fbpx
Wikipedia

Qars döyüşü (1745)

Avqust 01, 2021

Qars döyüşü — Osmanlı-Əfşar müharibəsi (1743-1746)nin sonuncu əsas toqquşmasıdır. Döyüş Osmanlı ordusunun qəti şəkildə darmadağın edilməsi ilə nəticələndi. Bu döyüş həmçinin, Nadir şahın qazandığı sonuncu böyük hərbi zəfərdir. Döyüş fasilələrlə 10 günə qədər davam etmiş və sonda Osmanlı ordusunun tamamilə darmadağın edilməsi ilə sonlandırılmışdı. Mosuldakı məğlubiyyətdən sonra Osmanlı bu döyüşdə də Nadir şaha məğlub oldu və artıq hərbi qələbə qazanmağa olan ümidləri azaldı. Qələbəyə olan ümidi azalan Osmanlı tərəfi danışıqları yenidən başlatdı.

Qars döyüşü
Əsas münaqişə: Osmanlı-İran müharibəsi (1743-1746) və Nadirin yürüşləri

Nadir şahın süvari ehtiyyat bölməsinin Qars döyüşü zamanı Osmanlı ordusunu mühasirəyə almaq üçün etdiyi manevraları göstərən diaqram
Tarix 19 avqust 1745
Yeri Qars, Şərqi Anadolu
Səbəbi Nadir şahla Osmanlı imperiyası arasında meydana çıxan problemlər.
Nəticəsi Müharibəni sonlandıran mütləq Nadir şah qələbəsi.
Ərazi dəyişikliyi Qəsri-Şirin sülh müqaviləsinin şərtləri bir daha təstiq edildi.
Münaqişə tərəfləri
Komandan(lar)

Nadir şah Əfşar

Yegen Məhəmməd Paşa
Abdulla Paşa Cəbhəçi

Tərəflərin qüvvəsi

80.000
Xorasan dəstələri

140.000
100.000 Sipahi süvari
40.000 Yeniçəri

Ölənlər və yaralananlar

8.000

35.000
12.000 öldürüldü
18.000 yaralandı
5.000 əsir götürüldü

Arxa plan

1745-ci ilin birinci yarısını Dağıstanda baş qaldıran qiyamların yatırılması və bu bölgənin tam itaət altına gətirilməsi ilə məşğul oldu. 1745-ci ilin yayında Nadir şahla Osmanlı qüvvələri arasında yeni bir qarşılaşma baş verdi. Nadir şahın Qarsın mühasirəsindən əl əkməsi ilə Osmanlı sarayının sülh bağlanmasına meyl edəcəyi ümidi yenə də özünü doğrultmadı. O, Cənubi Qafqazda olduğu vaxt Osmanlı sarayı çox böyük sayda qoşun dəstələri formalaşdırdı. Müşahidəçilərin bildirdiyinə görə, 1745-ci ilin əvvəlində Osmanlı sarayı Nadir şahın qarşısına çıxarılan ən böyük ordusunu təşkil etdi. Osmanlı qüvvələri iki qol şəklində qruplaşdırılıb müxtəlif istiqamətlərə göndərildi. Birinci qola Osmanlı dövlətinin keçmiş sədr-əzəmi Yegən Məhəmməd paşa sərkərdəlik edirdi.Onun rəhbərliyi altında olan dəstənin tərkibində 100 min süvari və 40 min yeniçəri var idi. Osmanlı qüvvələrinin digər qoluna isə Abdulla paşa və Ərdəlanın keçmiş bəylərbəyi Əhməd xan rəhbərlik edirdilər. Əhməd xan Nadir şah tərəfindən Ərdəlana bəylərbəyi təyin edilmişdi. Amma sonradan o, Nadir şaha itaətsizlik göstərib Osmanlıya qaçmış, Osmanlı dövlətində xidmətə başlamışdı. Nadir şah hələ Cənubi Qafqazda olarkən Osmanlı qüvvələrinin irəliləməsinin əngəllənməsi üçün bəzi tapşırıqlar verdi. Onun göstərişinə əsasən, Məhəmmədrza xan Qırxlının, Məhəmmədəli bəy Qacarın və Lütfəli bəy Çərxçibaşının rəhbərliyi altında qoşun dəstəsi Osmanlı qüvvələrinin qarşısına göndərildi. Bu dəstə kəşfiyyat işləri aparmaqla bərabər, Osmanlı qüvvələrinin irəli çıxarılmış dəstələri ilə döyüşə girməli idilər. Bu dəstə Naxçıvandan keçməklə Qarsa doğru irəlilədi və Qarsla İrəvan arasında Yegən Məhəmməd paşanın irəli çıxarılmış 12 min nəfərlik avanqard dəstəsi ilə qarşılaşdı. Mənbələr bu dəstələr arasında qanlı döyüş baş verdiyini və nəhayətdə Nadir şah qüvvələrinin qələbəsi ilə başa çatdığını bildirirlər. Nadir şah Bağdaddan Dağıstana doğru hərəkət edəndə Nəsrulla Mirzəni özü ilə aparmamışdı. Nəsrulla Mirzə tabeliyində olan qoşun dəstəsi ilə İran İraqında qalmışdı. Nadir şah Qafqazdan Qarsa doğru hərəkətə başlayanda Nəsrulla Mirzəyə də xəbər göndərdi ki, Osmanlı qüvvələri ilə döyüşə hazırlaşsın. C.Hanvey Nadir şah qoşunlarının İrəvan yaxınlığında düşərgə saldığı vaxt sayının 50 min olduğunu yazır. Onun məlumatına görə, Nəsrulla Mirzənin rəhbərliyi altında isə 30 min nəfərlik qoşun dəstəsi var idi. Nadir şah öz qoşunları ilə 1745-ci il avqustun 7-də İrəvanı adlayıb bu şəhərin iki fərsəngliyində olan Muradtəpə adlanan məntəqədə düşərgə saldı.Bura həmin məntəqə idi ki, 1735-ci ildə orada Nadir şah Osmanı sərkərdəsi Abdulla paşa Körpülünü məğlubiyyətə uğratmışdı. Yegən Məhəmməd paşanın düşərgəsi Nadir şahın düşərgəsindən cəmi iki fərsəng aralı idi.

