fbpx
Wikipedia

Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası

Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası (rus. Нахичева́нская Автоно́мная Сове́тская Социалисти́ческая Респу́блика, translit. Naxiçevanskaya Avtonomnaya Sovetskaya Sotsialistiçeskaya Respublika, azərb-kiril: Нахчыван Мухтар Совет Сосиалист Республикасы), qısaca: Naxçıvan MSSR (rus. Нахичева́нская АССР, translit. Naxiçevanskaya ASSR, azərb-kiril: Нахчыван МССР) — Azərbaycan SSR tərkibində muxtar respublika. 9 fevral 1924-cü ildə qurulmuşdur.

Нахичева́нская Автоно́мная Сове́тская Социалисти́ческая Респу́блика
Нахчыван Мухтар Совет Сосиалист Республикасы
Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası
9 fevral 192419 noyabr 1991
Bayrağı
Gerbi
Şüarı: Бүтүн өлкәләрин пролетарлары, бирләшин!
(Bütün ölkələrin proletarları, birləşin!)
Naxçıvan MSSR-nın Türkiyə, İranErmənistan SSR arasında yerləşməsi.
StatusuMuxtar sovet respublikası
PaytaxtıNaxçıvan
Ən böyük şəhəriCulfa, Ordubad, Şərur
Rəsmi dilləriAzərbaycan dili
Rus dili
Dini
Ateizm
İdarəetmə formasıSSRİ muxtar respublikası
Tarixi 
• Yaranması
9 fevral 1924
• MSSR-nın yaradılması
9 fevral1924
• SSRİ-dən ayrılma
19 yanvar 1990
19 noyabr 1991
• Süqutu
19 noyabr 1991
Ərazisi
• Ümumi
5.500 km2
Əhalisi
• Təxmini
293.875 nəf. (1989)
ValyutasıSSRİ rublu
50 illik yubileyinə həsr olunmuş SSRİ poçt markası.

1920-ci ildə gerçəkləşdirilən Bakı əməliyyatının bir nəticəsi olaraq Cənubi Qafqaz regionu Qızıl Ordu tərəfindən işğal edilmişdir. Həmin ilin iyul ayınsa Naxçıvan Sovet Respublikası qurulmuşdur. 1923-cü ilin fevral ayında Azərbaycan SSR-nin bir parçası olaraq Naxçıvan Muxtar Vilayəti qurulmuşdur. 1924-cü ilin fevral ayında bu muxtar vilayət Naxçıvan MSSR-ya çevrilmişdir.

1990-cı ilin yanvar ayında Naxçıvan MSSR SSRİ-dən çıxmış, növbəti həmin ilin 19 noyabrında isə Azərbaycan Respublikasının bir parçası olaraq Naxçıvan Muxtar Respublikası qurulmuşdur.

Tarixi

Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası 9 fevral 1924-cü ildə yaradılmışdır. Naxçıvan MR-in Ermənistan ilə təbii sərhəddini, əsasən ZəngəzurDərələyəz silsiləsinin suayırıcıları, Türkiyəİranla sərhəddini isə Araz çayı təşkil edir. Ərazisi Şimal-Qərbdən Cənub-Şərqə doğru 158 km məsafədə uzanır. Muxtar Respublikanın Şimalda ən ucqar nöqtəsi Saraybulaq silsiləsinin Şərur rayonu ərazisindəki Kömürlü dağı (2064 m), ən cənub nöqtəsi isə Arazın sol sahilində 600 m yüksəklikdə yerləşən Zerəni dəmir yol stansiyasıdır. Şimaldan Cənuba doğru ən böyük məsafəsi 75 km-ə bərabərdir.

Qədim Azərbaycan torpağı olan Zəngəzurun 1920-ci ildə sovet rəhbərliyi tərəfindən Ermənistana verilməsi nəticəsində 44–45 km enində zolaq Araza doğru uzanaraq, Naxçıvan MR-i Azərbaycan Respublikasının qalan ərazisindən ayırmışdır. 1924-cü ildə Naxçıvan MSSR-də 3 qəza və 12 dairə təşkil olunmuş, 1925-ci ildə qəzalar ləğv edilmiş, dairələrin sayı 8-ə endirilmişdi: Baş Noraşen, Qıvraq, Tumbul, Əbrəqunis, Nərimanov, Culfa, Parağa və Ordubad dairələri. 1930-cu ilin birinci yarısında Şahbuz rayonu əlavə edilməklə Şərur, Naxçıvan, Culfa, OrdubadƏbrəqunis rayonları yaradılmışdır. 1948-ci ildə Əbrəqunis rayonu Culfa rayonu ilə birləşdirildikdən sonra, Naxçıvan MSSR inzibati cəhətdən beş rayona (Naxçıvan (1978-ci ildən Babək), Şərur, Şahbuz, CulfaOrdubad) bölünmüşdür. 1990-cı il 28 avqustda Azərbaycan SSR Ali Sovetinin fərmanına əsasən Türkiyə ilə həmsərhəd bölgənin sosial-iqtisadi inkişafını daha da sürətləndirmək və gücləndirmək məqsədi ilə, həmçinin ərazinin geostrateji mövqeyi nəzərə alınaraq, Sədərək kəndi və ona məxsus ərazilər əsasında Sədərək rayonu yaradılmışdır.

