fbpx
Wikipedia

Əfşar imperiyasının hərbi sistemi

Dekabr 31, 2022

Əfşar imperiyasının hərbi sistemi — Əfşarların hərbi sistemlərinin kökü Səfəvilər dövlətinin dağılması ərəfəsində Xorasandakı qanlı toqquşmalar dövrünə əsaslanırdı. Yerli sərkərdə olan və türkman Əfşar tayfasına mənsub Nadirqulu xan Əfşarın komandanlığı altındakı döyüşçülərin sayı cəmi bir neçə yüz nəfər idi və onlar indiki İranın şimal-şərqində fəaliyyət göstərirdilər. Nadirqulu özünü şah elan etdikdən sonra onun komandanlığı altındakı döyüşçülərin ümumilikdə sayı 375 minə çatırdı. Tarixçi Maykl Eksvortiyə görə bu ordu öz dövrünün ən güclü ordusu olmaqla birlikdə, onun ən böyü üstünlüyü ən istedadlı və uğurlu sərkərdə olan Nadir tərəfindən idarə olunması idi.

Əfşar imperiyası Silahlı Qüvvələri
Qurulub 1736
Dağılıb 1796
Daxildir Quru qüvvələri
Hərbi donanma
Qərargah Məşhəd
Canlı qüvvə
Dağılan kadr 1796
Sənaye
Yerli təchizatçılar Mərv, İsfahan, Kirmanşah və Amül silah fabrikləri
Əlaqədar məqalələr
Rütbələr Xan
Sultan
Bəy
Minbaşı
Yüzbaşı
Onbaşı

Nadir şahın 1747-ci ildə öz sərkərdələrindən bir qrupunun əli ilə qətlə yetirildikdən sonra dövlət tədricən dağılmağa və on illər boyunca davam edəcək vətəndaş müharibəsinə sürüklənməyə başladı. Elə bu proseslərin başlaması ilə də Nadirin bir zamanların nə güclü ordusu hesab edilən ordusu da dağıldı. Ali hakimiyyəti ələ almaq üstündə Əfşarlardan bir çox mübarizə aparsa da, onlardan başqa da namizədlər çox idi. Ölkədəki ali hakimiyyətin bərpası isə yalnız Ağa Məhəmməd şah Qacarın dövründə bərpa edildi. Bu XVIII əsrin sonunda Ağa Məhəmməd şah Qacarın uğurlu hərbi yürüşlərindən sonra mümkün oldu.

Ümumi baxış

Əfşar ordusu əsasən süvari birliklərə əsaslanan bir ordu idi. Bu ordudakı döyüşçülərin sayı 1743-cü ildə öz zirvəsinə çataraq 375 min nəfər oldu. Bu rəqəm həddindən artıq çox olmaqla birlikdə, davamlı olaraq bu qədər insanın orduda saxlanması istehsalın azalması və sərfiyyatın çoxalmasna səbəb olaraq ölkə iqtisadiyyatının çökməsinə gətirib çıxarırdı. Əfşar ordusunun əvvəlki dövrlərdəki ordulardan əsas fərqi odlu silahdan geniş şəkildə istifadə olunması idi. Səfəvi ordusu dövründə, yəni XVI əsr boyunca artilleriya və tüfəngçi bölmələrinin nüvəsi formalaşdırılsa da, onların sayı həmişə ordunun əsasını təşkil edən ənənəvi süvari ordu döyüşçülərinin sayından az olmuşdur. Bu ənənəvi ordudakı döyüşçülər ənənəvi silahlarla - balta, qılınc, əmud, ox-kaman ilə silahlanırdı və yarım köçəri ya da tam köçəri tayfalardan toplanırdı. Avropada süvarilər tapançalar və karabinlərlə silahlandırılan dönəmdə Səfəvilərdəki şahların orduları ənənəvi silahlarla silanlandırılırdı. Yalnız Nadir şahın dövründə ilk dəfə ordunun böük bir qismini odlu silahlarla silahlandırmaq mümkün oldu. Elə buna görə də, odlu silahlarla davranmağı öyrənilməsinə diqqət, təlim və tədrisə diqqət artırıldı. Belə bir hal Avropada bir əsr əvvəldən artıq başlamışdı.

Nadirin ordusunun üzvlərinin çox az bir qismi etnik olaraq iranlı və ya fars idi. Özünün ən çox üzvü olduğu zamanda bu ordunun üzvlərindən 60 mindən çoxu Azərbaycandan, 60 mini türkmən və özbəklərdən, 70 mini əfqanlardan və indiki pakistanlılardan, 65 mini Xorasandan, 120 mini isə digər fərqli-fərqli Qərbi İran etnoslardan (Kürdüstan, Həmədan, Luristan, Baxtiyari, Fars və Xuzistan) toplanırdı. Göründüyü kimi bu ordudakı ən çox döyüşçü müxtəlif türk tayfalarından toplanırdı. Bu döyüşçülərin çoxu yüngül silahlarla silahlanmış süvarilər idi. Bu döyüşçülər başlarına Kulə-i Nadiri adlanan papaqlar qoyurdu. Bu papaqla 18 düyüm hündürlükdə olmaqla birlikdə, ətrafına keçi və ya qoyun dərisi sarılmış olurdu. Döyüşçülərin çiynindən yundan hazırlanmış mantiya asılır, qırmızı, sarı və ya yaşıl rəngli açıq köynək, dəri çəkmələr geyinirdilər. Çox döyüşçünün həm ağır, həm də zəncirli zirehlərdən ibarət zirehli geyimləri var idi. Yüngül silahlandırılmış hər bir süvari qılıncla, tüfənglə və balta ilə təchiz edilirdi. Bəziləri qalxan da daşımaqda idilər. 1744-cü ildə Nadirin ordusuna 13 min mühafizəçi süvari qvardiyası, Nadirin öz tayfası olan Əfşarlardan ibarət 20 min süvari, 50 min əfqan süvari, 12 min cəzayirçi, 40 min adi piyada tüfəngçisi və sayı bilinməyən artilleriya, qarnizon döyüşçüləri mövcud idi. Orduda həmçinin, Qacarlar kimi tayfalardan toplana çox sayıda döyüşçü də var idi. Döyüşçülərin çoxu çaxmaqlı və ya köhnə miquelet kilidli muşketlərlə silahlanmışdı, bəzilərində matçlok tipli tüfənglər də var idi. Piyadalar süngülərdən istifadə etmirdilər. Əfqanlar çox zaman odlu silahlara malik olmurdular, çünki onların döyüşdəki tapşırıqları əsasən nizədən istifadə etmək idi. Türk və digər tayfalardan toplanan yüngül silahlı süvarilər döyüşçülər də odlu silahalrdan o qədər də istifadə etmirdilər, onlar döyüşdə qılıncdan, nizələrdən və oxlardan istifadə edirdilər.

Əfşar ordusunun dövrlər üzrə artış sürəti
İlArmy±% i.a.
172925—    
1733100+41.42%
1736150+14.47%
1743375+13.99%

Piyadalar

 
Çaxmaqlı tüfənglə birlikdə istifadə olunan şəmşir. Piyadalar yaxın döyüşdə istifadə etmək üçün şəmşirlə də silahlanırdı.

Səfəvilər dövründə olduğu kimi Nadir zamanında da piyada bölmələri ikinci dərəcəli bölmə kimi dəyərləndirilirdi və əhəmiyyətinə görə süvarilərdən sonra dəyərləndirilirdi. Buna əlavə olaraq, odlu silahla silahlandırılmış piyada bölmələri heç vaxt tam olaraq inkişaf etdirilməmişdi. Buna istisna olaraq, islahatları ilə odlu silahlı piyada bölmələri Səfəvi ordusuna gətirmiş Şah Abbası göstərmək mümkündür.

