fbpx
Wikipedia

Ordubad

Avqust 14, 2022

Bu məqalə Ordubad şəhəri haqqındadır. Ordubad rayonu üçün Ordubad rayonu səhifəsinə baxın.
Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Ordubad (dəqiqləşdirmə).

Ordubad — Azərbaycan Respublikasında, Naxçıvan Muxtar Respublikasının tərkibində inzibati – ərazi vahidi.

Ordubad
38°54′17″ şm. e. 46°01′23″ ş. u.
Ölkə
Region Ordubad rayonu
Tarixi və coğrafiyası
Mərkəzin hündürlüyü 856 m
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi
  • 10.372 nəf. (2008)
Rəsmi dili azərbaycanca
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu +994 0136
Poçt indeksi AZ6900
Ordubad
Ordubad
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Etimologiyası

Ordubad şəhərinin əsasının nə vaxt qoyulması elmə tam aydın olmadığı kimi bu şəhərin adının da mənşəyi tam olaraq aydınlaşdırılmamışdır. Bu toponimin necə yaranması ilə bağlı tədqiqatçıların müxtəlif fikirləri vardır. Bəzi tarixçilər toponimin mənşəyinin məlum olmadığını qeyd etmişlər. Onların fikrincə Ordubad sözünün müxtəlif dövrlərdə Orduvad, Ortvat, Urdubad, Ourdubad şəklində səslənmə formaları mövcud olmuşdur.

Əbülfəz Hüseyninin izahına görə isə şəhər əvvəllər "Ordubay" şəklində işlənmişdir. Mənası isə "Bəyin qalası" deməkdir.Tarixi inkişaf nəticəsində toponimin tərkibindəki "y" səsi "d" səsi ilə əvəzlənmiş və bugünkü "Ordubad" formasını almışdır.

Bəzi tədqiqatçıların fikrinə görə Ordubad 2 hissədən: "ordu" və "bad" sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir ki, mənası "ordu yeri" deməkdir.

Qədim türk dillərində Ordubad oykonimi "iqamətgah", "qərargah","xan düşərgəsi" mənalarında işlənən "ordu" və "abad" (kənd yaşayış məntəqəsi) sözlərinin birləşməsindən ibarətdir. Coğrafi adın tərkib hissələrinin birləşməsi zamanı "abad" sözünün əvvəlindəki "a" səsi düşmüşdür. Keçmişdə şəhərin adı Orduvar şəklində də qeydə alınmışdır.

Mahmud Kaşğarlı (XI əs)) "ordu" sözünün "xaqanın yaşadığı yer, mərkəz" mənasında izah etmişdir. Coğrafi adın tərkibindəki "ordu" sözünün "qoşun" mənası XIV əsrdən sonra yaranmışdır.

Tədqiqatçı Ə.Fərəzli Ordubad toponiminin izahını verərkən Ordubadın Atropat adını bu günədək özündə qoruyub saxlayan yer adlarından biri olduğunu qeyd etmişdir. O, toponimdə ordu ucalığından yox, "od ucalığından" söhbət getdiyini bildirmişdir. Odbad-Otbad-Atbad-Ortbad-Ord(u)bat-Otrbad-Atrbad-Atropat kimi tarixi inkişaf yolu keçmiş və günümüzdə "Ordubad" şəklində sabitləşmişdir. Filologiya elmləri doktoru, professor Y.Axundlu isə Ə.Fərəzlinin izahı ilə razılaşmayaraq, bunun əksi istiqamətdə inkişaf yolu keçdiyini qeyd etmişdir.Yəni Atrobat-Atrobad-Ortbad… nəhayət Ordubad.

Eramızdan əvvəl IV yüzillikdə yaranmış Atropatena dövləti daxilində, dövlətin banisi olan Atropatın adının verildiyi ərazinin olması ehtimalı bu izahın mümkünlüyünü göstərir.

Əliqulu Fərəcov şəhərə həsr etdiyi tarixi-iqtisadi oçerkdə sözün mənşəyi ilə bağlı yazır ki, hərfi tərcümədə "ordu dayanacağı" və ya "düşərgə yeri" mənasını verməsinə baxmayaraq, yaşlı əhali sözün "Ordbehişt" adının təhrif olunmuş forması olduğunu təsdiq edir.

Coğrafiyası

Ordubad rayonu Arazın sol sahilində,Zəngəzur silsiləsinin ətəyindədir. Relyefi əsasən dağlıq,az bir hissəsi dağətəyi ,5–6 faizi isə aran ərazisindən ibarətdir.Ordubad, əvvəllər Fars ərazisində, indi isə Azərbaycan Respublikasında, şərqi Zaqafqaziyanın Araxes (Aras) çayının orta axarının şimal sahilində yerləşən bir şəhərdir. Təbrizdən təxminən 94 km şimal-qərbdədir və 948 m yüksəklikdədir. Ordubad şəhəri şimaldan Aşağı Əndəmic kəndi ilə, şərqdən Kotam kəndi ilə, cənubdan Araz çayı ilə, qərbdən isə Dəstə kəndi ilə həmsərhəddir.

Ordubad rayonu ərazisində olan Misdağ yatağı Vənəndçayın yuxarı hissəsində yerləşir və əsasən malaxit, xalkopirit, xalkozin, minerallarından ibarətdir. Buradakı yataqlar faizli mislə müşahidə olunur. Onların tərkibində mis 0,3–8,25%-ə qədər, bəzən isə 21,56%qədər olur. Misdağ filiz sahəsində iki mis-qızıl yatağı mövcuddur. Birincisi filiz sahəsinin mərkəzi hissəsini əhatə edir ki, Ağyurd yatağıdır. İkinci Kətəm-Kələki ərazsinin mərkəzi hissəsindən şimal-şərqdə yerləşən Şəkərdərə yatağıdır. Bu yataqlarda qızılın miqdarı 0,5q/t,gümüş isə 13,2q/t qədərdir. Qeyd edək ki, geoloji ədqiqat işləri zamanı Şəkərdərədə qədim mədən yerlərinin bərpa olunması ilə yanaşı burada əsasən iki filiz zonası qeydə alınmışdır. 1Damar tipli mis filizləri;2 Mis-pirit filizləri.

Geoloji quruluşu

Ərazidə, əsasən, Tabaşir və Antropogen çöküntüləri yayılmışdır.

Ordubad çayları

Əsas çayları Gilan, Parağa, Vənənd, Ordubad, Əylis və Düylün çaylarıdır. Gilan Zəngəzur silsiləsinin 2700 m yüksəklikdəki yamaclarından formalaşır. Gilançayın 8 əsas qolu vardır. Düylün Zəngəzur silsiləsindən (2400 m) formalaşır. Vənəndçayın mənbəyi Qaplançaydan başlayıb Zəngəzur silsiləsinin 3400 m yüksəklikdəki cənub-qərb yamaclarında yerləşir. Əylisçay Vardanaxdərə və Dabaxlıdağ çaylarının qovuşmasından (3100 m) yaranır. Onun 3 qolu vardır. Ordubadçayın mənbəyi 3200 m yüksəklikdə yerləşir. Çayın 5 qolu vardır.

Landşaftları və bioloji müxtəlifliyi.

Boz, çəmən-boz, allüvial- çəmən, dağ-meşə, çimli dağ-çəmən torpaqlar yayılmışdır. Ərazinin iqlimi yayı quraq və qışı soyuq keçən iqlim tipi vardır.