Mənbələrdə və tədqiqat əsərlərində Nadir şahla Məhəmməd paşa arasında əsas döyüşün başlanması tarixi haqqında müxtəlif fikirlər mövcuddur.Bu müxtəliflik istər hicri tarixində, istərsə də miladi tarixində mövcuddur. Hər halda göstərilən tarixlər arasında avqustun 10-u və 11-i tarixi daha çox təkrarlanır. C.Hanvey döyüşün avqustun 3-də başladığını yazır. L.Lokart isə döyüşün ayın 11-də baş verməsinə üstünlük verir. Mövcud olan məlumatlara görə, Yegən Məhəmməd paşa döyüşü bu tarixdən düz bir həftə əvvəl, yəni avqustun 4-də başlamağı planlaşdırıbmış. Amma ayın 3-də ona məlumat çatdırılıb ki, Osmanlı süvarilərinin və artilleriyasının bir hissəsi Nadir şah qüvvələrinin qəfil hücumuna məruz qalıb və artilleriya həmin qüvvələr tərəfindən ələ keçirilib. Öz süvarilərinə kömək göstərmək və itirilmiş topları geri qaytarmaq istəyi Məhəmməd paşanın başını elə qatdı ki, əsas döyüşün başlanması da təxirə salındı.

Döyüş

1745-ci il avqustun 11-də Muradtəpə ətrafında Osmanlı qüvvələri ilə Nadir şah qoşunları arasında gərgin bir döyüş başladı. Bu döyüşə çox zaman Qars döyüşü də deyilir. “Aləm Ara-ye Naderi”də olan məlumata görə, uzun müddət döyüşdə hansı tərəfin hərbi üstünlüyə malik olduğunu müəyyənləşdirmək mümkün deyildi. “Aləm Ara-ye Naderi”yə görə, döyüşün bərabər səviyyədə getdiyini görəndə Nadir şah at belinə qalxıb özü də döyüşə atıldı. Nadir şah döyüş meydanında əfqan dəstələrinin sağdan və soldan əzmkarlıqla döyüşmələrinin şahidi oldu. Onun döyüşə qatılması bütün dəstələrinə ilham verdi, Osmanlı qüvvələrinə vurulan zərbələrin gücünü daha da artırdı. Nəticədə, Osmanlı qüvvələri artan təzyiqə davam gətirməyərək yavaş-yavaş geri çəkilmək məcburiyyətində qaldı. Bu vaxt Məhəmməd paşa sərkərdələrinə Avropa taktikası tətbiq edilməsini tapşırdı. Məhəmməd paşa sərkərdələrinə Avropa taktikası tətbiq edilməsini tapşırdı. Avropa taktikası müdafiə və hücum elementlərinin birləşdirilməsindən ibarət idi. Qoşunlar qarşı tərəfə doğru müəyyən qədər irəlilədikdən sonra səngərlənməli, möhkəmlənməli və sonra yenə müəyyən məsafə irəliləməli idilər. Osmanlı qüvvələri bu taktikanı bütünlüklə tətbiq edə bilmədilər. Nadir şah qoşunlarının təzyiqindən əlavə yerli şərait də buna imkan vermədi.

Nadir şah isə başqa bir taktikaya əl atdı. Onu tapşırığı əsasında qoşun dəstələrindən biri Qarsdan Ərzuruma aparan yolu nəzarət altına aldı və nəticədə Osmanlı qüvvələrinin əsas təchizat yolu bağlandı. Bununla eyni zamanda Nadir şah Osmanlı qüvvələrini həm də əhatə etmiş oldu ki, bu da Məhəmməd paşa üçün təbii narahatçılıq yaratdı. Döyüşün elə birinci gününün axşamı Nadir şah 20 min nəfərlik bir dəstəni Osmanlı qüvvələrinin arxasına keçməyi və gecə ikən əsas qüvvələrə qəfil zərbə endirməyi tapşırdı. Bu dəstənin gecə hücumu elə gözlənilməz oldu ki, Osmanlı qüvvələri arasında güclü vahimə və çaş-başlıq yaratdı, döyüşçülərin çoxu əsir düşdü, çoxu da məhv edildi. Çoxları isə müqavimət göstərmədən qaçmaqla canlarını qurtardılar. Dəqiqliklə düşünülmüş gecə hücumunun həyata keçirilməsi nəticəsində Osmanlı qüvvələrinə ağır zərbə vuruldu və səhər açılana kimi Məhəmməd paşa qoşunlarının döyüş mövqeləri mühasirəyə alındı. Nəticədə, Osmanlı qüvvələri həm çoxlu itki ilə qarşılaşdılar, həm də bir çox mühüm mövqeləri əldən verdilər.