Bütün piyada korpusunda kolah-e Naderi (کلاهِ نادری) adlanan hündür papaqlı mavi tunika və qırmızı şalvardan ibarət standart bir forma var idi.

Nadirin Əfqanıstanın qərbindəki Abdali əfqanlarına qarşı ilkin yürüşləri ona güclü süvari orduya qarşı savaşa bilmək üçün həll yolu tapmağa sövq etdi. Odlu silahlarla təchiz edilmiş piyadalar sisteminin təkmilləşdirilməsi, artilleriya qüvvələri və manevr edə bilən süvarilər kimi həll yolları ilə Nadir Abdali əfqanlarının süvari döyüşçülərini məğlub etməyi bacardı.

Tüfəngçilər

Tüfəngçi ordunun nizami tüfənglə silahlandırılmış bölməsi idi və Səfəvilər dövründən etibarən bu bölmənin döyüşçülərinin sayı durmadan artmışdır. Tüfəngçi həmçinin uzun xənzər və ənənəvi bölgə silahlarından olan şəmşirlə də silahlandırılırdı. Ümumilikdə tügəngçi cəzayirçi ilə müqayisədə daha yüngül tüfənglə təchiz edilirdi.

Cəzayirçilər

 
Məşhədin Nadir şah muzeyində sərgilənən və cəzayirlər tərəfindən istifadə olunan tüfəng.

Cəzayirçi Nadirin ordusunun tüfəngçiləri arasında elit qüvvələri təşkil edirdi. Bu piyadalar tərəfindən istifadə edilən çaxmaqlı tüfəng olan Jazāyer (جزایر) Avropadakı analoqlarından daha ağır çaplı idi və nəticədə daha geniş diapazona, eləcə də təkmilləşdirilmiş dəqiqliyə malik idi. Ortalama Avropa tüfəngi 5 kiloqram ağırlığında olmaqla, 18 millimetrlik diametrlə atəş açırdısa, cəzayir 18 kiloqram idi və 24 millimetr diametrlə atış açırdı.

Avropadakı tüfənglərdən fərqli olaraq, cəzayir kağız kartrij əvəzinə burnuz vasitəsiylə doldurulurdu. Bu da o deməkdir ki, bunun məsafə, təsir və dəqiqlik kimi üstünlükləri olsa da, Avropadakı analoqları ilə müqayisədə onların doldurulması üçün daha uzun vaxt sərf etmək lazım gəlirdi. Səfəvi ordusunda cəzayirlərdən istifadə barədə məlum olan ilk məlumatın tarixi XVII əsrin ortalarına qədər gedib çıxmaqdadır. Cəzayirçilər cəzayir adlanan tüfəngdən əlavə, şəmşir adlanan soyuq silahla da silahlanırdılar. Piyada qoşunun cəzayirçilər bölməsi aramsız təlimlər və məşqlə məşğul olurdular. Bu tipdə təlimlərdən birinin şahidi olan şəxs xatirələrində belə yazır:

  Piyadalar - mən tüfəng daşıyan döyüşçüləri nəzərdə tuturam - öz bölmələrində birləşir və öz silahları ilə hədəfə atəş açırdılar - bu davamlı olaraq təkrar edilirdi. Əgər Təhmasibqulu xan [Nadir şah nəzərdə tutulur] bir siravı döyüşçünün davamlı olaraq yaxşı atəş açdığının şahidi olardısa, onu 100 və ya 50 nəfərlik dəstənin komandanlığına təyin edərdi. O, bütün döyüşçüləri cəsarətli, qabiliyyətli və təcrübəli olmağa təşviq edərdi və ən sadə sözlə desək, özü güclü xarakteri və hərbi bacarıqları ilə ona nümunə olardı.  

Cəzayirçi bölmələri hər gün saatlarla məşq edirdi. Döyüşçülərin təlim-məşqlərdə təcrübə qazanmalarına xüsusi önəm verilirdi. Nadir cəzayirçi bölmələrini şəxsən özü təşkil etmişdi və döyüşlərdə tez-tez cəzayirçilərə şəxsən komandanlıq edirdi. Başqa bir şahidin bildirdiyinə görə, cəzayirçilər yaxşı təşkil edilmişdilər və ən yaxşı sursatla təmin edilmişdilər.

Cəzayirçilərin ümumi sayı barədə müxtəlif məlumatlar mövcuddur və hesabatlardakı rəqəmlər bir-birindən fərqlənməkdədir. Lakin ümumilikdə ortalama olaraq götürsək, bu korpusun döyüşçülərin sayının bir neş on min olduğu təxmin edilə bilər. Conas Hanvet 1744-cü ilə aid yazısında bildirirdi ki, Nadirin 12 minlik cəzayirçisinə əlavə olaraq, 40 minlik nizami tünfəngçisi də var idi. Nadir həmçinin özünün Mərkəzi Asiya yürüşündə 12 min nəfərdən ibarət cəzayirçi korpusuna komandanlıq etmişdir.

Cəzayirçilərin piyada qoşun növü olmasına baxmayaraq, bəzən yürüşlər zamanı zəruriyyət qarşısında onlar süvari dəstələr kimi də döyüşlərdə iştirak edirdilər. Belə döyüşlərə misal olaraq Karnal döyüşünü göstərmək olar. Onlar təchizatlarının və hərbi bacarıqlarının yüksəkliyinə görə Nadirin müxtəlif yürüşlərində ən fərqli və çətin döyüş tapşırıqlarını yerinə yetirmiş və qələbədə mühüm paya sahib olmuşdurlar. Belə döyüşlərə misal olaraq Damğanı, Murçexortu, Kərkükü, Muradtəpəni, Karnalı və Qarsı göstərə bilərik.

Karnal döyüşündə oynadığı həlledici rola görə, cəzayir barədə "ox cəzayirə cavab verə bilməz" deyə bir şahid tərəfindən qeyd dedilmişdir.

Süvarilər

 
Məşhədin Nadir şah muzeyində sərgilənən və Əfşarlar dövründə qalma şəmşir qılıncı.

Ən əvvəldən süvari bölmələri ordudakı ən önəmli bölmə hesab edilirdi. Nadir süvari ordu bölmələrində mühüm islahatlar həyata keçirdi. Bu islahatlardan biri süvarilərin atlarının maliyyə təminatının dövlət tərəfindən yerinə yetirilməsi idi. Buna qədər süvarilər öz atları ilə riskə getmək istəmirdilər, çünki adətən bu atlar öz sahiblərinin ən dəyərli mülklərindn bir hesab edilirdi. Süvari korpusu əsas etibarilə iki hissəyə bölünmüşdü. Birincisini dövlət tərəfindən ordu üçün toplanmış süvarilər, ikincisini isə tabe olan tayfaların orduya göndərdiyi və ya böyük torpaq sahibləri tərfindən orduya göndərilən süvarilər təşkil edirdi.

Səfəvilər dövründən etibarən ənənəvi olaraq süvarilər öz Osmanlıdakı analoqları üzərində üstünlüyə sahib idilər:

  ...onlar bütün istiqamətlərdən hücuma keçdilər, hər hansı yeni istiqamətdə dövrə edirdilər. Sıralar bağlandı və sonra onlar hücum edib dağılışdılar, sonra bu səpələnmiş qrup eyni nöqtədə sıraları yenidən qapadılar. Onlar geri çəkilir və sonra da əks hücuma keçirdilər......
Basile Vatatzes 		 

Süvarilərin çoxu şəmşirlə, nizəylə və xəncərlə silahlansa da, bəzən odlu silahdan da istifadə edirdilər. 1736-cı ildən etibarən tüfəng süvarilərin birinci dərəcəli silahlarından biri oldu. Bu qoşunlara həm kəşfiyyatda, həm də atışmada mühüm dərəcədə yardım edirdi. Sonuncuya misal olaraq Karnal döyüşü göstərilə bilər.

