fbpx
Wikipedia

Naxçıvan MSSR-in SSRİ-dən çıxması

Avqust 05, 2021

Naxçıvan MSSR-in SSRİ-dən çıxması — 19 yanvar 1990-cı il Naxçıvan MSSR Ali Sovetinin fövqəladə sessiyasında, muxtariyyətin Konstitusiyasının 81-ci maddəsinə əsaslanaraq (SSRİ-nin Azərbaycanın və Naxçıvanın suverenliyinin və ərazi bütövlüyünün müdafiə etmək öhdəliklərinə əməl etməməsi və 1921-ci il çoxtərəfli Qars müqaviləsinin şərtləri pozması səbəblərindən) SSRİ-nin tərkibindən ayrılması barədə qərar qəbul edib. Bununla da Naxçıvan MSSR Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqından ilk çıxan respublika olub.

Naxçıvan MSSR

Tarixçə

Dağlıq Qarabağda erməni separatizminə qarşı SSRİ tərəfindən lazimi tədbirlər görülmədiyindən ermənilər artıq Naxçıvana da hücum etməyə başlayırlar. İlk hədəf Sədərəkdən 10 km aralı yerləşən və hər tərəfdən Ermənistanla sərhəd olan Kərki anklavı idi. Bu hadisələr 1988-ci ildə başlanır. 1989-cu il dekabrın sonlarında vəziyyət daha da gərginləşir. Kəndin üç yerində post qurulsa və hər postda 15 nəfər könüllü olsa da, bununla yanaşı, muxtar respublikanın digər rayonlarından bura kömək gəlsə də, bu, yaşayış məntəqəsini düşməndən qorumağa kifayət etmirdi. Çünki dörd bir tərəfi düşmənlə əhatə olunan kəndi qoruyan könüllülərin silahı da az idi. Daha sonra kəndin könüllülərə kəndin Sovet əsgərlərinin qoruyacağı deyilir. Könüllülər kəndi Sovet əsgərlərinə təhvil verdikdən sonra onlar da öz növbələrində kəndi ermənilərə verirlər.

Qərarın qəbulu

Uzun müzakirələrdən sonra Ali Sovetin fövqəladə sessiyası qərar qəbul etdi:

  SSRİ-nin Əsas Qanununun (Konstitusiyasının) 81-ci maddəsinə əsasən Azərbaycan SSR, o cümlədən Naxçıvan MSSR-in suverenliyi və ərazi btövlüyü müdafiə edilmədiyindən;

Azərbaycan SSR və Naxçıvan MSSR Ali Qanunvericilik orqanlarının İttifaq orqanlarına dəfələrlə edilən müraciətləri nəticəsiz qaldığından;

Ermənistan SSR tərəfindənedilən təcavüz nəticəsində muxtar respublikanın ərazi bütövlüyü pozulduğundan, vətəndaşlarının həyatı təhlükə altında qaldığından;

Türkiyə və Azərbaycan SSR, Ermənistan SSR, Gürcüstan SSR arasında RSFSR-in iştirakı ilə bağlanmış müqavilənin şərtləri kobud şəkildə pozulduğundan:

Naxçıvan MSSR Ali Sovetinin fövqəladə sessiyası qərara alır:

1) Naxçıvan MSSR SSRİ-nin tərkibindən çıxaraq özünü müstəqil respublika elan edir.

2) Qars müqaviləsinin şərtlərinə uyğun olaraq Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazi bütövlüyünü qorumaq və kütləvi insan qırğınının qarşısını almaq məqsədi ilə Türkiyə respublikasına müraciət edilsin.

3) Yaranmış vəziyyətlə əlaqədar olaraq Birləşmiş Millətlər Təşkilatına, İran İslam Respublikasına, dünyanın bütün dövlətlərinə kömək məqsədi ilə müraciət olunsun.

4) Naxçıvan MSSR ərazisində olan SSRİ qoşun hissələri respublikadan çıarılsın.

5) SSRİ Ali Sovetindən tələb edilsin ki, Naxçıvan Respublikasına edilən təcavüzə son qoyulsun.