1929-cu il 18 fevralda Zaqafqaziya MİK totalitar inzibati-amirlik şəraitində Naxçıvan MSSR-in doqquz kəndinin – Şərur dairəsinin Qurdqulaq, Xaçik, Horadiz, Şahbuz nahiyyəsinin Oğbin, Sultanbəy, Ağxəç, Almalı, İtqıran kəndlərinin, Ordubad dairəsinin Qorçevan kəndinin, habelə Kilit kəndinin torpaqlarının bir hissəsinin, əkin sahələri və torpaqları ilə birlikdə Ermənistan SSR-ə birləşdirilməsi haqqında qərar qəbul etmişdir. Zaqafqaziya MİK-in Naxçıvanın sərhədləri məsələsinə baxması, Moskva müqaviləsi (1921) və Qars müqaviləsi (1921) sənədlərini imzalayan tərəflərin iştirakı olmadan Naxçıvan ərazisinin bir hissəsinin Ermənistana verilməsi beynəlxalq hüquq normalarının kobudcasına pozulması olmuşdur.

Hökumət və siyasət

Naxçıvan Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsinin birinci katiblərinin siyahısı:

Sıra Şəxs Başlama tarixi Bitmə tarixi
Naxçıvan Diyar Komitəsinin icra katibləri
1
 
Bahadır Vəlibəyov
1921
1921
2

Yusif Tahirov
1921
21 yanvar 1923
Azərbaycan Kommunist Partiyası Naxçıvan Vilayət (Diyar) Komitəsinin icra katibləri
1

Yusif Tahirov
21 yanvar 1923
1924
2

Ələsgər Şahbazov
1925
1929
3

Vasili Volkov
1929
1929
4

İbrahim Tağıyev
1929
1929
5

Ağaverdi Rəhimov
1929
 ?
6
 
Bahadır Vəlibəyov
 ?
1933
7

Əliqara Məmmədov
1933
1934
8

Mehdi Mehdiyev
1934
Dekabr 1936
9
 
Həsən Rəhmanov
Dekabr 1936
1937
10

Sultan Sultanov
1937
1937
11

İbrahim Nəzərov
1938
1938
12
 
Kazım İsmayılov
1938
Oktyabr 1940
13

Hüseyn Nəcəfov
Oktyabr 1940
Yanvar 1948
14
 
Yusif Yusifov
Yanvar 1948
May 1951
15

Paşa Əliyev
1951
1952
16
 
İsmayıl Əsgərov
1952
Dekabr 1955
17
 
Xurşud Məmmədov
Dekabr 1955
10 mart 1961
18
 
Hacıağa İbrahimov
10 mart 1961
Mart 1970
19
 
Aslan Hüseynov
Mart 1970
28 dekabr 1975
20
 
Kamran Rəhimov
28 dekabr 1975
6 dekabr 1983
21

Nürəddin Mustafayev
6 dekabr 1983
Noyabr 1988
22
 
Heydər İsayev
Noyabr 1988
Yanvar 1990
23
 
Afiyəddin Cəlilov
Yanvar 1990
Aprel 1991
24

Əkbər Əliyev
Aprel 1991
14 sentyabr 1991

SSRİ-dən çıxması

 
Naxçıvan MSSR

19 yanvar 1990-cı il Naxçıvan MSSR Ali Sovetinin fövqəladə sessiyasında, muxtariyyətin Konstitusiyasının 81-ci maddəsinə əsaslanaraq (SSRİ-nin Azərbaycanın və Naxçıvanın suverenliyinin və ərazi bütövlüyünün müdafiə etmək öhdəliklərinə əməl etməməsi və 1921-ci il çoxtərəfli Qars müqaviləsinin şərtləri pozması səbəblərindən) SSRİ-nin tərkibindən ayrılması barədə qərar qəbul edib. Bununla da Naxçıvan MSSR Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqından ilk çıxan respublika olub.

Dağlıq Qarabağda erməni separatizminə qarşı SSRİ tərəfindən lazimi tədbirlər görülmədiyindən ermənilər artıq Naxçıvana da hücum etməyə başlayırlar. İlk hədəf Sədərəkdən 10 km aralı yerləşən və hər tərəfdən Ermənistanla sərhəd olan Kərki anklavı idi. Bu hadisələr 1988-ci ildə başlanır. 1989-cu il dekabrın sonlarında vəziyyət daha da gərginləşir. Kəndin üç yerində post qurulsa və hər postda 15 nəfər könüllü olsa da, bununla yanaşı, muxtar respublikanın digər rayonlarından bura kömək gəlsə də, bu, yaşayış məntəqəsini düşməndən qorumağa kifayət etmirdi. Çünki dörd bir tərəfi düşmənlə əhatə olunan kəndi qoruyan könüllülərin silahı da az idi. Daha sonra kəndin könüllülərə kəndin Sovet əsgərlərinin qoruyacağı deyilir. Könüllülər kəndi Sovet əsgərlərinə təhvil verdikdən sonra onlar da öz növbələrində kəndi ermənilərə verirlər.

