fbpx
Wikipedia

Ömər Faiq Nemanzadə

Avqust 07, 2021

Ömər Faiq Nemanzadə (24 dekabr 1872(1872-12-24), Axaltsixe, Qafqaz canişinliyi – 10 oktyabr 1937(1937-10-10), Tbilisi) — XIX əsrin sonu — XX əsrin əvvəllərində yazıb-yaratmış Azərbaycan ədibi, ictimai-siyasi xadim, mollanəsrəddinçi, publisist, pedaqoq, "Qeyrət" mətbəəsinin və "Molla Nəsrəddin" jurnalının təsisçisi, Axısqa Müvəqqəti Hökümətinin sədri, Gürcüstan SSR Müvəqqəti İnqilab Komitəsinin üzvü, Gürcüstan SSR Müsəlman İşləri Üzrə Şuranın 1-ci sədri. Axısqa türkü.

Ömər Faiq Nemanzadə
Ömer Faik Nemanzade
Qeyrət mətbəəsinin və Molla Nəsrəddin (jurnal) jurnalının təsisçesi
Axısqa Müvəqqəti Hökümətinin sədri
Gürcüstan SSR Müvəqqəti İnqilab Komitəsinin üzvü
1921 — 1922
Sələfi vəzifə təsis edilib
Xələfi vəzifə ləğv edilib
Gürcüstan SSR Müsəlman İşləri Üzrə Şuranın 1-ci Sədri
1922 — 1923
Sələfi vəzifə təsis edilib
Şəxsi məlumatlar
Fəaliyyəti Publisist, yazar, maarifçi, müəllim, ictimai-siyasi xadim
Doğum tarixi 24 dekabr 1872(1872-12-24)
Doğum yeri
Vəfat tarixi 10 oktyabr 1937(1937-10-10) (64 yaşında)
Vəfat yeri
omarfaig.info
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

Ömər Faiq 1872-ci ilin 24 dekabrında Axaltsixe qəzasının Azğur kəndində kəndli ailəsində anadan olmuşdur. O, bir neçə il molla məktəbinə getsə də, dinə maraq göstərməmiş və yenicə açılmış rus məktəbinə daxil olmuşdur. Atası onu Qori müəllimlər seminariyasına qoymaq istəyirdi, lakin dindar qadın olan anasının: "Mən oğlumu kafirlərin içərisinə buraxa bilmərəm" deyə etiraz etməsi buna mane olmuş və anasının təkidi ilə 1882-ci ildə İstanbula getmiş, "Fateh" məktəbində təhsilini davam etdirmişdir. Təbiət elmlərinə həvəsi olduğuna görə sonradan "Dar-üş Şəfəq" məktəbinə daxil olmuşdur. 1891-ci ildə həmin məktəbi bitirdikdən sonra Qalata poçt və teleqraf idarəsində əmək fəaliyyətinə başlamışdır. O, burada qəzet və jurnallar vasitəsilə Avropadakı demokratik ruhlu türk mühacirlərinin əhval-ruhiyyəsi və türk inqilabçı şairlərin bədii yaradıcılığı ilə yaxından tanış olmuşdur. Bir müddətdən sonra Sultan istibdadına qarşı gizli çalışan cahillərə (cavanlara) qoşulmuşdur. Ömər Faiq 1920-ci ildə Gəncə Zəraət (kənd təsərrüfatı) Texnikumunun direktoru işləmişdir. O, 1920–1921-ci illərdə "Zəhmətkeşlərin gözü" jurnalının redaktoru, bir az sonra "Yeni fikir" redaksiya heyətinin üzvü seçilmişdir. Sonra Gürcüstanda müsəlman işləri üzrə komitənin sədri təyin edilmişdir. İnqilab illərində Ömər Faiq dəfələrlə həbs edilmişdir. O 1923-cü ildə Azərbaycana gəlmiş və 1924-cü ildə Azərbaycan SSR Xalq Maarif Komissarlığında işə düzəlmişdir. O dövrdə dərsliklərin hazırlanmasına və onların çap edilməsinə yardım etmişdir.

Ailəsi

Öməq Faiq Nemanzadənin üç qız və bir oğlan övladı olmuşdur. Oğlu Kamil və qızları Kamilə, Ədilə və Bəxtli. Qızlarının 3-ü də Azərbaycan Tibb İnstitutunda təhsil almışdır.

Fəaliyyəti

1894-cü ildə, Ahıskada milli münasibətlərin kəskinləşməsi dövründə vətənə qayıtmışdır. İnqilabi dünyagörüşlü ziyalı kimi yetişmiş Ömər Faiq maarif və mədəniyyət sahəsində Azərbaycanın demokratik ruhlu vətənpərvər oğullarına qarışıb ömrünün axırına kimi biliyini və bacarığını xalqın azadlığı uğrunda mübarizəyə yönəltmişdir. Ömər Faiq 1894-cü ildə Şəkidə ilk üsuli-cədid məktəbində dünyəvi elmlərdən dərs demiş və İstanbuldan gətirdiyi açıq fikirli əsərləri xalqa paylayıb oxutmuşdur. O burada M.F.Axundovun "Müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah" pyesini səhnə üçün hazırlamış, Müsyö Jordan rolunda özü çıxış etmişdir.

1896-cı ilin yazında xəstəliyi ilə əlaqədar Ömər Gəncəyə, oradan da Hacıkəndə getmiş, orada İstanbuldan gəlmiş Məhəmməd Əfəndi ilə yaxından tanış olmuşdur. Məhəmməd Əfəndi oradakı gənc müəllimlər və yazıçılara təsir etmişdir. Ömər Faiq 1896–1898-ci illərdə xəstəliyinə görə Abastumanda və Azğurda qalmışdır. Ahıskada milli məktəb açmaq fikrinə düşən Ömər Tiflis maarif müdirinə ərizə yazıb – ondan: "Lazımsa, şkolada (məktəbdə) oxudun, ayrıca türk məktəbi olmaz" cavabını almışdır. Tiflisdən Müfti və Şeyxülislama şikayətlənib "Rusiyadakı türklərlə Türkiyədəki rum və ermənilər arasında hüquqca böyük bir fərq olduğunu" söyləmişdir. Ömər Faiq milli hüquqları müdafiə məqsədilə "hər millətin mədəniyyətə və maariflənməsinə haqqı vardır və bu haqqı hər yerdə, hər zaman saxlamalıdır" demişdir.

Xəstəlikdən sağalıb o, 1898-ci ildən 1900-cü ilə kimi Şəkidə came məktəbində müəllim işləmişdir. Orada dini dərslərin tədrisini azaltmaqla hesab, coğrafiya, tarix və dil fənlərini tədris etdirmişdir. 1900-cu ildə Ömər Faiq ictimai həyatda fəal məşğul olmaq üçün Bakıya gəlmişdir. Bakı şəhərində milli məktəblərin yox dərəcəsində olduğunu, müsəlman xalqının acınacaqlı bir şəkildə yaşamasını görən Ömər Faiq demişdir:

  "Əgər Tağıyevin açdığı qız məktəbini görməsəydim, Bakının türk maarifi üzərinə qara bir cizgi çəkəcəkdim"  

Ömər Faiq 1900-cu ildə Şamaxıya gəlmişdir. O, burada milli məktəbin təşkil edilməsinə yaxından yardım etmiş və tarix, coğrafiya, hesab və türk dilindən dərs demişdir. 1902-ci il yanvar ayının 31-də Şamaxıdakı güclü zəlzələdən sonra Ömər Faiq Tiflisə getmişdir.