Bitki örtüyü

Arazboyu düzənliklər və qismən alçaq dağlıq sahələr(600–1200m) səhra və yarımsəhra bitkiləri,orta dağlıq sahələr dağ-kserofit bitkilər,yüksək dağlıq sahələr subalp və alp çəmənləri ilə örtülüdür.

Ordubad ərazisində bitən nadir bitkilər aşağıdakılardır:

  • Qarabağ dağlaləsi (lat. Tulipa karabachensis) — Ordubadın dağ ətəylərində
  • Qaraquş zəngçiçəyi (lat. Campanulaceae) — Zəngçiçəklilər fəsiləsindən olan mürəkkəb rəngli dağ çiçəyidir.Orubadın çəmənliklərində yayılmışdır.
  • Güləbətin (lat. Pulsatilla) — Qaymaqçiçəklilər fəsiləsindən olan çoxillik ot bitkisidir. Ordubadın "Göygöl" ərazilərində yayılmışdır.
  • Tıs-tıs (lat. Acantholimon) — Ən çox Ordubadın uca dağlarında bitir.
  • Komarov şaqqıldağı (lat. Colutea komarovii) — Elmdə ilk dəfə rus botaniki Komarov tərəfindən öyrənilmiş kol bitkisinin boz yaşıl çiçəkləri vardır. Ordubadın dağ yamaclarında daha çox yayılmışdır.
  • Çox rəngli dağlaləsi (lat. Tulipa) — Zanbaqçiçəklilər fəsiləsindən olan çoxillik ot bitkisidir. Ləçəkləri ağ-narıncı rəngdə olub otlaqlarda yayılmışdır. Muxtar Respublikanın bütün rayonlarında dağ və təpəlik çəmənliklərində rast gəlinir.
  • Kirpiyə bənzər tıs-tıs (lat. Echinopsilon E.) — Sıx xırda çiçəklərlə əhatə olunmuş bitki, sanki kirpiyə oxşayaraq tikanlıdır. Muxtar Respublikanın əksər rayonlarında dağ yamaclarında yayılmışdır.
  • Gəvən (lat. Astragalus) — Paxlalılar fəsiləsindən olan çoxillik tikanlı bitkidir. Muxtar Respublikanın Ordubadın yüksək dağ yamaclarında (quzeylərdə) yayılmışdır.
  • Çaytikanı (lat. Hippophae) — İydə fəsiləsindən olan kol bitkisi. Çaytikanı kol bitkisinə əsasən Muxtar Respublikasının Ordubad və rayonundakı çay kənarlarında rast gəlinir.
  • Boymadərən (lat. Althaea) — Mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsindən olan çoxillik ot bitkisidir. Naxçıvan MR-da bütün rayonlarında çəmən və çay sahillərində yayılmışdır.
  • Gülxətmi (lat. Althaea) — Muxtar Respublikanın bütün rayonlarında dağ-çəmən və düzənliklərdə xüsusən çay kənarı kolluqlarda yayılmışdır.
  • Kəklikotu (lat. Thymus) — Dodaqçiçəklilər fəsiləsindən olan ədviyyat bitkisinin vətəni Qafqaz dağlarıdır. Naxçıvan MR-da kəklikotu bitkisi əsasən Ordubad rayonundakı "Göygöl" ətrafındakı güneylərdə ətirli növü yayılmışdır.
  • Dağnanəsi (lat. Ziziphora) — Dodaqçiçəklilər fəsiləsindən olan ədviyyat bitkisidir. Azərbaycanda nanənin beş növü o cümlədən Naxçıvan MR-da rayonlarında dağ ətəyi çay sahilllərində iki növü yayılmışdır.
  • Zirinc (lat. Berberis) — Zirinckimilər fəsiləsindən olan kol bitkisi. Yer üzündə 175 növü vardır ki, Azərbaycanda 6 növündən 4-ü Naxçıvanda yayılmışdır. Naxçıvan MR-da Ordubadın dağ ətəyi kolluqlarda daha çox yayılmışdır.
  • Dovşanalması (lat. Cotoneaster) — Muxtar Respublikanın Ordubad rayonunda kolluqlarda yayılmışdır.
  • Yemişan (lat. Crataegus) — Gülçiçəklilər fəsiləsindən olan kol bitkisinin vətəni Amerikadır. Muxtar Respublikanın Ordubadın dağ ətəyi kolluqlarda yayılmışdır.
  • Dağdağan (lat. Celtis) — El arasında bəzən bu kol-ağaca "müqəddəs daş ağacı" da deyərlər. Qaraağackimilər fəsiləsindən olan bitkinin yarpaqları payızda tökülür, gövdəsinin hündürlüyü 3 metrdən artıq olur. Naxçıvan MR-da yalnız Ordubad və Culfa rayonlarındakı dağ yamaclarında seyrək bitmişdir.
  • İnnab (lat. Ziziphus) — Murdarçakimilər fəsiləsindən kol-ağac bitkisidir. Ordubadda daha çox yayılmışdır.
  • Sumaq (lat. Rhus) — Hündür kol-ağac bitkisi olmaqla vətəni Kiçik Qafqaz (Ordubad) və Abşeron yarımadasındakı Qobustanda yayılmışdır. Naxçıvan MR-da Ordubad rayonu ərazilərindəki dağ ətəylərində yayılmışdır.
  • Ardıc (lat. Juniperus) — Sərvkimilər fəsiləsindən olan həmişəyaşıl ağac-koldur. Ordubadın dağ ətəylərində geniş yayılmışdır.
  • Bənövşə (lat. Viola) — İkiləpəlilər sinfindən olan çoxillik ot bitkisi dağ zirvələrində rast gəlinir.
  • Baldırğan (lat. Heracleum) — Çətirçiçəklilər fəsiləsindən olan çoxillik ot bitkisidir. Baldırğanın Azərbaycanda 8 növü, Naxçıvan Muxtar Respublikası|Naxçıvan MR-da isə 2 növü yayılmışdır. Ordubadın geniş yayılmışdır.
  • Qafqaz xurması (xirnik), (lat. Diospyros lotus) — Ebenakimilər – Ebena fəsiləsindən olan subtropik çoxillik bitki növü. Bitki −25 Cº şaxtaya dözdüyü ümün Naxçıvan Muxtar Respublikasının iqliminə dözümlüdür. Son illərdə Astaradan gətirilmiş tinglərlə həvəskar bağbanlar tərəfindən Ordubad meyvə bağlarında əkib-becərilir.

Dərman bitkiləri

Zəhərli bitkilər

Azərbaycanda (o cümlədən də Muxtar Respublikada) otlaq sahələrdə 300-dən artıq zəhərli bitki növləri yayılmışdır ki, onlardan güclü təsirli, zəhərli bitkilər aşağıdakılardır;

10) Kəpənək çiçək (lat. Aconitum) Muxtar Respublika ərazilərində zəif təsirli zəhərli bitkilər də, vardır ki, onlar öldürgən, acılıq, qatırquyruğu, kəkrə, çobanyastığı, cil, acı yonca, qızıl sarmaşıq (küc), yapışqan otu, mahmız çiçək, ayı döşəyi, süddüyən, acı biyan, süsən, lalə, üzərlik, birə otu, qaytarma, asırqal, həlməd, dəmirtikan, xaçgülü, ardıc, sarı kol, kərməşov, şümşad və.s göstərmək olar.