Qərarın qəbulu

Uzun müzakirələrdən sonra Ali Sovetin fövqəladə sessiyası qərar qəbul etdi:

  SSRİ-nin Əsas Qanununun (Konstitusiyasının) 81-ci maddəsinə əsasən Azərbaycan SSR, o cümlədən Naxçıvan MSSR-in suverenliyi və ərazi btövlüyü müdafiə edilmədiyindən;

Azərbaycan SSRNaxçıvan MSSR Ali Qanunvericilik orqanlarının İttifaq orqanlarına dəfələrlə edilən müraciətləri nəticəsiz qaldığından;

Ermənistan SSR tərəfindənedilən təcavüz nəticəsində muxtar respublikanın ərazi bütövlüyü pozulduğundan, vətəndaşlarının həyatı təhlükə altında qaldığından;

TürkiyəAzərbaycan SSR, Ermənistan SSR, Gürcüstan SSR arasında RSFSR-in iştirakı ilə bağlanmış müqavilənin şərtləri kobud şəkildə pozulduğundan:

Naxçıvan MSSR Ali Sovetinin fövqəladə sessiyası qərara alır:

1) Naxçıvan MSSR SSRİ-nin tərkibindən çıxaraq özünü müstəqil respublika elan edir.

2) Qars müqaviləsinin şərtlərinə uyğun olaraq Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazi bütövlüyünü qorumaq və kütləvi insan qırğınının qarşısını almaq məqsədi ilə Türkiyə respublikasına müraciət edilsin.

3) Yaranmış vəziyyətlə əlaqədar olaraq Birləşmiş Millətlər Təşkilatına, İran İslam Respublikasına, dünyanın bütün dövlətlərinə kömək məqsədi ilə müraciət olunsun.

4) Naxçıvan MSSR ərazisində olan SSRİ qoşun hissələri respublikadan çıarılsın.

5) SSRİ Ali Sovetindən tələb edilsin ki, Naxçıvan Respublikasına edilən təcavüzə son qoyulsun.

6) Sessiyanın qərarı Azərbaycan SSRSSRİ respublikalarının nəzərinə çatdırılsın.

Naxçıvan MSSR Ali Soveti

Rəyasət Heyətinin Sədri: S.Əliyeva.

Naxçıvan MSSR Ali Soveti

Rəyasət Heyətinin Katibi: H.Xəlilov.

Naxçıvan şəhəri, 19 yanvar 1990-cı il.

 

Sonrakı hadisələr

Qərar qəbul edildikdən sonra respublikanın müstəqilliyinin tanınması üçün dərhal İrana və Türkiyəyə nümayəndə heyəti göndərilir. Lakin Sovet DTK-sı Türkiyəyə keçmək cəhdinin qarşısını aldığına görə, yanvarın 21-də beş nəfərlik nümayəndə heyəti Culfa rayonunun Yaycı kəndindən Araz çayını keçərək İrana adlayır. Çətinliklə Təbrizə çatan naxçıvanlı deputatlar Türkiyənin İrandakı hərbi attaşesilə görüşməyə nail olurlar.

Nümayəndə heyəti İranda danışıqlar apardığı zaman muxtar respublikanın «Sovet Naxçıvanı» qəzeti müstəqilliklə bağlı qərarı dərc edir və ilk dəfə çox böyük tirajla- 40 min nüsxə ilə satışa çıxır. Naxçıvan televiziyası isə xəbərləri bir neçə əcnəbi dildə verir. Yanvarın 25-də İrana göndərilən nümayəndə heyəti əliboş geri qayıdır.

Yanvarın 27-də Moskva və Bakıdan Naxçıvana xüsusi qrup göndərilir və muxtar respublikaya güc tətbiq ediləcəyilə bağlı hədələr öz işini görür. Beləcə hər şey əvvəlki axarına qayıdır və 8 günlük müstəqillik sevincinə son qoyulur.

Xatirələrdə

 
Naxçıvan MSSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Sədri

Səkinə Əliyeva Naxçıvan MSSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Sədri olmuş və Naxçıvan MSSR-nın SSRİ-dən ayrılması haqqında fövqəladə sessiyannı çağırmış, buna nail olmuş və onun imzalamışdır.

  O günlər biz Naxçıvanı itirmək təhlükəsi ilə üz-üzə qalmışdıq. Ermənilər Ermənistandan sonuncu azərbaycanlını da qovandan sonra bütün təhdid və təxribatları Naxçıvana yönəltmişdilər. Azərbaycanla yerüstü yollar kəsilmiş, bütün sərhədlərdə erməni silahlıları və texnika cəmlənmişdi. Həmin gecə Bakıda nə baş verdiyindən xəbərimiz yox idi. Naxçıvan öz hayında idi. Ermənilərin Sədərəyə güclü hücumu nəticəsində 8 nəfər ölmüş, 30 nəfər yaralanmış, əhali çöllərə tökülmüş, xeyli ev dağıdılmışdı.

Sədərəkdə həlak olmuş 2 uşağın meyiti Naxçıvanın mərkəzi meydanına gətirilmiş, on minlərlə adam hiddətlə tədbir görülməsini, ermənilərin əliyalın naxçıvanlıları qovub İran və Türkiyəyə keçirməsi təhlükəsinin sovuşdurulmasını tələb edirdi. Bakı susurdu, rəhbərlərdən heç birini tapmaq mümkün olmadı.