6) Sessiyanın qərarı Azərbaycan SSR və SSRİ respublikalarının nəzərinə çatdırılsın.

Naxçıvan MSSR Ali Soveti

Rəyasət Heyətinin Sədri:                                                           S.Əliyeva.                                          

Naxçıvan MSSR Ali Soveti

Rəyasət Heyətinin Katibi:                                                         H.Xəlilov.                              

Naxçıvan şəhəri, 19 yanvar 1990-cı il.

 

Sonrakı hadisələr

Qərar qəbul edildikdən sonra respublikanın müstəqilliyinin tanınması üçün dərhal İrana və Türkiyəyə nümayəndə heyəti göndərilir. Lakin Sovet DTK-sı Türkiyəyə keçmək cəhdinin qarşısını aldığına görə, yanvarın 21-də beş nəfərlik nümayəndə heyəti Culfa rayonunun Yaycı kəndindən Araz çayını keçərək İrana adlayır. Çətinliklə Təbrizə çatan naxçıvanlı deputatlar Türkiyənin İrandakı hərbi attaşesilə görüşməyə nail olurlar.

Nümayəndə heyəti İranda danışıqlar apardığı zaman muxtar respublikanın «Sovet Naxçıvanı» qəzeti müstəqilliklə bağlı qərarı dərc edir və ilk dəfə çox böyük tirajla- 40 min nüsxə ilə satışa çıxır. Naxçıvan televiziyası isə xəbərləri bir neçə əcnəbi dildə verir. Yanvarın 25-də İrana göndərilən nümayəndə heyəti əliboş geri qayıdır.

Yanvarın 27-də Moskva və Bakıdan Naxçıvana xüsusi qrup göndərilir və muxtar respublikaya güc tətbiq ediləcəyilə bağlı hədələr öz işini görür. Beləcə hər şey əvvəlki axarına qayıdır və 8 günlük müstəqillik sevincinə son qoyulur.

Səkinə Əliyevanın xatirələri

 
Naxçıvan MSSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Sədri

Səkinə Əliyeva Naxçıvan MSSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Sədri olmuş və Naxçıvan MSSR-nın SSRİ-dən ayrılması haqqında fövqəladə sessiyannı çağırmış, buna nail olmuş və onun imzalamışdır.

  O günlər biz Naxçıvanı itirmək təhlükəsi ilə üz-üzə qalmışdıq. Ermənilər Ermənistandan sonuncu azərbaycanlını da qovandan sonra bütün təhdid və təxribatları Naxçıvana yönəltmişdilər. Azərbaycanla yerüstü yollar kəsilmiş, bütün sərhədlərdə erməni silahlıları və texnika cəmlənmişdi. Həmin gecə Bakıda nə baş verdiyindən xəbərimiz yox idi. Naxçıvan öz hayında idi. Ermənilərin Sədərəyə güclü hücumu nəticəsində 8 nəfər ölmüş, 30 nəfər yaralanmış, əhali çöllərə tökülmüş, xeyli ev dağıdılmışdı.

Sədərəkdə həlak olmuş 2 uşağın meyiti Naxçıvanın mərkəzi meydanına gətirilmiş, on minlərlə adam hiddətlə tədbir görülməsini, ermənilərin əliyalın naxçıvanlıları qovub İran və Türkiyəyə keçirməsi təhlükəsinin sovuşdurulmasını tələb edirdi. Bakı susurdu, rəhbərlərdən heç birini tapmaq mümkün olmadı.

Axşam sərhəd məntəqələrindən həyəcanlı xəbərlər gələndə, vəziyyət gərginləşib son həddə çatanda vilayət partiya komitəsində işıqlar söndürüldü. Öz taleyinə sahiblik etməli olan xalq Ali Sovetin binasına doluşdu...