Ordubadın faunası

Rayonun məməlilər faunası üçün xarakterik olan heyvanlardan qonur ayı (Ursus arctos), iran bəbiri (Panthera pardus), avrasiya vaşaqı (Lynx lynx), canavar (Canis lupus), çaqqal (Canis aureus), adi tülkü (Vulpes vulpes), porsuq (Meles males), daşlıq dələsi (Martes foina), bezoar keçi (Capra aegagrus), asiya muflonu (Ovis orientalis), qaban (Sus scrofa), boz dovşan (Lepus europaeus), ağdöş kirpi (Erinaceus concolor), hind tirəndazı (Hystrix indica), qonur palazqulaq yarasa (Plecotus auritus) və s. növləri göstərmək olar. Ərazinin ornitofaunası, əsasən, toğlugötürən (Gypaetus barbatus), bataqlıq bayquşu (Asio flammeus), xəzər uları (Tetraogallus caspius), böyük və kiçik qayalıq sittası (Sitta tephronota, S.neumayer), kəklik (Alectoris chukar), dağ kətanquşu (Acanthis flavirostris) ilə təmsil olunur. Digər siniflərə aid heyvanlardan radde gürzəsi (Montivipera raddei), təlxələrdən zeytuni təlxə (Platyceps najadum), rəngbərəng təlxə (Hemorrhois ravergieri), qurğuşunrəngli təlxə (Hemorrhois plumbers), balıqlardan qızılxallı (forel) balığı (Salmo fario), mursa (Barbus mursa) və s. vardır. Qeyd etdiyimiz nadir və nəsli kəsilmək təhlükəsi altında olan bitki və heyvan növlərini qorumaq üçün Zəngəzur Milli Parkı ərazisində Ordubad Dövlət Yasaqlığı yaradılmışdır.

Bir sıra xarici və rus alimləri Cənubi Qafqaz cücüləri öyrənilməsi ilə əlaqədar apardıqları tədqiqatlar nəticəsində toplanmış materialarda Naxcıvan Muxtar Respublikası bölgəsinə,xüsusilə Ordubad rayonnunda daha çox diqqət yetirilir.Sonralar,1911-ci ildə alman alimi Y.Miller Ordubad rayonunda xeyli kəpənək növü toplanmışdır.

Tarixi

I əsrdə Ordubad şəhəri daha çox təsərrüfat və ticarət mərkəzi kimi məşhur olmuşdur. Naxçıvan və Kirandan sonra üçüncü şəhər sayılan Ordubad dövrün bir sıra mənbələrində "əyalət şəhəri" kimi xatırlanmışdır.

Şəhərin tarixini öyrənmək üçün ən erkən və ən vacib fars mənbəyi XIII əsrdə adsız bir yazar tərəfindən yazılmış "Dünya Möcüzələri" (Dünya Möcüzələri) coğrafi əsəridir. Bu əsərdə qəsr, bina növləri və şəhərdə istehsal olunan mallar haqqında məlumat verilir.Kiran şəhərinin inkişafı Əbu-Dulafın hakimiyyəti ilə başlayır və Monqol istilasına qədər davam edir.Xaraba-Gilan haqqında məlumat, məşhur ərəb tarixçisi İbni Əl-Nasir tərəfindən 12-ci əsrin sonu və 13-cü əsrin əvvəllərində "El-Kamil fit-Tarix" əsərində də verilmişdir. 14-cü əsr. Tarixçi Məhəmməd Hinduşah, Naxçıvanî Xaraba-Gilanın çox böyük bir yaşayış yeri olduğunu yazır. Zəkəriyya Qəzvinî, "Kiran (Xaraba-Gilan əvvəllər belə adlandırılırdı) dördüncü iqlim qurşağının şəhərlərindən biridir, sakinləri Türkdür." o yazır. Fransız səyyah Gilyom Rübrük, Monqolların işğalı dövründə Naxçıvan və Giranın parçalanması haqqında "Şərq ölkələrinə səyahət" əsərində dəyərli məlumatlar verir. Qədim mənbələrdən və mövcud tarixi materiallardan Giran şəhəri, E.S 5.-13. Əsrin ən inkişaf etmiş şəhərlərindən biri olduğu anlaşılır. Monqollar XIII əsrdə bu şəhəri dağıtdıqdan sonra bu köhnə mədəniyyət mərkəzinin çöküşü başladı. Kiran şəhərinin inkişafı Əbu-Dulafın hakimiyyəti ilə başlayır və Monqol istilasına qədər davam edir. Bu dövrdə şəhər genişləndirilmiş, ictimai binalar, bəndlər (eyni zamanda müdafiə) və qalanın qərb tərəfini qoruyan dairəvi, altıbucaqlı və dördbucaqlı qüllələri olan bir müdafiə divarı tikilmkşdi.

Bu dövrdə çox varlı olan şəhər, müəyyən ölkələrlə yaxın ticarət və iqtisadi əlaqələrə sahib idi (1912-ci ildə təsadüfən tapılmış və IX–X əsrə aid 500 qızıl sikkə xəzinəsi, şəhərin nə qədər zəngin olduğunu sübut edir). Naxçıvan xanlığının, müstəqilliyini Səlcuqluların gəlişinə qədər — XI əsrin ortalarına qədər davam etdirdi.

O dövrdə oğuz tayfalarının, Kəngərli tayfasının və vaxtilə Araz vadisində məskunlaşmış Hun bolqarlarının nümayəndələri Naxçıvan ərazisində yaşayırdılar. Bu nisbi tayfaların hərbi və iqtisadi gücünə əsaslanan Səlcuqlular işğallarını yaxın ölkələrə sürətləndirdilər. Toğrul bəyin (1043–1063) dövründə Səlcuqlular Araz vadisini işğal edərək işğal etdikləri torpaqları və şəhərləri Naxçıvan əmirinin idarəsinə verdilər

Naxçıvan Səlcuqlu sultanlarının dayağı idi. Səlcuqlu sultanı Alparslan dövründə Naxçıvan bir müddət onun (1064-cü ilə qədər) iqamətgahından, daha sonra Səlcuqlu valilərinin iqamətgahından biri oldu. Bu dövr Kiran Naxçıvan əmrinə bağlı idi.Atabəy Eldənizin Naxçıvanı tutmasından 1225-ci ilədək Ordubad ərazisi Atabəylər dövlətinin tərkibində olmuşdur. Kiran şəhərinin tənəzzülü və monqollar tərəfindən dağıdılmasından sonra Ordubad şəhəri sürətli inkişaf yoluna qədəm qoymuşdur. XIII əsrdən başlayaraq Ordubad şəhəri Azərbaycanın 260 tümən illik hasilatının toplandığı 21 iri şəhəri sırasına daxil olmuşdur. Ordubadın əlverişli karvan yolları üzərində, Araz çayı sahilində yerləşməsi, ərazinin 3 tərəfdən dağlarla əhatələnməsi onun inkişafını şərtləndirən əsas amillərdən olmuşdur. Ordubad ticarətlə yanaşı həmçinin Azərbaycanın əsas bağçılıq və üzümçülük bölgələrindən biri idi.

Həmdullah Qəzvininin verdiyi məlumata görə Ordubad Naxçıvan tüməninin 5 şəhərindən biri idi. Üzüm, qarğıdalı və pambıq yetişdirilirdi. Suvarma sistemi Qapıcıq dağından çəkilmişdi. Naxçıvan xanlığı dövründə Azadciran mahalının mərkəzi kimi fəaliyyət göstərirdi.