Dövlətin süvari bölmələri arasında ən prestijlisi şahın şəxsi süvari qvardiyası hesab edilirdi. Ən məşhur birliklərdən biri tərcüməsi Səltənət süvariləri mənasını verən Savaran-e Saltanati bölməsi idi. Əfşarlar, Qacarlar, Cəlairilər kimi tayfalar Nadirin süvarilər toplaması üçün əsas mərkəzlər hesab edilirdi. Həmçinin başda Şahsevənlər olmaqla, müxtəlif Azərbaycan tayfalarından da süvarilər toplanmaqda idi. Savaran-e Sepah-e Khorasan bölməsində 20 fovj mövcud idi ki, hər bir fovjda 1000 əsgər var idi. Beləliklə, Savaran-e Sepah-e Khorasanda 20 min süvari cəmlənməkdə idi.

Şahın qulamları və ya Gholāmān-e Shāh bölməsində isə 3 min seçmə süvari xidmət etməkdə idi. Bu bölmənin tapşırığını Nadir şahın şəxsi mühafizəsini təşkil etmək idi.

 
Yüngül silahlanmış süvari.

Köməkçi süvarilər

Nadirin süvari bölmələri içərisində bir digər prestijli bölmə Savaran-e Sepah-e Xorasan idi. Bu termin Xorasanın atlı/süvari ordusu kimi tərcümə edilə bilər. Bu bölmədəki döyüşçülər əsasən Gilzay, Abdali, Kürd və imperiyanın digər tayfalarından toplanırdı. Həm Gilzay, həm də Abdali əfqan süvariləri Asiyadakı ən yaxşı süvarilərdən hesab edilirdilər. Bu ordu bölməsinin sayı hər zaman dəyişmişdir, lakin bir qaynaqda bunların sayının 70 min olduğu bildirilmişdir. Xorasanın atlı/süvari ordusundan olan süvarilər tez-tez Nadir tərəfindən Səltənət süvariləri bölməsinə yüksəldilirdi. Bu bölmə Qars döyüşündə həlledici rol oynamışdır. Beləki, onlar döyüşün gərgin anında Nadirin komandanlığı altında cinah hücumu təşkil etmiş və nəticədə qızılbaş ordusu qələbə qazanmışdır.

Artilleriya

 
Əfşarlar dövründə qalma meydan topu.

Nadirin hərbi sahədə apardığı islahatlardan ən çox yararlanan ordu növü sözsüzki artilleriya idi. Səfəvi sülaləsinin hakimiyyəti dövründə artilleriya qüvvələrindən hərbi işdə məhdud çərçivədə istifadə edirdilər. Lakin Nadirin yürüşlərində artilleriyadan geniş ölçüdə istifadə edilirdi. Nadirin yürüşlərinin adətən aqressiv sürətli hücumlara əsaslanmasına görə ağır artilleriya silahlarını daşımaq problem təşkil etsə də, Nadir ordu daxilində artilleriyadan istifadənin inkişf etdirilməsinə daim xüsusi diqqət ayırmışdır.

Nadirin ordusunun əsas tədarükçü fabrikləri Amül, Kirmanşah, İsfahan və Mərvdə yerləşirdi. Bu hərbi fabriklər yüksək keyfiyyətdə silah istehsal edir və ordularını yaxşı istifadə qabiliyyətinə malik toplarla təmin edirdilər. Bununla belə, səyyar emalatxanalar Nadirə strateji hərəkətliliyini qoruyub saxlamaqla yanaşı, tələb olunduqda ağır mühasirə topunun yerləşdirilməsi kimi sahələrdə çox yönlülüyünü qoruyub saxlamağa imkan verdi.

Nadirin ordusu içindəki ən önəmli artilleriya bölmələrindən biri zamburakçılar idi. Bu zamburakçı bölməsi 1 və ya 2 poenderlik yüngül və dəvələrin belinə yerləşdirilən kiçik toplardan təşkil edilmişdi. Bu toplar meydan toplar ilə müqayisədə qeyri-dəqiq və atış məsafəsi qısa olsa da, meydan döyüşlərində yaylım atəşi açmaqla kütləvi ölümə səbəb olması onun əsas üstünlüyü idi. Həmçinin bir digər üstün cəhəti isə yüngül və dəvə üstündə olduğuna görə yerdəyişməsi asan və çevik olması idi.

Meydan artilleriyası Nadirin ordusunun ayrılmaz hissəsi idi. Nadir xanın Mesopotamiyaya birinci yürüşü zamanı, o, mühasirədə olan Bağdada yardım etmək üçün gəlmiş Topal Osman paşanı qarşılamaq üçün şimaldakı Samarraya gedərkən ordusunda 18 top olmuşdur. Onlardan 4-ü 30, 6-ı 15, 6-ı 9 pouderlik olmuşdur.

Nadirin ordudakə islahatlarından yararlanan əsas sahələrdən biri kimi meydan artilleriyası və ya topları özlərinin Osmanlı və Moğol imperiyalarındakı analogiyaları müqayisədə daha üstün mövqeyə sahibləndilər. Əfşar ordusunun artilleriyası bu iki imperiya artilleriyası ilə müqayisədə daha dəqiq atış gücünə malik idi. Bu artilleriya qüvvələri Nadir şahın Mərkəzi Asiya yürüşündə də mühüm rol oynadılar. Mərkəzi Asiyadakı süvari döyüşçülər Əfşar ordusunun istifadə etdiyi modern artilleriya silahlarından xəbərsiz idilər və bu da Nadir üçün qələbəni daha da asanlaşdırırdı.

Hərbi donanma

1734-cü ildən etibarən Nadir dövlətin hərbi donanma sistemini yenidən təşkil etdi. Bu donanma özünün ən yaxşı fəaliyyəti dövrünü Əfşar imperiyasının bölünməsinə qədərki 10 il müddətində yaşadı. Əfşar imperiyasının hərbi donanması əsas təhlükələrdən biri kimi qəbul edilən ruslara qarşı Xəzər dənizində də fəaliyyət göstərirdi. Hərbi donanmanın mərkəzi Buşehrdə yerləşirdi və əsas fəaliyyət sahəsini İran körfəzi, habelə, Oman dənizi təşkil edirdi. Burada əsas mübarizə isə Məskət sultanlığı, Oman imamlığı, sonradan Atəşkəs dövlətləri adlanan ərazilərin sahillərində məskunlaşan quldurlarla, üsyançılarla aparılırdı. Əfşar hərbi donanması tez-tez hollandiyalılar və britaniyalılarla əməkdaşlıq edirdi.

Şimal donanması

Şimal donanması Xəzər dənizində fəaliyyət göstərirdi. 1745-ci ildə iki freqat və 4 kiçik gəmi (hamısı yerli istehsal) donanma daxilində xidmət etməkdə idi. Qaynaqların bildirdiyinə görə, bu donanmaya daxil olan gəmilərdən biri 1752-ci ildə Rəşt yaxınlığında yandırılmışdır. Şimal donanması yaradılmamışdan əvvəl, Nadir ruslardan gəmi ala bilmək üçün böyük məbləğlərdə pullar ödəmişdir. Bu gəmilərdən Nadirin Dağıstan yürüşü zamanı maddi-texniki təminat göndərmək üçün istifadə edilmişdir.