Hamı bildirdi ki, məhv olma təhlükəsi qarşısında səsimizə hay verməyən, ermənilərin Naxçıvanı tutmasına, əslində, göz yuman bir ölkənin tərkibində qalmaq ölümə bərabərdir. Səsimizi dünyaya çatdırmaq, dolayı yolla SSRİ rəhbərliyini də silkələmək üçün, Qars müqaviləsinin şərtlərinə istinadən, bütün naxçıvanlıların iradəsini ifadə edən bir qərar hazırladıq. İki saata muxtar respublika Ali Sovetinin əlimiz yetən deputatlarını topladıq. SSRİ Ali Sovetinin və Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Naxçıvandan olan deputatları da iştirak etməklə, gecəyarısı fövqəladə sessiya keçirdik. Yekdilliklə Naxçıvan MSSR-in SSRİ-nin tərkibindən çıxması barədə qərar qəbul etdik.

Sessiya qurtaran kimi, gecə saat 4-də yerli teleradio ilə çıxış edib bu qərarı bəyan etdim. Həyəcanlanmış əhali nisbətən sakitləşib evlərinə getdi. Kişilər, rayon rəhbərləri, qeyrətli adamlar isə sərhədlərin möhkəmləndirilməsinə yollandılar... Bu o dəqiqələr imiş ki, Bakı od tutub yanırmış... Biz bunlardan səhərisi gün Türkiyə radiosu ilə xəbər tutmuşduq.

Həmin gecə teleradio ilə çıxışım qonşu dövlətlərdə tutulmuş, səsimiz dünyaya çatmışdı.

 

İstinadlar

  1. Nazim Əkbərov. "Nazim Əkbərov Səkinə xanım Əliyeva haqqında" (Azərbaycan dili). aqra.az. 2013 30 dekabr tarixində . İstifadə tarixi: 2018-12-18.
  2. Cəmil Həsənli (20 yanvar 2015). "Cəmil Həsənli: Bakı hərbi əməliyyatı - Macarıstan və Çexoslovakiyada SSRİ-nin işğalçılıq siyasətinin davamı". amerikaninsesi.org. 23 yanvar 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 23 yanvar 2019.
  3. Adəm Qorxmaz (21 yanvar 2010). "20 il əvvəl Naxçıvan SSRİ-dən necə ayrıldı?". modern.az. 23 yanvar 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 23 yanvar 2019.
  4. Tahir Aydınoğlu (19 yanvar 2013). "20 Yanvar: qanlı Bakı faciəsinin pərdəarxası, yaxud Naxçıvanın işğalı ssenarisi". Xalq qəzeti. 23 yanvar 2019 tarixində .