 
Kars Citadel. Nader allowed all the captured wounded soldiers of the Ottoman army return to Kars to seek help.

Yaranmış vəziyyətin düzəldilməsi üçün Yegən Məhəmməd paşa öz sərkərdələrinin müşavirəsini çağırdı, onlarla birlikdə döyüş meydanında baş verənləri müzakirə etdi və belə qərara alındı ki, Osmanlı qüvvələri də gecə ikən Nadir şah qoşunları üzərinə hücum etsinlər. Belə ehtimal olunurdu ki, gecə hücumu ilə Nadir şahın bütün qüvvələri mühasirəyə alınsın və sonra da onların məhvinə başlansın. Məhəmməd paşa bu müşavirədə də Avropa taktikasının tətbiqinin zəruriliyini vurğuladı.

Həmin günün axşamı, yəni 1745-ci il avqustun 19-da Kermanşah istiqamətində Osmanlı qüvvələri ilə döyüşə girən Nəsrulla Mirzədən Nadir şaha xoş xəbər gətirildi. Nəsrulla Mirzə göndərdiyi məktubunda Nadir şaha məlumat verdi ki, Mosul ətrafında Abdulla paşanın rəhbərlik etdiyi qoşun dəstəsi məğlubiyyətə uğradılmışdır. Əsir edilmiş Osmanlı döyüşçülərinin bir hissəsi Nadir şahın düşərgəsinə yola salınmış, Nəsrulla Mirzə özü isə Kermanşaha qayıtmışdır.

“Aləm Ara-ye Naderi”nin “Tarix-e Cahanqoşa-ye Naderi”dən eynilə əxz etdiyi bu məlumatdan Nadir şahın Nəsrulla Mirzəyə hansı cavab verdiyi anlaşılmır. Heç şübhəsiz ki, Nadir şah, Nəsrulla Mirzənin dəstəsinin Osmanlı ərazilərinin dərinliklərinə doğru irəliləməsinə razı olmadı. Anlaşılan odur ki, Nadir şah oğlunun əldə etdiyi bu qələbəyə çox sevindi və onun məktubunu Osmanlı əsirləri vasitəsi ilə Yegən Məhəmməd və Abdulla paşaya göndərdi. Amma məktub yetişənə qədər Məhəmməd Yegən paşa artıq dünyasını dəyişdi. Yuxarıda xatırlanan hər iki mənbə həmin vaxtlarda Məhəmməd paşanın düşərgəsində, Osmanlı qoşunları arasında qiyam və iğtişaşın baş verdiyini qeyd edir. Lakin bu iğtişaşların da nə ilə bağlı olduğunu söyləmək çətindir. “Aləm Ara-ye Naderi”nin yazdıqlarından hətta belə güman etmək olar ki, Osmanlı qoşunları arasında iğtişaşın baş verməsinin Yegən Məhəmməd paşanın ölümünə heç bir aidliyi yoxdur. Bu mənbədə bildirilir ki, Yegən Məhəmməd paşa ağciyərin iltihabından əziyyət çəkirdi. Dünyasını dəyişdiyi gün onun xəstəliyi birdən-birə ağırlaşmış və qoşunlardakı həkimlər ona bir yardım edə bilməmişdilər.

Avropalı müəlliflər, o cümlədən C.Hanvey, Şarl Piklet və hətta L.Lokkart da Məhəmməd paşanın öldürüldüyünü yazırlar. Ş.Pikletə görə, əsas döyüşün baş verdiyi gün Nadir şah Osmanlı qüvvələrinin zəif nöqtəsini müəyyənləşdirib əsas zərbəni də ora vurmağı qərara aldı. Sonra ehtiyatda saxladığı bütün qüvvələri də döyüşə atdı. Nadir şahın göstərişinə əsasən bütün süvarilər tüfənglərdən atəş açdılar və sonra da düşmənlə əlbəyaxa qılınc döyüşünə girdilər. Bu qəfil hücum nəticəsində Nadir şah Osmanlı qüvvələrinin artilleriyasının əsas hissəsini ələ keçirməyə nail oldu. Osmanlılar döyüşün müxtəlif mərhələsində çoxlu tələfatla üzləşdilər.Həmin tələfatın 20 mindən artıq olduğu bildirilir. Bir o qədər Osmanlı döyüşçüsü də əsir oldu. Nadir şah qoşunlarının təzyiqi qarşısında davam gətirə bilməyən Osmanlı ordusu və onun rəhbəri geri çəkilmək məcburiyyətində qaldı. Osmanlı qoşunlarının düşərgəsi müdafiə baxımından yaxşı möhkəmləndirildiyi, istehkam qurğuları və toplarla müdafiə olunduğu üçün Nadir şah təqibi davam etdirməyi lazımsız bildi. Əvəzində qərara aldı ki, Osmanlı qüvvələrinin arxaya aparan yollarını kəssin. Çünki bu yolların kəsilməsi Osmanlı qüvvələrinin təchizatını çətinləşdirə və onları daha tez təslim olmağa məcbur edə bilərdi. Ş.Pikletə görə, bundan sonra Osmanlı qoşunları öz qüvvələrini bir də səfərbər edib Nadir şah mövqeləri üzərinə hücum çəkdilər. Osmanlı qüvvələrinin geniş yer verdiyi top atəşləri də köməyə çatmadı. Nadir şah qüvvələrinin əks-hücumu osmanlıları geri çəkilməyə məcbur etdi. Təchizatının, silah və sursatının çox hissəsini itirib pərakəndə hala düşən Osmanlı dəstələri Qars yolu ilə geri çəkilməyə başladılar. Avropalı müəllifə görə, Məhəmməd paşa da bu geri çəkilmə zamanı öldürüldü.