Əhalisi

1829-cu ilin may ayına olan məlumata əsasən şəhərdə 635 evdə hər iki cinsdən toplam 3444 nəfər əhali yaşayırdı. 1834-cü ildə siyahıya alma zamanı Ordubad və ondan asılı 52 kənd üçün, 11.341 müsəlman və erməni əhalisinin orada yaşadığı müəyyən edilmişdir. Şəhərdə 1 bazar, 6 böyük məscid, 6 karvansaray, Ordubad çayı üzərində tikilmiş daşdan körpü var idi. Əsas məsciddə müsəlman məktəbi yerləşirdi.

İl Sayı
1897 4.611
1926 3.665
İl Sayı
1939 4.312
1959 6.699
İl Sayı
1970 6.929
1979 8.145
İl Sayı
1989 9.395
2008 10.372

Abidələri

 
Gəmiqaya

Çardağ qəbiristanlığı

Çardağ qəbiristanlığı Ordubad şəhərindən 2 km şərqdə yerləşir. Torpaq qəbirlərdən ibarət olan qəbiristanlıq geniş bir ərazini əhatə edir. Qəbirlər qərb-şərq istiqamətindədir. Qəbirlərin üzərində düzgün olmayan düzbucaqlı formasında sinə daşları qoyulmuşdur. Bəzi qəbirlərin ətrafı kiçik həcmli daşlarla əhatələnmiş, bəzilərinin isə üzəri tamamilə kiçik həcmli daşlarla qapadılmışdır. Seyid Səbrinin yerli əhaliyə əsaslanaraq verdiyi məlumata görə bu qəbirstanlıq bir tayfaya məxsus olmuşdur. Qəbiristanlığın bir tərəfində müsəlman qəbirlərinə də rast gəlinir. Qəbir abidələrinin bəzisinin başdaşlarında ərəb əlifbası ilə kitabələr vardır. Qəbirlərin əksəriyyətinin baş daşları yonulmamış qaya parçalarındandır. Axtarışlar zamanı qəbiristanlığın ərazisindən son orta əsrlərə aid keramika məmulatı aşkar olunmuşdur. Çardağ qəbiristanlığı XVI–XVII əsrlərə aid edilir.

 
Buzxana abidəsi

Buzxana abidəsi

  Əsas məqalə: Ordubad Buzxanası

Ordubad şəhərinin mərkəzində XIV əsrə aid memarlıq abidəsidir və XVIII əsrdə yenidən bərpa edilmişdir.

 
Sərşəhər məscidi
 
Sərşəhər məscidi

Xaraba-Gilan

  Əsas məqalə: Kiran

Xaraba-Gilan, Ordubaddan 17 km-də Yuxari Aza kəndinin şimal-şərqində, Düylün İkinci Gilan kəndinin cənub-qərbində, indiki Gilançayın sol sahilində yerləşir. Şəhər təpələr və dağlar üzərində yerləşir. Şəhərin xarabalıqları 100 ha‐dan artıq ərazini əhatə edir.

Kəhrizləri

Mənbələrdə 70 kəhrizi və məscidi ilə tanınan Ordubad şəhərinin su təchizatı və kanalizasiya sistemi, analoqu olmayan şərq memarlığı üçün xarakterik mədəniyyət abidəsidir. Orta əsr şəhərlərinin xarakterik xüsusiyyətlərini özündə əks etdirən Ordubad şəhəri Səfəvi hökmdarlarları I şah Abbasın baş vəziri təyin edilən ordubadlı Hatəm bəyin dövründə daha da inkişaf etmiş və burada bir-birini tamamlayan nadir memarlıq abidələri yaranmışdır. Orta əsrlərdə şəhərlərin salınmasında su təchizatı ilə yanaşı şəhərin kanalizasiya sisteminə və yaşıllıqlarına da xüsusi fıkir verilirdi. Şəhər əhalisini içməli su ilə təchiz etmək və şəhərin yaşıllıqlarını suvarmaq üçün süni su mənbələrindən yəni kəhrizlərdən istifadə edirdilər. Şəhər kəhrizləri strateji cəhətdən də əlverişli nıövqe tuturdu. Düşmən mühasirəsində olan şəhər əhalisinin suya olan tələbatı da yalnız kəhrizlər vasitəsilə həll edilirdi. Ordubad şəhərinin yeganə su mənbəyini Ordubad və Gənzə çayları və onların məcrasının yeraltı axınlarından qidalanan kəhriz sistemləri təşkil edir. Əsasən Ordubad və Gənzə çaylarının yeraltı axınlardan qaynaqlanan Ordubad şəhərinin su təchizatının həllində ərazinin mühəndis-geoloji və hidrogeoloji xüsusiyyətləri kankanların min illik təcrübələrində nəzərə almmışdır. Yayda çaylar quruduqları vaxt yeganə etibarlı və təmiz su mənbəyi olan kəhrizlərdən istifadə olunur.

Ordubad pirləri

Ordubad şəhəri uzaq və yaxın şərq ölkələrini Avropa ilə birləşdirən Böyük İpək Yolunun üstündə yerləşən, Naxçıvan Muxtar Respublikasının tarixi-arxeloji abidələri ilə zəngin olan, UNESCO-nun Ümumdünya irsinin ilkin siyahısında olan rayonlarımızdan biridir. Ordubad rayonunda hər məhəllənin özünə məxsus məscidləri varki bunlarda əsasən XVII–XIX əsrlərə aiddir. Ordubad rayonu özünə məxsus məscidlər mənəvi inanc yeri olan pirlərlə, ziyarətgahlarla zəngindir.

Mənbə

  • Feyruz Bağırov "Nuh yurduna ziyarət" Naxçıvan M.Nemət "Azərbaycanda pirlər" Bakı 1992 http://anl.az/el/Kitab/2015/1992-337.pdf
  • Q.Həsənov "Naxçıvan MSSR-in tarixi-arxeloji abidələri. Naxçıvan-1998
  • 10 Hacı Fəxrəddin Səfərli. Ordubad Şəhərinin Epikrafik Abidələri . Bakı-Elm −2001


Qalereya

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti
  2. Naxçıvan ensiklopediyası II cild
  3. ↑ Naxçıvan Ensklopediyası 2cild
  4. ↑ Encyclopædia Iranica (C. Edmund Bosworth) July 20, 2002
  5. ↑ http://biodiversity.az/az/ekoturizm/70
  6. Səfəralı Babayev.Naxçıvan Muxtar Respublikasının coğrafiyası.Naxçıvanş1999.238s
  7. Naxçıvan florası
  8. http://www.elibrary.az/docs/azerbaijan/gl2.pdf[ölü keçid]
  9. Миклухо-Маклай Н.Д. Аджаиб ад-Дуня. Ученые записки Института востоковедения. Том 9. М., -Л., 1954.
  10. Zəxariyyə əl-Kazvini. Kitab əsər əl-Bilad. Goettingen. 1848. (ərəbcə).
  11. Sultan Məlikşah dövründə Kəfəsoğlu I. Səlcuqlu İmparatorluğu (türkcə). İstanbul. 1953.
  12. Qəzvini, Nüzhətül-qülub, səh. 89
  13. ↑ Шопен И. И. "Исторический памятник состояния Армянской области в эпоху ее присоединения к Российской империи." Санкт-Петербург, Издательство: Типография Императорской Академии Наук, 1852 г. Оглавление: Часть III, Отделение III. Народонаселение, Глава первая. Города, 3. Город Ордубад, стр. 482
  14. Шопен И. И. "Исторический памятник состояния Армянской области в эпоху ее присоединения к Российской империи." Санкт-Петербург, Издательство: Типография Императорской Академии Наук, 1852 г. Оглавление: Часть III, Отделение III. Народонаселение, Глава первая. Города, 3. Город Ордубад, 482–483 стр.
  15. Rusiya imperiyası əhalisinin siyahıya alınması (1897).
  16. SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1926).
  17. SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1939).
  18. .
  19. SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1970).
  20. SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1979).
  21. SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1989).
  22. Vəli Bахşəli оğlu Bахşəliyеv. Nахçıvаnın аrхеоlоji аbidələri. – Bаkı: Еlm, 2008, 301 s.
  23. Nahçıvan tarihi: V–XV.yüzyıllar.Kürkçüoğlu Erol Güneş Vakfı Yayınları.Erzurum2007.s134
  24. Əlövsət Quliyev. Naxçıvan kəhrizləri 2008 səhifə 49–59
  25. Naxçıvan Ensiklopediyası
  26. Feyruz Bağırov "Nuh yurduna ziyarət" Naxçıvan
  Vikianbarda Ordubad ilə əlaqəli mediafayllar var.
  Azərbaycan ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
   Şəhər ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.