Gürcüstan İnqilab Komitəsinin üzvü

1920-ci ilin axırlarında və 1921-ci ilin əvvəllərində Gürcüstan Demokratik Respublikası çətin günlərini yaşayırdı. Gürcü komunistləri menşevik hakimiyyətini yıxmaq və Gürcüstanı sovetləşdirmək üçün ölkə daxilində və onun hüdudlarından kənarda, xüsusən Bakı və Şimali Qafqazda geniş fəaliyyət göstərir, inqilabi situasiyanın tam yetişməsini gözləyirdilər. Belə bir vəziyyət 1921-ci ilin fevral ayında yarandı. Həmin günlərdə ölkənin bir çox yerini inqilab dalğası bürümüş, Borçalı, Quriya, Minqreliya, Acarıstan kəndliləri ayağa qaldırılmışdı. Üsyana qalxmış xalqa rəhbərlik etmək üçün fevralın 16-da Gürcüstan İnqilab Komitəsi yaradıldı. Komitəyə aşağıda adları göstərilən on nəfər tanınmış və nüfuzlu adam daxil edildi:

  • Maxaradze Filip
  • Oraxelaşvili Mamiya
  • Mdivani Budu
  • Eliava Şalva
  • Okuçava Mixail
  • Dumbadze Lado
  • Ömər Faiq
  • Nazaretyan Armiyak
  • Kvirkilia Veso
  • Kegeçkori Aleksandr


Publisitik fəaliyyəti

İlk kitablardan birini Ömər Faiq özü yazmış və 1905-ci il 2 aprel tarixində senzor komitəsində onun çapına icazə də almışdır. Bu əsər "Nəşri-asara dəvət" adlansa da, ümumiyyətlə, ölkədə baş verən ictimai-siyasi hadisələrin təsiri altında yazılmışdır. Ömər Faiqin publisistik fəaliyyəti təkcə əməkdaşı olduğu "Şərqi-rus" qəzeti, "Molla Nəsrəddin" jurnalı ilə məhdudlaşmırdı. Dövrün ən nüfuzlu qəzet və jurnallarında onun imzası tez tez görünürdü. Ömər Faiqin publisistik fəaliyyətindəki əsas mənəvi-etik prinsiplərindən biri də vətənpərvərlik idi, vətənə, xalqa bağlılıq, xalqın mənəvi sərvətlərinə qayğılı münasibət idi. Ömər Faiq milləti sevməyin birinci əlamətini onun dilini sevməkdə görürdü, buna görə də milli dil problemi onun yaradıcılığında başlıca yer tuturdu. Ömər Faiq siyasi cəhətdən yetkin, mübariz bir publisist idi. O, bir çox siyasi toqquşmalarda şəxsən iştirak edir, siyasi təbliğat aparırdı. 1920-ci ildə "Zəhmətkeşlərin gözü" jurnalının redaktoru, bir az sonra "Yeni fikir" qəzetinin redaksiya heyətinin üzvü, 1921–1922-ci illərdə Gürcüstan inqilab komitəsinin üzvü olmuş və komitənin nəzdində yaradılmış müsəlman sektorunun sədri işləmiş, gənc respublikada yeni hakimiyyətin möhkəmlənməsində yaxından iştirak etmişdir. Daha somra Ömər Faiq maarif sahəsində işə göndərilmişdir. 1920-ci illərin axırlarında o, Gəncə kənd təsərrüfatı texnikomunun direktoru işləyirdi. O, xalq maarifinin yenidən qurulmasında, yeni dərsliklərin və dərs vəsaitlərinin yaradılmasında fəal iştirak etmişdir.

Türk dili və Nemanzadə

Əlibəy Hüseynzadə, Əhməd Ağaoğlu, Abdulla bəy Əfəndizadə, Səməd ağa Ağamalıoğlu, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Cəlil Məmmədquluzadə, Nəriman Nərimanov, Üzeyir Hacıbəyov, Firudin bəy Köçərli kimi bu dövrdə Türk dilinin təmizliyi və qorunması uğrunda mübarizə aparan ziyalılarımız arasında Ömər Faiq Nemanzadə xüsusi bir yerə sahibdir. O yazır: "Bir millətin yaşaması dili ilədir. Dil yoxsa, Millət yoxdur. Mən inanmıram ki, dilini sevməyən millətini sevsin. Çünki dil millətin yeganə nişanıdır, millət sevgisinin birinci əlamətidir (7, s.24)". Ömər Faiq Nemanzadənin əsərləri Türk dilinin tarixi cəhətdən öyrənilməsi üçün çox əhəmiyyətli mənbədir. XX əsr Azərbaycan Türklərinin siyasi tarixinin eyni zamanda, mədəniyyət və dil siyasətinin xarici ideoloji təsirlərin mərkəzində dayandığı bir dövrü əhatə edir. Bu dövrdə siyasi çəkişmələr, xarici siyasətlər Türk dilinə də güclü bir şəkildə təsir göstərirdi. Bu da dövrün ən ciddi problemi kimi Azərbaycan — Türk ziyalılarının bir çoxu kimi Ö.F.Nemanzadəni də düşünmək və Türk dilini xarici təsirlərdən qorumaq məcburiyyətində qoyurdu. O, "Mədəniyyətmi, səfahətmi" məqaləsində yazırdı:

  "Dinəndə yandı dilim, dinməyəndə dil yandı,
Nə dərdi gizlədə bildim, nə aşikar elədim" 		 

Danışmaqla iş düzəlməz. Biz elm və mərifət təhsili ilə hüsn-əxlaq sahibi olacağımız yerdə fəsad və əxlaqsızlığa bais olub qəbrimizi öz əlimizlə qazırıq. (1 "Açık söz").

Bütün həyatını Türkçülük ideologiyası üzərində inkişaf etdirən Ö.F.Nemanzadənin dil problemlərinə ciddi münasibəti təsadüfi hesab oluna bilməz. Çünki Türk dili məsələsi XX əsrin siyasi proseslərinin balıca problemlərindən biri idi. Ö.F.Nemanzadənin "Dilimiz yazımız", "Dərdimiz və dərmanımız", "Eşq və məhəbbət", "Milliləşmək", "Gürcü siyasətçiləri" və bu kimi məqalələri elm, mədəniyyət və əlaqə dili olaraq Türk dilinin tarixən müxtəlif xalqlar və millətlər arasında ortaq dil olduğunu sübut edir: "Türk dili dünyadakı asan və gözəl dillərdən biridir. Elə bu səbəbdəndir ki, bəzi millətlərin arasında ortaq dil Beynəlxalq Sosial Araşdırmalar jurnalı kimidir. Bir Rum ilə erməninin Türkcədən ayrı dil ilə danışdığını görməzsiniz. (7, s. 229)".

Dil məsələlərini bu dövrün zəruri milli məsələsi kimi gündəmdə saxlayan jurnal kimi yalnız üslubuna görə bir-birindən fərqlənən "Molla Nəsrəddin" və "Füyuzat" jurnalları başçılıq edirdi. "Molla Nəsrəddin"də "Sizi deyib gəlmişəm, ey mənim o müsəlman Qardaşlarım" sözləri ilə ana dilimizin çox yüksək milli dəyərlərini xalqın danışıq dilində qorumağı milli mədəniyyətimizin ən mühüm ideoloji-siyasi problemi kimi açıqlanır, "Füyuzat"da isə dilə münasibət məsələsi daha ciddi elmi-ədəbi səviyyədə qarşıya qoyulurdu. Bu ideologiyaların daşıyıcısı kimi Ömər Faiq yazılarının birində deyirdi: "Doğma Dili, doğma ədəbiyyatı olmayan millət öz varlığından danışmağa utanmalıdır". (1, s.24). Ömər Faiq Nemanzadə kimi bütün həyatını Türkçülük ideologiyasına həsr eləmiş "Füyuzat" jurnalının redaktoru Əlibəy Hüseynzadə də rəsmi iclaslarda Türk dili ilə bağlı müxtəlif mövzularda çıxışlar etmiş, Türk dilinin Avropa dilləri ilə rəqabət edə biləcək səviyyədə dayandığını və onun qrammatik qanunları əsasında istənilən fikrin daha mükəmməl ifadə imkanları olduğunu göstərirdi. (5, s.25). Ömər Faiq Nemanzadə Türk dilinin tarixən qüdrətli bir dil kimi xalq arasıı dil rolunu oynamaqla yanaşı, eyni zamanda xarici qonşu xalqların dillərinə də çox güclü şəkildə təsir göstərir. Türk dilinin ortaq dil kimi istifadə olunması və qorunması Ömər Faiq Nemanzadənin bütün əsərlərinin baş mövzusu olaraq diqqət çəkir.

"Şərqi-Rus"dakı fəaliyyəti

  Əsas məqalə: Şərqi-Rus (qəzet)

Bağçasarayda nəşr olunan "Tərcüməçi"nin müəlliflərindən biri oldu. 1903-cü ilin mart ayının 30-da nəşrə başlamış, Mehemmed Ağa Şahtaxtlının baş yazıçısı olduğu "Şərqi-Rus" qəzetində Məhəmməd ağa Şahtaxtlı, Cəlil Məmmədquluzadə, Səməd ağa Qayıbov, Üzeyir Hacıbəyov, Rəşid İsmayılov, Əsəd Babayev, Yusif Əfəndizadə ilə bir yerdə qəzetinin redaksiyasında işləməyə başlamışdır. Bu qəzet Qafqazda ilk dəfə olaraq nəşr olunan siyasi və ictimai gündəlik türk qəzeti olmuşdur. Həyatının bu dövrünü sonralar özü belə izah edirdi:

  "1893-1903"-cü ilə kimi olan on ildə Axalsxidə, Şəkidə, Şamaxıda, Gəncədə, Bakıda və daha başqa yerlərdə olduğum vaxtlarda gördüyüm, eşitdiyim ictimai və siyasi yaraların acısı hələ ürəyimdən çıxmamışdı. Lakin iki-üç cür senzorun gözü qarşısında siyasi istibdaddan, hökümətin zülmündən açıq yazmaq çətin idi. Buna görə də, hələlik siyasi istibdadı pərdələyib ona yol verən rühani və dini isitibdadın əleyhinə yazmağı lazım bilirdim".  