Geri qaçmaqda olan Osmanlı qüvvələrinin Nadir şah dəstələri tərəfindən təqib olunmasını “Tarix-e Cahanqoşa-ye Naderi” də təsdiq edir. Bu mənbəyə görə, Yegən Məhəmməd paşanın ölümü Osmanlı qüvvələri arasında çaşqınlıq yaratdı və sərkərdəsini itirmiş qüvvələr pərakəndə halda qaçmağa üz tutdular. Bu vaxt onlar yenidən Nadir şahın qoşunlarının döyüş əzmi ilə üzbəüz qaldılar. Osmanlı qüvvələrinin bütün artilleriyası, düşərgəsi təchizatı və yükləri Nadir şah dəstələrinin əlinə keçdi. Nadir şah döyüşçüləri osmanlıları Arpaçaya qədər təqib etdilər. “Tarix-e Cahanqoşa-ye Naderi” onlardan 12 min nəfərinin öldürüldüyünü, 5 min nəfərinin isə əsir götürüldüyünü xatırladır.

Nadir şah Osmanlı dövləti ilə Səfəvi dövləti arasında vaxtilə mövcud olmuş sərhəd xəttini adlamadı. C.Hanvey və çox güman ki, ona istinad etmiş L.Lokkart bunu Nadir şah qoşunlarının və ölkə əhalisinin əlavə müharibə iztirablarını istəməməsi ilə əlaqələndirirlər. Döyüş başa çatandan sonra Nadir şah Osmanlı sultanına ehtiram dolu bir məktub yazdı və elçisi vasitəsilə Osmanlı sarayına göndərdi. Nadir şah həmin məktubda bildirirdi ki, Osmanlı ruhanilərinə çatdırılmış olan əvvəlki təkliflər barəsində daha təkid göstərmir. Nadir şah əminliyini bildirirdi ki, məzhəb məsələsi ilə bağlı olan və Osmanlı sarayı tərəfindən qəbul edilməyən həmin təklifin geri götürülməsi iki dövlət arasındakı münasibətləri daha da yaxşılaşdıracaqdır

Dəhşətli məğlubiyyət İstanbul hakimiyyətinin hərbi qələbəyə olan ümidlərini heçə endirdi. Ölənlərin və yaralananların sayı döyüşün nə dərəcədə sərt formada getdiyini sübut edir. Döyüşün elə ilk günündəcə Nadir şahın ordusu 8.000 nəfər itki vermişdi. Lakin onlar sonrakı günlərdə demək olar ki, itki vermədilər, lakin Osmanlı ordusunun itkiləri isə gündən günə artmaqda idi. İtkilər barədə olan ehtimallar 28.000-50.000 arasındadır. Ən məqbul sayılan say isə belədir: 12.000 ölü, 18.000 yaralı və 5.000 əsir. Beləliklə, ümumilikdə 35.000 nəfər itki. Nadir şah əsir götürülən bütün yaralılara Qarsa getməyə və müalicə almağa icazə verdi.

Nəticə

Qarsvə ondan əvvəlki döyüşdə məğlub olan Osmanlı hakimiyyətinin artıq hərbi qələbə qazana biləcəyinə olan ümidi məhv olmuşdu. Buna görə də, hər iki ordusu dağıdılan Osmanlı özünə sərf etməyən şərtlər altında sülh danışıqlarına başlamağa məcbur oldu. Hər halda, Nadir şah Osmanlı ordusunun hücum qabiliyyətini məhv etməsinə və onları müdafiəyə keçməyə vadar etməsinə baxmayaraq, Osmanlı ərazilərinə hücuma keçmədi. Bunun əvəzinə o, düşmənliyin həlli üçün diplomatik yollar axtardı və diplomatların mübadiləsindən sonra müharibəni bitirən sülh imzalandı. Bu sülh Kürdan sülh müqaviləsi adlanır və 1746-cı ildə imzalanmışdır.

Həmçinin bax

Mənbə

  • Süleymanov, Mehman, ed. (2010). Nadir şah. Tehran.

İstinadlar

  1. A Global Chronology of Conflict: From the Ancient World to the Modern Middle East, Vol. II, ed. Spencer C. Tucker, (ABC-CLIO, 2011), 743.
  2. Ghafouri, Ali(2008). History of Iran's wars: from the Medes to now, s. 401. Etela'at Publishing
  3. Moghtader, Gholam-Hussein(2008). The Great Batlles of Nader Shah,s. 126. Donyaye Ketab
  4. Lockhart, Laurence. Nadir Shah: A critical study based mainly upon contemporary sources, s. 312. Luzac & Company
  5. ↑ Michael Axworthy. The Sword of Persia: Nader Shah, from tribal warrior to conquering tyrant, s. 339. I. B. Tauris
  6. Lockhart, Laurence. Nadir Shah: A critical study based mainly upon contemporary sources, s. 315. Luzac & Company
  7. Mehman Süleymanov, 2010. səh. 338
  8. Mehman Süleymanov, 2010. səh. 339
  9. Mehman Süleymanov, 2010. səh. 340
  10. Alam Aray-e Naderi, Mohammad Kazim Keshmiri, 3 volumes, Tehran university press
  11. The Army of Nader Shah, Michael Axworthy, Iranian Studies, volume 40, number 5, December 2007, (Taylor & Francis), 642.[1] 2016-03-03 at the Wayback Machine
  12. Mehman Süleymanov, 2010. səh. 341
  13. Mirza Mehdi Khan Astarabadi (1807) [1770]. "Histoire De Nader Chah". Works of Sir William Jones (French). 12. William Jones tərəfindən tərcümə olunub. London: J. Stockdale. 102–103. OCLC 11585120. Jahangushaye Naderi.
  14. Herbert John Maynard (1885). Nadir Shah. H. B. Blackwell. 49. OCLC 493917070.
  15. Laurence Lockhart (1938). Nadir Shah: A Critical Study Based Mainly Upon Contemporary Sources. London: Luzac. 250, 340. OCLC 580906461.
  16. Michael Axworthy (2010). Sword of Persia: Nader Shah, from Tribal Warrior to Conquering Tyrant. I.B.Tauris. 289–291. ISBN 9780857733474.
  17. Mehman Süleymanov, 2010. səh. 347