Cənub donanması

Cənub donanmasının əsas üzdüyü məkan İran kərfəzi və Oman körfəzi idi. Lakin bu donanmanın Ərəbistan dənizində də fəaliyyə etdiyi dövrlər olmuşdur.

1734-1736-cı illər: 1734-cü ildə Nadir ingilislərdən iki briqantin gəmisi aldı. Bundan başqa, yerli ərəb şeyxindən də iki ədəd briqanin əldə edildi. Patna və Ruperall adlandırılan ingilis briqantinlərinə müvafiq olaraq Veddell və Kuk komandan təyin edildi. Əfşarlar 1736-cı ildə Buşehrdə saxladıqları Ost-Hind şirkətinə məxsus olan Northuberland gəmisinin kapitanını gəmini onlara satmağa məcbur etdilər. "Böyük məbləğ qarşılığlnda satın alınan" gəmi döyüş gəmisinə dönüşdürüldü. Gəmi o dövrdə pis vəziyyətdə idi və buna görə də, Ost-Hind şirkəti "potensial Əfşar iddialarından özlərini qorumaq üçün addımlar atdılar". Həmin ilin oktyabrında donanma ingilislərdən 8 min tümənə satın alınmış 20 silahlı 2 freqat daha əldə etdi və onlardan biri Cavan adlandırıldı. Arxiv sənədlərində isə, yalnız bir gəminin satıldığı göstərilmişdir. Cavan daha sonra Fəth-i Şah adlandırıldı və donanmanın bayraqdar gəmisi oldu. Lakin baqa bir qaynağa görə isə, Fəth-i Şah gəmisi əvvəlki Northumberland gəmisi olmuşdur. Cavan şəxsi olaraq Bombeydə yerləşən EİC şirkəti tərəfindən Əfşarlara satılmaq üçün əldə edilmişdi və şirkət bu satışdan 200 faiz mənfəət əldə etmişdi. Donanmaya daxil olan başqa bir gəmi isə fransız tacirlərdən satın alınmış l'Heureux gəmisi idi.

1737-ci il: 1737-ci ilə aid holland qaynağı donanmanın inventarını belə təqdim etmişdir:

Gəmi Kökən Qeydlər
Fəth-i Şah ingilis 7.000 tümənə alınmışdır.
Capitaine ingilis Purchased for 4.000 tümənə alınmışdır.
Fatta Mamoedieb ingilis 400 tümənə alınmışdır.
Nastar Chanie ingilis 300 tümənə alınmışdır.
Toeckelc Basidu Şeyx Rəşiddən 3.000 tümənə alınmışdır.
Fattilhaije Basidu Şeyx Rəşiddən 1.300 tümənə alınmışdır.
Fatta Rhamhanied ərəb 400 tümənə alınmışdır.
Illhaiji Basidu Şeyx Rəşiddən 400 tümənə alınmışdır.
Bilinmir Basaydu Şeyx Rəşiddən alınmışdır.
Bilinmir Basaydu Şeyx Rəşiddən alınmışdır.
Bilinmir Yerli Məhəmməd Lətif xan tərəfindən tikilmişdir.
Bilinmir Yerli Məhəmməd Lətif xan tərəfindən tikilmişdir.
a also spelt Fattishahi (fars. فتح شاهی‎) b (fars. فتح محمودی‎)
c also spelt Tawakkul (fars. توکل‎) d (fars. فتح رحمانی‎)
Mənbə: Villem Floor (1987)

1741-1742-ci illər: 1.100 tonluq Bombey mərkəzli gəmi olan Şavallum onu hazırlayan konsortium (Con Lambton, parsi tacir Bhomanji Rüstəmci və Manoji Novroji və bombeyli Şivan Set Dharam Set) tərəfindən satılmış və Rəhimi adlandırılmışdır. Bu gəmi Əfşar donanmasının bayraqdarı kimi xidmət etmişdir. 1742-cı ildə cənub donanmasına 15 gəmi daxil idi və onların çoxu Kambey körfəzindəki Suratda hazırlanmışdı. Əfşarlar Suratdakı gəmi hazırlayanlara daha 11 gəmi sifariş verdilər və bu sifarişlərdən birincisi 1741-ci ildə hazır edildi. Bu gəmilər tik ağacından hazırlanmışdılar və öz davamlılıqları ilə seçilirdilər. 1742-ci ildə Robert Qalley gəmisi ingilis Eusteys Pikokdan 1000 tümə qarşılığında satın alındı. Daha iki gəmi - Meri və Pembrok Suratdakı EIC tərəfindən hazırlandı və 186.251 rupiyə (9.312 tümənə və ya 23.280 pounda bərabər idi) Əfşarlara satıldı. Pembrok lazimi təchizatlardan məhrum idi, Meri isə su sızmasına məruz qaldığı üçün gündəlik nasosa ehtiyyacı var idi.

1745-ci ildə: 1745-ci ildə donanmada 30 gəmi mövcud idi.

1747-ci ildə: 1747-ci ildə cənub donanmasında 20-25 gəmi mövcud idi.

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. Axworthy, 2007. səh. 635-646
  2. ↑ Axworthy, 2009
  3. Michael Axworthy. Iran: Empire of the Mind. Penguin Books. 2007. səh. 158.
  4. Gavin R.G Hambly (1991). "Agha Muhammad Khan and the establishment of the Qajar dynasty". The Cambridge History of Iran, Vol. 7: From Nadir Shah to the Islamic Republic. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 104–144. ISBN 9780521200950. id=H20Xt157iYUC&q=false&redir_esc=y#v=snippet&q=false&f=false Agha Muhammad Khan and the establishment of the Qajar dynasty. The Cambridge History of Iran, Vol. 7: From Nadir Shah to the Islamic Republic (#bad_url). VII. Cambridge: Cambridge University Press. 1991. səh. 104–144. ISBN 9780521200950. (#missing_pipe)
  5. Axworthy, 2007. səh. 639-645
  6. Axworthy, 2007. səh. 636
  7. Axworthy, 2007. səh. 645
  8. Axworthy, 2007. səh. 639-641
  9. Axworthy, 2007. səh. 644
  10. Axworthy, 2007. səh. 640-641
  11. ↑ Axworthy, 2007. səh. 639
  12. Abraham of Crete. The Chronicle of Abraham of Crete. Costa Mesa. redaktor və tərcüməçi Corc Bournoutian. 1999. səh. 118.
  13. ↑ Vatatzes, 1939. səh. 133
  14. Axworthy, 2007. səh. 645-650
  15. ↑ Jonas Hanway. An Historical Account of the British Trade. 251–253.
  16. Laurence Lockhart. Nadir Shah: A Critical Study Based Mainly Upon Contemporary Sources. London: Luzac & Co. 1938. səh. 88.
  17. Rudi Matthee. Unwalled Cities and Restless Nomads: Firearms and Artillery in Safavid Iran. London. red. Charles Melville. 1996.
  18. Purgstall J. Von Hammer. Histoire de l Empire Ottman. Paris. french translation by J.J. Hellert. 1835–1843.
  19. Axworthy, 2009. səh. 639
  20. Michael Axworthy. "NAVY i. Nāder Shah and the Iranian Navy". Encyclopædia Iranica. 20 December 2012. 17 May 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 7 July 2022.
  21. Axworthy, 2018. səh. 174
  22. Mirfendereski, 2001. səh. 18
  23. Axworthy, 2000
  24. Floor, 1987. səh. 39
  25. Floor, 1987. səh. 41
  26. ↑ Mirfendereski, 2001. səh. 18
  27. Floor, 1987. səh. 42
  28. ↑ Good, 2018. səh. 227
  29. Black, 2004. səh. 73
  30. ↑ Barendse, 2009. səh. 294
  31. Floor, 1987. səh. 41–42
  32. Barendse, 2009. səh. 295–296
  33. Axworthy, 2000
  34. ↑ Ward, 2014. səh. 53
  35. Good, 2018. səh. 228
  36. Good, 2018. səh. 230