1905-ci ildə "Şərqi Rus" bağlandıqdan sonra Ömər Faiq, qələm dostu Cəlil Məmmədquluzadə ilə birlikdə qəzetin mətbəəsini alıb "Qeyrət" adı ilə dəyişdirdilər və burada innovativ, dövrlə, zamanla hesablaşan kitablar nəşr etməyə başladılar. Bununla da Azərbaycan ədəbi-mədəni həyatında yeni bir mərhələ yaranır. Molla Nəsrəddinçilər adı ilə məşhur olan fikir cərəyanı məhz "Qeyrət" mətbəəsində ilk ideya mübarizəsinə qədəm qoyur.

"Qeyrət" mətbəəsindəki fəaliyyəti

  Əsas məqalə: Qeyrət mətbəəsi

Belə bir dövrdə "Şərqi-rus" qəzetinin bağlanması və onun mətbəəsinin satışa qoyulması Ömər Faiqlə Cəlil Məmmədquluzadənin birgə fəaliyyətinin yeni dövrünə yol açdı, onlar məhz "Rusiya inqilabı hərəkatından doğmuş bir inqilab yavrusu" (Ömər Faiq) olan "Molla Nəsrəddin" kimi jurnalı yaratmağa və dövrün əsas demokratik qüvvələrini onun ətrafına toplayıb, mövcud ictimai quruluşa qarşı atəş açmağa imkan əldə etdilər. Bu haqda Ömər Faiq xatirələrində yazır:

  "Çoxdan həsrətini çəkdiyim türk mətbəəsinin alverçilər əlinə düşüb dağılmasına heç bir surətdə razı olmamağımı, nə yolla olur olsun, onu saxlamaq gərəkliyini Mirzə Cəlilə dedim. Cəlil gülüb: "Çox əcəb, sözüm yox. Lakin Məhəmməd ağa söz yox ki, pul istəyəcək. O da ki, nə səndə, nə məndə. Bir də, Faiq, Məhəmməd ağa bilsə ki, mətbəə sənin əlinə keçəcəkdir, qorxuram bizə heç verməyə." Dedim: "Mənim adımı çəkmə sən. Məhəmməd ağanı bir az vaxt dayandır, pul tapacağına söz ver, qorxma!"  

Daha sonra Cəlil Məmmədquluzadə və Ömər Faiq mətbəəndən gələcəkdə istifadə etmək niyyəti ilə bir qədər pulu olan üçüncü yoldaş axtarmağa başladılar. Belə bir adamı Ömər Faiq özü tapır. O zaman naxçıvanlı tacir Məşədi Ələsgər Bağırov Tiflisdə alıç-verişlə məşğul olurdu. Ömər Faiq Məşədi Ələsgərdən bir qədər borc istəyir. Öməq Faiqə də xüsusi rəğbəti olan Ələsgər Ömər Faiqə borc verir. Sonra da həm mətbəəni, həm də "Molla Nəsrəddin" jurnalının xərclərini öz öhdəsinə götürür.

Yeni mətbəə "Qeyrət" adı ilə 1905-ci il mart ayında fəaliyyətə başlayır və hər üçünün — "Mirzə Cəlilin sahibi-imtiyazlığı, Ömər Faiqin müdirliyi, Bağırovun maddi yardımı ilə" 1907-ci ilə qədər davam edir. Bir qədər sonra onlar mətbəəni daha da genişləndirmək, istehsal gücünü daha da artırmaq fikrinə düşürlər.

"Qeyrət" mətbəəsinin ən böyük nailiyyəti "Molla Nəsrəddin" jurnalının nəşri idi. Ömər Faiqin yaradıcılığının ən cəsarətli, ən məhsuldar və təhlükəli dövrü bundan sonra başlayır.

"Molla Nəsrəddin"dəki fəaliyyəti

  Əsas məqalə: Molla Nəsrəddin (jurnal)

Bir sıra maddi çətinliklərdən sonra 1906-cı ildə ilk dəfə "Molla Nəsrəddin" jurnalı nəşr edilmişdir. Jurnalın təsis edilməsində və onun nəşrində Cəlil Məmmədquluzadə və Ömər Faiqin müstəsna rolu olmuşdur. Həmin ilin aprel ayında onların birgə səyləri ilə "Molla Nəsrəddin" jurnalının ilk nömrəsi ortaya çıxdı. "Molla Nəsrəddin"də yalançı hürriyyətpərəstlərə qarşı yazdığı məqaləsində o deyirdi:

Əgər hürr yaşamaq istəyiriksə, dəliqanlı cavanlarımızı qurban verməliyik. Qurban verdikdən sonra isə onları ağlamaqla, uzun yas saxlamaqla özümüzü taqətdən salmamalıyıq. Dübarə qurban verməməliyik, təki, hürriyyət xalqın qanı ilə qazandığı halal malı olsun. Əgər oturub gözləsək və başımızı boş danışıqlarla qarışdırsaq, dilimizdə hürriyyət sözü bitsə də, onun bəhrəsi olmayacaqdır

O başqa bir məqaləsində isə belə yazırdı:

Sən ey Türk! Nə əqidədə, nə məsləkdə olursan ol, həmişə Türksən! Sən gərək biləsən ki, dünyada hələ şiə, sünnü, babı, şeyxi adları yox ikən sən var idin... Ey özündən xəbərsiz Türk! Mədəniyyət əsrləri, nizam, idarə və asayiş üsulu "yasaq" qanunları hənuz Bağdad, Şam, Paris və Londonda yox ikən sənin yurdunda var idi. Sənin öz dadlı dilini cığırından çıxarıb bugünkü acınacaq hala salan ərəb əlifba və yazısından əvvəl sənin göyçək əlifba və yazın var idi.Bəsdir, bəsdir, ey türk! Bir az ayıl... Əl-ayağını bir az tərpət! Vücudunu, varlıq ağacını soran, korlayan tikanları, sarmaşıqları, yad ağacların yarpaqlarını, budaqlarını qır at, qurtul. Vücuduna günəş, hava dəysin! Başını bir az yuxarı qaldır, öz varlığının, öz vücudunun qiymətini bil! İndiyə qədər yadlar üçün, özgə varlıqlar, özgə vücudlar üçün özünü həlak etmisən. Barı bundan sonra da olsa, ayıl özünə gəl, öz gününə çalış!

1911-ci ildə C.Məmmədquluzadə Tiflisə, jurnalın müvəqqəti redaktoru Məmmədəli Sidqiyə göndərdiyi məktubda yazmışdır: "Əzizim Məmmədəli!… Bunu sənə əvvəllər də istəyirdim yazım ki, Faiq Əfəndi bundan sonra oranın sahibi-ixtiyarıdır, hərtərəfli".

Digər qəzet-jurnallarda

Ömər Faiq təkcə "Molla Nəsrəddin" jurnalında deyil, eyni zamanda, o dövrdə çap edilən bir sıra qəzet və jurnallarda — "Açıq söz", "Tərəqqi", "İrşad", "Həyat", "Rəncbər", "Adıgün kolxozçusu", "Kommunist", "Qızıl bayraq", "Bağban" və s.) çıxış etmişdir. Yazıları Ömər Faiq Nemanzadə, Ümidvar, Ümid, Faiq Nemanzadə, Lağlağı, Mozalan və s. ad və təxəllüslərlə çıxmışdır. Ömər Faiqin dövrün bir sıra mühüm ictimai-siyasi məsələləri haqqında müxtəlif mətbuat orqanlarındakı fəaliyyəti onu müasirlərinə yetkin qələm sahibi kimi tanıtmış və sevdirmişdir.

Ömər Faiq Ahıskada erməni və gürcü dəstələrinin terror fəaliyyətini öz gözləri ilə görmüşdür. Onun bir sıra məqalələrindən aydın olur ki, Gürcüstanda səs salmış "Gürcü işi" adlı əməliyyatın başlanması ilə əlaqədar o, dərhal öz ictimai-siyasi fəaliyyətini dayandırmış, həmin vaxtdan Gəncəyə köçüb fəaliyyətə başlamış, qəzet və jurnallarda tez-tez məqalələrlə çıxış etmişdi. Ömər Faiqin ən fəal işlərindən biri 1917–1920-ci illərdə Ahıska (Axalsix) bölgəsindəki fəaliyyəti olmuşdur. O, Cənub-Qərbi Qafqazda ilk müstəqil türk respublikası "Ahıska hökuməti-müvəqqətəsi"nə hökumət rəisi seçilmişdir. Altı aydan sonra menşeviklər Gürcüstanı ələ keçirmiş və bu respublika ləğv olunmuşdur. "Cənubi-qərbi Qafqaz hökuməti" yıxıldıqdan sonra o, Gürcüstan menşevik hökumətindən Ahıska və Ahılkələk əyalətlərinə muxtariyyət tələb etməyə başladı. Lakin bu arzusu həyata keçmədi. Əvəzində menşeviklər tərəfindən üç dəfə həbs olunub Metex qalasına salındı, lakin xalqın tələbi ilə yenidən azadlığa buraxıldı.

