Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
| Erkən Dövr Tarix və Ənənələr Məzhəblər və Hərəkatlar Əsas mövzular |
|
Əhdi-ətiq və ya Əski Əhd — Xristianların müqəddəs kitabı Bibliyanın həcmcə daha böyük, birinci bölməsi. Həmçinin Yəhudilərin müqəddəs kitabı. 39 kitabdan ibarət olub, e.ə. 3–2 əsrlərdə tamamlanmışdır. Yəhudilər və xristianlar tərəfindən Müqəddəs Yazılar kimi qəbul olunur. Yəhudilər Əhdi-ətiqə Tanax deyirlər. Tanax 3 hissədən ibarətdir: Tövrat (תּוֹרָה Tora), Peyğəmbərlər (נְבִיאִים Nəviim) və Yazılar (כְּתוּבִים Kətuvim). "Tanax" adı bu üç hissənin ibrani dilindəki baş hərflərinin birləşməsindən meydana gələn sözdür (Ta-Na-X).
Tanaxda və Əhdi-ətiqdə kitabların sıralanması
İudaizmdə (Tanaxda) və xristianlıqda (Əhdi-ətiqdə) kitabların sıralanma və kateqoriyalara bölünmə ənənələri fərqlidir.
| Tanax | Əhdi-ətiq |
|---|---|
| Tövrat: Yaradılış Çıkış Levililər Saylar Qanunun Təkrarı | Tövrat: Yaradılış Çıkış Levililər Saylar Qanunun Təkrarı |
| Peyğəmbərlər: Erkən peyğəmbərlər: Yeşua Hakimlər 1 Şamuel 2 Şamuel 1 Padşahlar 2 Padşahlar Axır peyğəmbərlər: Yeşaya Yeremya Yezekel Kiçik peyğəmbərlər: Huşə Yoel Amos Acdiya Yunus Mikeya Nahum Habaqquq Sefanya Haqqay Zəkəriyyə Malaki | Tarixi kitablar: Yeşua Hakimlər Rut 1 Şamuel 2 Şamuel 1 Padşahlar 2 Padşahlar 1 Salnamələr 2 Salnamələr Ezra Nehemya Ester |
| Yazılar: Zəbur Süleymanın Məsəlləri Əyyub Nəğmələr Nəğməsi Rut Mərsiyələr Vaiz Ester Daniel Ezra Nehemya 1 Salnamələr 2 Salnamələr | Poetik kitablar: Əyyub Zəbur Süleymanın Məsəlləri Vaiz Nəğmələr Nəğməsi |
| Peyğəmbərlərin kitabları: Yeşaya Yeremya Mərsiyələr Yezekel Daniel Huşə Yoel Amos Acdiya Yunus Mikeya Nahum Habaqquq Sefanya Haqqay Zəkəriyyə Malaki |
  |
| Yəhudilik fəlsəfəsi Dini mətnlər Müqqədəs şəhərlər Dini şəxsiyyətlər Musəvilik həyat tərzi Məktəblər Dini rollar Dini tikililər Etnik bölünmələr Musəvi məzhəbləri Dini obyektlər Digər dinlərlə əlaqələr |
Xristianlıqda Əhdi-ətiqin yeri
Əhdi-ətiq, xüsusən yunan dilinə tərcüməsi Septuaginta erkən xristian kilsəsinin Müqəddəs Yazıları idi. Sinoplu Markion (təqr. 100–160) kimi Əhdi-ətiqi rədd edən müəllimlər Kilsə tərəfindən qəbul edilmirdi.İsa Məsih Özü Əhdi-ətiqin əbədi olaraq Müqəddəs Yazı olacağını öyrədirdi.Xristianlığın Əhdi-ətiqə münasibətini məşhur kilsə atası Avqustinin sözü ilə yekunlaşdırmaq olar: "Novum Testamentum in Vetere latet, Vetus Testamentum in Novo patet" – latın dilindən tərcümə: Yeni Əhd (Əhdi-cədid) Əski Əhddə gizlənmişdir, Əski Əhd (Əhdi-ətiq) Yeni Əhddə aşkar olmuşdur.
Əhdi-ətiq Xristian fəlsəfəsində
Əhdi-ətiqin birinci kitabında rəvayət edilən hekayələr orta əsr xristian fəlsəfəsindəki kosmoqonik görüşlərin formalaşmasında xüsusi rol oynamışdır. Burada Tanrı tərəfindən dünyanın yaradılması hekayəsi müstəsna rol oynamışdır (Yaradılış 1). Burada həmçinin insanın da yaradılması haqqında söhbət açılır. Bu mövzu həmin kitabın ikinci fəslində də bir qədər fərqli tərzdə rəvayət edilir.