Avqust 14, 2022
ordubad, məqalə, şəhəri, haqqındadır, rayonu, üçün, rayonu, səhifəsinə, baxın, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, dəqiqləşdirmə, azərbaycan, respublikasında, naxçıvan, muxtar, respublikasının, tərkibində, inzibati, ərazi, vahidi, ölkə, azərbaycanregion, r. Bu meqale Ordubad seheri haqqindadir Ordubad rayonu ucun Ordubad rayonu sehifesine baxin Bu adin diger istifade formalari ucun bax Ordubad deqiqlesdirme Ordubad Azerbaycan Respublikasinda Naxcivan Muxtar Respublikasinin terkibinde inzibati erazi vahidi Ordubad38 54 17 sm e 46 01 23 s u Olke AzerbaycanRegion Ordubad rayonuTarixi ve cografiyasiMerkezin hundurluyu 856 mSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 10 372 nef 2008 Resmi dili azerbaycancaReqemsal identifikatorlarTelefon kodu 994 0136Poct indeksi AZ6900Ordubad Ordubad Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Etimologiyasi 2 Cografiyasi 3 Geoloji qurulusu 4 Ordubad caylari 5 Landsaftlari ve bioloji muxtelifliyi 6 Bitki ortuyu 7 Ordubadin faunasi 8 Tarixi 9 Ehalisi 10 Abideleri 10 1 Cardag qebiristanligi 10 2 Buzxana abidesi 10 3 Xaraba Gilan 11 Kehrizleri 12 Ordubad pirleri 13 Menbe 14 Qalereya 15 Hemcinin bax 16 IstinadlarEtimologiyasi RedakteOrdubad seherinin esasinin ne vaxt qoyulmasi elme tam aydin olmadigi kimi bu seherin adinin da menseyi tam olaraq aydinlasdirilmamisdir Bu toponimin nece yaranmasi ile bagli tedqiqatcilarin muxtelif fikirleri vardir Bezi tarixciler toponimin menseyinin melum olmadigini qeyd etmisler Onlarin fikrince Ordubad sozunun muxtelif dovrlerde Orduvad Ortvat Urdubad Ourdubad seklinde seslenme formalari movcud olmusdur Ebulfez Huseyninin izahina gore ise seher evveller Ordubay seklinde islenmisdir Menasi ise Beyin qalasi demekdir Tarixi inkisaf neticesinde toponimin terkibindeki y sesi d sesi ile evezlenmis ve bugunku Ordubad formasini almisdir Bezi tedqiqatcilarin fikrine gore Ordubad 2 hisseden ordu ve bad sozlerinin birlesmesinden emele gelmisdir ki menasi ordu yeri demekdir Qedim turk dillerinde Ordubad oykonimi iqametgah qerargah xan dusergesi menalarinda islenen ordu ve abad kend yasayis menteqesi sozlerinin birlesmesinden ibaretdir Cografi adin terkib hisselerinin birlesmesi zamani abad sozunun evvelindeki a sesi dusmusdur Kecmisde seherin adi Orduvar seklinde de qeyde alinmisdir 1 Mahmud Kasgarli XI es ordu sozunun xaqanin yasadigi yer merkez menasinda izah etmisdir Cografi adin terkibindeki ordu sozunun qosun menasi XIV esrden sonra yaranmisdir 2 Tedqiqatci E Ferezli Ordubad toponiminin izahini vererken Ordubadin Atropat adini bu gunedek ozunde qoruyub saxlayan yer adlarindan biri oldugunu qeyd etmisdir O toponimde ordu ucaligindan yox od ucaligindan sohbet getdiyini bildirmisdir Odbad Otbad Atbad Ortbad Ord u bat Otrbad Atrbad Atropat kimi tarixi inkisaf yolu kecmis ve gunumuzde Ordubad seklinde sabitlesmisdir Filologiya elmleri doktoru professor Y Axundlu ise E Ferezlinin izahi ile razilasmayaraq bunun eksi istiqametde inkisaf yolu kecdiyini qeyd etmisdir Yeni Atrobat Atrobad Ortbad nehayet Ordubad Eramizdan evvel IV yuzillikde yaranmis Atropatena dovleti daxilinde dovletin banisi olan Atropatin adinin verildiyi erazinin olmasi ehtimali bu izahin mumkunluyunu gosterir Eliqulu Ferecov sehere hesr etdiyi tarixi iqtisadi ocerkde sozun menseyi ile bagli yazir ki herfi tercumede ordu dayanacagi ve ya duserge yeri menasini vermesine baxmayaraq yasli ehali sozun Ordbehist adinin tehrif olunmus formasi oldugunu tesdiq edir Cografiyasi RedakteOrdubad rayonu Arazin sol sahilinde Zengezur silsilesinin eteyindedir 3 Relyefi esasen dagliq az bir hissesi dageteyi 5 6 faizi ise aran erazisinden ibaretdir Ordubad evveller Fars erazisinde indi ise Azerbaycan Respublikasinda serqi Zaqafqaziyanin Araxes Aras cayinin orta axarinin simal sahilinde yerlesen bir seherdir 4 Tebrizden texminen 94 km simal qerbdedir ve 948 m yukseklikdedir Ordubad seheri simaldan Asagi Endemic kendi ile serqden Kotam kendi ile cenubdan Araz cayi ile qerbden ise Deste kendi ile hemserheddir Ordubad rayonu erazisinde olan Misdag yatagi Venendcayin yuxari hissesinde yerlesir ve esasen malaxit xalkopirit xalkozin minerallarindan ibaretdir Buradaki yataqlar faizli misle musahide olunur Onlarin terkibinde mis 0 3 8 25 e qeder bezen ise 21 56 qeder olur Misdag filiz sahesinde iki mis qizil yatagi movcuddur Birincisi filiz sahesinin merkezi hissesini ehate edir ki Agyurd yatagidir Ikinci Ketem Keleki erazsinin merkezi hissesinden simal serqde yerlesen Sekerdere yatagidir Bu yataqlarda qizilin miqdari 0 5q t gumus ise 13 2q t qederdir Qeyd edek ki geoloji edqiqat isleri zamani Sekerderede qedim meden yerlerinin berpa olunmasi ile yanasi burada esasen iki filiz zonasi qeyde alinmisdir 1Damar tipli mis filizleri 2 Mis pirit filizleri Geoloji qurulusu RedakteErazide esasen Tabasir ve Antropogen cokuntuleri yayilmisdir 5 Ordubad caylari RedakteEsas caylari Gilan Paraga Venend Ordubad Eylis ve Duylun caylaridir Gilan Zengezur silsilesinin 2700 m yukseklikdeki yamaclarindan formalasir Gilancayin 8 esas qolu vardir Duylun Zengezur silsilesinden 2400 m formalasir Venendcayin menbeyi Qaplancaydan baslayib Zengezur silsilesinin 3400 m yukseklikdeki cenub qerb yamaclarinda yerlesir Eyliscay Vardanaxdere ve Dabaxlidag caylarinin qovusmasindan 3100 m yaranir Onun 3 qolu vardir Ordubadcayin menbeyi 3200 m yukseklikde yerlesir Cayin 5 qolu vardir 5 Landsaftlari ve bioloji muxtelifliyi RedakteBoz cemen boz alluvial cemen dag