Ədəbiyyat

Avqust 01, 2021
qars, döyüşü, 1745, qars, döyüşü, osmanlı, əfşar, müharibəsi, 1743, 1746, sonuncu, əsas, toqquşmasıdır, döyüş, osmanlı, ordusunun, qəti, şəkildə, darmadağın, edilməsi, ilə, nəticələndi, döyüş, həmçinin, nadir, şahın, qazandığı, sonuncu, böyük, hərbi, zəfərdir,. Qars doyusu Osmanli Efsar muharibesi 1743 1746 nin sonuncu esas toqqusmasidir Doyus Osmanli ordusunun qeti sekilde darmadagin edilmesi ile neticelendi Bu doyus hemcinin Nadir sahin qazandigi sonuncu boyuk herbi zeferdir Doyus fasilelerle 10 gune qeder davam etmis ve sonda Osmanli ordusunun tamamile darmadagin edilmesi ile sonlandirilmisdi Mosuldaki meglubiyyetden sonra Osmanli bu doyusde de Nadir saha meglub oldu ve artiq herbi qelebe qazanmaga olan umidleri azaldi Qelebeye olan umidi azalan Osmanli terefi danisiqlari yeniden baslatdi 6 7 Qars doyusuEsas munaqise Osmanli Iran muharibesi 1743 1746 ve Nadirin yurusleriNadir sahin suvari ehtiyyat bolmesinin Qars doyusu zamani Osmanli ordusunu muhasireye almaq ucun etdiyi manevralari gosteren diaqramTarix 19 avqust 1745Yeri Qars Serqi AnadoluSebebi Nadir sahla Osmanli imperiyasi arasinda meydana cixan problemler Neticesi Muharibeni sonlandiran mutleq Nadir sah qelebesi 1 Erazi deyisikliyi Qesri Sirin sulh muqavilesinin sertleri bir daha testiq edildi Munaqise terefleriEfsarlar dovleti Osmanli ImperiyasiKomandan lar Nadir sah Efsar Yegen Mehemmed Pasa Abdulla Pasa CebheciTereflerin quvvesi80 000 2 3 Xorasan desteleri 140 000 4 100 000 Sipahi suvari 40 000 YeniceriOlenler ve yaralananlar8 000 5 35 000 5 12 000 olduruldu 18 000 yaralandi 5 000 esir goturuldu Mundericat 1 Arxa plan 2 Doyus 3 Netice 4 Hemcinin bax 5 Menbe 6 Istinadlar 7 EdebiyyatArxa plan Redakte1745 ci ilin birinci yarisini Dagistanda bas qaldiran qiyamlarin yatirilmasi ve bu bolgenin tam itaet altina getirilmesi ile mesgul oldu 1745 ci ilin yayinda Nadir sahla Osmanli quvveleri arasinda yeni bir qarsilasma bas verdi Nadir sahin Qarsin muhasiresinden el ekmesi ile Osmanli sarayinin sulh baglanmasina meyl edeceyi umidi yene de ozunu dogrultmadi O Cenubi Qafqazda oldugu vaxt Osmanli sarayi cox boyuk sayda qosun desteleri formalasdirdi Musahidecilerin bildirdiyine gore 1745 ci ilin evvelinde Osmanli sarayi Nadir sahin qarsisina cixarilan en boyuk ordusunu teskil etdi Osmanli quvveleri iki qol seklinde qruplasdirilib muxtelif istiqametlere gonderildi Birinci qola Osmanli dovletinin kecmis sedr ezemi Yegen Mehemmed pasa serkerdelik edirdi Onun rehberliyi altinda olan destenin terkibinde 100 min suvari ve 40 min yeniceri var idi Osmanli quvvelerinin diger qoluna ise Abdulla pasa ve Erdelanin kecmis beylerbeyi Ehmed xan rehberlik edirdiler Ehmed xan Nadir sah terefinden Erdelana beylerbeyi teyin edilmisdi Amma sonradan o Nadir saha itaetsizlik gosterib Osmanliya qacmis Osmanli dovletinde xidmete baslamisdi Nadir sah hele Cenubi Qafqazda olarken Osmanli quvvelerinin irelilemesinin engellenmesi ucun bezi tapsiriqlar verdi Onun gosterisine esasen Mehemmedrza xan Qirxlinin Mehemmedeli bey Qacarin ve Lutfeli bey Cerxcibasinin rehberliyi altinda qosun destesi Osmanli quvvelerinin qarsisina gonderildi Bu deste kesfiyyat isleri aparmaqla beraber Osmanli quvvelerinin ireli cixarilmis desteleri ile doyuse girmeli idiler Bu deste Naxcivandan kecmekle Qarsa dogru ireliledi ve Qarsla Irevan arasinda Yegen Mehemmed pasanin ireli cixarilmis 12 min neferlik avanqard destesi ile qarsilasdi Menbeler bu desteler arasinda qanli doyus bas verdiyini ve nehayetde Nadir sah quvvelerinin qelebesi ile basa catdigini bildirirler Nadir sah Bagdaddan Dagistana dogru hereket edende Nesrulla Mirzeni ozu ile aparmamisdi Nesrulla Mirze tabeliyinde olan qosun destesi ile Iran Iraqinda qalmisdi Nadir sah Qafqazdan Qarsa dogru herekete baslayanda Nesrulla Mirzeye de xeber gonderdi ki Osmanli quvveleri ile doyuse hazirlassin C Hanvey Nadir sah qosunlarinin Irevan yaxinliginda duserge saldigi vaxt sayinin 50 min oldugunu yazir Onun melumatina gore Nesrulla