Mənbə

  • Maykl Eksvorti. The Sword of Persia: Nader Shah, from tribal warrior to conquering tyrant. I. B. Tauris. 2009. səh. 180.
  • Maykl Eksvorti. The Army of Nader Shah. Iranian Studies. 40 (5). 2007. səh. 180.
  • Basile Vatatzes. Persica: Histoire de Chah-Nadir. Bucharest. N. Iorga. 1939.
  • Mirfendereski, Guive. A Diplomatic History of the Caspian Sea. Springer. 2001. doi:10.1057/9780230107571_4. ISBN 978-0-230-10757-1.

Dekabr 31, 2022
əfşar, imperiyasının, hərbi, sistemi, əfşarların, hərbi, sistemlərinin, kökü, səfəvilər, dövlətinin, dağılması, ərəfəsində, xorasandakı, qanlı, toqquşmalar, dövrünə, əsaslanırdı, yerli, sərkərdə, olan, türkman, əfşar, tayfasına, mənsub, nadirqulu, əfşarın, kom. Efsar imperiyasinin herbi sistemi Efsarlarin herbi sistemlerinin koku Sefeviler dovletinin dagilmasi erefesinde Xorasandaki qanli toqqusmalar dovrune esaslanirdi Yerli serkerde olan ve turkman Efsar tayfasina mensub Nadirqulu xan Efsarin komandanligi altindaki doyusculerin sayi cemi bir nece yuz nefer idi ve onlar indiki Iranin simal serqinde fealiyyet gosterirdiler Nadirqulu ozunu sah elan etdikden sonra onun komandanligi altindaki doyusculerin umumilikde sayi 375 mine catirdi Tarixci Maykl Eksvortiye gore bu ordu oz dovrunun en guclu ordusu olmaqla birlikde onun en boyu ustunluyu en istedadli ve ugurlu serkerde olan Nadir terefinden idare olunmasi idi 1 2 3 Efsar imperiyasi Silahli QuvveleriQurulub 1736Dagilib 1796Daxildir Quru quvveleriHerbi donanmaQerargah MeshedCanli quvveDagilan kadr 1796SenayeYerli techizatcilar Merv Isfahan Kirmansah ve Amul silah fabrikleriElaqedar meqalelerRutbeler Xan Sultan Bey Minbasi Yuzbasi OnbasiNadir sahin 1747 ci ilde oz serkerdelerinden bir qrupunun eli ile qetle yetirildikden sonra dovlet tedricen dagilmaga ve on iller boyunca davam edecek vetendas muharibesine suruklenmeye basladi Ele bu proseslerin baslamasi ile de Nadirin bir zamanlarin ne guclu ordusu hesab edilen ordusu da dagildi Ali hakimiyyeti ele almaq ustunde Efsarlardan bir cox mubarize aparsa da onlardan basqa da namizedler cox idi Olkedeki ali hakimiyyetin berpasi ise yalniz Aga Mehemmed sah Qacarin dovrunde berpa edildi Bu XVIII esrin sonunda Aga Mehemmed sah Qacarin ugurlu herbi yuruslerinden sonra mumkun oldu 4 Mundericat 1 Umumi baxis 2 Piyadalar 2 1 Tufengciler 2 2 Cezayirciler 3 Suvariler 3 1 Komekci suvariler 4 Artilleriya 5 Herbi donanma 5 1 Simal donanmasi 5 2 Cenub donanmasi 6 Hemcinin bax 7 Istinadlar 8 MenbeUmumi baxis RedakteEfsar ordusu esasen suvari birliklere esaslanan bir ordu idi Bu ordudaki doyusculerin sayi 1743 cu ilde oz zirvesine cataraq 375 min nefer oldu Bu reqem heddinden artiq cox olmaqla birlikde davamli olaraq bu qeder insanin orduda saxlanmasi istehsalin azalmasi ve serfiyyatin coxalmasna sebeb olaraq olke iqtisadiyyatinin cokmesine getirib cixarirdi 5 Efsar ordusunun evvelki dovrlerdeki ordulardan esas ferqi odlu silahdan genis sekilde istifade olunmasi idi Sefevi ordusu dovrunde yeni XVI esr boyunca artilleriya ve tufengci bolmelerinin nuvesi formalasdirilsa da onlarin sayi hemise ordunun esasini teskil eden enenevi suvari ordu doyusculerinin sayindan az olmusdur Bu enenevi ordudaki doyusculer enenevi silahlarla balta qilinc emud ox kaman ile silahlanirdi ve yarim koceri ya da tam koceri tayfalardan toplanirdi Avropada suvariler tapancalar ve karabinlerle silahlandirilan donemde Sefevilerdeki sahlarin ordulari enenevi silahlarla silanlandirilirdi 6 Yalniz Nadir sahin dovrunde ilk defe ordunun bouk bir qismini odlu silahlarla silahlandirmaq mumkun oldu Ele buna gore de odlu silahlarla davranmagi oyrenilmesine diqqet telim ve tedrise diqqet artirildi Bele bir hal Avropada bir esr evvelden artiq baslamisdi 7 Nadirin ordusunun uzvlerinin cox az bir qismi etnik olaraq iranli ve ya fars idi Ozunun en cox uzvu oldugu zamanda bu ordunun uzvlerinden 60 minden coxu Azerbaycandan 60 mini turkmen ve ozbeklerden 70 mini efqanlardan ve indiki pakistanlilardan 65 mini Xorasandan 120 mini ise diger ferqli ferqli Qerbi Iran etnoslardan Kurdustan Hemedan Luristan Baxtiyari Fars ve Xuzistan toplanirdi Gorunduyu kimi bu ordudaki en cox doyuscu muxtelif turk tayfalarindan toplanirdi Bu doyusculerin coxu yungul silahlarla silahlanmis suvariler idi Bu doyusculer baslarina Kule i Nadiri adlanan papaqlar qoyurdu Bu papaqla 18 duyum hundurlukde olmaqla birlikde etrafina keci ve ya qoyun derisi sarilmis olurdu Doyusculerin ciyninden yundan hazirlanmis mantiya asilir qirmizi sari ve ya yasil rengli aciq koynek deri cekmeler geyinirdiler Cox doyuscunun hem agir hem de zencirli zirehlerden ibaret zirehli geyimleri var idi Yungul silahlandirilmis her bir suvari qilincla tufengle ve balta ile techiz edilirdi Bezileri qalxan da dasimaqda idiler 8 1744 cu ilde Nadirin ordusuna 13 min muhafizeci suvari qvardiyasi Nadirin oz tayfasi olan Efsarlardan ibaret 20 min suvari 50 min efqan suvari 12 min cezayirci 40 min adi piyada tufengcisi ve sayi bilinmeyen artilleriya qarnizon doyusculeri movcud idi Orduda hemcinin Qacarlar kimi tayfalardan toplana cox sayida doyuscu de var idi Doyusculerin coxu caxmaqli ve ya kohne miquelet kilidli musketlerle silahlanmisdi bezilerinde matclok tipli tufengler de var idi Piyadalar sungulerden istifade etmirdiler 9 Efqanlar cox zaman odlu silahlara malik olmurdular cunki onlarin doyusdeki tapsiriqlari esasen nizeden istifade etmek idi Turk ve diger tayfalardan toplanan yungul silahli suvariler doyusculer de odlu silahalrdan o qeder de istifade etmirdiler onlar doyusde qilincdan nizelerden ve oxlardan istifade edirdiler 10 Efsar ordusunun dovrler uzre artis sureti 11 IlArmy i a 172925 1733100 41 42 1736150 14 47 1743375 13 99 Piyadalar Redakte Caxmaqli