Axşam sərhəd məntəqələrindən həyəcanlı xəbərlər gələndə, vəziyyət gərginləşib son həddə çatanda vilayət partiya komitəsində işıqlar söndürüldü. Öz taleyinə sahiblik etməli olan xalq Ali Sovetin binasına doluşdu...

Hamı bildirdi ki, məhv olma təhlükəsi qarşısında səsimizə hay verməyən, ermənilərin Naxçıvanı tutmasına, əslində, göz yuman bir ölkənin tərkibində qalmaq ölümə bərabərdir. Səsimizi dünyaya çatdırmaq, dolayı yolla SSRİ rəhbərliyini də silkələmək üçün, Qars müqaviləsinin şərtlərinə istinadən, bütün naxçıvanlıların iradəsini ifadə edən bir qərar hazırladıq. İki saata muxtar respublika Ali Sovetinin əlimiz yetən deputatlarını topladıq. SSRİ Ali Sovetinin və Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Naxçıvandan olan deputatları da iştirak etməklə, gecəyarısı fövqəladə sessiya keçirdik. Yekdilliklə Naxçıvan MSSR-in SSRİ-nin tərkibindən çıxması barədə qərar qəbul etdik.

Sessiya qurtaran kimi, gecə saat 4-də yerli teleradio ilə çıxış edib bu qərarı bəyan etdim. Həyəcanlanmış əhali nisbətən sakitləşib evlərinə getdi. Kişilər, rayon rəhbərləri, qeyrətli adamlar isə sərhədlərin möhkəmləndirilməsinə yollandılar... Bu o dəqiqələr imiş ki, Bakı od tutub yanırmış... Biz bunlardan səhərisi gün Türkiyə radiosu ilə xəbər tutmuşduq.

Həmin gecə teleradio ilə çıxışım qonşu dövlətlərdə tutulmuş, səsimiz dünyaya çatmışdı.

 

Əhali

1926–1989-cu illərdə Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının əhalisi.

Milliyət 1926
nəf.
% 1939
nəf.
% 1959
nəf.
% 1970
nəf.
% 1979
nəf.
% 1989
nəf.
%
Ümumi 104656 100,00% 126696 100,00% 141361 100,00% 202187 100,00% 240459 100,00% 293875 100,00%
azərbaycanlılar 88433 84,50% 108529 85,66% 127508 90,20% 189679 93,81% 229968 95,64% 281807 95,89%
ruslar 1837 1,76% 2549 2,01% 3161 2,24% 3919 1,94% 3807 1,58% 3782 1,29%
kürdlər 2649 2,53% 1509 1,19% 303 0,21% 1087 0,54% 1696 0,71% 3127 1,06%
ermənilər 11276 10,77% 13350 10,54% 9519 6,73% 5828 2,88% 3406 1,42% 1906 0,65%
ukraynalılar 92 0,09% 360 0,28% 438 0,31% 997 0,49% 942 0,39% 1858 0,63%
belaruslar 7 0,01% 33 0,03% 63 0,04% 108 0,05% 94 0,04% 450 0,15%
tatarlar 17 0,02% 52 0,04% 88 0,06% 102 0,05% 90 0,04% 104 0,04%
digərləri 345 0,33% 314 0,25% 281 0,20% 467 0,23% 456 0,19% 841 0,29%

Qeydlər

  1. 1926-cı ilə qədər «türklər»
  1. Partiya özünü buraxdı.

İstinadlar

  1. Naxçıvan Muxtar Respublikası məqaləsi, Naxçıvan Ensiklopediyası, AMEA, Bakı, 2002, səh 365
  2. Naxçıvan Kommunist Partiyasının diyar - vilayət - respublika komitəsi
  3. Nazim Əkbərov. "Nazim Əkbərov Səkinə xanım Əliyeva haqqında" (Azərbaycan dili). aqra.az. 2013 30 dekabr tarixində . İstifadə tarixi: 2018-12-18.
  4. Cəmil Həsənli (20 yanvar 2015). "Cəmil Həsənli: Bakı hərbi əməliyyatı - Macarıstan və Çexoslovakiyada SSRİ-nin işğalçılıq siyasətinin davamı". amerikaninsesi.org. 23 yanvar 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 23 yanvar 2019.
  5. Adəm Qorxmaz (21 yanvar 2010). "20 il əvvəl Naxçıvan SSRİ-dən necə ayrıldı?". modern.az. 23 yanvar 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 23 yanvar 2019.
  6. Tahir Aydınoğlu (19 yanvar 2013). "20 Yanvar: qanlı Bakı faciəsinin pərdəarxası, yaxud Naxçıvanın işğalı ssenarisi". Xalq qəzeti. 23 yanvar 2019 tarixində .
  7. Всесоюзная перепись населения 1926 года. Национальный состав населения по регионам республик СССР Демоскоп
  8. Всесоюзная перепись населения 1939 года. Распределение городского и сельского населения областей союзных республик по национальности и полу Демоскоп
  9. Всесоюзная перепись населения 1959 года. Городское и сельское население областей республик СССР (кроме РСФСР) по полу и национальности Демоскоп
  10. Всесоюзная перепись населения 1970 года. Городское и сельское население областей республик СССР (кроме РСФСР) по полу и национальности Демоскоп
  11. Всесоюзная перепись населения 1979 года. Городское и сельское население областей республик СССР (кроме РСФСР) по полу и национальности Демоскоп
  12. Всесоюзная перепись населения 1989 года.Распределение городского и сельского населения областей республик СССР по полу и национальности Демоскоп