mese cimli dag cemen torpaqlar yayilmisdir Erazinin iqlimi yayi quraq ve qisi soyuq kecen iqlim tipi vardir 5 Bitki ortuyu RedakteArazboyu duzenlikler ve qismen alcaq dagliq saheler 600 1200m sehra ve yarimsehra bitkileri orta dagliq saheler dag kserofit bitkiler yuksek dagliq saheler subalp ve alp cemenleri ile ortuludur 3 Ordubad erazisinde biten nadir bitkiler asagidakilardir Qarabag daglalesi lat Tulipa karabachensis Ordubadin dag eteylerinde Qaraqus zengciceyi lat Campanulaceae Zengcicekliler fesilesinden olan murekkeb rengli dag ciceyidir Orubadin cemenliklerinde yayilmisdir Gulebetin lat Pulsatilla Qaymaqcicekliler fesilesinden olan coxillik ot bitkisidir Ordubadin Goygol erazilerinde yayilmisdir Tis tis lat Acantholimon En cox Ordubadin uca daglarinda bitir Komarov saqqildagi lat Colutea komarovii Elmde ilk defe rus botaniki Komarov terefinden oyrenilmis kol bitkisinin boz yasil cicekleri vardir Ordubadin dag yamaclarinda daha cox yayilmisdir Cox rengli daglalesi lat Tulipa Zanbaqcicekliler fesilesinden olan coxillik ot bitkisidir Lecekleri ag narinci rengde olub otlaqlarda yayilmisdir Muxtar Respublikanin butun rayonlarinda dag ve tepelik cemenliklerinde rast gelinir Kirpiye benzer tis tis lat Echinopsilon E Six xirda ciceklerle ehate olunmus bitki sanki kirpiye oxsayaraq tikanlidir Muxtar Respublikanin ekser rayonlarinda dag yamaclarinda yayilmisdir Geven lat Astragalus Paxlalilar fesilesinden olan coxillik tikanli bitkidir Muxtar Respublikanin Ordubadin yuksek dag yamaclarinda quzeylerde yayilmisdir Caytikani lat Hippophae Iyde fesilesinden olan kol bitkisi Caytikani kol bitkisine esasen Muxtar Respublikasinin Ordubad ve rayonundaki cay kenarlarinda rast gelinir Boymaderen lat Althaea Murekkebcicekliler fesilesinden olan coxillik ot bitkisidir Naxcivan MR da butun rayonlarinda cemen ve cay sahillerinde yayilmisdir Gulxetmi lat Althaea Muxtar Respublikanin butun rayonlarinda dag cemen ve duzenliklerde xususen cay kenari kolluqlarda yayilmisdir Keklikotu lat Thymus Dodaqcicekliler fesilesinden olan edviyyat bitkisinin veteni Qafqaz daglaridir Naxcivan MR da keklikotu bitkisi esasen Ordubad rayonundaki Goygol etrafindaki guneylerde etirli novu yayilmisdir Dagnanesi lat Ziziphora Dodaqcicekliler fesilesinden olan edviyyat bitkisidir Azerbaycanda nanenin bes novu o cumleden Naxcivan MR da rayonlarinda dag eteyi cay sahilllerinde iki novu yayilmisdir Zirinc lat Berberis Zirinckimiler fesilesinden olan kol bitkisi Yer uzunde 175 novu vardir ki Azerbaycanda 6 novunden 4 u Naxcivanda yayilmisdir Naxcivan MR da Ordubadin dag eteyi kolluqlarda daha cox yayilmisdir Dovsanalmasi lat Cotoneaster Muxtar Respublikanin Ordubad rayonunda kolluqlarda yayilmisdir Yemisan lat Crataegus Gulcicekliler fesilesinden olan kol bitkisinin veteni Amerikadir Muxtar Respublikanin Ordubadin dag eteyi kolluqlarda yayilmisdir Dagdagan lat Celtis El arasinda bezen bu kol agaca muqeddes das agaci da deyerler Qaraagackimiler fesilesinden olan bitkinin yarpaqlari payizda tokulur govdesinin hundurluyu 3 metrden artiq olur Naxcivan MR da yalniz Ordubad ve Culfa rayonlarindaki dag yamaclarinda seyrek bitmisdir Innab lat Ziziphus Murdarcakimiler fesilesinden kol agac bitkisidir Ordubadda daha cox yayilmisdir Sumaq lat Rhus Hundur kol agac bitkisi olmaqla veteni Kicik Qafqaz Ordubad ve Abseron yarimadasindaki Qobustanda yayilmisdir Naxcivan MR da Ordubad rayonu erazilerindeki dag eteylerinde yayilmisdir Ardic lat Juniperus Servkimiler fesilesinden olan hemiseyasil agac koldur Ordubadin dag eteylerinde genis yayilmisdir 6 Benovse lat Viola Ikilepeliler sinfinden olan coxillik ot bitkisi dag zirvelerinde rast gelinir Baldirgan lat Heracleum Cetircicekliler fesilesinden olan coxillik ot bitkisidir Baldirganin Azerbaycanda 8 novu Naxcivan Muxtar Respublikasi Naxcivan MR da ise 2 novu yayilmisdir Ordubadin genis yayilmisdir Qafqaz xurmasi xirnik lat Diospyros lotus Ebenakimiler Ebena fesilesinden olan subtropik coxillik bitki novu Bitki 25 Cº saxtaya dozduyu umun Naxcivan Muxtar Respublikasinin iqlimine dozumludur Son illerde Astaradan getirilmis tinglerle heveskar bagbanlar terefinden Ordubad meyve baglarinda ekib becerilir Derman bitkileri Sariliqotu lat Erysimum Quseppeyi lat Capsella Jensen lat Panax ginseng Atpitragi lat Arctium Zeherli bitkilerAzerbaycanda o cumleden de Muxtar Respublikada otlaq sahelerde 300 den artiq zeherli bitki novleri yayilmisdir ki onlardan guclu tesirli zeherli bitkiler asagidakilardir Itbogan lat Colchicum Xas xas Papaver somniferum Qaymaqciceyi lat Ranunculus Col qerenfili Agrostemma Githago Canavar gozu Daphne mezereum Kustusam lat Bryonia Bat bat lat Hyoscyamus Qaracohre lat Taxus Delibeng lat Datura 10 Kepenek cicek lat Aconitum Muxtar Respublika erazilerinde zeif tesirli zeherli bitkiler de vardir ki onlar oldurgen aciliq qatirquyrugu kekre cobanyastigi cil aci yonca qizil sarmasiq kuc yapisqan otu mahmiz cicek ayi doseyi sudduyen aci biyan susen lale uzerlik bire otu qaytarma asirqal helmed demirtikan xacgulu ardic sari kol kermesov sumsad ve s gostermek olar 7 Ordubadin faunasi RedakteRayonun memeliler faunasi ucun xarakterik olan heyvanlardan qonur ayi Ursus arctos iran bebiri Panthera pardus avrasiya vasaqi Lynx lynx canavar Canis lupus caqqal Canis aureus adi tulku Vulpes vulpes porsuq Meles males dasliq delesi Martes foina bezoar keci Capra aegagrus asiya muflonu Ovis orientalis qaban Sus scrofa boz dovsan Lepus europaeus agdos kirpi Erinaceus concolor