Yaradılış kitabının 3-cü fəslində 2014-06-27 at the Wayback Machine ilk insanların (Adəm və Həvvanın) qadağan olunmuş ağacdan meyvə yeməsi, bunun nəticəsində onların ilk dəfə günaha batmaları və cənnətdən qovulmaları haqqında rəvayətlər vardır.
Bu rəvayətlər eyni zamanda xristian antropologiyasının da əsasını təşkil etmişdir. Belə ki, xristian təlimində Adəm və Həvva, qadağan olunmuş ağacdan meyvə yedikləri üçün, günaha batdıqlarından sonra cənnətdən qovuldular və bu səbəbdən, onlardan törənən bütün bəşəriyyət, əcdadlarının bu ilkin günahına görə məsuliyyət daşıyır. Deməli insanlar bu dünyada günahkar doğulurlar.
Ancaq xristian ilahiyyatında ilk günahdan azad olmaq da mümkündür. Bunun üçün İsaya bir Tanrının oğlu, onun əbədi Sözü (Loqos) kimi inanmaq lazımdır. Çünki onun simasında Tanrı dünyaya insan obrazında gəlmiş, insanlığın günahlarını öz üzərinə götürmüş və könüllü olaraq insanlar naminə ölümü qəbul etmişdir. Bu səbəbdən ona iman edənlər ilk günahdan azad olurlar, öz həyatını Tanrıya ibadətlərdə keçirirlər, xeyirxahlıq edirlər, şərdən uzaqlaşırlar.
Tanrının var olması və gözəgörünməz olması (Çıxış 3:14; 33:20.), əqllə və duyğu ilə dərk olunmaması (Qanunun təkrarı 4:11–19) xristian filosoflarının tez-tez istinad etdiyi mövzulardandır. Bu mövzu bəzi hallarda yeni platonçu üslubda yozulurdu. Xristian etikasının əsasını isə "Çıxış" kitabının 20-ci fəslində olan 10 ehkam təşkil edir.
Orta əsr xristian fəlsəfəsinin ən yayılmış mövzularından biri şərin təbiəti haqqında olan düşüncələr, Tanrının bu şəri törətməməsi, ondan uzaqlaşması mövzusu (teodiseya) idi. Bu problemin həll olunmasından ötrü, Əhdi-ətiqin "Əyyub" kitabına tez-tez müraciət edilirdi. Xeyir, şər, günah problemləri peyğəmbər Davuda aid edilən "Zəbur" kitabında da hallanmaqdadır. Burada bu problemlərin həlli isə, Tanrı tərəfindən göndərilmiş şəxsiyyətlə və gələcəkdə olacaq ədalətli İlahi mühakimə ilə bağlanır (Zəbur 2).
Xristian fəlsəfəsində ən çox hallandırılan başqa mövzulardan biri də bu dünyanın müvəqqəti, keçici olmasıdır. Bu məsələ isə həyatın mənası, ölümə münasibət kimi problemləri ortalığa çıxarırdı. Bu suallar haqqında düşünən mütəfəkkirlər isə bir çox hallarda Əhdi-ətiqin "Vaiz" kitabına müraciət etmişdirlər.
Əhdi-ətiqin Azərbaycanda yayılması
Əhdi-ətiqin Azərbaycan dilinə ilk tərcüməsi 1891-ci ildə əski ərəb əlifbası ilə çıxmışdır. 1975-ci ildə Bibliya Tərcümə İnstitutu (The İnstitute for Bible Translation) Mirzə Xəzərə müraciət edib, Bibliyanın müasir Azərbaycan dilinə yeni tərcüməsini hazırlamaq işini ona tapşırmışdır. 1982-ci ildə Əhdi-cədidin yeni tərcüməsi nəşr olunmuş və 1984-cü ildə Mirzə Xəzər Əhdi-ətiqin tərcüməsini bitirmişdir. Ancaq onun tərcüməsi indiyədək çap olunmadan qalır. 1995-ci ildən başlayaraq Müqəddəs Kitab Şirkəti Əhdi-ətiqi Azərbaycan dilinə yenidən tərcümə etməyə başladı. Əhdi-ətiqin ayrı-ayrı kitabları tərcümə edilərək qismən çap olundu: 1999-cu ildə Rut və Yunus, 2000-ci ildə Yaradılış və Süleymanın Məsəlləri kitabları, 2004-cü ildə isə Zəbur və Əhdi-ətiq Kitabı bütünlüklə nəşr olunmuşdur.