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

naxçıvan, muxtar, sovet, sosialist, respublikası, Нахичева, нская, Автоно, мная, Сове, тская, Социалисти, ческая, Респу, блика, translit, naxiçevanskaya, avtonomnaya, sovetskaya, sotsialistiçeskaya, respublika, azərb, kiril, Нахчыван, Мухтар, Совет, Сосиалист,. Naxcivan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasi rus Nahicheva nskaya Avtono mnaya Sove tskaya Socialisti cheskaya Respu blika translit Naxicevanskaya Avtonomnaya Sovetskaya Sotsialisticeskaya Respublika azerb kiril Nahchyvan Muhtar Sovet Sosialist Respublikasy qisaca Naxcivan MSSR rus Nahicheva nskaya ASSR translit Naxicevanskaya ASSR azerb kiril Nahchyvan MSSR Azerbaycan SSR terkibinde muxtar respublika 9 fevral 1924 cu ilde qurulmusdur Nahicheva nskaya Avtono mnaya Sove tskaya Socialisti cheskaya Respu blika Nahchyvan Muhtar Sovet Sosialist Respublikasy Naxcivan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasi9 fevral 1924 19 noyabr 1991Bayragi GerbiSuari Bүtүn olkәlәrin proletarlary birlәshin Butun olkelerin proletarlari birlesin Naxcivan MSSR nin Turkiye Iran ve Ermenistan SSR arasinda yerlesmesi StatusuMuxtar sovet respublikasiPaytaxtiNaxcivanEn boyuk seheriCulfa Ordubad SerurResmi dilleriAzerbaycan dili Rus diliDiniAteizmIdareetme formasiSSRI muxtar respublikasiTarixi Yaranmasi9 fevral 1924 MSSR nin yaradilmasi9 fevral1924 SSRI den ayrilma19 yanvar 1990 Naxcivan Muxtar Respublikasinin yaradilmasi19 noyabr 1991 Suqutu19 noyabr 1991Erazisi Umumi5 500 km2Ehalisi Texmini293 875 nef 1989 ValyutasiSSRI rubluSelefi XelefiNaxcivan Muxtar Diyari Naxcivan Muxtar Respublikasi50 illik yubileyine hesr olunmus SSRI poct markasi 1920 ci ilde gerceklesdirilen Baki emeliyyatinin bir neticesi olaraq Cenubi Qafqaz regionu Qizil Ordu terefinden isgal edilmisdir Hemin ilin iyul ayinsa Naxcivan Sovet Respublikasi qurulmusdur 1923 cu ilin fevral ayinda Azerbaycan SSR nin bir parcasi olaraq Naxcivan Muxtar Vilayeti qurulmusdur 1924 cu ilin fevral ayinda bu muxtar vilayet Naxcivan MSSR ya cevrilmisdir 1990 ci ilin yanvar ayinda Naxcivan MSSR SSRI den cixmis novbeti hemin ilin 19 noyabrinda ise Azerbaycan Respublikasinin bir parcasi olaraq Naxcivan Muxtar Respublikasi qurulmusdur Mundericat 1 Tarixi 2 Hokumet ve siyaset 3 SSRI den cixmasi 3 1 Qerarin qebulu 3 2 Sonraki hadiseler 3 3 Xatirelerde 4 Ehali 5 Qeydler 6 Istinadlar 7 Hemcinin bax 8 Xarici kecidlerTarixi RedakteNaxcivan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasi 9 fevral 1924 cu ilde yaradilmisdir Naxcivan MR in Ermenistan ile tebii serheddini esasen Zengezur ve Dereleyez silsilesinin suayiricilari Turkiye ve Iranla serheddini ise Araz cayi teskil edir Erazisi Simal Qerbden Cenub Serqe dogru 158 km mesafede uzanir Muxtar Respublikanin Simalda en ucqar noqtesi Saraybulaq silsilesinin Serur rayonu erazisindeki Komurlu dagi 2064 m en cenub noqtesi ise Arazin sol sahilinde 600 m yukseklikde yerlesen Zereni demir yol stansiyasidir Simaldan Cenuba dogru en boyuk mesafesi 75 km e beraberdir Qedim Azerbaycan torpagi olan Zengezurun 1920 ci ilde sovet rehberliyi terefinden Ermenistana verilmesi neticesinde 44 45 km eninde zolaq Araza dogru uzanaraq Naxcivan MR i Azerbaycan Respublikasinin qalan erazisinden ayirmisdir 1924 cu ilde Naxcivan MSSR de 3 qeza ve 12 daire teskil olunmus 1925 ci ilde qezalar legv edilmis dairelerin sayi 8 e endirilmisdi Bas Norasen Qivraq Tumbul Ebrequnis Nerimanov Culfa Paraga ve Ordubad daireleri 1930 cu ilin birinci yarisinda Sahbuz rayonu elave edilmekle Serur Naxcivan Culfa Ordubad ve Ebrequnis rayonlari yaradilmisdir 1948 ci ilde Ebrequnis rayonu Culfa rayonu ile birlesdirildikden sonra Naxcivan MSSR inzibati cehetden bes rayona Naxcivan 1978 ci ilden Babek Serur Sahbuz Culfa ve Ordubad bolunmusdur 1990 ci il 28 avqustda Azerbaycan SSR Ali Sovetinin fermanina esasen Turkiye ile hemserhed