop Kirion, Akhtala Monastery, Tbilisi, 2005

Həmçinin bax

  Vikianbarda Ağtala monastır kompleksi ilə əlaqəli mediafayllar var.

Avqust 29, 2021
ağtala, monastır, kompleksi, ağtala, monastırı, gürc, ახტალის, ტაძარი, Ախթալա, վանք, ermənistanın, loru, mərzində, allahverdi, 1969, ildən, tumanyan, rayonu, ərazisində, ağtala, dəmiryol, stansiyasından, aralıda, yerləşən, erməni, gürcü, monastırı, qalası, abi. Agtala monastiri gurc ახტალის ტაძარი erm Ախթալա վանք Ermenistanin Loru merzinde Allahverdi 19 09 1969 cu ilden Tumanyan rayonu erazisinde Agtala demiryol stansiyasindan 2 5 3 km aralida yerlesen 1 ermeni gurcu monastiri ve qalasi 2 Abide ilkin qurulusunu saxlayaraq dovrumuze catmisdir 3 Agtala qalasi Seddadilerin ve Atabeylerin hakimiyyeti dovrunde bolgenin mudafie sisteminde muhum yer tutmusdur Komplekse daxil olan esas mebed binasi freskalari ile diqqeti celb edir Mebedin adi turkce olmaqla ag ve tala sozlerinden ibaretdir 4 Mebedin yerlesdiyi Agtala kendi qedim dovrlerden turk tayfalarinin yurdu olmus ve XX esrin ortalarina kimi kendde yalniz Azerbaycan turkleri yunanlar ve gurculer yasamisdir XX yuzilin evvellerinde kende yunan aileleri kocerek meskunlasmisdir Ilk ermeniler ise kende 1922 ci ilde kocub gelmisdir 5 Agtala monastir kompleksiახტალის ტაძარიԱխթալայի վանք Պղինձավանք41 09 02 sm e 44 45 50 s u Olke ErmenistanYerlesir Ermenistan Loru merzi AgtalaAidiyyati GOK gt EQKTikilme tarixi X esrUslubu Gurcu memarligiVeziyyeti fealiyyet gosterirErmenistanda qeydiyyata alinmis abidelerIstinad nom 7 5 1 1 1KateqoriyaMebedAgtala monastiri Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Agtala qalasi 2 Muqeddes Bakire kilsesi 2 1 Divar resmleri 3 Diger tikililer 4 Istinadlar 5 Edebiyyat 6 Hemcinin baxAgtala qalasi Redakte1887 1889 cu illerde mebed ve qala erazisinde arxeoloji tedqiqatlar aparmis fransiz arxeoloq Jacques de Morgan erazide 576 eded duzbucaqli formali mezar dasi qeyde almisdir Qazintilar zamani medeni tebeqelerden e e VIII esrden tunc ve demir dovrunden baslayaraq sonraki dovrleri de ehate eden kulli miqdarda arxeoloji material elde edilmisdir 6 7 Kompleksin yerlesdiyi erazi V esrden etibaren menbelerde Egerek kimi taninmaga baslamisdir 4 6 Kompleks X esrde Baqaratiler sulalesinden olan Kuruk terefinden insa edilmisdir Kuruk yehudi menseli 8 9 10 11 Baqratiler sulalesinden olan hokmdar III Asot ve Xosrovsah xanimin oglu olmusdur Kurukun qardaslari III Smbat ve I Qaqik Baqratuni ise Baqratlilar sulalesinin en guclu hokmdarlarindan olmusdur 12 Ermeni alimlerinin seyleri neticesinde yehudi menseli Baqratiler sulalesinin qurdugu dovlet sebebsiz yere hokmdar sulalenin yehudi menseli olmasiyla beraber sulaleye tabe olan erazide turk xalqlari ustunluk teskil edirdiler ermeni dovleti kimi qeyd edilmekdedir 13 Axtala kompleksinin yerlesdiyi erazinin ehalisi sak skif tayfalarinin erazide meskunlasmasindan 14 15 16 sonraki dovrde davamli olaraq turkler olmuslar Qafqaz Albaniyasinin movcud oldugu dovrde erazi Quqark vilayeti kimi Gurcustanin terkibinde olmusdur 17 Ereblerin bolgeni feth etmesinden sonra dagliq erazide yerlesen ehalinin cox az bir qismi islami qebul etmis qalan ehali ise xristian inancini saxlamisdir Erazi 889 942 c illerde Saciler dovletinin 942 981 ci illerde ise Salariler dovletinin hakimiyyeti altinda olmusdur 981 ci ilde Salarilerin hakimiyyetinin sona yetmesi ile butun Azerbaycanda siyasi veziyyet murekkeblesmisdi Arazdan