Avqust 05, 2021
naxçıvan, mssr, ssri, dən, çıxması, yanvar, 1990, naxçıvan, mssr, sovetinin, fövqəladə, sessiyasında, muxtariyyətin, konstitusiyasının, maddəsinə, əsaslanaraq, ssri, azərbaycanın, naxçıvanın, suverenliyinin, ərazi, bütövlüyünün, müdafiə, etmək, öhdəliklərinə, . Naxcivan MSSR in SSRI den cixmasi 19 yanvar 1990 ci il Naxcivan MSSR Ali Sovetinin fovqelade sessiyasinda muxtariyyetin Konstitusiyasinin 81 ci maddesine esaslanaraq SSRI nin Azerbaycanin ve Naxcivanin suverenliyinin ve erazi butovluyunun mudafie etmek ohdeliklerine emel etmemesi ve 1921 ci il coxterefli Qars muqavilesinin sertleri pozmasi sebeblerinden SSRI nin terkibinden ayrilmasi barede qerar qebul edib Bununla da Naxcivan MSSR Sovet Sosialist Respublikalari Ittifaqindan ilk cixan respublika olub Naxcivan MSSR Mundericat 1 Tarixce 2 Qerarin qebulu 3 Sonraki hadiseler 4 Sekine Eliyevanin xatireleri 5 IstinadlarTarixce RedakteDagliq Qarabagda ermeni separatizmine qarsi SSRI terefinden lazimi tedbirler gorulmediyinden ermeniler artiq Naxcivana da hucum etmeye baslayirlar Ilk hedef Sederekden 10 km arali yerlesen ve her terefden Ermenistanla serhed olan Kerki anklavi idi Bu hadiseler 1988 ci ilde baslanir 1989 cu il dekabrin sonlarinda veziyyet daha da gerginlesir Kendin uc yerinde post qurulsa ve her postda 15 nefer konullu olsa da bununla yanasi muxtar respublikanin diger rayonlarindan bura komek gelse de bu yasayis menteqesini dusmenden qorumaga kifayet etmirdi Cunki dord bir terefi dusmenle ehate olunan kendi qoruyan konullulerin silahi da az idi Daha sonra kendin konullulere kendin Sovet esgerlerinin qoruyacagi deyilir Konulluler kendi Sovet esgerlerine tehvil verdikden sonra onlar da oz novbelerinde kendi ermenilere verirler Qerarin qebulu RedakteUzun muzakirelerden sonra Ali Sovetin fovqelade sessiyasi qerar qebul etdi 1 2 SSRI nin Esas Qanununun Konstitusiyasinin 81 ci maddesine esasen Azerbaycan SSR o cumleden Naxcivan MSSR in suverenliyi ve erazi btovluyu mudafie edilmediyinden Azerbaycan SSR ve Naxcivan MSSR Ali Qanunvericilik orqanlarinin Ittifaq orqanlarina defelerle edilen muracietleri neticesiz qaldigindan Ermenistan SSR terefindenedilen tecavuz neticesinde muxtar respublikanin erazi butovluyu pozuldugundan vetendaslarinin heyati tehluke altinda qaldigindan Turkiye ve Azerbaycan SSR Ermenistan SSR Gurcustan SSR arasinda RSFSR in istiraki ile baglanmis muqavilenin sertleri kobud sekilde pozuldugundan Naxcivan MSSR Ali Sovetinin fovqelade sessiyasi qerara alir 1 Naxcivan MSSR SSRI nin terkibinden cixaraq ozunu musteqil respublika elan edir 2 Qars muqavilesinin sertlerine uygun olaraq Naxcivan Muxtar Respublikasinin erazi butovluyunu qorumaq ve kutlevi insan qirgininin qarsisini almaq meqsedi ile Turkiye respublikasina muraciet edilsin 3 Yaranmis veziyyetle elaqedar olaraq Birlesmis Milletler Teskilatina Iran Islam Respublikasina dunyanin butun dovletlerine komek meqsedi ile muraciet olunsun 4 Naxcivan MSSR erazisinde olan SSRI qosun hisseleri respublikadan ciarilsin 5 SSRI Ali Sovetinden teleb edilsin ki Naxcivan Respublikasina edilen tecavuze son qoyulsun 6 Sessiyanin qerari Azerbaycan SSR ve SSRI respublikalarinin nezerine catdirilsin Naxcivan MSSR Ali SovetiReyaset Heyetinin Sedri S Eliyeva Naxcivan MSSR Ali SovetiReyaset Heyetinin Katibi H Xelilov Naxcivan seheri 19 yanvar 1990 ci il Sonraki hadiseler RedakteQerar qebul edildikden sonra respublikanin musteqilliyinin taninmasi ucun derhal Irana ve Turkiyeye numayende heyeti gonderilir Lakin Sovet DTK si Turkiyeye kecmek cehdinin qarsisini aldigina gore yanvarin 21 de bes neferlik numayende heyeti Culfa rayonunun Yayci kendinden Araz cayini kecerek Irana adlayir Cetinlikle Tebrize catan naxcivanli deputatlar Turkiyenin Irandaki herbi attasesile gorusmeye nail olurlar