hind tirendazi Hystrix indica qonur palazqulaq yarasa Plecotus auritus ve s novleri gostermek olar Erazinin ornitofaunasi esasen toglugoturen Gypaetus barbatus bataqliq bayqusu Asio flammeus xezer ulari Tetraogallus caspius boyuk ve kicik qayaliq sittasi Sitta tephronota S neumayer keklik Alectoris chukar dag ketanqusu Acanthis flavirostris ile temsil olunur Diger siniflere aid heyvanlardan radde gurzesi Montivipera raddei telxelerden zeytuni telxe Platyceps najadum rengbereng telxe Hemorrhois ravergieri qurgusunrengli telxe Hemorrhois plumbers baliqlardan qizilxalli forel baligi Salmo fario mursa Barbus mursa ve s vardir Qeyd etdiyimiz nadir ve nesli kesilmek tehlukesi altinda olan bitki ve heyvan novlerini qorumaq ucun Zengezur Milli Parki erazisinde Ordubad Dovlet Yasaqligi yaradilmisdir 5 Bir sira xarici ve rus alimleri Cenubi Qafqaz cuculeri oyrenilmesi ile elaqedar apardiqlari tedqiqatlar neticesinde toplanmis materialarda Naxcivan Muxtar Respublikasi bolgesine xususile Ordubad rayonnunda daha cox diqqet yetirilir Sonralar 1911 ci ilde alman alimi Y Miller Ordubad rayonunda xeyli kepenek novu toplanmisdir 8 Tarixi RedakteI esrde Ordubad seheri daha cox teserrufat ve ticaret merkezi kimi meshur olmusdur Naxcivan ve Kirandan sonra ucuncu seher sayilan Ordubad dovrun bir sira menbelerinde eyalet seheri kimi xatirlanmisdir Seherin tarixini oyrenmek ucun en erken ve en vacib fars menbeyi XIII esrde adsiz bir yazar terefinden yazilmis Dunya Mocuzeleri Dunya Mocuzeleri cografi eseridir Bu eserde qesr bina novleri ve seherde istehsal olunan mallar haqqinda melumat verilir 9 Kiran seherinin inkisafi Ebu Dulafin hakimiyyeti ile baslayir ve Monqol istilasina qeder davam edir Xaraba Gilan haqqinda melumat meshur ereb tarixcisi Ibni El Nasir terefinden 12 ci esrin sonu ve 13 cu esrin evvellerinde El Kamil fit Tarix eserinde de verilmisdir 14 cu esr Tarixci Mehemmed Hindusah Naxcivani Xaraba Gilanin cox boyuk bir yasayis yeri oldugunu yazir Zekeriyya Qezvini Kiran Xaraba Gilan evveller bele adlandirilirdi dorduncu iqlim qursaginin seherlerinden biridir sakinleri Turkdur 10 o yazir Fransiz seyyah Gilyom Rubruk Monqollarin isgali dovrunde Naxcivan ve Giranin parcalanmasi haqqinda Serq olkelerine seyahet eserinde deyerli melumatlar verir Qedim menbelerden ve movcud tarixi materiallardan Giran seheri E S 5 13 Esrin en inkisaf etmis seherlerinden biri oldugu anlasilir Monqollar XIII esrde bu seheri dagitdiqdan sonra bu kohne medeniyyet merkezinin cokusu basladi Kiran seherinin inkisafi Ebu Dulafin hakimiyyeti ile baslayir ve Monqol istilasina qeder davam edir Bu dovrde seher genislendirilmis ictimai binalar bendler eyni zamanda mudafie ve qalanin qerb terefini qoruyan dairevi altibucaqli ve dordbucaqli qulleleri olan bir mudafie divari tikilmksdi Bu dovrde cox varli olan seher mueyyen olkelerle yaxin ticaret ve iqtisadi elaqelere sahib idi 1912 ci ilde tesadufen tapilmis ve IX X esre aid 500 qizil sikke xezinesi seherin ne qeder zengin oldugunu subut edir Naxcivan xanliginin musteqilliyini Selcuqlularin gelisine qeder XI esrin ortalarina qeder davam etdirdi O dovrde oguz tayfalarinin Kengerli tayfasinin ve vaxtile Araz vadisinde meskunlasmis Hun bolqarlarinin numayendeleri Naxcivan erazisinde yasayirdilar Bu nisbi tayfalarin herbi ve iqtisadi gucune esaslanan Selcuqlular isgallarini yaxin olkelere suretlendirdiler Togrul beyin 1043 1063 dovrunde Selcuqlular Araz vadisini isgal ederek isgal etdikleri torpaqlari ve seherleri Naxcivan emirinin idaresine verdiler 11 Naxcivan Selcuqlu sultanlarinin dayagi idi Selcuqlu sultani Alparslan dovrunde Naxcivan bir muddet onun 1064 cu ile qeder iqametgahindan daha sonra Selcuqlu valilerinin iqametgahindan biri oldu Bu dovr Kiran Naxcivan emrine bagli idi Atabey Eldenizin Naxcivani tutmasindan 1225 ci iledek Ordubad erazisi Atabeyler dovletinin terkibinde olmusdur Kiran seherinin tenezzulu ve monqollar terefinden dagidilmasindan sonra Ordubad seheri suretli inkisaf yoluna qedem qoymusdur XIII esrden baslayaraq Ordubad seheri Azerbaycanin 260 tumen illik hasilatinin toplandigi 21 iri seheri sirasina daxil olmusdur Ordubadin elverisli karvan yollari uzerinde Araz cayi sahilinde yerlesmesi erazinin 3 terefden daglarla ehatelenmesi onun inkisafini sertlendiren esas amillerden olmusdur Ordubad ticaretle yanasi hemcinin Azerbaycanin esas bagciliq ve uzumculuk bolgelerinden biri idi Hemdullah Qezvininin verdiyi melumata gore Ordubad Naxcivan tumeninin 5 seherinden biri idi Uzum qargidali ve pambiq yetisdirilirdi Suvarma sistemi Qapiciq dagindan cekilmisdi 12 Naxcivan xanligi dovrunde Azadciran mahalinin merkezi kimi fealiyyet gosterirdi Ehalisi Redakte1829 cu ilin may ayina olan melumata esasen seherde 635 evde her iki cinsden toplam 3444 nefer ehali yasayirdi 1834 cu ilde siyahiya alma zamani Ordubad ve ondan asili 52 kend ucun 11 341 muselman ve ermeni ehalisinin orada yasadigi mueyyen edilmisdir 4 13 Seherde 1 bazar 6 boyuk mescid 6 karvansaray Ordubad cayi uzerinde tikilmis dasdan korpu var idi 14 Esas mescidde muselman mektebi yerlesirdi 13 Il Sayi1897 4 611 15 1926 3 665 16 Il Sayi1939 4 312 17 1959 6 699 18 Il Sayi1970 6 929 19 1979 8 145 20 Il Sayi1989 9 395 21 2008 10 372Abideleri Redakte Gemiqaya Serseher mescidi Gemiqaya nekropolu Ucadivar yasayis yeri Tivi nekropoluCardag qebiristanligi Redakte Cardag qebiristanligi Ordubad seherinden 2 km serqde yerlesir Torpaq qebirlerden ibaret olan qebiristanliq genis bir erazini ehate edir Qebirler