cenubdaki Azerbaycan erazilerinin bir hissesinde Revvadiler sulalesi hakimiyyete gelmis Arazdan simaldaki hisselerde ise Seddadiler sulalesi mghkemlenmeye baslamisdir 18 Seddadilerin hakimiyyetinin hele zeif oldugu ve yalniz Debil Dvin seheri ile mehdudlasdigi dovrde fursetden istifade eden Baqrati hakimi III Asot o Azerbaycandan qerbde Ani ve onun etrafindaki erazilerin hakimi idi oglu Kuruku Loru mahali erazisine hakim teyin etmisdi 19 Lakin tezlikle erazi Seddadilere tabe edilmis Kurukle birqe eraziye gelmis Baqrati numayendeleri hamisi erazini terk ederek Aniye donmusdur Kuruk ise hele bir muddet hakimlikde saxlanmisdir Lakin tezlikle Selcuqlular qalani feth etmis ve bolgede birmenal olaraq stabillik berpa olunmusdur Qala uc terefi derin dere ile ehate olunmus ve tebii sekilde mukemmel mudafie sistemine malik olan yuksek qayaliq erazide insa edilmisdir ve bu baximdan Gedebeydeki Namerdqala ile oxsaqliq teskil edir 20 Qalanin tebii cehetden zeif hisseleri mohkem qala divarlari ve burclerle mohkemlendirilmisdir Qalanin divar ve burcleri mavi bazalt dasindan insa olunmusdur 21 Zaxari Mxraqdzelinin rehberliyi ile gurcu qosunlarinin Azerbaycana yurusu 22 Gurcu qosunlarinin hereket istiqameti yasil rengli oxlarla gosterilmisdir Qala XII esrde gurcu serkerdesi Zaxari Mxraqdzeli terefinden feth olunmusdur 4 XIII esr alban tarixcisi Kirakos Genceli ve ermeni tarixcisi Vardan Areveltsi erazide zengin yataqlarin olmasi haqqinda melumat vermisler 23 Kirakos Genceli bu haqqda yazir Zaxarinin qardasi Ivane de hemin ilde oldu ve Paqnadzanakda ermeni dilinden tercumede meden yeri erazini feth etdikden sonra ozunun insa etdirdiyi kilsenin yaxinliginda defn edildi 24 Azerbaycana 1220 ci ilden baslayan monqol yuruslerine kimi Zaxariler sulalesinin numayendeleri bolgede hakim oldular Mehz bu sebebden de Agtala qalasi daxilindeki dini tikililerde gurcu ve provaslav memarligi elementleri ozunu buruze vermekdedir Qalanin yerlesdiyi erazi XIII esrde Gurcu kralliginin terkibinde Qala 1180 ci ilden Ivane Zaxaryanin idaresi altinda olmusdur Hemin dovrde Ivanenin qardasi Zekeriyye Zaxaria qriqoryanligi qebul etse de Ereb Xilafetinin Alban Hevari Kilsesini Ermeni Qriqoryan Kilsesine tabe etmesinden 25 sonra bolgede qriqoryanliq da yayilmisdi Ivane qedim dovrlerden gurculerin sadiq olduqlari pravoslavliqda qalmisdir Mehz Ivanenin hakimiyyeti dovrunde Qerbi Azerbaycan ve Borcali mahali erazisindeki bir cox qedim xristian turk mebedleri gurculer terefinden de ziyaret edilmeye baslanmisdir Bolgedeki xristian turkler de esasen pravoslav olduqlarindan hemin mebedlerde esasli deyisiklikler aparilmamis ve mebedler tarixi memarliq quruluslarini esasen qorumuslar Hokmdar Ivane Zaxaryan hemin dovrde esasen Qarabag Naxcivan Gence Qazax ve Goyce golu etrafi Azerbaycan erazilerinin xristian ehalisi arasinda yayilmis 25 ve Alban Hevari Kilsesinin de mueyyen qeder meyl etdiyi 26 Ermeni Qriqoryan Kilsesinin katolikosu Ilya Xelifeye mehz albanlarin xalkidonculuga maraq gostermesini behane getirerek Bizansa meyl etmesi haqqinda xeber catdirmisdi 25 xalkidonculuga maraq gostermeye baslamisdir XIII esrin evvellerinden daha deqiqi monqollarin Azerbaycana I yurusu dovrunden baslayaraq Zaxariler bolgedeki hakimliklerini itirdiler 19 Ivane Zaxarinin oglu Avak Zaxari Azerbaycana gelmis monqol qosununun rehberi Cormogon Noyandan asili veziyyete dusdu Daha sonra qala bir birinin ardinca Azerbaycan