Mirzenin rehberliyi altinda ise 30 min neferlik qosun destesi var idi Nadir sah oz qosunlari ile 1745 ci il avqustun 7 de Irevani adlayib bu seherin iki fersengliyinde olan Muradtepe adlanan menteqede duserge saldi Bura hemin menteqe idi ki 1735 ci ilde orada Nadir sah Osmani serkerdesi Abdulla pasa Korpulunu meglubiyyete ugratmisdi Yegen Mehemmed pasanin dusergesi Nadir sahin dusergesinden cemi iki ferseng arali idi 8 Menbelerde ve tedqiqat eserlerinde Nadir sahla Mehemmed pasa arasinda esas doyusun baslanmasi tarixi haqqinda muxtelif fikirler movcuddur Bu muxteliflik ister hicri tarixinde isterse de miladi tarixinde movcuddur Her halda gosterilen tarixler arasinda avqustun 10 u ve 11 i tarixi daha cox tekrarlanir C Hanvey doyusun avqustun 3 de basladigini yazir L Lokart ise doyusun ayin 11 de bas vermesine ustunluk verir Movcud olan melumatlara gore Yegen Mehemmed pasa doyusu bu tarixden duz bir hefte evvel yeni avqustun 4 de baslamagi planlasdiribmis Amma ayin 3 de ona melumat catdirilib ki Osmanli suvarilerinin ve artilleriyasinin bir hissesi Nadir sah quvvelerinin qefil hucumuna meruz qalib ve artilleriya hemin quvveler terefinden ele kecirilib Oz suvarilerine komek gostermek ve itirilmis toplari geri qaytarmaq isteyi Mehemmed pasanin basini ele qatdi ki esas doyusun baslanmasi da texire salindi 9 Doyus Redakte1745 ci il avqustun 11 de Muradtepe etrafinda Osmanli quvveleri ile Nadir sah qosunlari arasinda gergin bir doyus basladi Bu doyuse cox zaman Qars doyusu de deyilir Alem Ara ye Naderi de olan melumata gore uzun muddet doyusde hansi terefin herbi ustunluye malik oldugunu mueyyenlesdirmek mumkun deyildi Alem Ara ye Naderi ye gore doyusun beraber seviyyede getdiyini gorende Nadir sah at beline qalxib ozu de doyuse atildi Nadir sah doyus meydaninda efqan destelerinin sagdan ve soldan ezmkarliqla doyusmelerinin sahidi oldu Onun doyuse qatilmasi butun destelerine ilham verdi Osmanli quvvelerine vurulan zerbelerin gucunu daha da artirdi Neticede Osmanli quvveleri artan tezyiqe davam getirmeyerek yavas yavas geri cekilmek mecburiyyetinde qaldi Bu vaxt Mehemmed pasa serkerdelerine Avropa taktikasi tetbiq edilmesini tapsirdi Mehemmed pasa serkerdelerine Avropa taktikasi tetbiq edilmesini tapsirdi Avropa taktikasi mudafie ve hucum elementlerinin birlesdirilmesinden ibaret idi Qosunlar qarsi terefe dogru mueyyen qeder ireliledikden sonra sengerlenmeli mohkemlenmeli ve sonra yene mueyyen mesafe irelilemeli idiler Osmanli quvveleri bu taktikani butunlukle tetbiq ede bilmediler Nadir sah qosunlarinin tezyiqinden elave yerli serait de buna imkan vermedi 10 Nadir sah ise basqa bir taktikaya el atdi Onu tapsirigi esasinda qosun destelerinden biri Qarsdan Erzuruma aparan yolu nezaret altina aldi ve neticede Osmanli quvvelerinin esas techizat yolu baglandi Bununla eyni zamanda Nadir sah Osmanli quvvelerini hem de ehate etmis oldu ki bu da Mehemmed pasa ucun tebii narahatciliq yaratdi Doyusun ele birinci gununun axsami Nadir sah 20 min neferlik bir desteni Osmanli quvvelerinin arxasina kecmeyi ve gece iken esas quvvelere qefil zerbe endirmeyi tapsirdi Bu destenin gece hucumu ele gozlenilmez oldu ki Osmanli quvveleri arasinda guclu vahime ve cas basliq yaratdi doyusculerin coxu esir dusdu coxu da mehv edildi Coxlari ise muqavimet gostermeden qacmaqla canlarini qurtardilar Deqiqlikle dusunulmus gece hucumunun heyata kecirilmesi neticesinde Osmanli quvvelerine agir zerbe vuruldu ve seher acilana kimi Mehemmed pasa qosunlarinin doyus movqeleri muhasireye alindi Neticede Osmanli quvveleri hem coxlu itki ile qarsilasdilar hem de bir cox muhum movqeleri elden verdiler 11 Kars Citadel Nader allowed all the captured wounded soldiers of the Ottoman army return to Kars to seek help 5 Yaranmis veziyyetin duzeldilmesi ucun Yegen Mehemmed pasa oz serkerdelerinin musaviresini cagirdi onlarla birlikde doyus meydaninda bas verenleri muzakire etdi ve bele qerara alindi ki Osmanli quvveleri de gece iken Nadir sah qosunlari uzerine hucum