bolgenin sosial iqtisadi inkisafini daha da suretlendirmek ve guclendirmek meqsedi ile hemcinin erazinin geostrateji movqeyi nezere alinaraq Sederek kendi ve ona mexsus eraziler esasinda Sederek rayonu yaradilmisdir 1929 cu il 18 fevralda Zaqafqaziya MIK totalitar inzibati amirlik seraitinde Naxcivan MSSR in doqquz kendinin Serur dairesinin Qurdqulaq Xacik Horadiz Sahbuz nahiyyesinin Ogbin Sultanbey Agxec Almali Itqiran kendlerinin Ordubad dairesinin Qorcevan kendinin habele Kilit kendinin torpaqlarinin bir hissesinin ekin saheleri ve torpaqlari ile birlikde Ermenistan SSR e birlesdirilmesi haqqinda qerar qebul etmisdir Zaqafqaziya MIK in Naxcivanin serhedleri meselesine baxmasi Moskva muqavilesi 1921 ve Qars muqavilesi 1921 senedlerini imzalayan tereflerin istiraki olmadan Naxcivan erazisinin bir hissesinin Ermenistana verilmesi beynelxalq huquq normalarinin kobudcasina pozulmasi olmusdur 1 Hokumet ve siyaset Redakte Esas meqale Azerbaycan Kommunist Partiyasi Naxcivan Vilayet KomitesiNaxcivan Kommunist Partiyasinin Merkezi Komitesinin birinci katiblerinin siyahisi 2 Sira Sexs Baslama tarixi Bitme tarixiNaxcivan Diyar Komitesinin icra katibleri1 Bahadir Velibeyov 1921 19212 Yusif Tahirov 1921 21 yanvar 1923Azerbaycan Kommunist Partiyasi Naxcivan Vilayet Diyar Komitesinin icra katibleri1 Yusif Tahirov 21 yanvar 1923 19242 Elesger Sahbazov 1925 19293 Vasili Volkov 1929 19294 Ibrahim Tagiyev 1929 19295 Agaverdi Rehimov 1929 6 Bahadir Velibeyov 19337 Eliqara Memmedov 1933 19348 Mehdi Mehdiyev 1934 Dekabr 19369 Hesen Rehmanov Dekabr 1936 193710 Sultan Sultanov 1937 193711 Ibrahim Nezerov 1938 193812 Kazim Ismayilov 1938 Oktyabr 194013 Huseyn Necefov Oktyabr 1940 Yanvar 194814 Yusif Yusifov Yanvar 1948 May 195115 Pasa Eliyev 1951 195216 Ismayil Esgerov 1952 Dekabr 195517 Xursud Memmedov Dekabr 1955 10 mart 196118 Haciaga Ibrahimov 10 mart 1961 Mart 197019 Aslan Huseynov Mart 1970 28 dekabr 197520 Kamran Rehimov 28 dekabr 1975 6 dekabr 198321 Nureddin Mustafayev 6 dekabr 1983 Noyabr 198822 Heyder Isayev Noyabr 1988 Yanvar 199023 Afiyeddin Celilov Yanvar 1990 Aprel 199124 Ekber Eliyev Aprel 1991 14 sentyabr 1991 a SSRI den cixmasi Redakte Naxcivan MSSR 19 yanvar 1990 ci il Naxcivan MSSR Ali Sovetinin fovqelade sessiyasinda muxtariyyetin Konstitusiyasinin 81 ci maddesine esaslanaraq SSRI nin Azerbaycanin ve Naxcivanin suverenliyinin ve erazi butovluyunun mudafie etmek ohdeliklerine emel etmemesi ve 1921 ci il coxterefli Qars muqavilesinin sertleri pozmasi sebeblerinden SSRI nin terkibinden ayrilmasi barede qerar qebul edib Bununla da Naxcivan MSSR Sovet Sosialist Respublikalari Ittifaqindan ilk cixan respublika olub Dagliq Qarabagda ermeni separatizmine qarsi SSRI terefinden lazimi tedbirler gorulmediyinden ermeniler artiq Naxcivana da hucum etmeye baslayirlar Ilk hedef Sederekden 10 km arali yerlesen ve her terefden Ermenistanla serhed olan Kerki anklavi idi Bu hadiseler 1988 ci ilde baslanir 1989 cu il dekabrin sonlarinda veziyyet daha da gerginlesir Kendin uc yerinde post qurulsa ve her postda 15 nefer konullu olsa da bununla yanasi muxtar respublikanin diger rayonlarindan bura komek gelse de bu yasayis menteqesini dusmenden qorumaga kifayet etmirdi Cunki dord bir terefi dusmenle ehate olunan kendi qoruyan konullulerin silahi da az idi Daha sonra kendin konullulere kendin Sovet esgerlerinin qoruyacagi deyilir Konulluler kendi Sovet esgerlerine tehvil verdikden sonra onlar da oz novbelerinde kendi ermenilere verirler Qerarin qebulu Redakte Uzun muzakirelerden sonra Ali Sovetin fovqelade sessiyasi qerar qebul etdi 3 4 SSRI nin Esas Qanununun Konstitusiyasinin 81 ci maddesine esasen Azerbaycan SSR o cumleden Naxcivan MSSR in suverenliyi ve erazi btovluyu mudafie edilmediyinden Azerbaycan SSR ve Naxcivan MSSR Ali Qanunvericilik orqanlarinin Ittifaq orqanlarina defelerle edilen muracietleri neticesiz qaldigindan