İstinadlar
- Иврит дили // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. IV ҹилд: Елдәҝәз—Итабира. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1980. С. 369.
- Султан-Меджид Ганиев, Русско-татарский словарь, Баку, 1909
- Александр Мень. Словарь по библиологии. "Маркион Синопский"
- Bax: Matta 5:17–18; Luka 16:17; 24:44 və s.
- Хаммел Г. Христос в Ветхом завете. Часть I. Единство Ветхого и Нового завета http://www.gumer.info/bogoslov_Buks/bogoslov/hammel/01.php 2022-01-18 at the Wayback Machine
- Bax: Müqəddəs Kitab. Əhdi-ətiq və Əhdi-cədid. Müqəddəs Kitab Şirkəti, Bakı 2009. Səh. i-ii
Mənbələr
- Müqəddəs Kitab (Əhdi-ətiq və Əhdi-cədid). Müqəddəs Kitab şirkəti. Bakı, 2009.
- Əhdi-ətiq onlayn: http://www.bible.az
- Əhdi-ətiq onlayn: http://www.korpu.net/BibleNorth.html 2013-09-18 at the Wayback Machine
- Aydın Əlizadə [ölü keçid] (2007). Xristianlıq: tarix və fəlsəfə. Bakı: Əbilov, Zeynalov və qardaşlar, s. 15–18. ISBN 5-87459-013-7 [ölü keçid]. 2016 tarixində arxivləşdirilib. 2016–08–16 tarixində istifadə olunub. (2.1 "Əhdi-ətiq xristian fəlsəfəsində" yarımfəsililinin mənbəyi).
Xarici keçidlər
- Энциклопедия Кругосвет. Ветхий Завет. http://www.krugosvet.ru/enc/kultura_i_obrazovanie/religiya/VETHI_ZAVET.html
- Статья "Ветхий Завет" в Православной энциклопедии "Азбука веры". http://azbyka.ru/dictionary/03/vethiy_zavet-all.shtml
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xristianliq Isa Bakire Meryemin dogmasi Isanin carmixa cekilmesi Isanin dirilmesi Pasxa Isa Xristianliqda Erken Dovr Hevari Kilse Inanc Incil Allahin Padsahligi Septuaginta Yeni Ehd Bibliya Ehdi Etiq Ehdi Cedid Apokrif Teologiya Bagislanma Veftiz Xristologiya Ata Ogul Muqeddes Ruh Insan Xilas Esxatologiya Uc uqnum Tarix ve Eneneler Meryem Pyotr Pavel Erken I Konstantin Kilse meclisi Xristianliqda bolunme Xac yurusleri Reformasiya Mezhebler ve Herekatlar Anabaptist Anglikan Baptist Kalvinizm Evangelizm Luteran Protestant Ellinci Katolik kilsesiPravoslav Konstantinopol Pravoslav KilsesiHerekatlarYehova sahidleri Esas movzular Veftiz SimvolizmXristianliqbaxmuzakireredakte Ehdi etiq ve ya Eski Ehd Xristianlarin muqeddes kitabi Bibliyanin hecmce daha boyuk birinci bolmesi Hemcinin Yehudilerin muqeddes kitabi 39 kitabdan ibaret olub e e 3 2 esrlerde tamamlanmisdir Yehudiler ve xristianlar terefinden Muqeddes Yazilar kimi qebul olunur Yehudiler Ehdi etiqe Tanax deyirler Tanax 3 hisseden ibaretdir Tovrat ת ו ר ה Tora Peygemberler נ ב יא ים Neviim ve Yazilar כ תו ב ים Ketuvim Tanax adi bu uc hissenin ibrani dilindeki bas herflerinin birlesmesinden meydana gelen sozdur Ta Na X Tanaxda ve Ehdi etiqde kitablarin siralanmasiIudaizmde Tanaxda ve xristianliqda Ehdi etiqde kitablarin siralanma ve kateqoriyalara bolunme eneneleri ferqlidir Tanax Ehdi etiqTovrat Yaradilis Cikis Levililer Saylar Qanunun Tekrari Tovrat Yaradilis Cikis Levililer Saylar Qanunun TekrariPeygemberler Erken peygemberler Yesua Hakimler 1 Samuel 2 Samuel 1 Padsahlar 2 Padsahlar Axir peygemberler Yesaya Yeremya Yezekel Kicik peygemberler Huse Yoel Amos Acdiya Yunus Mikeya Nahum Habaqquq Sefanya Haqqay Zekeriyye Malaki Tarixi kitablar Yesua Hakimler