tufengle birlikde istifade olunan semsir Piyadalar yaxin doyusde istifade etmek ucun semsirle de silahlanirdi Sefeviler dovrunde oldugu kimi Nadir zamaninda da piyada bolmeleri ikinci dereceli bolme kimi deyerlendirilirdi ve ehemiyyetine gore suvarilerden sonra deyerlendirilirdi Buna elave olaraq odlu silahla silahlandirilmis piyada bolmeleri hec vaxt tam olaraq inkisaf etdirilmemisdi Buna istisna olaraq islahatlari ile odlu silahli piyada bolmeleri Sefevi ordusuna getirmis Sah Abbasi gostermek mumkundur Butun piyada korpusunda kolah e Naderi کلاه نادری adlanan hundur papaqli mavi tunika ve qirmizi salvardan ibaret standart bir forma var idi Nadirin Efqanistanin qerbindeki Abdali efqanlarina qarsi ilkin yurusleri ona guclu suvari orduya qarsi savasa bilmek ucun hell yolu tapmaga sovq etdi Odlu silahlarla techiz edilmis piyadalar sisteminin tekmillesdirilmesi artilleriya quvveleri ve manevr ede bilen suvariler kimi hell yollari ile Nadir Abdali efqanlarinin suvari doyusculerini meglub etmeyi bacardi Tufengciler Redakte Tufengci ordunun nizami tufengle silahlandirilmis bolmesi idi ve Sefeviler dovrunden etibaren bu bolmenin doyusculerinin sayi durmadan artmisdir Tufengci hemcinin uzun xenzer ve enenevi bolge silahlarindan olan semsirle de silahlandirilirdi Umumilikde tugengci cezayirci ile muqayisede daha yungul tufengle techiz edilirdi Cezayirciler Redakte Meshedin Nadir sah muzeyinde sergilenen ve cezayirler terefinden istifade olunan tufeng Cezayirci Nadirin ordusunun tufengcileri arasinda elit quvveleri teskil edirdi Bu piyadalar terefinden istifade edilen caxmaqli tufeng olan Jazayer جزایر Avropadaki analoqlarindan daha agir capli idi ve neticede daha genis diapazona elece de tekmillesdirilmis deqiqliye malik idi Ortalama Avropa tufengi 5 kiloqram agirliginda olmaqla 18 millimetrlik diametrle ates acirdisa cezayir 18 kiloqram idi ve 24 millimetr diametrle atis acirdi Avropadaki tufenglerden ferqli olaraq cezayir kagiz kartrij evezine burnuz vasitesiyle doldurulurdu Bu da o demekdir ki bunun mesafe tesir ve deqiqlik kimi ustunlukleri olsa da Avropadaki analoqlari ile muqayisede onlarin doldurulmasi ucun daha uzun vaxt serf etmek lazim gelirdi Sefevi ordusunda cezayirlerden istifade barede melum olan ilk melumatin tarixi XVII esrin ortalarina qeder gedib cixmaqdadir Cezayirciler cezayir adlanan tufengden elave semsir adlanan soyuq silahla da silahlanirdilar Piyada qosunun cezayirciler bolmesi aramsiz telimler ve mesqle mesgul olurdular 12 13 Bu tipde telimlerden birinin sahidi olan sexs xatirelerinde bele yazir Piyadalar men tufeng dasiyan doyusculeri nezerde tuturam oz bolmelerinde birlesir ve oz silahlari ile hedefe ates acirdilar bu davamli olaraq tekrar edilirdi Eger Tehmasibqulu xan Nadir sah nezerde tutulur bir siravi doyuscunun davamli olaraq yaxsi ates acdiginin sahidi olardisa onu 100 ve ya 50 neferlik destenin komandanligina teyin ederdi O butun doyusculeri cesaretli qabiliyyetli ve tecrubeli olmaga tesviq ederdi ve en sade sozle desek ozu guclu xarakteri ve herbi bacariqlari ile ona numune olardi 13 Cezayirci bolmeleri her gun saatlarla mesq edirdi Doyusculerin telim mesqlerde tecrube qazanmalarina xususi onem verilirdi 14 Nadir cezayirci bolmelerini sexsen ozu teskil etmisdi ve doyuslerde tez tez cezayircilere sexsen komandanliq edirdi Basqa bir sahidin bildirdiyine gore cezayirciler yaxsi teskil edilmisdiler ve en yaxsi sursatla temin edilmisdiler 15 Cezayircilerin umumi sayi barede muxtelif melumatlar movcuddur ve hesabatlardaki reqemler bir birinden ferqlenmekdedir Lakin umumilikde ortalama olaraq gotursek bu korpusun doyusculerin sayinin bir nes on min oldugu texmin edile biler Conas Hanvet 1744 cu ile aid yazisinda bildirirdi ki Nadirin 12 minlik cezayircisine elave olaraq 40 minlik nizami tunfengcisi de var idi 15 Nadir hemcinin ozunun Merkezi Asiya yurusunde 12 min neferden ibaret cezayirci korpusuna komandanliq etmisdir Cezayircilerin piyada qosun novu olmasina baxmayaraq bezen yurusler zamani zeruriyyet qarsisinda onlar suvari desteler kimi de doyuslerde istirak edirdiler Bele doyuslere misal olaraq Karnal doyusunu gostermek olar Onlar techizatlarinin ve herbi bacariqlarinin yuksekliyine gore Nadirin muxtelif yuruslerinde en ferqli ve cetin doyus tapsiriqlarini yerine yetirmis ve qelebede muhum paya sahib olmusdurlar Bele doyuslere misal olaraq Damgani Murcexortu Kerkuku Muradtepeni Karnali ve Qarsi gostere bilerik Karnal doyusunde oynadigi helledici rola gore cezayir barede ox cezayire cavab vere bilmez deye bir sahid terefinden qeyd dedilmisdir 16 Suvariler Redakte Meshedin Nadir sah muzeyinde sergilenen ve Efsarlar dovrunde qalma semsir qilinci En evvelden suvari bolmeleri ordudaki en onemli bolme hesab edilirdi Nadir suvari ordu bolmelerinde muhum islahatlar heyata kecirdi Bu islahatlardan biri suvarilerin atlarinin maliyye teminatinin dovlet terefinden yerine yetirilmesi idi Buna qeder suvariler oz atlari ile riske getmek istemirdiler cunki adeten bu atlar oz sahiblerinin en deyerli mulklerindn bir hesab edilirdi Suvari korpusu esas etibarile iki hisseye bolunmusdu Birincisini dovlet terefinden ordu ucun toplanmis suvariler ikincisini ise tabe olan tayfalarin orduya gonderdiyi ve ya boyuk torpaq sahibleri terfinden orduya gonderilen suvariler teskil edirdi Sefeviler dovrunden etibaren enenevi olaraq suvariler oz Osmanlidaki analoqlari uzerinde ustunluye sahib idiler 11 onlar butun istiqametlerden hucuma kecdiler her hansi yeni istiqametde dovre edirdiler Siralar baglandi ve sonra onlar hucum edib dagilisdilar sonra bu sepelenmis qrup eyni noqtede siralari yeniden qapadilar Onlar geri cekilir ve sonra da eks hucuma kecirdiler Basile Vatatzes Suvarilerin