Ermenistan SSR terefindenedilen tecavuz neticesinde muxtar respublikanin erazi butovluyu pozuldugundan vetendaslarinin heyati tehluke altinda qaldigindan Turkiye ve Azerbaycan SSR Ermenistan SSR Gurcustan SSR arasinda RSFSR in istiraki ile baglanmis muqavilenin sertleri kobud sekilde pozuldugundan Naxcivan MSSR Ali Sovetinin fovqelade sessiyasi qerara alir 1 Naxcivan MSSR SSRI nin terkibinden cixaraq ozunu musteqil respublika elan edir 2 Qars muqavilesinin sertlerine uygun olaraq Naxcivan Muxtar Respublikasinin erazi butovluyunu qorumaq ve kutlevi insan qirgininin qarsisini almaq meqsedi ile Turkiye respublikasina muraciet edilsin 3 Yaranmis veziyyetle elaqedar olaraq Birlesmis Milletler Teskilatina Iran Islam Respublikasina dunyanin butun dovletlerine komek meqsedi ile muraciet olunsun 4 Naxcivan MSSR erazisinde olan SSRI qosun hisseleri respublikadan ciarilsin 5 SSRI Ali Sovetinden teleb edilsin ki Naxcivan Respublikasina edilen tecavuze son qoyulsun 6 Sessiyanin qerari Azerbaycan SSR ve SSRI respublikalarinin nezerine catdirilsin Naxcivan MSSR Ali SovetiReyaset Heyetinin Sedri S Eliyeva Naxcivan MSSR Ali SovetiReyaset Heyetinin Katibi H Xelilov Naxcivan seheri 19 yanvar 1990 ci il Sonraki hadiseler Redakte Qerar qebul edildikden sonra respublikanin musteqilliyinin taninmasi ucun derhal Irana ve Turkiyeye numayende heyeti gonderilir Lakin Sovet DTK si Turkiyeye kecmek cehdinin qarsisini aldigina gore yanvarin 21 de bes neferlik numayende heyeti Culfa rayonunun Yayci kendinden Araz cayini kecerek Irana adlayir Cetinlikle Tebrize catan naxcivanli deputatlar Turkiyenin Irandaki herbi attasesile gorusmeye nail olurlar Numayende heyeti Iranda danisiqlar apardigi zaman muxtar respublikanin Sovet Naxcivani qezeti musteqillikle bagli qerari derc edir ve ilk defe cox boyuk tirajla 40 min nusxe ile satisa cixir Naxcivan televiziyasi ise xeberleri bir nece ecnebi dilde verir Yanvarin 25 de Irana gonderilen numayende heyeti elibos geri qayidir Yanvarin 27 de Moskva ve Bakidan Naxcivana xususi qrup gonderilir ve muxtar respublikaya guc tetbiq edileceyile bagli hedeler oz isini gorur Belece her sey evvelki axarina qayidir ve 8 gunluk musteqillik sevincine son qoyulur 5 Xatirelerde Redakte Naxcivan MSSR Ali Soveti Reyaset Heyetinin Sedri Sekine Eliyeva Naxcivan MSSR Ali Soveti Reyaset Heyetinin Sedri olmus ve Naxcivan MSSR nin SSRI den ayrilmasi haqqinda fovqelade sessiyanni cagirmis buna nail olmus ve onun imzalamisdir 6 O gunler biz Naxcivani itirmek tehlukesi ile uz uze qalmisdiq Ermeniler Ermenistandan sonuncu azerbaycanlini da qovandan sonra butun tehdid ve texribatlari Naxcivana yoneltmisdiler Azerbaycanla yerustu yollar kesilmis butun serhedlerde ermeni silahlilari ve texnika cemlenmisdi Hemin gece Bakida ne bas verdiyinden xeberimiz yox idi Naxcivan oz hayinda idi Ermenilerin Sedereye guclu hucumu neticesinde 8 nefer olmus 30 nefer yaralanmis ehali collere tokulmus xeyli ev dagidilmisdi Sederekde helak olmus 2 usagin meyiti Naxcivanin merkezi meydanina getirilmis on minlerle adam hiddetle tedbir gorulmesini ermenilerin eliyalin naxcivanlilari qovub Iran ve Turkiyeye kecirmesi tehlukesinin sovusdurulmasini teleb edirdi Baki susurdu rehberlerden hec birini tapmaq mumkun olmadi Axsam serhed menteqelerinden heyecanli xeberler gelende veziyyet gerginlesib son hedde catanda vilayet partiya komitesinde isiqlar sonduruldu Oz taleyine sahiblik etmeli olan xalq Ali Sovetin binasina dolusdu Hami bildirdi ki mehv olma tehlukesi qarsisinda sesimize hay vermeyen ermenilerin Naxcivani tutmasina eslinde goz yuman bir olkenin terkibinde qalmaq olume beraberdir Sesimizi dunyaya catdirmaq dolayi yolla SSRI rehberliyini de silkelemek ucun Qars muqavilesinin sertlerine istinaden butun naxcivanlilarin iradesini ifade eden bir qerar hazirladiq Iki saata muxtar respublika Ali Sovetinin elimiz yeten deputatlarini topladiq SSRI Ali