Repressiya qurbanı

Ömər Faiq Nemanzadə, 1906–1917-ci illərdə Bakıda jurnalist-yazıçı və müəllim işləmiş, müxtəlif mövzularda qələmə aldığı məqalələrdə milləti düşündürən, həyəcanlandıran problemlərə təmas etmişdir. 1917-ci ildə vətəni Axalsxiyə dönərək buradakı türklərin milli mənafelərinin müdafiəçisi olmağı seçmişdir. Gürcüstan Respublikasının anti-türk siyasi şiddətinə qarşı çıxan Ömər Faiq 1918-ci ildə üç dəfə həbs olunmuş, Gürcü həbsxanalarının bütün zillətini yaşamışdı. 1918-ci ildə Tiflis həbsxanasında Ömər Faiqlə görüşən şair Əhməd Cavad yazırdı: "Mən bu həkarəti yalnız Ömər Faiqə deyil, millətimə edilmiş hesab etdiyimdən Gürcü millətinin dostluğunu ürəyimdə saxlamaqla, Gürcü hökümətinə qələm dostlarım adından etiraz edirəm. Ömər Faiq təkçə Axalsixin deyil, bütün millətin xadimidir." Həbsdən çıxdıqdan sonra Bakıya gələrək 1919-cu ildə Bakı Polis idarəsində çalışmış, 1920-ci ildə isə yenidən Gürcüstana qayıdaraq "Zəhmətkeşin Səsi" qəzetinin baş yazarı və Gürcüstan İnqilab Komitəsinin üzvü olmuşdur. Sovet dövründə də müəllimlik və dramaturgiya fəaliyyətini davam etdirmiş, dərs kitablarının hazırlanmasında daha fəal çalışmışdır. 1927-ci ildə pensiyaya çıxdıqdan sonra Ömər Faiq XX əsr Azərbaycan mədəniyyəti və mətbuat tarixi üçün son dərəcə əhəmiyyətli olan "Xatirələrim" üzərində çalışmışdır. Lakin müəllif bu xatirələri bitirə bilməmişdi. Öməq Faiq Nemanzadə 1937-ci ilin yayında Axalsıxda öz ata yurdunda dincələrkən iyulun 16-da rayon prokuroru Odabaşyanın sərəncamı ilə həbs olunmuş və 3 ay sonra oktyabrın 10-da Gürcüstan SSR Xalq Daxili İşlər Komissarlığının nəzdindəki "Üçlüyün" qərarı ilə güllələnmişdir. 1958-ci ildə Gürcüstan SSR Ali məhkəməsi ona bəraət vermişdir. Ömər Faiqin həyatının öyrənilməsinə və zəngin külliyyatının toplanaraq nəşr olunmasına ancaq 1980-ci illərin ortalarından sonra başlanmışdır.

Xatirəsi

Bakının mərkəzi küçələrinin biri Ömər Faiq Nemanzadənin adını daşıyır.

Haqqında deyilənlər

Azərbaycan EA-nın müxbir üzvi olmuş, Dövlət mükafatı laureatı şair Bəxtiyar Vahabzadə onun ilk dəfə çap olunmuş "Seçilmiş əsələri"ni oxuyandan sonra yazırdı: "Sətirlər arasında vətən və xalq üçün, onun taleyi üçün alışıb yanan bir ürək gördüm. Bu ürək Mirzə Cəlillərin, Sabirlərin, Hadilərin ürəyi ilə bir vurur." Hörmətli şairimizin fikrincə, Ömər Faiq öz vətən sevgisindən doğulmuş bir mücahiddir, bir qəhrəmandır. Ona görə də bu sevgi ona zəmanəsinin fövqünə qaldırmış, o ucaldığı məhəbbət zirvəsindən mühitinə baxıb hər şeyi boyasız, olduğu kimi görmüş, onun öz ölçüsünə gəlməyən eybəcərlikləri inkar etmiş, gözəllik naminə qələm çalmışdır.

"Molla Nəsrəddin"dəki kəskin yazıları üzündən Ömər Faiq 1907-ci ildə Çar Rusiyasının gizli polisi tərəfindən həbs olunmuşdu. Məşhur mizah şairi Mirzə Ələkbər Sabir bu münasibətlə yazdığı bir şeirində belə deyirdi:

  "Söyləmədimmi sənə rahat otur,heyfsən,
Çəkmə bu millət qəmin,çək özünə keyf sən.
Xana deyildir sənin,getməlisən,zəifsən,
Eyləmədin etina,qissə haman oldumu?
Şimdi sənə mən deyən mətləb hasil oldumu?" 		 
  "Faidə verməz dedim etdiyin əfqan sənə,
Halına yandıqların eyləməz ehsan sənə.
Məskən olur aqibət guşeyi-zindan sənə;
Guşeyi-zindan sənə iştə məkan oldumu?
Şimdi sənə mən deyən mətləb hasil oldumu?" 		 

Haqqında olan əsərlər

  • Bəxtiyar Vahabzadə. Ömər Faiq Nemanzadə haqqında. B.Vahabzadə. Dərin qatlara işıq. Bakı: 1986, səh.46–50;
  • Yusifova T. Ömər Faiqin həmişəyaşar "Xatirələr"i türk dilində // Azərbaycan.- 2001.- 15 mart.- s. −4.;
  • Kəbutər. Məktəb əyan oldumu… /Ömər Faiq Nemanzadə haqqında// Yeni Azərbaycan.- 2002.- 1 fevr.- s.- 3.;
  • Bəxtiyar Vahabzadə. Yanar ürək. "Ədəbiyyat və incəsənət", 1983, 11 noyabr.;
  • Вахидов Р.К Мировозрение Омара Фаика Неманзаде.-Б.,1971.-21 с.;
  • Рзаев С.М.Литературно-публицистическая деятельность Омара Фаика Неманзаде.-Б.,1973.-С.38.;
  • Vahid Ömərov. Ömər Faiq Nemanzadə və azərbaycançılıq ideyası;
  • Oktay. Ömər Faiq Nemanzadənin publisistikasında milli dil problemi. Xalq Cəbhəsi.- 2013.- 31 yanvar.- S.14.;
  • Taleh Cəfərov. 1905–1906-cı il Tiflis hadisələri Ömər Faiq Nemanzadənin gözü ilə. Xalq qəzeti.- 2010.- 14 mart.- S. 4.;
  • Mirzə Ələkbər Sabirin Ömər Faiq Nemanzadəyə yazdığı şeir;
  • Dilqəm Əhməd. Ömər Faiq Nemanzadə haqqında

Məqalələri

  • "Şəkidən xatirələr";
  • "Axalsıxdan xatirələr";
  • "Dərdimiz və dərmanımız";
  • "Mən kiməm?!";
  • "Ətiqə";
  • "Şamaxıdan xatirələr";
  • "Qalata postxanasında";
  • "Xatirələr";
  • "İşığımız sönməyəcəkdir";
  • "Dilimiz yazımız";
  • "Eşq və məhəbbət";
  • "Milliləşmək";
  • "Gürcü siyasətçiləri";
  • "Mədəniyyətmi, səfahətmi".

Əsərləri

  • Əsərləri (məqalələr, felyetonlar, xatirələr). Bakı: Yazıçı, 1983, 150 səh;
  • Xatirələrim. Bakı: Gənclik, 1985, 18 səh.
  • Dəvəti Nəşri Asare, Tiflis: 1905;
  • Seçilmiş əsərləri. Bakı: Yazıçı, 1992, 531 səh.