coxu semsirle nizeyle ve xencerle silahlansa da bezen odlu silahdan da istifade edirdiler 1736 ci ilden etibaren tufeng suvarilerin birinci dereceli silahlarindan biri oldu Bu qosunlara hem kesfiyyatda hem de atismada muhum derecede yardim edirdi Sonuncuya misal olaraq Karnal doyusu gosterile biler Dovletin suvari bolmeleri arasinda en prestijlisi sahin sexsi suvari qvardiyasi hesab edilirdi En meshur birliklerden biri tercumesi Seltenet suvarileri menasini veren Savaran e Saltanati bolmesi idi Efsarlar Qacarlar Celairiler kimi tayfalar Nadirin suvariler toplamasi ucun esas merkezler hesab edilirdi Hemcinin basda Sahsevenler olmaqla muxtelif Azerbaycan tayfalarindan da suvariler toplanmaqda idi Savaran e Sepah e Khorasan bolmesinde 20 fovj movcud idi ki her bir fovjda 1000 esger var idi Belelikle Savaran e Sepah e Khorasanda 20 min suvari cemlenmekde idi Sahin qulamlari ve ya Gholaman e Shah bolmesinde ise 3 min secme suvari xidmet etmekde idi Bu bolmenin tapsirigini Nadir sahin sexsi muhafizesini teskil etmek idi Yungul silahlanmis suvari Komekci suvariler Redakte Nadirin suvari bolmeleri icerisinde bir diger prestijli bolme Savaran e Sepah e Xorasan idi Bu termin Xorasanin atli suvari ordusu kimi tercume edile biler Bu bolmedeki doyusculer esasen Gilzay Abdali Kurd ve imperiyanin diger tayfalarindan toplanirdi Hem Gilzay hem de Abdali efqan suvarileri Asiyadaki en yaxsi suvarilerden hesab edilirdiler Bu ordu bolmesinin sayi her zaman deyismisdir lakin bir qaynaqda bunlarin sayinin 70 min oldugu bildirilmisdir Xorasanin atli suvari ordusundan olan suvariler tez tez Nadir terefinden Seltenet suvarileri bolmesine yukseldilirdi Bu bolme Qars doyusunde helledici rol oynamisdir Beleki onlar doyusun gergin aninda Nadirin komandanligi altinda cinah hucumu teskil etmis ve neticede qizilbas ordusu qelebe qazanmisdir Artilleriya Redakte Efsarlar dovrunde qalma meydan topu Nadirin herbi sahede apardigi islahatlardan en cox yararlanan ordu novu sozsuzki artilleriya idi Sefevi sulalesinin hakimiyyeti dovrunde artilleriya quvvelerinden herbi isde mehdud cercivede istifade edirdiler 17 Lakin Nadirin yuruslerinde artilleriyadan genis olcude istifade edilirdi Nadirin yuruslerinin adeten aqressiv suretli hucumlara esaslanmasina gore agir artilleriya silahlarini dasimaq problem teskil etse de Nadir ordu daxilinde artilleriyadan istifadenin inkisf etdirilmesine daim xususi diqqet ayirmisdir Nadirin ordusunun esas tedarukcu fabrikleri Amul Kirmansah Isfahan ve Mervde yerlesirdi Bu herbi fabrikler yuksek keyfiyyetde silah istehsal edir ve ordularini yaxsi istifade qabiliyyetine malik toplarla temin edirdiler Bununla bele seyyar emalatxanalar Nadire strateji hereketliliyini qoruyub saxlamaqla yanasi teleb olunduqda agir muhasire topunun yerlesdirilmesi kimi sahelerde cox yonluluyunu qoruyub saxlamaga imkan verdi Nadirin ordusu icindeki en onemli artilleriya bolmelerinden biri zamburakcilar idi Bu zamburakci bolmesi 1 ve ya 2 poenderlik yungul ve develerin beline yerlesdirilen kicik toplardan teskil edilmisdi Bu toplar meydan toplar ile muqayisede qeyri deqiq ve atis mesafesi qisa olsa da meydan doyuslerinde yaylim atesi acmaqla kutlevi olume sebeb olmasi onun esas ustunluyu idi Hemcinin bir diger ustun ceheti ise yungul ve deve ustunde olduguna gore yerdeyismesi asan ve cevik olmasi idi 11 Meydan artilleriyasi Nadirin ordusunun ayrilmaz hissesi idi Nadir xanin Mesopotamiyaya birinci yurusu zamani o muhasirede olan Bagdada yardim etmek ucun gelmis Topal Osman pasani qarsilamaq ucun simaldaki Samarraya gederken ordusunda 18 top olmusdur Onlardan 4 u 30 6 i 15 6 i 9 pouderlik olmusdur 18 Nadirin ordudake islahatlarindan yararlanan esas sahelerden biri kimi meydan artilleriyasi ve ya toplari ozlerinin Osmanli ve Mogol imperiyalarindaki analogiyalari muqayisede daha ustun movqeye sahiblendiler Efsar ordusunun artilleriyasi bu iki imperiya artilleriyasi ile muqayisede daha deqiq atis gucune malik idi 19 2 Bu artilleriya quvveleri Nadir sahin Merkezi Asiya yurusunde de muhum rol oynadilar Merkezi Asiyadaki suvari doyusculer Efsar ordusunun istifade etdiyi modern artilleriya silahlarindan xebersiz idiler ve bu da Nadir ucun qelebeni daha da asanlasdirirdi Herbi donanma Redakte1734 cu ilden etibaren Nadir dovletin herbi donanma sistemini yeniden teskil etdi Bu donanma ozunun en yaxsi fealiyyeti dovrunu Efsar imperiyasinin bolunmesine qederki 10 il muddetinde yasadi Efsar imperiyasinin herbi donanmasi esas tehlukelerden biri kimi qebul edilen ruslara qarsi Xezer denizinde de fealiyyet gosterirdi Herbi donanmanin merkezi Busehrde yerlesirdi ve esas fealiyyet sahesini Iran korfezi habele Oman denizi teskil edirdi Burada esas mubarize ise Mesket sultanligi Oman imamligi sonradan Ateskes dovletleri adlanan erazilerin sahillerinde meskunlasan quldurlarla usyancilarla aparilirdi Efsar herbi donanmasi tez tez hollandiyalilar ve britaniyalilarla emekdasliq edirdi 20 Simal donanmasi Redakte Simal donanmasi Xezer denizinde fealiyyet gosterirdi 1745 ci ilde iki freqat ve 4 kicik gemi hamisi yerli istehsal donanma daxilinde xidmet etmekde idi 21 Qaynaqlarin bildirdiyine gore bu donanmaya daxil olan gemilerden biri 1752 ci ilde Rest yaxinliginda yandirilmisdir Simal donanmasi yaradilmamisdan evvel Nadir ruslardan gemi ala bilmek ucun boyuk mebleglerde pullar odemisdir Bu gemilerden Nadirin Dagistan yurusu zamani maddi texniki teminat gondermek ucun istifade edilmisdir 22 Cenub donanmasi Redakte Cenub donanmasinin esas uzduyu mekan Iran kerfezi ve Oman korfezi idi Lakin bu donanmanin Erebistan denizinde de fealiyye etdiyi dovrler olmusdur 1734 1736 ci iller 1734 cu ilde Nadir ingilislerden iki briqantin gemisi aldi Bundan