Numayende heyeti Iranda danisiqlar apardigi zaman muxtar respublikanin Sovet Naxcivani qezeti musteqillikle bagli qerari derc edir ve ilk defe cox boyuk tirajla 40 min nusxe ile satisa cixir Naxcivan televiziyasi ise xeberleri bir nece ecnebi dilde verir Yanvarin 25 de Irana gonderilen numayende heyeti elibos geri qayidir Yanvarin 27 de Moskva ve Bakidan Naxcivana xususi qrup gonderilir ve muxtar respublikaya guc tetbiq edileceyile bagli hedeler oz isini gorur Belece her sey evvelki axarina qayidir ve 8 gunluk musteqillik sevincine son qoyulur 3 Sekine Eliyevanin xatireleri Redakte Naxcivan MSSR Ali Soveti Reyaset Heyetinin Sedri Sekine Eliyeva Naxcivan MSSR Ali Soveti Reyaset Heyetinin Sedri olmus ve Naxcivan MSSR nin SSRI den ayrilmasi haqqinda fovqelade sessiyanni cagirmis buna nail olmus ve onun imzalamisdir 4 O gunler biz Naxcivani itirmek tehlukesi ile uz uze qalmisdiq Ermeniler Ermenistandan sonuncu azerbaycanlini da qovandan sonra butun tehdid ve texribatlari Naxcivana yoneltmisdiler Azerbaycanla yerustu yollar kesilmis butun serhedlerde ermeni silahlilari ve texnika cemlenmisdi Hemin gece Bakida ne bas verdiyinden xeberimiz yox idi Naxcivan oz hayinda idi Ermenilerin Sedereye guclu hucumu neticesinde 8 nefer olmus 30 nefer yaralanmis ehali collere tokulmus xeyli ev dagidilmisdi Sederekde helak olmus 2 usagin meyiti Naxcivanin merkezi meydanina getirilmis on minlerle adam hiddetle tedbir gorulmesini ermenilerin eliyalin naxcivanlilari qovub Iran ve Turkiyeye kecirmesi tehlukesinin sovusdurulmasini teleb edirdi Baki susurdu rehberlerden hec birini tapmaq mumkun olmadi Axsam serhed menteqelerinden heyecanli xeberler gelende veziyyet gerginlesib son hedde catanda vilayet partiya komitesinde isiqlar sonduruldu Oz taleyine sahiblik etmeli olan xalq Ali Sovetin binasina dolusdu Hami bildirdi ki mehv olma tehlukesi qarsisinda sesimize hay vermeyen ermenilerin Naxcivani tutmasina eslinde goz yuman bir olkenin terkibinde qalmaq olume beraberdir Sesimizi dunyaya catdirmaq dolayi yolla SSRI rehberliyini de silkelemek ucun Qars muqavilesinin sertlerine istinaden butun naxcivanlilarin iradesini ifade eden bir qerar hazirladiq Iki saata muxtar respublika Ali Sovetinin elimiz yeten deputatlarini topladiq SSRI Ali Sovetinin ve Azerbaycan SSR Ali Sovetinin Naxcivandan olan deputatlari da istirak etmekle geceyarisi fovqelade sessiya kecirdik Yekdillikle Naxcivan MSSR in SSRI nin terkibinden cixmasi barede qerar qebul etdik Sessiya qurtaran kimi gece saat 4 de yerli teleradio ile cixis edib bu qerari beyan etdim Heyecanlanmis ehali nisbeten sakitlesib evlerine getdi Kisiler rayon rehberleri qeyretli adamlar ise serhedlerin mohkemlendirilmesine yollandilar Bu o deqiqeler imis ki Baki od tutub yanirmis Biz bunlardan seherisi gun Turkiye radiosu ile xeber tutmusduq Hemin gece teleradio ile cixisim qonsu dovletlerde tutulmus sesimiz dunyaya catmisdi Istinadlar Redakte Nazim Ekberov Nazim Ekberov Sekine xanim Eliyeva haqqinda Azerbaycan dili aqra az 2013 30 dekabr tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 12 18 Cemil Hesenli 20 yanvar 2015 Cemil Hesenli Baki herbi emeliyyati Macaristan ve Cexoslovakiyada SSRI nin isgalciliq siyasetinin davami amerikaninsesi org 23 yanvar 2019 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 yanvar 2019 Adem Qorxmaz 21 yanvar 2010 20 il evvel Naxcivan SSRI den nece ayrildi modern az 23 yanvar 2019 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 yanvar 2019 Tahir Aydinoglu 19 yanvar 2013 20 Yanvar qanli Baki faciesinin perdearxasi yaxud Naxcivanin isgali ssenarisi Xalq qezeti 23 yanvar 2019 tarixinde arxivlesdirilib Menbe https az wikipedia org w index php title Naxcivan MSSR in SSRI den cixmasi amp oldid 5382884, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.