etsinler Bele ehtimal olunurdu ki gece hucumu ile Nadir sahin butun quvveleri muhasireye alinsin ve sonra da onlarin mehvine baslansin Mehemmed pasa bu musavirede de Avropa taktikasinin tetbiqinin zeruriliyini vurguladi Hemin gunun axsami yeni 1745 ci il avqustun 19 da Kermansah istiqametinde Osmanli quvveleri ile doyuse giren Nesrulla Mirzeden Nadir saha xos xeber getirildi Nesrulla Mirze gonderdiyi mektubunda Nadir saha melumat verdi ki Mosul etrafinda Abdulla pasanin rehberlik etdiyi qosun destesi meglubiyyete ugradilmisdir Esir edilmis Osmanli doyusculerinin bir hissesi Nadir sahin dusergesine yola salinmis Nesrulla Mirze ozu ise Kermansaha qayitmisdir 12 Alem Ara ye Naderi nin Tarix e Cahanqosa ye Naderi den eynile exz etdiyi bu melumatdan Nadir sahin Nesrulla Mirzeye hansi cavab verdiyi anlasilmir Hec subhesiz ki Nadir sah Nesrulla Mirzenin destesinin Osmanli erazilerinin derinliklerine dogru irelilemesine razi olmadi Anlasilan odur ki Nadir sah oglunun elde etdiyi bu qelebeye cox sevindi ve onun mektubunu Osmanli esirleri vasitesi ile Yegen Mehemmed ve Abdulla pasaya gonderdi Amma mektub yetisene qeder Mehemmed Yegen pasa artiq dunyasini deyisdi Yuxarida xatirlanan her iki menbe hemin vaxtlarda Mehemmed pasanin dusergesinde Osmanli qosunlari arasinda qiyam ve igtisasin bas verdiyini qeyd edir Lakin bu igtisaslarin da ne ile bagli oldugunu soylemek cetindir Alem Ara ye Naderi nin yazdiqlarindan hetta bele guman etmek olar ki Osmanli qosunlari arasinda igtisasin bas vermesinin Yegen Mehemmed pasanin olumune hec bir aidliyi yoxdur Bu menbede bildirilir ki Yegen Mehemmed pasa agciyerin iltihabindan eziyyet cekirdi Dunyasini deyisdiyi gun onun xesteliyi birden bire agirlasmis ve qosunlardaki hekimler ona bir yardim ede bilmemisdiler Avropali muellifler o cumleden C Hanvey Sarl Piklet ve hetta L Lokkart da Mehemmed pasanin oldurulduyunu yazirlar S Piklete gore esas doyusun bas verdiyi gun Nadir sah Osmanli quvvelerinin zeif noqtesini mueyyenlesdirib esas zerbeni de ora vurmagi qerara aldi Sonra ehtiyatda saxladigi butun quvveleri de doyuse atdi Nadir sahin gosterisine esasen butun suvariler tufenglerden ates acdilar ve sonra da dusmenle elbeyaxa qilinc doyusune girdiler Bu qefil hucum neticesinde Nadir sah Osmanli quvvelerinin artilleriyasinin esas hissesini ele kecirmeye nail oldu Osmanlilar doyusun muxtelif merhelesinde coxlu telefatla uzlesdiler Hemin telefatin 20 minden artiq oldugu bildirilir Bir o qeder Osmanli doyuscusu de esir oldu Nadir sah qosunlarinin tezyiqi qarsisinda davam getire bilmeyen Osmanli ordusu ve onun rehberi geri cekilmek mecburiyyetinde qaldi Osmanli qosunlarinin dusergesi mudafie baximindan yaxsi mohkemlendirildiyi istehkam qurgulari ve toplarla mudafie olundugu ucun Nadir sah teqibi davam etdirmeyi lazimsiz bildi Evezinde qerara aldi ki Osmanli quvvelerinin arxaya aparan yollarini kessin Cunki bu yollarin kesilmesi Osmanli quvvelerinin techizatini cetinlesdire ve onlari daha tez teslim olmaga mecbur ede bilerdi S Piklete gore bundan sonra Osmanli qosunlari oz quvvelerini bir de seferber edib Nadir sah movqeleri uzerine hucum cekdiler Osmanli quvvelerinin genis yer verdiyi top atesleri de komeye catmadi Nadir sah quvvelerinin eks hucumu osmanlilari geri cekilmeye mecbur etdi Techizatinin silah ve sursatinin cox hissesini itirib perakende hala dusen Osmanli desteleri Qars yolu ile geri cekilmeye basladilar Avropali muellife gore Mehemmed pasa da bu geri cekilme zamani olduruldu Geri qacmaqda olan Osmanli quvvelerinin Nadir sah desteleri terefinden teqib olunmasini Tarix e Cahanqosa ye Naderi de tesdiq edir Bu menbeye gore Yegen Mehemmed pasanin olumu Osmanli quvveleri arasinda casqinliq yaratdi ve serkerdesini itirmis quvveler perakende halda qacmaga uz tutdular Bu vaxt onlar yeniden Nadir sahin qosunlarinin doyus ezmi ile uzbeuz qaldilar Osmanli quvvelerinin butun artilleriyasi dusergesi techizati ve yukleri Nadir sah destelerinin eline kecdi Nadir sah doyusculeri osmanlilari