qerb serq istiqametindedir Qebirlerin uzerinde duzgun olmayan duzbucaqli formasinda sine daslari qoyulmusdur Bezi qebirlerin etrafi kicik hecmli daslarla ehatelenmis bezilerinin ise uzeri tamamile kicik hecmli daslarla qapadilmisdir Seyid Sebrinin yerli ehaliye esaslanaraq verdiyi melumata gore bu qebirstanliq bir tayfaya mexsus olmusdur Qebiristanligin bir terefinde muselman qebirlerine de rast gelinir Qebir abidelerinin bezisinin basdaslarinda ereb elifbasi ile kitabeler vardir Qebirlerin ekseriyyetinin bas daslari yonulmamis qaya parcalarindandir Axtarislar zamani qebiristanligin erazisinden son orta esrlere aid keramika memulati askar olunmusdur Cardag qebiristanligi XVI XVII esrlere aid edilir Buzxana abidesi Buzxana abidesi Redakte Esas meqale Ordubad BuzxanasiOrdubad seherinin merkezinde XIV esre aid memarliq abidesidir ve XVIII esrde yeniden berpa edilmisdir Serseher mescidi Serseher mescidi Xaraba Gilan Redakte Esas meqale KiranXaraba Gilan Ordubaddan 17 km de Yuxari Aza kendinin simal serqinde Duylun Ikinci Gilan kendinin cenub qerbinde indiki Gilancayin sol sahilinde yerlesir Seher tepeler ve daglar uzerinde yerlesir Seherin xarabaliqlari 100 ha dan artiq erazini ehate edir 22 23 Kehrizleri RedakteMenbelerde 70 kehrizi ve mescidi ile taninan Ordubad seherinin su techizati ve kanalizasiya sistemi analoqu olmayan serq memarligi ucun xarakterik medeniyyet abidesidir Orta esr seherlerinin xarakterik xususiyyetlerini ozunde eks etdiren Ordubad seheri Sefevi hokmdarlarlari I sah Abbasin bas veziri teyin edilen ordubadli Hatem beyin dovrunde daha da inkisaf etmis ve burada bir birini tamamlayan nadir memarliq abideleri yaranmisdir Orta esrlerde seherlerin salinmasinda su techizati ile yanasi seherin kanalizasiya sistemine ve yasilliqlarina da xususi fikir verilirdi Seher ehalisini icmeli su ile techiz etmek ve seherin yasilliqlarini suvarmaq ucun suni su menbelerinden yeni kehrizlerden istifade edirdiler Seher kehrizleri strateji cehetden de elverisli niovqe tuturdu Dusmen muhasiresinde olan seher ehalisinin suya olan telebati da yalniz kehrizler vasitesile hell edilirdi Ordubad seherinin yegane su menbeyini Ordubad ve Genze caylari ve onlarin mecrasinin yeralti axinlarindan qidalanan kehriz sistemleri teskil edir Esasen Ordubad ve Genze caylarinin yeralti axinlardan qaynaqlanan Ordubad seherinin su techizatinin hellinde erazinin muhendis geoloji ve hidrogeoloji xususiyyetleri kankanlarin min illik tecrubelerinde nezere almmisdir Yayda caylar quruduqlari vaxt yegane etibarli ve temiz su menbeyi olan kehrizlerden istifade olunur 24 Ordubad pirleri RedakteOrdubad seheri uzaq ve yaxin serq olkelerini Avropa ile birlesdiren Boyuk Ipek Yolunun ustunde yerlesen Naxcivan Muxtar Respublikasinin tarixi arxeloji abideleri ile zengin olan UNESCO nun Umumdunya irsinin ilkin siyahisinda olan rayonlarimizdan biridir 25 Ordubad rayonunda her mehellenin ozune mexsus mescidleri varki bunlarda esasen XVII XIX esrlere aiddir Ordubad rayonu ozune mexsus mescidler menevi inanc yeri olan pirlerle ziyaretgahlarla zengindir 26 Menbe RedakteFeyruz Bagirov Nuh yurduna ziyaret Naxcivan M Nemet Azerbaycanda pirler Baki 1992 http anl az el Kitab 2015 1992 337 pdf Q Hesenov Naxcivan MSSR in tarixi arxeloji abideleri Naxcivan 1998 10 Haci Fexreddin Seferli Ordubad Seherinin Epikrafik Abideleri Baki Elm 2001Qalereya Redakte Hemcinin bax RedakteOrdubad rayonu Culfa seheriIstinadlar Redakte Azerbaycan toponimlerinin ensiklopedik lugeti Naxcivan ensiklopediyasi II cild 1 2 Naxcivan Ensklopediyasi 2cild 1 2 Encyclopaedia Iranica C Edmund Bosworth July 20 2002 1 2 3 4 http biodiversity az az ekoturizm 70 Seferali Babayev Naxcivan Muxtar Respublikasinin cografiyasi Naxcivans1999 238s Naxcivan florasi http www elibrary az docs azerbaijan gl2 pdf olu kecid Mikluho Maklaj N D Adzhaib ad Dunya Uchenye zapiski Instituta vostokovedeniya Tom 9 M L 1954 Zexariyye el Kazvini Kitab eser el Bilad Goettingen 1848 erebce Sultan Meliksah dovrunde Kefesoglu I Selcuqlu Imparatorlugu turkce Istanbul 1953 Qezvini Nuzhetul qulub seh 89 1 2 Shopen I I Istoricheskij pamyatnik sostoyaniya Armyanskoj oblasti v epohu ee prisoedineniya k Rossijskoj imperii Sankt Peterburg Izdatelstvo Tipografiya Imperatorskoj Akademii Nauk 1852 g Oglavlenie Chast III Otdelenie III Narodonaselenie Glava pervaya Goroda 3 Gorod Ordubad str 482 Shopen I I Istoricheskij pamyatnik sostoyaniya Armyanskoj oblasti v epohu ee prisoedineniya k Rossijskoj imperii Sankt Peterburg Izdatelstvo Tipografiya Imperatorskoj Akademii Nauk 1852 g Oglavlenie Chast III Otdelenie III Narodonaselenie Glava pervaya Goroda 3 Gorod Ordubad 482 483 str Rusiya imperiyasi ehalisinin siyahiya alinmasi 1897 SSRI ehalisinin siyahiya alinmasi 1926 SSRI ehalisinin siyahiya alinmasi 1939 SSRI ehalisinin siyahiya alinmasi 1959 SSRI ehalisinin siyahiya alinmasi 1970 SSRI ehalisinin siyahiya alinmasi 1979 SSRI ehalisinin siyahiya alinmasi 1989 Veli Bahseli oglu Bahseliyev Nahcivanin arheoloji abideleri Baki Elm 2008 301 s Nahcivan tarihi V XV yuzyillar Kurkcuoglu Erol Gunes Vakfi Yayinlari Erzurum2007 s134 Elovset Quliyev Naxcivan kehrizleri 2008 sehife 49 59 Naxcivan Ensiklopediyasi Feyruz Bagirov Nuh yurduna ziyaret Naxcivan Vikianbarda Ordubad ile elaqeli mediafayllar var Azerbaycan ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Seher ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Ordubad amp oldid 6361914, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.