basqa yerli ereb seyxinden de iki eded briqanin elde edildi 23 Patna ve Ruperall adlandirilan ingilis briqantinlerine muvafiq olaraq Veddell ve Kuk komandan teyin edildi 24 Efsarlar 1736 ci ilde Busehrde saxladiqlari Ost Hind sirketine mexsus olan Northuberland gemisinin kapitanini gemini onlara satmaga mecbur etdiler 25 Boyuk mebleg qarsiliglnda satin alinan gemi doyus gemisine donusduruldu Gemi o dovrde pis veziyyetde idi ve buna gore de Ost Hind sirketi potensial Efsar iddialarindan ozlerini qorumaq ucun addimlar atdilar 26 Hemin ilin oktyabrinda donanma ingilislerden 8 min tumene satin alinmis 20 silahli 2 freqat daha elde etdi ve onlardan biri Cavan adlandirildi 27 Arxiv senedlerinde ise yalniz bir geminin satildigi gosterilmisdir 28 Cavan daha sonra Feth i Sah adlandirildi ve donanmanin bayraqdar gemisi oldu 28 29 Lakin baqa bir qaynaga gore ise Feth i Sah gemisi evvelki Northumberland gemisi olmusdur 30 Cavan sexsi olaraq Bombeyde yerlesen EIC sirketi terefinden Efsarlara satilmaq ucun elde edilmisdi ve sirket bu satisdan 200 faiz menfeet elde etmisdi 28 Donanmaya daxil olan basqa bir gemi ise fransiz tacirlerden satin alinmis l Heureux gemisi idi 30 1737 ci il 1737 ci ile aid holland qaynagi donanmanin inventarini bele teqdim etmisdir Gemi Koken QeydlerFeth i Sah ingilis 7 000 tumene alinmisdir Capitaine ingilis Purchased for 4 000 tumene alinmisdir Fatta Mamoedieb ingilis 400 tumene alinmisdir Nastar Chanie ingilis 300 tumene alinmisdir Toeckelc Basidu Seyx Residden 3 000 tumene alinmisdir Fattilhaije Basidu Seyx Residden 1 300 tumene alinmisdir Fatta Rhamhanied ereb 400 tumene alinmisdir Illhaiji Basidu Seyx Residden 400 tumene alinmisdir Bilinmir Basaydu Seyx Residden alinmisdir Bilinmir Basaydu Seyx Residden alinmisdir Bilinmir Yerli Mehemmed Letif xan terefinden tikilmisdir Bilinmir Yerli Mehemmed Letif xan terefinden tikilmisdir a also spelt Fattishahi fars فتح شاهی b fars فتح محمودی c also spelt Tawakkul fars توکل d fars فتح رحمانی Menbe Villem Floor 1987 31 1741 1742 ci iller 1 100 tonluq Bombey merkezli gemi olan Savallum onu hazirlayan konsortium Con Lambton parsi tacir Bhomanji Rustemci ve Manoji Novroji ve bombeyli Sivan Set Dharam Set terefinden satilmis ve Rehimi adlandirilmisdir Bu gemi Efsar donanmasinin bayraqdari kimi xidmet etmisdir 32 1742 ci ilde cenub donanmasina 15 gemi daxil idi ve onlarin coxu Kambey korfezindeki Suratda hazirlanmisdi 33 Efsarlar Suratdaki gemi hazirlayanlara daha 11 gemi sifaris verdiler ve bu sifarislerden birincisi 1741 ci ilde hazir edildi Bu gemiler tik agacindan hazirlanmisdilar ve oz davamliliqlari ile secilirdiler 34 1742 ci ilde Robert Qalley gemisi ingilis Eusteys Pikokdan 1000 tume qarsiliginda satin alindi 28 Daha iki gemi Meri ve Pembrok Suratdaki EIC terefinden hazirlandi ve 186 251 rupiye 9 312 tumene ve ya 23 280 pounda beraber idi Efsarlara satildi 35 Pembrok lazimi techizatlardan mehrum idi Meri ise su sizmasina meruz qaldigi ucun gundelik nasosa ehtiyyaci var idi 36 1745 ci ilde 1745 ci ilde donanmada 30 gemi movcud idi 34 1747 ci ilde 1747 ci ilde cenub donanmasinda 20 25 gemi movcud idi 26 Hemcinin bax RedakteSefevi imperiyasinin ordusu Efsar imperiyasinin herbi donanmasiIstinadlar Redakte Axworthy 2007 seh 635 646 1 2 Axworthy 2009 Michael Axworthy Iran Empire of the Mind Penguin Books 2007 seh 158 Gavin R G Hambly 1991 Agha Muhammad Khan and the establishment of the Qajar dynasty The Cambridge History of Iran Vol 7 From Nadir Shah to the Islamic Republic Cambridge Cambridge University Press pp 104 144 ISBN 9780521200950 id H20Xt157iYUC amp q false amp redir esc y v snippet amp q false amp f false Agha Muhammad Khan and the establishment of the Qajar dynasty The Cambridge History of Iran Vol 7 From Nadir Shah to the Islamic Republic bad url VII Cambridge Cambridge University Press 1991 seh 104 144 ISBN 9780521200950 missing pipe Axworthy 2007 seh 639 645 Axworthy 2007 seh 636 Axworthy 2007 seh 645 Axworthy 2007 seh 639 641 Axworthy 2007 seh 644 Axworthy 2007 seh 640 641 1 2 3 Axworthy 2007 seh 639 Abraham of Crete The Chronicle of Abraham of Crete Costa Mesa redaktor ve tercumeci Corc Bournoutian 1999 seh 118 1 2 Vatatzes 1939 seh 133 Axworthy 2007 seh 645 650 1 2 Jonas Hanway An Historical Account of the British Trade 251 253 Laurence Lockhart Nadir Shah A Critical Study Based Mainly Upon Contemporary Sources London Luzac amp Co 1938 seh 88 Rudi Matthee Unwalled Cities and Restless Nomads Firearms and Artillery in Safavid Iran London red Charles Melville 1996 Purgstall J Von Hammer Histoire de l Empire Ottman Paris french translation by J J Hellert 1835 1843 Axworthy 2009 seh 639 Michael Axworthy NAVY i Nader Shah and the Iranian Navy Encyclopaedia Iranica 20 December 2012 17 May 2013 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 7 July 2022 Axworthy 2018 seh 174 Mirfendereski 2001 seh 18 Axworthy 2000 Floor 1987 seh 39 Floor 1987 seh 41 1 2 Mirfendereski 2001 seh 18 Floor 1987 seh 42 1 2 3 4 Good 2018 seh 227 Black 2004 seh 73 1 2 Barendse 2009 seh 294 Floor 1987 seh 41 42 Barendse 2009 seh 295 296 Axworthy 2000 1 2 Ward 2014 seh 53 Good 2018 seh 228 Good 2018 seh 230Menbe RedakteMaykl Eksvorti The Sword of Persia Nader Shah from tribal warrior to conquering tyrant I B Tauris 2009 seh 180 Maykl Eksvorti The Army of Nader Shah Iranian Studies 40 5 2007 seh 180 Basile Vatatzes Persica Histoire de Chah Nadir Bucharest N Iorga 1939 Mirfendereski Guive A Diplomatic History of the Caspian Sea Springer 2001 doi 10 1057 9780230107571 4 ISBN 978 0 230 10757 1 Menbe https az wikipedia org w index php title Efsar imperiyasinin herbi sistemi amp oldid 6718699, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.