Arpacaya qeder teqib etdiler Tarix e Cahanqosa ye Naderi onlardan 12 min neferinin oldurulduyunu 5 min neferinin ise esir goturulduyunu xatirladir 13 14 Nadir sah Osmanli dovleti ile Sefevi dovleti arasinda vaxtile movcud olmus serhed xettini adlamadi C Hanvey ve cox guman ki ona istinad etmis L Lokkart bunu Nadir sah qosunlarinin ve olke ehalisinin elave muharibe iztirablarini istememesi ile elaqelendirirler Doyus basa catandan sonra Nadir sah Osmanli sultanina ehtiram dolu bir mektub yazdi ve elcisi vasitesile Osmanli sarayina gonderdi Nadir sah hemin mektubda bildirirdi ki Osmanli ruhanilerine catdirilmis olan evvelki teklifler baresinde daha tekid gostermir Nadir sah eminliyini bildirirdi ki mezheb meselesi ile bagli olan ve Osmanli sarayi terefinden qebul edilmeyen hemin teklifin geri goturulmesi iki dovlet arasindaki munasibetleri daha da yaxsilasdiracaqdirDehsetli meglubiyyet Istanbul hakimiyyetinin herbi qelebeye olan umidlerini hece endirdi Olenlerin ve yaralananlarin sayi doyusun ne derecede sert formada getdiyini subut edir Doyusun ele ilk gunundece Nadir sahin ordusu 8 000 nefer itki vermisdi Lakin onlar sonraki gunlerde demek olar ki itki vermediler lakin Osmanli ordusunun itkileri ise gunden gune artmaqda idi Itkiler barede olan ehtimallar 28 000 50 000 arasindadir En meqbul sayilan say ise beledir 12 000 olu 18 000 yarali ve 5 000 esir Belelikle umumilikde 35 000 nefer itki Nadir sah esir goturulen butun yaralilara Qarsa getmeye ve mualice almaga icaze verdi 15 16 Netice RedakteQarsve ondan evvelki doyusde meglub olan Osmanli hakimiyyetinin artiq herbi qelebe qazana bileceyine olan umidi mehv olmusdu Buna gore de her iki ordusu dagidilan Osmanli ozune serf etmeyen sertler altinda sulh danisiqlarina baslamaga mecbur oldu Her halda Nadir sah Osmanli ordusunun hucum qabiliyyetini mehv etmesine ve onlari mudafieye kecmeye vadar etmesine baxmayaraq Osmanli erazilerine hucuma kecmedi Bunun evezine o dusmenliyin helli ucun diplomatik yollar axtardi ve diplomatlarin mubadilesinden sonra muharibeni bitiren sulh imzalandi Bu sulh Kurdan sulh muqavilesi adlanir ve 1746 ci ilde imzalanmisdir 17 Hemcinin bax RedakteNadir sah Osmanli imperiyasi Kurdan sulh muqavilesiMenbe RedakteSuleymanov Mehman ed 2010 Nadir sah Tehran Istinadlar Redakte A Global Chronology of Conflict From the Ancient World to the Modern Middle East Vol II ed Spencer C Tucker ABC CLIO 2011 743 Ghafouri Ali 2008 History of Iran s wars from the Medes to now s 401 Etela at Publishing Moghtader Gholam Hussein 2008 The Great Batlles of Nader Shah s 126 Donyaye Ketab Lockhart Laurence Nadir Shah A critical study based mainly upon contemporary sources s 312 Luzac amp Company 1 2 3 Michael Axworthy The Sword of Persia Nader Shah from tribal warrior to conquering tyrant s 339 I B Tauris Lockhart Laurence Nadir Shah A critical study based mainly upon contemporary sources s 315 Luzac amp Company Mehman Suleymanov 2010 seh 338 Mehman Suleymanov 2010 seh 339 Mehman Suleymanov 2010 seh 340 Alam Aray e Naderi Mohammad Kazim Keshmiri 3 volumes Tehran university press The Army of Nader Shah Michael Axworthy Iranian Studies volume 40 number 5 December 2007 Taylor amp Francis 642 1 Arxivlesdirilib 2016 03 03 at the Wayback Machine Mehman Suleymanov 2010 seh 341 Mirza Mehdi Khan Astarabadi 1807 1770 Histoire De Nader Chah Works of Sir William Jones French 12 William Jones terefinden tercume olunub London J Stockdale 102 103 OCLC 11585120 Jahangushaye Naderi Herbert John Maynard 1885 Nadir Shah H B Blackwell 49 OCLC 493917070 Laurence Lockhart 1938 Nadir Shah A Critical Study Based Mainly Upon Contemporary Sources London Luzac 250 340 OCLC 580906461 Michael Axworthy 2010 Sword of Persia Nader Shah from Tribal Warrior to Conquering Tyrant I B Tauris 289 291 ISBN 9780857733474 Mehman Suleymanov 2010 seh 347Edebiyyat RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Qars doyusu 1745 amp oldid 5958850, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.