Rut 1 Samuel 2 Samuel 1 Padsahlar 2 Padsahlar 1 Salnameler 2 Salnameler Ezra Nehemya EsterYazilar Zebur Suleymanin Meselleri Eyyub Negmeler Negmesi Rut Mersiyeler Vaiz Ester Daniel Ezra Nehemya 1 Salnameler 2 Salnameler Poetik kitablar Eyyub Zebur Suleymanin Meselleri Vaiz Negmeler NegmesiPeygemberlerin kitablari Yesaya Yeremya Mersiyeler Yezekel Daniel Huse Yoel Amos Acdiya Yunus Mikeya Nahum Habaqquq Sefanya Haqqay Zekeriyye Malaki Yehudilik Yehudilik felsefesi Secilmislik Alaha Kabbala TaleKasrut Dini metnler Tevrat Tora Tanah Talmud Zoqar Sidur Midras Muqqedes seherler Quds Safed Hebron Tiberia Rosasana Yom Kippur Pesah Dini sexsiyyetler Avraham Mose Dvora David Rif Yosef Karo Musevilik heyat terzi Nida Mektebler Dini rollar Kabar Dini tikililer Sinaqoq Ibraniceler Aramiceler Arapcalar Diger Cermen Yesivis Roman Hind Iran Diger Diger Kartveli Dravid Etnik bolunmeler Afrika Asya Buxara Avropa Askenaz SefaradQafqaz Dag yehudileri Gurcustan yehudileri KaraylarOrta Dogu Mizrahi Musevi mezhebleri Yehudilik Dini obyektler Tefilin Mezuza Menora Diger dinlerle elaqeler Xristianliqda Ehdi etiqin yeriEhdi etiq xususen yunan diline tercumesi Septuaginta erken xristian kilsesinin Muqeddes Yazilari idi Sinoplu Markion teqr 100 160 kimi Ehdi etiqi redd eden muellimler Kilse terefinden qebul edilmirdi Isa Mesih Ozu Ehdi etiqin ebedi olaraq Muqeddes Yazi olacagini oyredirdi Xristianligin Ehdi etiqe munasibetini meshur kilse atasi Avqustinin sozu ile yekunlasdirmaq olar Novum Testamentum in Vetere latet Vetus Testamentum in Novo patet latin dilinden tercume Yeni Ehd Ehdi cedid Eski Ehdde gizlenmisdir Eski Ehd Ehdi etiq Yeni Ehdde askar olmusdur Ehdi etiq Xristian felsefesinde Ehdi etiqin birinci kitabinda revayet edilen hekayeler orta esr xristian felsefesindeki kosmoqonik goruslerin formalasmasinda xususi rol oynamisdir Burada Tanri terefinden dunyanin yaradilmasi hekayesi mustesna rol oynamisdir Yaradilis 1 Burada hemcinin insanin da yaradilmasi haqqinda sohbet acilir Bu movzu hemin kitabin ikinci feslinde de bir qeder ferqli terzde revayet edilir Yaradilis kitabinin 3 cu feslinde 2014 06 27 at the Wayback Machine ilk insanlarin Adem ve Hevvanin qadagan olunmus agacdan meyve yemesi bunun neticesinde onlarin ilk defe gunaha batmalari ve cennetden qovulmalari haqqinda revayetler vardir Bu revayetler eyni zamanda xristian antropologiyasinin da esasini teskil etmisdir Bele ki xristian teliminde Adem ve Hevva qadagan olunmus agacdan meyve yedikleri ucun gunaha batdiqlarindan sonra cennetden qovuldular ve bu sebebden onlardan torenen butun beseriyyet ecdadlarinin bu ilkin gunahina gore mesuliyyet dasiyir Demeli insanlar bu dunyada gunahkar dogulurlar Ancaq xristian ilahiyyatinda ilk gunahdan azad olmaq da mumkundur Bunun ucun Isaya bir Tanrinin oglu onun ebedi Sozu Loqos kimi inanmaq lazimdir Cunki onun simasinda Tanri dunyaya insan obrazinda gelmis insanligin gunahlarini oz uzerine goturmus ve konullu olaraq insanlar namine olumu qebul etmisdir Bu sebebden ona iman edenler ilk gunahdan azad olurlar oz heyatini Tanriya ibadetlerde kecirirler xeyirxahliq edirler serden uzaqlasirlar Tanrinin var olmasi ve gozegorunmez