Bağçılıq — əhalinin meyvələrə olan daxili tələbatını ödəmək üçün mədəni halda becərilən ağaclardan qısa müddətdə daha çox səmərə verməsini təmin etməyə istiqamətli, əhəmiyyətli bir fəaliyyətdir.
Azərbaycanda bağçılığın qədim tarixi vardır. Torpaq örtüyünün müxtəlifliyi, əlverişli iqlim şəraiti bu ərazidə tarixən müxtəlif növ meyvə ağaclarının yetişməsinə səbəb olmuşdur. Azərbaycan ərazisində təbii halda bitən alma, armud, heyva, əzgil, qaragilə, yemişan, zoğal, alça, gavalı, göyəm, gilas, gilənar (albalı), nar, əncir, qoz, fındıq, şabalıd, püstə, badam, üzüm, iydə, innab, tut, moruq, böyürtkən, çiyələk və başqa cır meyvə və giləmeyvə bitkilərinə rast gəlirik. Maraqlıdır ki, Azərbaycan meşələrinin qədimlərdən başlamış müasir dövrə qədər özünün bol cır meyvəsi olmuş və bu meyvələrdən əhali geniş istifadə etmişdir.
Zaman keçdikcə yabanı meyvələrdən mədəni meyvə yetişdirməyə başlamışlar. Azərbaycanda yabanı meyvələrin, mədəni hala keçirilməsi üçün hər cür şərait olmuşdur. Ona görə də "Cənubi Qafqaz dünyada bir sıra bitkilər, xüsusilə meyvələrin (üzüm, alma, armud, alça, nar, heyva və s.) ilk dəfə mədəniləşməsinin vətənidir".
Azərbaycanın Böyük Qafqaz dağları ətəklərində bağçıhq əsrlər boyu daha geniş şəkildə inkişaf etmiş, bütöv bir ərazini bürümüşdür.
Bağçılıqda ən mühüm dövr payız fəslidir. Bu zaman (oktyabr, noyabr və dekabr aylarında) torpaq şumlanıb peyin qatılır, ağacların qol-budağı kəsilib formaya salınır, qurumuş ağaclar isə yeniləri ilə əvəz edilir. Təzə bağlar salınır və ziyanvericilərə qarşı mübarizə tədbirləri görülür.
Azərbaycanda bağ
Xan bağı
Filarmoniya bağı
Orta əsrlər dövrü Azərbaycan ərazisində yerləşən bağlar xanların qüdrətini göstərirdi. Gəncə, Şəki və Şamaxıda planlaşdırılan kompozisiyalar xüsusi bir nizamdan uzaq idi, cığır və ərazilərin dəqiq düz sərhədləri yox idi. XVIII əsrin əsrin sonunda Bakıqalasında və bayırşəhərdə Bakı xanının saray bağlar; vardı. Dövrümüzə qədər gəlib çıxmış digər bağlar Nardaran Xan bağı (XIV əsr), Gəncə Xan bağı (XVII əsr), Şəki Xan bağıdır (XVIII əsr).
XIX əsrin sonu-XX əsrin əvvəllərində şəhərlərin sürətli inkişafı yaşıllıqların salınmasına səbəb oldu. Yaşıllıq əraziləri bəzi hallarda qala divarları (Bakı) ilə əhatə edilir, digər hallarda isə şəhər meydanını əhatə edən bağlar (Gəncə) müşahidə edilirdi. Bakı istisna olmaqla, şəhər yaşayış evlərinin tikilişi bağçalı malikanə tipinə istiqamətlənmişdi ki, bu üzdən şəhərlər şəhər-bağ simasına malik idilər. Bu dövrdə həmçinin Ağdam, Lənkəran, Şuşa və Şəkidə məhəllələrdə salınan yaşıllıq əraziləri ümumşəhər əhəmiyyəti əldə edirdi.
İstehsal güclərinin və istehsal münasibətlərinin inkişafı ilə Bakının planlaşdırmasında və tikilişində yeni elementlər: ictimai bağlar, küçə bağçaları, bulvarlar meydana çıxır. Belə vacib şəhərsalma elementlərinin üzə çıxması memar Qasım bəy Hacıbababəyov, polkovnik Nikolay fon der Nonne və mühəndis Hacinski tərəfindən işlənib hazırlanmış baş planların əsas müddəalarının həyatiliyini təsdiq edir. Qasım bəy Hacıbababəyov Parapet bağı (Fəvvarələr bağı) və Sisiyanov parkının memarıdır.