İnternet saytı

Ömər Faiq Nemanzadənin məqalələrindən və görkəmli maarifçi haqqında yazılan məqalələrədən ibarət blog fəaliyyət göstərir:

  • Ömər Faiq Nemanzadə Saytı
  • ÖMƏR FAIQ NEMANZADƏ

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

  • CÜMHURİYYƏTÇİ JURNALİSTLƏRİN VARİSLƏRİ "ŞƏRQ"Çİ OLDULAR — REDAKSİYADA ÖZƏL BİR GÜN- FOTOLAR
  • İdeoluq Ömər Faiq Nemanzadə haqqında.
  • Bir loğma əkmək – Ömər Faiq Nemanzadə

İstinadlar

  1. стр 57–59 "Месхетинские турки; дважды депортированный народ" — Ариф Юнусов, Баку 2000
  2. ↑ THE ROLE OF OMAR FAIG NEMANZADEH IN THE DEVELOPMENT OF COMMON TURKIC LANGUAGE
  3. ↑ Ömer Faig Nemanzâde
  4. Ömər Faiq Nemanzadə. "Mən kiməm?". "Qardaş köməyi" məcmuəsi. 1917, [14, s. 35; 23, s. 268–269].
  5. Ömər Faiq Nemanzadə: "Millət hürriyyətin və istiqlalın ləzzətini yalnız öz milli dilində anlaya bilər"
  6. Ömər Faiq Rəsmlərdə[ölü keçid]

Mənbə

  • Ö.F.Nemanzadə: "Xatirələrim"- "Gənclik", 1985
  • Ö.F.Nemanzadə: "Seçilmiş əsərləri", "Yazıçı", 1992
  • Kamal Camalov. Mollanəsrəddinçilərin maarifçilik ideyaları. Bakı: Elm və təhsil, 2015;
  • C.M. Rzayeva. Ömər Faiq Nemanzadənin Ədəbi və Publillst Fealiyyeti. Bakı: 1973 (Rus dilində);
  • Abbas Zamanov. Əməl Dostları, Bakı: 1979;
  • Şamil Qurbanov. Ömər Faiq Nemanzadə, Bakı: 1985.
  • Hüseyn Cavid, Yusif Vəzir Çəmənzəminli, Ömər Faiq Nemanzadə. Kataloq. Bakı — "Elm" — 2000
  • Şamil Qurbanov. Ömər Faiq Nemanzadə, Bakı — "Gənclik" — 1985.