turk sulalelerinin hakimiyyeti altinda olmusdur Bolgede Hulakulerin Qaraqoyunlularin hakimiyyeti iki esre yaxin davam etmisdir 19 Emir Teymurun Azerbaycan yurusu zamani qalanin yerlesdiyi eraziler de isgal olunmusdur Agtaladaki meshur qayalardan biri de bu turk fatehinin adi ile Teymurleng qayasi kimi taninmisdir 4 XVIII esrden baslayaraq kompleks yunanlara xidmet etmeye baslamisdir Sefevilerin bezi erazileri Osmanlilar terefinden isgal edildiyi dovrde yunan aileleri Anadolunun Gumushane bolgesinden gumus ve qizil medenlerinde calismalari ucun 1763 cu ilde Agtala kendine kocurulmusdur 27 28 Yunanlar kompleksi Meramani adlandirmislar Monastir divarlarinda yunanlardan qalma bir nece kitabe de movcuddur Kompleksde yerlesen monastrin esas ziyaret gunleri 20 21 sentyabr tarixleridir Bu gun de hemin tarixde yunanlar gurculer ve ermeniler tarixen ermenilerin bu mebedle hec bir elaqesi olmamasina regmen monastiri ziyaret etmekdedirler Yunanistanin Ermenistandaki sefiri Panayota Mavromicali de 2006 ci il 20 sentyabr tarixinde monastiri ziyaret edenler arasinda olmusdur 4 Agtala qalasi Muqeddes Bakire kilsesi Redakte Muqeddes Bakire kilsesinin altari Monastir kompleksinin esas dini tikilisi Muqeddes Bakire kilsesidir Kilsesnin deqiq insa olunma tarixi namelumdur 6 Kompleksin esasen XI XIII esrlerde formalasmasi bilinse de 3 Muqeddes Bakire kilsesinin esasinin daha evvel qoyulmasi guman edilir 4 Kirakos Genceli qeyd edir ki Ivane Zaxaryan 1227 ci ilde bu kilsede defn edilmisdir Orta esr tarixcisi Stepanos Orbeli ise bu tarixi 1246 olaraq qeyd etmisdir Mebedi tedqiq etmis tedqiqatcilar onun interyerini bezeyen divar resmlerinin 1205 1216 ci illerde cekildiyini qeyd edirler Agtala yaxinligindaki Ayur adli yerde xatire dasinin ustunde Kurukun qizi sahzade Meryemin adindan 1188 ci ilde yazilmis kitabe tapilmisdir Kitabede qeyd olunur Men hokmdar Kurukun qizi Sahzade Meryem meden yerinde insanlarin bizi xatirlamayaraq sereflendirmeleri ve dua etmeleri ucun Muqeddes Bakire kilsesini insa etdirdim 4 1185 ci ilde ise Sahzade Meryem Haqapat monastirinin esas kilse binasi ucun narteks insa etdirmisdir Bezi qeyri deqiq bilgilere gore ise mebedin esasi Bizans imperatoru I Iraklinin Serq yurusu zamani qoyulmusdur Diger bir menbede ise monastirin esasinin Gurcustan krali I Vaxtanq Qorqasali terefinden qoyulmasi bildirilir 4 Muqeddes Bakire Kilsesinde gurcu dilinde kitabe Axtala mebedi erazisinde gurcu dilinde yazili mezar dasiMebeddeki gurcu dilli kitabeler Kilse binasi xacvari plan esasinda insa edilmisdir Xristian inancina esasen bu cur planli kilseler Muqeddes Con Baptistin Isa Mesihi xac suyuna cekmesi serefine insa edilirdi Muqeddes xacin bir hissesi Ivane Zaxariye verilmis o ise sonraki dovrde hemin muqeddes emaneti baha qiymete Sunikdeki Yeniveng alban monastirina satmisdir 4 Mebed qala erazisinin texminen ortasinda neheng sildirim qalanin kenarinda yerlesir Mebed binasi qubbeli bazilika formasinda olub yan terefden boyrundeki kicik kilsenin sapelin apsisine birlesmisdir Iki cut arka mebedin ibadet zalini uc nefe bolur Ortadaki nefin serq qurtaracaginda ise yarimdairevi formali apsis yerlesir 21 Mebedin interyeri zengin divar resmleri ile bezedilmisdir Onlar xususi ikonaqrafik stili movzularinin zenginliyi ve reng calarlari mavi rengin dominantligi nezere alinmaqla ile xarakterize edilir Binanin dik gorunuslu qurulusu boyuk qubbe ile tamamlanmisdir Lakin qubbe sonralar