"Şəhər-bağ" hesab edilən Mərdəkan kəndi iqlim baxımından ən yaxşı və sağlam bağ yerlərindən biri idi. Mərdəkanın Bakı varlıları tərəfindən bağ evlərinin tikilməsi üçün yer qismində seçilməsi onun Bakıya yaxın məsafədə yerləşməsindən, şosse yolu ilə gediş-gəlişin nisbətən rahat olmasından, quyu sularının yüksək keyfiyyətindən doğurdu. Hacı Zeynalabdin Tağıyev tərəfindən 1895-ci ildə burada bağçılıq məktəbinin əsası qoyulmuşdur. Villa bağlarının kompozisiyasında əsas binaya və ya binalara aparan mərkəzi xiyaban hakim mövqe tuturdu. Villa binalarının baş darvazalardan xeyli aralıda yerləşməsi, mərkəzi xiyaban və fasadın təmtəraqlı planlaşdırması — bütün bunlar onun sahibinin- neft fırtınası dövründə həddən artıq varlanmış nuvorişin tələbatına və şöhrətpərəstliyinə cavab verirdi.
XIX əsrdə Avropa meylləri tarix, mif və əfsanələrlə dolu təbiət qarşısında romantik zövq yaradan reprezentativ bağ anlayışını gətirdi. Sonralar bağ və parklar təbiətin özünəməxsus dəyəri və memarlıq-landşaft sənəti kimi görülməyə başlandı. Müasir dövrdə isə bağ və parklar əhalinin kütləvi istirahət yerləri, təbiət qoynunda idman fəaliyyəti üçün mərkəzdir.
Şamaxı Cümə məscidi bağçası
Zeynalabdin Tağıyevin Mərdəkan bağı
İsmayıllıda park
Qusarda park
İçəri bazar. Qax
Qəbələ park-bulvar kompleksi
Qəbələdə park
Mingəçevir dənizkənarı bulvarı
Bərdə şəhərində Z.Əliyeva adına park
Gəncədə Nizaminin xələfləri və sələfləri parkı
Gül bayramı Heydər Əliyev adına parkda
Mərkəzi park
Şəki Xan Sarayı bağı
Şəkidə Mirzə Fətəli Axundov bağı
Azərbaycan ədəbiyyatında bağçılıq
Nizami Gəncəvinin əsərlərində nar, badam, püstə, xurma, əncir, portağal və bir sıra meyvə növlərinin tərifı orta əsrlərdə Azərbaycanda meyvəçiliyin geniş intişar tapdığını və meyvə məhsullarının əhalinin məişətində xüsusi yer tutduğunu deməyə əsas verir.
Elə ki, yetirir bağçalar barı. Kəndlilər unudar onda talvarı. Meyvələr çoxalır, bağlar varlanır, Belə bir bolluqdan yer vüqarlanır. Sevincdən nəşəylə püstə gülərkən, Gizli busə istər xurma püstədən. Ləl ilə bəzənmiş bir tac kimi nar, Uzaqdan çıraq tək alışıb yanar. Göz vurub qızarmış alma edər naz, Boynunu uzadar turunc işvəbaz. Tənəklər şərabdan nəşələnərək, Tutmuş meyvələri sərxoş gözəl tək. Bağda budaqlarda o qədər nar var, Sanki gözəllərdi məmələri nar. Əncir yeyən quşlar oğru tək pünhan, Asılar ağacın budaqlarından. Badam sevən torpaq yağ almaq üçün Soyur qabığını badamın bütün. Şirin, al dodaqlı innab hər səhər Ağılsız fındıqdan alar busələr. Ağaclar şənliklə qaldıraraq bağ, İnnabdan, fırıdıqdan verərlər şabaş. Qarapapaq üzüm sərxoşluğundan, Dolar barmağına saçını pünhan. Qabaq sazlamışdır şadlıqçün rudu, Heyva boğazından tutmuş armudu.
Kənd təsərrüfatı ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
↑ А. А. Гасанова. Сады и парки Азербайджана / Под ред. проф. Ф. М. Гусейнова. — Баку: Ишыг, 1996. — 304 с.
↑ XIX əsr — XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda şəhərsalma və memarlıq. Müəllif, Fətullayev Şamil. Nəşriyyat, Şərq-Qərb. Nəşr yeri, Bakı. Nəşr ili, 2013.