Avqust 07, 2021
ömər, faiq, nemanzadə, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, məqaləyə, uyğun, formada, mənbələr, əlavə, edib, vikipediyanı, zənginləşdirə, bilərsiniz, avqust, 2021, deka. Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Omer Faiq Nemanzade 24 dekabr 1872 1872 12 24 Axaltsixe Qafqaz canisinliyi 10 oktyabr 1937 1937 10 10 Tbilisi XIX esrin sonu XX esrin evvellerinde yazib yaratmis Azerbaycan edibi ictimai siyasi xadim mollanesreddinci publisist pedaqoq Qeyret metbeesinin ve Molla Nesreddin jurnalinin tesiscisi Axisqa Muveqqeti Hokumetinin sedri 1 Gurcustan SSR Muveqqeti Inqilab Komitesinin uzvu Gurcustan SSR Muselman Isleri Uzre Suranin 1 ci sedri Axisqa turku Omer Faiq NemanzadeOmer Faik NemanzadeQeyret metbeesinin ve Molla Nesreddin jurnal jurnalinin tesiscesiAxisqa Muveqqeti Hokumetinin sedriGurcustan SSR Muveqqeti Inqilab Komitesinin uzvu1921 1922Selefi vezife tesis edilibXelefi vezife legv edilibGurcustan SSR Muselman Isleri Uzre Suranin 1 ci Sedri1922 1923Selefi vezife tesis edilibSexsi melumatlarFealiyyeti Publisist yazar maarifci muellim ictimai siyasi xadimDogum tarixi 24 dekabr 1872 1872 12 24 Dogum yeri Axaltsixe Tiflis quberniyasi Qafqaz canisinliyi Rusiya ImperiyasiVefat tarixi 10 oktyabr 1937 1937 10 10 64 yasinda Vefat yeri Tbilisi Gurcustan SSR SSRIomarfaig info Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Heyati 1 1 Ailesi 2 Fealiyyeti 2 1 Gurcustan Inqilab Komitesinin uzvu 2 2 Publisitik fealiyyeti 2 2 1 Turk dili ve Nemanzade 2 2 2 Serqi Rus daki fealiyyeti 2 2 3 Qeyret metbeesindeki fealiyyeti 2 2 4 Molla Nesreddin deki fealiyyeti 2 2 5 Diger qezet jurnallarda 3 Repressiya qurbani 4 Xatiresi 4 1 Haqqinda deyilenler 4 2 Haqqinda olan eserler 5 Meqaleleri 6 Eserleri 7 Internet sayti 8 Hemcinin bax 9 Xarici kecidler 10 Istinadlar 11 MenbeHeyati RedakteOmer Faiq 1872 ci ilin 24 dekabrinda Axaltsixe qezasinin Azgur kendinde kendli ailesinde anadan olmusdur O bir nece il molla mektebine getse de dine maraq gostermemis ve yenice acilmis rus mektebine daxil olmusdur Atasi onu Qori muellimler seminariyasina qoymaq isteyirdi lakin dindar qadin olan anasinin Men oglumu kafirlerin icerisine buraxa bilmerem deye etiraz etmesi buna mane olmus ve anasinin tekidi ile 1882 ci ilde Istanbula getmis Fateh mektebinde tehsilini davam etdirmisdir Tebiet elmlerine hevesi olduguna gore sonradan Dar us Sefeq mektebine daxil olmusdur 1891 ci ilde hemin mektebi bitirdikden sonra Qalata poct ve teleqraf idaresinde emek fealiyyetine baslamisdir O burada qezet ve jurnallar vasitesile Avropadaki demokratik ruhlu turk muhacirlerinin ehval ruhiyyesi ve turk inqilabci sairlerin bedii yaradiciligi ile yaxindan tanis olmusdur Bir muddetden sonra Sultan istibdadina qarsi gizli calisan cahillere cavanlara qosulmusdur Omer Faiq 1920 ci ilde Gence Zeraet kend teserrufati Texnikumunun direktoru islemisdir O 1920 1921 ci illerde Zehmetkeslerin gozu jurnalinin redaktoru bir az sonra Yeni fikir redaksiya heyetinin uzvu secilmisdir Sonra Gurcustanda muselman isleri uzre komitenin sedri teyin edilmisdir Inqilab illerinde Omer Faiq defelerle hebs edilmisdir O 1923 cu ilde Azerbaycana gelmis ve 1924 cu ilde Azerbaycan SSR Xalq Maarif Komissarliginda ise duzelmisdir O dovrde dersliklerin hazirlanmasina ve onlarin cap edilmesine yardim etmisdir Ailesi Redakte Omeq Faiq Nemanzadenin uc qiz ve bir oglan ovladi olmusdur Oglu Kamil ve qizlari Kamile Edile ve Bextli Qizlarinin 3 u de Azerbaycan Tibb Institutunda tehsil almisdir Fealiyyeti Redakte1894 cu ilde Ahiskada milli munasibetlerin keskinlesmesi dovrunde vetene qayitmisdir Inqilabi dunyagoruslu ziyali kimi yetismis Omer Faiq maarif ve medeniyyet sahesinde Azerbaycanin demokratik ruhlu vetenperver ogullarina qarisib omrunun axirina kimi biliyini ve bacarigini xalqin azadligi ugrunda mubarizeye yoneltmisdir Omer Faiq 1894 cu ilde Sekide ilk usuli cedid mektebinde dunyevi elmlerden ders demis ve Istanbuldan getirdiyi aciq fikirli eserleri xalqa paylayib oxutmusdur O burada M F Axundovun Musyo Jordan ve dervis Mesteli sah pyesini sehne ucun hazirlamis Musyo Jordan rolunda ozu cixis etmisdir 1896 ci ilin yazinda xesteliyi ile elaqedar Omer Genceye oradan da Hacikende getmis orada Istanbuldan gelmis Mehemmed Efendi ile yaxindan tanis olmusdur Mehemmed Efendi oradaki genc muellimler ve yazicilara tesir etmisdir Omer Faiq 1896 1898 ci illerde xesteliyine gore Abastumanda ve Azgurda qalmisdir Ahiskada milli mekteb acmaq fikrine dusen Omer Tiflis maarif mudirine erize yazib ondan Lazimsa skolada mektebde oxudun ayrica turk mektebi olmaz cavabini almisdir Tiflisden Mufti ve Seyxulislama sikayetlenib Rusiyadaki turklerle Turkiyedeki rum ve ermeniler arasinda huquqca boyuk bir ferq oldugunu soylemisdir Omer Faiq milli huquqlari mudafie meqsedile her milletin medeniyyete ve maariflenmesine haqqi vardir ve bu haqqi her yerde her zaman saxlamalidir demisdir Xestelikden sagalib o 1898 ci ilden 1900 cu ile kimi Sekide came mektebinde muellim islemisdir Orada dini derslerin tedrisini azaltmaqla hesab cografiya tarix ve dil fenlerini tedris etdirmisdir 1900 cu ilde Omer Faiq ictimai heyatda feal mesgul olmaq ucun Bakiya gelmisdir Baki seherinde milli mekteblerin yox derecesinde oldugunu muselman xalqinin acinacaqli bir sekilde yasamasini goren Omer Faiq demisdir Eger Tagiyevin acdigi qiz mektebini gormeseydim Bakinin turk maarifi uzerine qara bir cizgi cekecekdim Omer Faiq 1900 cu ilde Samaxiya gelmisdir O burada milli mektebin teskil edilmesine yaxindan yardim etmis ve tarix cografiya hesab ve turk dilinden ders demisdir 1902 ci il yanvar ayinin 31 de Samaxidaki guclu zelzeleden sonra Omer Faiq Tiflise getmisdir Gurcustan Inqilab Komitesinin uzvu Redakte 1920 ci ilin axirlarinda ve 1921 ci ilin evvellerinde Gurcustan Demokratik Respublikasi cetin gunlerini yasayirdi Gurcu komunistleri mensevik hakimiyyetini yixmaq ve Gurcustani sovetlesdirmek ucun olke daxilinde ve onun hududlarindan kenarda xususen Baki ve Simali Qafqazda genis fealiyyet gosterir inqilabi situasiyanin tam yetismesini gozleyirdiler Bele bir veziyyet 1921 ci ilin fevral ayinda yarandi Hemin gunlerde olkenin bir cox yerini inqilab dalgasi burumus Borcali Quriya Minqreliya Acaristan kendlileri ayaga qaldirilmisdi Usyana qalxmis xalqa rehberlik etmek ucun fevralin 16 da Gurcustan Inqilab Komitesi yaradildi Komiteye asagida adlari gosterilen on nefer taninmis ve nufuzlu adam daxil edildi Maxaradze Filip Oraxelasvili Mamiya Mdivani Budu Eliava Salva Okucava Mixail Dumbadze Lado Omer Faiq Nazaretyan Armiyak Kvirkilia Veso Kegeckori Aleksandr Publisitik fealiyyeti Redakte Ilk kitablardan birini Omer Faiq ozu yazmis ve 1905 ci il 2 aprel tarixinde senzor komitesinde onun capina icaze de almisdir Bu eser Nesri asara devet adlansa da umumiyyetle olkede bas veren ictimai siyasi hadiselerin tesiri altinda yazilmisdir Omer Faiqin publisistik fealiyyeti tekce emekdasi oldugu Serqi rus qezeti Molla Nesreddin jurnali ile mehdudlasmirdi Dovrun en nufuzlu qezet ve jurnallarinda onun imzasi tez tez gorunurdu Omer Faiqin publisistik fealiyyetindeki esas menevi etik prinsiplerinden biri de vetenperverlik idi vetene xalqa bagliliq xalqin menevi servetlerine qaygili munasibet idi Omer Faiq milleti sevmeyin birinci elametini onun dilini sevmekde gorurdu buna gore de milli dil problemi onun yaradiciliginda baslica yer tuturdu Omer Faiq siyasi cehetden yetkin mubariz bir publisist idi O bir cox siyasi toqqusmalarda sexsen istirak edir siyasi tebligat aparirdi 1920 ci ilde Zehmetkeslerin gozu jurnalinin redaktoru bir az sonra Yeni fikir qezetinin redaksiya heyetinin uzvu 1921 1922 ci illerde Gurcustan inqilab komitesinin uzvu olmus ve komitenin nezdinde yaradilmis muselman sektorunun sedri islemis genc respublikada yeni hakimiyyetin mohkemlenmesinde yaxindan istirak etmisdir Daha somra Omer Faiq maarif sahesinde ise gonderilmisdir 1920 ci illerin axirlarinda o Gence kend teserrufati texnikomunun direktoru isleyirdi O xalq maarifinin yeniden qurulmasinda yeni dersliklerin ve ders vesaitlerinin yaradilmasinda feal istirak etmisdir Turk dili ve Nemanzade Redakte Elibey Huseynzade Ehmed Agaoglu Abdulla bey Efendizade Semed aga Agamalioglu