dagilmis ve dovrumuze catmamisdir Emir Teymurun yurusu zamani ciddi zedelenen qubbe 1784 cu ilde Avar xaci Omer xanin Cenubi Qafqaza yurusu zamani tamamile dagilaraq mehv olmusdur 4 XIX yuzilde Qafqaz canisini Mixail Vorontsov dagilmis qubbenin yerine taxta ve demir lovhelerden yarim sferik qubbe insa etdirmisdir SSRI dovrunde ise mebede yeniden dasdan qubbe insa edilmisdir 4 Divar resmleri Redakte Muqeddes Bakire kilsesinin divar resmleri hemin dovrde provaslavligin esas merkezi olan Bizansin serhedlerinden kenarda yaradilmis en yaxsi pravoslav ikonaqrafik tesvirlerden biridir Tesvirlerin bezilerinin kenarinda yunan dilinde yazilar vardir Divar resmleri esasen Ivane Zaxarinin hakimiyyeti dovrunde 1205 1216 ci illerde islenmisdir 4 Divar resmlerinin umumi reng sistemi tipik Bizans pravoslav sistemine uygun olsa da tematik hell edilme uslubu daha cox gurcu rengkarliq senetine xas xususiyyetleri dasimaqdadir Divar resmleriinde Ehdi Etiq ve Ehdi Cedidde yer alan muxtelif muqeddesler tesvir edilmisdir Resmler arasinda en boyuyu Muqeddes Bakire kilsesinin qubbesinde cekilmis Isanin e tesvir edildiyi resmdir Lakin hemin tesvir hedden artiq pis veziyyete dusmus dovrumuze onun yalniz bezi hisseleri catmisdir 6 Bir qeder asagida ise Isanin e yanasi iki tesviri verilmisdir ki onlardan da biri sola digeri ise saga donerek elindeki corek parcasini etrafindaki hevarileri ile bolur 29 Hevari tesvirleri arasinda Muqeddes Pyotr Hevari Con Hevari Pavel ve Matfeyin tesvirlerini aydin sekilde secmek mumkundur Umumilikde burada muxtelif xristian muqeddesleri I Silvestr Alf oglu Muqeddes Ceyms Con Krisostom Boyuk Vasili Maarifci Qriqor I Klement Neokesariyali Qreqori Iskenderiyyeli Kirill ve Kesariyali Yevsevi birge tevir edilmisdir Mehz bu baximdan da bu kilse resmleri olduqca unikal xarakter dasiyir Kilsenin qerb divarinda ise basdan basa Cennet tesvir edilmisdir Muqeddes Bakire kilsesinin simal divarinda Isanin romalilar ve yehudiler terefinden sinaga cekilmesi sehnesi gosterilmisdir Divar resmlerinin bezisi 1979 cu ilde berpa edilmisdir Hemcinin arkalarda nislerde ve sutunlarda da bezi resmlerin qaliqlari qalmisdir 29 Muqeddes Bakire kilsesindeki divar resmlerinden numunelerDiger tikililer RedakteMuqeddes Bakire kilsesinden sonra kompleksde en cox diqqet ceken ikinci tikili kilsenin qerb divarina bitisik insa edilmis duzbucaqli formali ikinci kilse binasidir Esas kilse binasi bu kicik kilseden boyuk oldugundan kicik binanin boyuk binaya soykenmesi effekti yaranir Ivane Zaxari ve onun oglu Avak 1227 ci ilde bu kilsede defn edilmisler 4 Binanin ikiqat eyri catisi ise esas kilse binasinin simal divarina dayanmisdir Bu cati merasim esyalarinin saxlandigi yer kimi istifade edilmisdir Monastirin simal qerb hissesinde iki dingil basligi ve qabaraiq catili kicik bir kilse esas kilsesinden arali sekilde yerlesdirilmisdir Bu kilsenin yaninda yerlesen binanin ise yalniz bezi qaliqlari gunumuze catmsdir Umumiyyetle qala erazisinde yarimucuq veziyyetde dovrumuze catmis rahib hucreleri ve yasayis evleri hemcinin diger muxtelif yardimci binalarin qaliqlari vardir 6 Ekser monastirlarda oldugu kimi bu monastirin da erazisinde binalari bir biri ile elaqelendiren yeralti yollar bulaq serab cellekleri qeyde alinmisdir Monastirin yaxinliginda basqa dini tikililer de qeyde alinmisdir ki onlarinda arasinda Muqeddes Ucluk monastiri Muqeddes Georgi gurcu kilsesi XIII esre aid bulaq