Sovetinin ve Azerbaycan SSR Ali Sovetinin Naxcivandan olan deputatlari da istirak etmekle geceyarisi fovqelade sessiya kecirdik Yekdillikle Naxcivan MSSR in SSRI nin terkibinden cixmasi barede qerar qebul etdik Sessiya qurtaran kimi gece saat 4 de yerli teleradio ile cixis edib bu qerari beyan etdim Heyecanlanmis ehali nisbeten sakitlesib evlerine getdi Kisiler rayon rehberleri qeyretli adamlar ise serhedlerin mohkemlendirilmesine yollandilar Bu o deqiqeler imis ki Baki od tutub yanirmis Biz bunlardan seherisi gun Turkiye radiosu ile xeber tutmusduq Hemin gece teleradio ile cixisim qonsu dovletlerde tutulmus sesimiz dunyaya catmisdi Ehali Redakte1926 1989 cu illerde Naxcivan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasinin ehalisi Milliyet 1926 7 nef 1939 8 nef 1959 9 nef 1970 10 nef 1979 11 nef 1989 12 nef Umumi 104656 100 00 126696 100 00 141361 100 00 202187 100 00 240459 100 00 293875 100 00 azerbaycanlilar qeyd 1 88433 84 50 108529 85 66 127508 90 20 189679 93 81 229968 95 64 281807 95 89 ruslar 1837 1 76 2549 2 01 3161 2 24 3919 1 94 3807 1 58 3782 1 29 kurdler 2649 2 53 1509 1 19 303 0 21 1087 0 54 1696 0 71 3127 1 06 ermeniler 11276 10 77 13350 10 54 9519 6 73 5828 2 88 3406 1 42 1906 0 65 ukraynalilar 92 0 09 360 0 28 438 0 31 997 0 49 942 0 39 1858 0 63 belaruslar 7 0 01 33 0 03 63 0 04 108 0 05 94 0 04 450 0 15 tatarlar 17 0 02 52 0 04 88 0 06 102 0 05 90 0 04 104 0 04 digerleri 345 0 33 314 0 25 281 0 20 467 0 23 456 0 19 841 0 29 Qeydler Redakte 1926 ci ile qeder turkler Partiya ozunu buraxdi Istinadlar Redakte Naxcivan Muxtar Respublikasi meqalesi Naxcivan Ensiklopediyasi AMEA Baki 2002 seh 365 Naxcivan Kommunist Partiyasinin diyar vilayet respublika komitesi Nazim Ekberov Nazim Ekberov Sekine xanim Eliyeva haqqinda Azerbaycan dili aqra az 2013 30 dekabr tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 12 18 Cemil Hesenli 20 yanvar 2015 Cemil Hesenli Baki herbi emeliyyati Macaristan ve Cexoslovakiyada SSRI nin isgalciliq siyasetinin davami amerikaninsesi org 23 yanvar 2019 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 yanvar 2019 Adem Qorxmaz 21 yanvar 2010 20 il evvel Naxcivan SSRI den nece ayrildi modern az 23 yanvar 2019 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 yanvar 2019 Tahir Aydinoglu 19 yanvar 2013 20 Yanvar qanli Baki faciesinin perdearxasi yaxud Naxcivanin isgali ssenarisi Xalq qezeti 23 yanvar 2019 tarixinde arxivlesdirilib Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1926 goda Nacionalnyj sostav naseleniya po regionam respublik SSSR Demoskop Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1939 goda Raspredelenie gorodskogo i selskogo naseleniya oblastej soyuznyh respublik po nacionalnosti i polu Demoskop Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1959 goda Gorodskoe i selskoe naselenie oblastej respublik SSSR krome RSFSR po polu i nacionalnosti Demoskop Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1970 goda Gorodskoe i selskoe naselenie oblastej respublik SSSR krome RSFSR po polu i nacionalnosti Demoskop Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1979 goda Gorodskoe i selskoe naselenie oblastej respublik SSSR krome RSFSR po polu i nacionalnosti Demoskop Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1989 goda Raspredelenie gorodskogo i selskogo naseleniya oblastej respublik SSSR po polu i nacionalnosti DemoskopHemcinin bax RedakteNaxcivan Ictimai Suralar Cumhuriyyeti Naxcivan MSSR film 1959 Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Naxcivan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasi ile elaqeli mediafayllar var Naxcivan MSSR Boyuk Sovet Ensiklopediyasinda Naxcivan worldstatesmen org saytinda Menbe https az wikipedia org w index php title Naxcivan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasi amp oldid 5960519, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.