Ebdurrehim bey Haqverdiyev Celil Memmedquluzade Neriman Nerimanov Uzeyir Hacibeyov Firudin bey Kocerli kimi bu dovrde Turk dilinin temizliyi ve qorunmasi ugrunda mubarize aparan ziyalilarimiz arasinda Omer Faiq Nemanzade xususi bir yere sahibdir O yazir Bir milletin yasamasi dili iledir Dil yoxsa Millet yoxdur Men inanmiram ki dilini sevmeyen milletini sevsin Cunki dil milletin yegane nisanidir millet sevgisinin birinci elametidir 7 s 24 Omer Faiq Nemanzadenin eserleri Turk dilinin tarixi cehetden oyrenilmesi ucun cox ehemiyyetli menbedir XX esr Azerbaycan Turklerinin siyasi tarixinin eyni zamanda medeniyyet ve dil siyasetinin xarici ideoloji tesirlerin merkezinde dayandigi bir dovru ehate edir Bu dovrde siyasi cekismeler xarici siyasetler Turk diline de guclu bir sekilde tesir gosterirdi Bu da dovrun en ciddi problemi kimi Azerbaycan Turk ziyalilarinin bir coxu kimi O F Nemanzadeni de dusunmek ve Turk dilini xarici tesirlerden qorumaq mecburiyyetinde qoyurdu O Medeniyyetmi sefahetmi meqalesinde yazirdi Dinende yandi dilim dinmeyende dil yandi Ne derdi gizlede bildim ne asikar eledim Danismaqla is duzelmez Biz elm ve merifet tehsili ile husn exlaq sahibi olacagimiz yerde fesad ve exlaqsizliga bais olub qebrimizi oz elimizle qaziriq 1 Acik soz Butun heyatini Turkculuk ideologiyasi uzerinde inkisaf etdiren O F Nemanzadenin dil problemlerine ciddi munasibeti tesadufi hesab oluna bilmez Cunki Turk dili meselesi XX esrin siyasi proseslerinin balica problemlerinden biri idi O F Nemanzadenin Dilimiz yazimiz Derdimiz ve dermanimiz Esq ve mehebbet Millilesmek Gurcu siyasetcileri ve bu kimi meqaleleri elm medeniyyet ve elaqe dili olaraq Turk dilinin tarixen muxtelif xalqlar ve milletler arasinda ortaq dil oldugunu subut edir Turk dili dunyadaki asan ve gozel dillerden biridir Ele bu sebebdendir ki bezi milletlerin arasinda ortaq dil Beynelxalq Sosial Arasdirmalar jurnali kimidir Bir Rum ile ermeninin Turkceden ayri dil ile danisdigini gormezsiniz 7 s 229 Dil meselelerini bu dovrun zeruri milli meselesi kimi gundemde saxlayan jurnal kimi yalniz uslubuna gore bir birinden ferqlenen Molla Nesreddin ve Fuyuzat jurnallari basciliq edirdi Molla Nesreddin de Sizi deyib gelmisem ey menim o muselman Qardaslarim sozleri ile ana dilimizin cox yuksek milli deyerlerini xalqin danisiq dilinde qorumagi milli medeniyyetimizin en muhum ideoloji siyasi problemi kimi aciqlanir Fuyuzat da ise dile munasibet meselesi daha ciddi elmi edebi seviyyede qarsiya qoyulurdu Bu ideologiyalarin dasiyicisi kimi Omer Faiq yazilarinin birinde deyirdi Dogma Dili dogma edebiyyati olmayan millet oz varligindan danismaga utanmalidir 1 s 24 Omer Faiq Nemanzade kimi butun heyatini Turkculuk ideologiyasina hesr elemis Fuyuzat jurnalinin redaktoru Elibey Huseynzade de resmi iclaslarda Turk dili ile bagli muxtelif movzularda cixislar etmis Turk dilinin Avropa dilleri ile reqabet ede bilecek seviyyede dayandigini ve onun qrammatik qanunlari esasinda istenilen fikrin daha mukemmel ifade imkanlari oldugunu gosterirdi 5 s 25 Omer Faiq Nemanzade Turk dilinin tarixen qudretli bir dil kimi xalq arasii dil rolunu oynamaqla yanasi eyni zamanda xarici qonsu xalqlarin dillerine de cox guclu sekilde tesir gosterir Turk dilinin ortaq dil kimi istifade olunmasi ve qorunmasi Omer Faiq Nemanzadenin butun eserlerinin bas movzusu olaraq diqqet cekir 2 Serqi Rus daki fealiyyeti Redakte Esas meqale Serqi Rus qezet Gorkemli Azerbaycan nasirleri ile Elisgender Ceferzade Celil Memmedquluzade Hemzet bey Qebulov Sirvanli Sultan Mecid Qenizade Omer Faiq Nemanzade Qurbaneli Serifzade Bagcasarayda nesr olunan Tercumeci nin muelliflerinden biri oldu 1903 cu ilin mart ayinin 30 da nesre baslamis Mehemmed Aga Sahtaxtlinin bas yazicisi oldugu Serqi Rus qezetinde Mehemmed aga Sahtaxtli Celil Memmedquluzade Semed aga Qayibov Uzeyir Hacibeyov Resid Ismayilov Esed Babayev Yusif Efendizade ile bir yerde qezetinin redaksiyasinda islemeye baslamisdir Bu qezet Qafqazda ilk defe olaraq nesr olunan siyasi ve ictimai gundelik turk qezeti olmusdur Heyatinin bu dovrunu sonralar ozu bele izah edirdi 3 1893 1903 cu ile kimi olan on ilde Axalsxide Sekide Samaxida Gencede Bakida ve daha basqa yerlerde oldugum vaxtlarda gorduyum esitdiyim ictimai ve siyasi yaralarin acisi hele ureyimden cixmamisdi Lakin iki uc cur senzorun gozu qarsisinda siyasi istibdaddan hokumetin zulmunden aciq yazmaq cetin idi Buna gore de helelik siyasi istibdadi perdeleyib ona yol veren ruhani ve dini isitibdadin eleyhine yazmagi lazim bilirdim 1905 ci ilde Serqi Rus baglandiqdan sonra Omer Faiq qelem dostu Celil Memmedquluzade ile birlikde qezetin metbeesini alib Qeyret adi ile deyisdirdiler ve burada innovativ dovrle zamanla hesablasan kitablar nesr etmeye basladilar Bununla da Azerbaycan edebi medeni heyatinda yeni bir merhele yaranir Molla Nesreddinciler adi ile meshur olan fikir cereyani mehz Qeyret metbeesinde ilk ideya mubarizesine qedem qoyur Qeyret metbeesindeki fealiyyeti Redakte Esas meqale Qeyret metbeesiBele bir dovrde Serqi rus qezetinin baglanmasi ve onun metbeesinin satisa qoyulmasi Omer Faiqle Celil Memmedquluzadenin birge fealiyyetinin yeni dovrune yol acdi onlar mehz Rusiya inqilabi herekatindan dogmus bir inqilab yavrusu Omer Faiq olan Molla Nesreddin kimi jurnali yaratmaga ve dovrun esas demokratik quvvelerini onun etrafina toplayib movcud ictimai qurulusa qarsi ates acmaga imkan elde etdiler Bu haqda Omer Faiq xatirelerinde yazir Coxdan hesretini cekdiyim turk metbeesinin alverciler eline dusub dagilmasina hec bir suretde razi olmamagimi ne yolla olur olsun onu saxlamaq gerekliyini Mirze Celile dedim Celil gulub Cox eceb sozum yox Lakin Mehemmed aga soz yox ki pul isteyecek O da ki ne sende ne mende Bir de Faiq Mehemmed aga bilse ki metbee senin eline kececekdir qorxuram bize hec vermeye Dedim Menim adimi cekme sen Mehemmed agani bir az vaxt dayandir pul tapacagina soz ver qorxma Daha sonra Celil Memmedquluzade ve Omer Faiq metbeenden gelecekde istifade etmek niyyeti ile bir qeder pulu olan ucuncu yoldas axtarmaga basladilar Bele bir adami Omer Faiq ozu tapir O zaman naxcivanli tacir Mesedi Elesger Bagirov Tiflisde alic verisle mesgul olurdu Omer Faiq Mesedi Elesgerden bir qeder borc isteyir Omeq Faiqe de xususi regbeti olan Elesger Omer Faiqe borc verir Sonra da hem metbeeni hem de Molla Nesreddin jurnalinin xerclerini oz ohdesine goturur Yeni metbee Qeyret adi ile 1905 ci il mart ayinda fealiyyete baslayir ve her ucunun Mirze Celilin sahibi imtiyazligi Omer Faiqin mudirliyi Bagirovun maddi yardimi ile 1907 ci ile qeder davam edir Bir qeder sonra onlar metbeeni daha da genislendirmek istehsal gucunu daha da artirmaq fikrine dusurler Qeyret metbeesinin en boyuk nailiyyeti Molla Nesreddin jurnalinin nesri idi Omer Faiqin yaradiciliginin en cesaretli en mehsuldar ve tehlukeli dovru bundan sonra baslayir Molla Nesreddin deki fealiyyeti Redakte Esas meqale Molla Nesreddin jurnal Bir sira maddi cetinliklerden sonra 1906 ci ilde ilk defe Molla Nesreddin jurnali nesr edilmisdir Jurnalin tesis edilmesinde ve onun nesrinde Celil Memmedquluzade ve Omer Faiqin mustesna rolu olmusdur Hemin ilin aprel ayinda onlarin birge seyleri ile Molla Nesreddin jurnalinin ilk nomresi ortaya cixdi Molla Nesreddin de yalanci hurriyyetperestlere qarsi yazdigi meqalesinde o deyirdi Eger hurr yasamaq isteyirikse deliqanli cavanlarimizi qurban vermeliyik Qurban verdikden sonra ise onlari aglamaqla uzun yas saxlamaqla ozumuzu taqetden salmamaliyiq Dubare qurban vermemeliyik teki hurriyyet xalqin qani ile qazandigi halal mali olsun Eger oturub gozlesek ve basimizi bos danisiqlarla qarisdirsaq dilimizde hurriyyet sozu bitse de onun behresi olmayacaqdir O basqa bir meqalesinde ise bele yazirdi Sen ey Turk Ne eqidede ne meslekde olursan ol hemise Turksen Sen gerek bilesen ki dunyada hele sie sunnu babi seyxi adlari yox iken sen var idin Ey ozunden xebersiz Turk Medeniyyet esrleri nizam idare ve asayis usulu yasaq qanunlari henuz Bagdad Sam Paris ve Londonda yox iken senin yurdunda var idi Senin oz dadli dilini cigirindan cixarib bugunku acinacaq hala salan ereb elifba ve yazisindan evvel senin goycek elifba ve yazin var idi Besdir besdir ey turk Bir