kompleksi XIX esre aid rus kilsesi yunan kilsesi ve sair abideler daxildir 6 Istinadlar Redakte RA Lori Marz PDF National Statistical Service of Republic of Armenia 2007 11 25 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2007 10 05 Kirakos Gandzakeci Istoriya Armenii gl 17 Umer i Ivane brat Zakare i byl pohoronen v Phindzaanke u vhoda v postroennuyu im samim cerkov on otnyal ee u armyan i prevratil v gruzinskij monastyr 1 2 Ashworth Susie 2004 Georgia Armenia amp Azerbaijan 2nd Lonely Planet 147 ISBN 1740591380 parameter ignored 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Tadevosyan Aghasi 2007 Historical Monuments of Armenia Akhtala Yerevan Armenia Var Center for Cultural Initiatives ISBN 978 99941 2 070 3 Ermenistan azerbaycanlilarinin tarixi cografiyasi Baki 1995 seh 309 1 2 3 4 5 6 Ney Rick 2005 Lori marz PDF TourArmenia Travel Guide TourArmenia Istifade tarixi 2007 10 07 parameter ignored Kurkjian Vahan 1958 A History of Armenia New York Armenian General Benevolent Fund 8 ISBN B000BQMKSI C Toumanoff Studies in Christian Caucasian History סיריל טואמנוף 1963 מחקרים על ההיסטוריה הקווקזית רונלד גריגור סאני 1994 יצירת האומה הגאורגית ISBN 0253209153 סטפן ראפ 2003 מחקרים על ההיסטוריוגרפיה של גאורגיה בימי הביניים טקסטים מוקדמים והקשרים איראסיתיים ISBN 9042913185 Macler F Armenia The Kingdom of the Bagratides vol IV The Cambridge Ancient History pages 161 165 Bournoutian George A 2006 A Concise History of the Armenian People From Ancient Times to the Present Costa Mesa CA Mazda 89 ISBN 978 1 56859 141 4 Kimmerijcy i skify Skify i Kavkaz v VIII VII vv do n e DREVNEJShIE GOSUDARSTVA ZAKAVKAZYa 2008 02 22 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 01 25 ჯავახიშვილი ივ ქართველი ერის ისტორიის შესავალი წგნ 1 საქართველოს კავკასიისა და მახლობელი აღმოსავლეთის ისტორიულ ეთნოლოგიური პრობლემები თბ 1950 A Chronology of World Political History 801 1000 C E 2009 10 27 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 10 27 1 2 3 Redgate Anne Elizabeth 2000 The Armenians First Massachusetts Blackwell Publishers Inc 225 26 258 261 ISBN 0 631 22037 2 C Qiyasi Nizami dovrunun memarliq abideleri Baki Isiq nesriyyati 1991 seh 155 157 1 2 Khalpakhchian O 1980 Architectural ansambles of Armenia Moscow Iskusstvo Publishers 480 pages ISBN 0569086906 AMEA A A Bakixanov adina Tarix Institutu Azerbaycan Tarixi Atlasi Baki 2006 seh 21 Bedrosian Robert Vardan Areweltsi s Compilation of History Istifade tarixi 2007 10 07 Bedrosian Robert Kirakos Ganjakets i s History of the Armenians Istifade tarixi 2007 10 03 1 2 3 Istoriya Agvan str 239 241 Katolikos Drasxanakertli Iohannes Istoriya Armenii seh 78 Nazaryan Lena 2007 08 20 The Last Remaining Greeks of Madan Hetq Online 2007 10 24 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2007 10 05 Ronald Grigor Suny 1994 The Making of the Georgian Nation 2nd Indiana University Press 56 ISBN 0253209153 1 2 Lidov Alexei 1991 The Mural Paintings of Akhtala Moscow Nauka Publishers 129 pages ISBN 5020175692 Edebiyyat RedakteBishop Kirion Akhtala Monastery Tbilisi 2005Hemcinin bax RedakteAzerbaycanlilarin Qerbi Azerbaycandan deportasiyasi Qerbi Azerbaycan mahallari Gurcustan memarligi Azerbaycan memarligi Vikianbarda Agtala monastir kompleksi ile elaqeli mediafayllar var Menbe https az wikipedia org w index php title Agtala monastir kompleksi amp oldid 6088739, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.