olmasi Cixis 3 14 33 20 eqlle ve duygu ile derk olunmamasi Qanunun tekrari 4 11 19 xristian filosoflarinin tez tez istinad etdiyi movzulardandir Bu movzu bezi hallarda yeni platoncu uslubda yozulurdu Xristian etikasinin esasini ise Cixis kitabinin 20 ci feslinde olan 10 ehkam teskil edir Orta esr xristian felsefesinin en yayilmis movzularindan biri serin tebieti haqqinda olan dusunceler Tanrinin bu seri toretmemesi ondan uzaqlasmasi movzusu teodiseya idi Bu problemin hell olunmasindan otru Ehdi etiqin Eyyub kitabina tez tez muraciet edilirdi Xeyir ser gunah problemleri peygember Davuda aid edilen Zebur kitabinda da hallanmaqdadir Burada bu problemlerin helli ise Tanri terefinden gonderilmis sexsiyyetle ve gelecekde olacaq edaletli Ilahi muhakime ile baglanir Zebur 2 Xristian felsefesinde en cox hallandirilan basqa movzulardan biri de bu dunyanin muveqqeti kecici olmasidir Bu mesele ise heyatin menasi olume munasibet kimi problemleri ortaliga cixarirdi Bu suallar haqqinda dusunen mutefekkirler ise bir cox hallarda Ehdi etiqin Vaiz kitabina muraciet etmisdirler Ehdi etiqin Azerbaycanda yayilmasiEhdi etiqin Azerbaycan diline ilk tercumesi 1891 ci ilde eski ereb elifbasi ile cixmisdir 1975 ci ilde Bibliya Tercume Institutu The Institute for Bible Translation Mirze Xezere muraciet edib Bibliyanin muasir Azerbaycan diline yeni tercumesini hazirlamaq isini ona tapsirmisdir 1982 ci ilde Ehdi cedidin yeni tercumesi nesr olunmus ve 1984 cu ilde Mirze Xezer Ehdi etiqin tercumesini bitirmisdir Ancaq onun tercumesi indiyedek cap olunmadan qalir 1995 ci ilden baslayaraq Muqeddes Kitab Sirketi Ehdi etiqi Azerbaycan diline yeniden tercume etmeye basladi Ehdi etiqin ayri ayri kitablari tercume edilerek qismen cap olundu 1999 cu ilde Rut ve Yunus 2000 ci ilde Yaradilis ve Suleymanin Meselleri kitablari 2004 cu ilde ise Zebur ve Ehdi etiq Kitabi butunlukle nesr olunmusdur IstinadlarIvrit dili Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә IV ҹild Eldәҝәz Itabira Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1980 S 369 Sultan Medzhid Ganiev Russko tatarskij slovar Baku 1909 Aleksandr Men Slovar po bibliologii Markion Sinopskij Bax Matta 5 17 18 Luka 16 17 24 44 ve s Hammel G Hristos v Vethom zavete Chast I Edinstvo Vethogo i Novogo zaveta http www gumer info bogoslov Buks bogoslov hammel 01 php 2022 01 18 at the Wayback Machine Bax Muqeddes Kitab Ehdi etiq ve Ehdi cedid Muqeddes Kitab Sirketi Baki 2009 Seh i iiMenbelerMuqeddes Kitab Ehdi etiq ve Ehdi cedid Muqeddes Kitab sirketi Baki 2009 Ehdi etiq onlayn http www bible az Ehdi etiq onlayn http www korpu net BibleNorth html 2013 09 18 at the Wayback Machine Aydin Elizade olu kecid 2007 Xristianliq tarix ve felsefe Baki Ebilov Zeynalov ve qardaslar s 15 18 ISBN 5 87459 013 7 olu kecid 2016 tarixinde arxivlesdirilib 2016 08 16 tarixinde istifade olunub 2 1 Ehdi etiq xristian felsefesinde yarimfesililinin menbeyi Xarici kecidlerEnciklopediya Krugosvet Vethij Zavet http www krugosvet ru enc kultura i obrazovanie religiya VETHI ZAVET html Statya Vethij Zavet v Pravoslavnoj enciklopedii Azbuka very http azbyka ru dictionary 03 vethiy zavet all shtml