az ayil El ayagini bir az terpet Vucudunu varliq agacini soran korlayan tikanlari sarmasiqlari yad agaclarin yarpaqlarini budaqlarini qir at qurtul Vucuduna gunes hava deysin Basini bir az yuxari qaldir oz varliginin oz vucudunun qiymetini bil Indiye qeder yadlar ucun ozge varliqlar ozge vucudlar ucun ozunu helak etmisen Bari bundan sonra da olsa ayil ozune gel oz gunune calis 4 1911 ci ilde C Memmedquluzade Tiflise jurnalin muveqqeti redaktoru Memmedeli Sidqiye gonderdiyi mektubda yazmisdir Ezizim Memmedeli Bunu sene evveller de isteyirdim yazim ki Faiq Efendi bundan sonra oranin sahibi ixtiyaridir herterefli Diger qezet jurnallarda Redakte Omer Faiq tekce Molla Nesreddin jurnalinda deyil eyni zamanda o dovrde cap edilen bir sira qezet ve jurnallarda Aciq soz Tereqqi Irsad Heyat Rencber Adigun kolxozcusu Kommunist Qizil bayraq Bagban ve s cixis etmisdir Yazilari Omer Faiq Nemanzade Umidvar Umid Faiq Nemanzade Laglagi Mozalan ve s ad ve texelluslerle cixmisdir 5 Omer Faiqin dovrun bir sira muhum ictimai siyasi meseleleri haqqinda muxtelif metbuat orqanlarindaki fealiyyeti onu muasirlerine yetkin qelem sahibi kimi tanitmis ve sevdirmisdir Omer Faiq Ahiskada ermeni ve gurcu destelerinin terror fealiyyetini oz gozleri ile gormusdur Onun bir sira meqalelerinden aydin olur ki Gurcustanda ses salmis Gurcu isi adli emeliyyatin baslanmasi ile elaqedar o derhal oz ictimai siyasi fealiyyetini dayandirmis hemin vaxtdan Genceye kocub fealiyyete baslamis qezet ve jurnallarda tez tez meqalelerle cixis etmisdi Omer Faiqin en feal islerinden biri 1917 1920 ci illerde Ahiska Axalsix bolgesindeki fealiyyeti olmusdur O Cenub Qerbi Qafqazda ilk musteqil turk respublikasi Ahiska hokumeti muveqqetesi ne hokumet reisi secilmisdir Alti aydan sonra mensevikler Gurcustani ele kecirmis ve bu respublika legv olunmusdur Cenubi qerbi Qafqaz hokumeti yixildiqdan sonra o Gurcustan mensevik hokumetinden Ahiska ve Ahilkelek eyaletlerine muxtariyyet teleb etmeye basladi Lakin bu arzusu heyata kecmedi Evezinde mensevikler terefinden uc defe hebs olunub Metex qalasina salindi lakin xalqin telebi ile yeniden azadliga buraxildi Repressiya qurbani RedakteOmer Faiq Nemanzade 1906 1917 ci illerde Bakida jurnalist yazici ve muellim islemis muxtelif movzularda qeleme aldigi meqalelerde milleti dusunduren heyecanlandiran problemlere temas etmisdir 1917 ci ilde veteni Axalsxiye donerek buradaki turklerin milli menafelerinin mudafiecisi olmagi secmisdir Gurcustan Respublikasinin anti turk siyasi siddetine qarsi cixan Omer Faiq 1918 ci ilde uc defe hebs olunmus Gurcu hebsxanalarinin butun zilletini yasamisdi 1918 ci ilde Tiflis hebsxanasinda Omer Faiqle gorusen sair Ehmed Cavad yazirdi Men bu hekareti yalniz Omer Faiqe deyil milletime edilmis hesab etdiyimden Gurcu milletinin dostlugunu ureyimde saxlamaqla Gurcu hokumetine qelem dostlarim adindan etiraz edirem Omer Faiq tekce Axalsixin deyil butun milletin xadimidir Hebsden cixdiqdan sonra Bakiya gelerek 1919 cu ilde Baki Polis idaresinde calismis 1920 ci ilde ise yeniden Gurcustana qayidaraq Zehmetkesin Sesi qezetinin bas yazari ve Gurcustan Inqilab Komitesinin uzvu olmusdur Sovet dovrunde de muellimlik ve dramaturgiya fealiyyetini davam etdirmis ders kitablarinin hazirlanmasinda daha feal calismisdir 1927 ci ilde pensiyaya cixdiqdan sonra Omer Faiq XX esr Azerbaycan medeniyyeti ve metbuat tarixi ucun son derece ehemiyyetli olan Xatirelerim uzerinde calismisdir Lakin muellif bu xatireleri bitire bilmemisdi Omeq Faiq Nemanzade 1937 ci ilin yayinda Axalsixda oz ata yurdunda dincelerken iyulun 16 da rayon prokuroru Odabasyanin serencami ile hebs olunmus ve 3 ay sonra oktyabrin 10 da Gurcustan SSR Xalq Daxili Isler Komissarliginin nezdindeki Ucluyun qerari ile gullelenmisdir 1958 ci ilde Gurcustan SSR Ali mehkemesi ona beraet vermisdir Omer Faiqin heyatinin oyrenilmesine ve zengin kulliyyatinin toplanaraq nesr olunmasina ancaq 1980 ci illerin ortalarindan sonra baslanmisdir 3 Xatiresi RedakteBakinin merkezi kucelerinin biri Omer Faiq Nemanzadenin adini dasiyir Haqqinda deyilenler Redakte Azerbaycan EA nin muxbir uzvi olmus Dovlet mukafati laureati sair Bextiyar Vahabzade onun ilk defe cap olunmus Secilmis eseleri ni oxuyandan sonra yazirdi Setirler arasinda veten ve xalq ucun onun taleyi ucun alisib yanan bir urek gordum Bu urek Mirze Celillerin Sabirlerin Hadilerin ureyi ile bir vurur Hormetli sairimizin fikrince Omer Faiq oz veten sevgisinden dogulmus bir mucahiddir bir qehremandir Ona gore de bu sevgi ona zemanesinin fovqune qaldirmis o ucaldigi mehebbet zirvesinden muhitine baxib her seyi boyasiz oldugu kimi gormus onun oz olcusune gelmeyen eybecerlikleri inkar etmis gozellik namine qelem calmisdir Molla Nesreddin deki keskin yazilari uzunden Omer Faiq 1907 ci ilde Car Rusiyasinin gizli polisi terefinden hebs olunmusdu Meshur mizah sairi Mirze Elekber Sabir bu munasibetle yazdigi bir seirinde bele deyirdi Soylemedimmi sene rahat otur heyfsen Cekme bu millet qemin cek ozune keyf sen Xana deyildir senin getmelisen zeifsen Eylemedin etina qisse haman oldumu Simdi sene men deyen metleb hasil oldumu Faide vermez dedim etdiyin efqan sene Halina yandiqlarin eylemez ehsan sene Mesken olur aqibet guseyi zindan sene Guseyi zindan sene iste mekan oldumu Simdi sene men deyen metleb hasil oldumu Haqqinda olan eserler Redakte Bextiyar Vahabzade Omer Faiq Nemanzade haqqinda B Vahabzade Derin qatlara isiq Baki 1986 seh 46 50 Yusifova T Omer Faiqin hemiseyasar Xatireler i turk dilinde Azerbaycan 2001 15 mart s 4 Kebuter Mekteb eyan oldumu Omer Faiq Nemanzade haqqinda Yeni Azerbaycan 2002 1 fevr s 3 Bextiyar Vahabzade Yanar urek Edebiyyat ve incesenet 1983 11 noyabr Vahidov R K Mirovozrenie Omara Faika Nemanzade B 1971 21 s Rzaev S M Literaturno publicisticheskaya deyatelnost Omara Faika Nemanzade B 1973 S 38 Vahid Omerov Omer Faiq Nemanzade ve azerbaycanciliq ideyasi Oktay Omer Faiq Nemanzadenin publisistikasinda milli dil problemi Xalq Cebhesi 2013 31 yanvar S 14 Taleh Ceferov 1905 1906 ci il Tiflis hadiseleri Omer Faiq Nemanzadenin gozu ile Xalq qezeti 2010 14 mart S 4 Mirze Elekber Sabirin Omer Faiq Nemanzadeye yazdigi seir Dilqem Ehmed Omer Faiq Nemanzade haqqindaMeqaleleri Redakte Sekiden xatireler Axalsixdan xatireler Derdimiz ve dermanimiz Men kimem Etiqe Samaxidan xatireler 6 Qalata postxanasinda Xatireler Isigimiz sonmeyecekdir 3 Dilimiz yazimiz Esq ve mehebbet Millilesmek Gurcu siyasetcileri Medeniyyetmi sefahetmi 2 Eserleri RedakteEserleri meqaleler felyetonlar xatireler Baki Yazici 1983 150 seh Xatirelerim Baki Genclik 1985 18 seh Deveti Nesri Asare Tiflis 1905 Secilmis eserleri Baki Yazici 1992 531 seh Internet sayti RedakteOmer Faiq Nemanzadenin meqalelerinden ve gorkemli maarifci haqqinda yazilan meqalelereden ibaret blog fealiyyet gosterir Omer Faiq Nemanzade Sayti OMER FAIQ NEMANZADEHemcinin bax RedakteEsger aga Gorani Celil Memmedquluzade Mirze Elekber SabirXarici kecidler RedakteCUMHURIYYETCI JURNALISTLERIN VARISLERI SERQ CI OLDULAR REDAKSIYADA OZEL BIR GUN FOTOLAR Ideoluq Omer Faiq Nemanzade haqqinda Bir logma ekmek Omer Faiq NemanzadeIstinadlar RedakteBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir str 57 59 Meshetinskie turki dvazhdy deportirovannyj narod Arif Yunusov Baku 2000 1 2 THE ROLE OF OMAR FAIG NEMANZADEH IN THE DEVELOPMENT OF COMMON TURKIC LANGUAGE 1 2 3 Omer Faig Nemanzade Omer Faiq Nemanzade Men kimem Qardas komeyi mecmuesi 1917 14 s 35 23 s 268 269 Omer Faiq Nemanzade Millet hurriyyetin ve istiqlalin lezzetini yalniz oz milli dilinde anlaya biler Omer Faiq Resmlerde olu kecid Menbe RedakteO F Nemanzade Xatirelerim Genclik 1985 O F Nemanzade Secilmis eserleri Yazici 1992 Kamal Camalov Mollanesreddincilerin maarifcilik ideyalari Baki Elm ve tehsil 2015 C M Rzayeva Omer Faiq Nemanzadenin Edebi ve Publillst Fealiyyeti Baki 1973 Rus dilinde Abbas Zamanov Emel Dostlari Baki 1979 Samil Qurbanov Omer Faiq Nemanzade Baki 1985 Huseyn Cavid Yusif Vezir Cemenzeminli Omer Faiq Nemanzade Kataloq Baki Elm 2000 Samil Qurbanov Omer Faiq Nemanzade Baki Genclik 1985 Menbe https az wikipedia org w index php title Omer Faiq Nemanzade amp oldid 6060179, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.