September 05, 2021
bağçılıq, əhalinin, meyvələrə, olan, daxili, tələbatını, ödəmək, üçün, mədəni, halda, becərilən, ağaclardan, qısa, müddətdə, daha, çox, səmərə, verməsini, təmin, etməyə, istiqamətli, əhəmiyyətli, fəaliyyətdir, azərbaycanda, bağçılığın, qədim, tarixi, vardır, t. Bagciliq ehalinin meyvelere olan daxili telebatini odemek ucun medeni halda becerilen agaclardan qisa muddetde daha cox semere vermesini temin etmeye istiqametli ehemiyyetli bir fealiyyetdir Azerbaycanda bagciligin qedim tarixi vardir Torpaq ortuyunun muxtelifliyi elverisli iqlim seraiti bu erazide tarixen muxtelif nov meyve agaclarinin yetismesine sebeb olmusdur Azerbaycan erazisinde tebii halda biten alma armud heyva ezgil qaragile yemisan zogal alca gavali goyem gilas gilenar albali nar encir qoz findiq sabalid puste badam uzum iyde innab tut moruq boyurtken ciyelek ve basqa cir meyve ve gilemeyve bitkilerine rast gelirik Maraqlidir ki Azerbaycan meselerinin qedimlerden baslamis muasir dovre qeder ozunun bol cir meyvesi olmus ve bu meyvelerden ehali genis istifade etmisdir Zaman kecdikce yabani meyvelerden medeni meyve yetisdirmeye baslamislar Azerbaycanda yabani meyvelerin medeni hala kecirilmesi ucun her cur serait olmusdur Ona gore de Cenubi Qafqaz dunyada bir sira bitkiler xususile meyvelerin uzum alma armud alca nar heyva ve s ilk defe medenilesmesinin vetenidir Azerbaycanin Boyuk Qafqaz daglari eteklerinde bagcihq esrler boyu daha genis sekilde inkisaf etmis butov bir erazini burumusdur Bagciliqda en muhum dovr payiz feslidir Bu zaman oktyabr noyabr ve dekabr aylarinda torpaq sumlanib peyin qatilir agaclarin qol budagi kesilib formaya salinir qurumus agaclar ise yenileri ile evez edilir Teze baglar salinir ve ziyanvericilere qarsi mubarize tedbirleri gorulur Mundericat 1 Azerbaycanda bag 2 Azerbaycan edebiyyatinda bagciliq 3 Menbe 4 Xarici kecidler 5 Hemcinin baxAzerbaycanda bag Redakte Xan bagi Filarmoniya bagi Orta esrler dovru Azerbaycan erazisinde yerlesen baglar xanlarin qudretini gosterirdi Gence Seki ve Samaxida planlasdirilan kompozisiyalar xususi bir nizamdan uzaq idi cigir ve erazilerin deqiq duz serhedleri yox idi 1 XVIII esrin esrin sonunda Baki qalasinda ve bayirseherde Baki xaninin saray baglar vardi 2 Dovrumuze qeder gelib cixmis diger baglar Nardaran Xan bagi XIV esr Gence Xan bagi XVII esr Seki Xan bagidir XVIII esr XIX esrin sonu XX esrin evvellerinde seherlerin suretli inkisafi yasilliqlarin salinmasina sebeb oldu Yasilliq erazileri bezi hallarda qala divarlari Baki ile ehate edilir diger hallarda ise seher meydanini ehate eden baglar Gence musahide edilirdi 1 Baki istisna olmaqla seher yasayis evlerinin tikilisi bagcali malikane tipine istiqametlenmisdi ki bu uzden seherler seher bag simasina malik idiler 2 Bu dovrde hemcinin Agdam Lenkeran Susa ve Sekide mehellelerde salinan yasilliq erazileri umumseher ehemiyyeti elde edirdi 1 Istehsal guclerinin ve istehsal munasibetlerinin inkisafi ile Bakinin planlasdirmasinda ve tikilisinde yeni elementler ictimai baglar kuce bagcalari bulvarlar meydana cixir Bele vacib sehersalma elementlerinin uze cixmasi memar Qasim bey Hacibababeyov polkovnik Nikolay fon der Nonne ve muhendis Hacinski terefinden islenib hazirlanmis bas planlarin esas muddealarinin heyatiliyini tesdiq edir 2 Qasim bey Hacibababeyov Parapet bagi Fevvareler bagi ve Sisiyanov parkinin memaridir Seher bag hesab edilen Merdekan kendi iqlim baximindan en yaxsi ve saglam bag yerlerinden biri idi Merdekanin Baki varlilari terefinden bag evlerinin tikilmesi ucun yer qisminde secilmesi onun Bakiya yaxin mesafede yerlesmesinden sosse yolu ile gedis gelisin nisbeten rahat olmasindan quyu sularinin yuksek keyfiyyetinden dogurdu Haci Zeynalabdin Tagiyev terefinden 1895 ci ilde burada bagciliq mektebinin esasi qoyulmusdur Villa baglarinin kompozisiyasinda esas binaya ve ya binalara aparan merkezi xiyaban hakim movqe tuturdu Villa binalarinin bas darvazalardan xeyli aralida yerlesmesi merkezi xiyaban ve fasadin temteraqli planlasdirmasi butun bunlar onun sahibinin neft firtinasi dovrunde hedden artiq varlanmis nuvorisin telebatina ve sohretperestliyine cavab verirdi 2 XIX esrde Avropa meylleri tarix mif ve efsanelerle dolu tebiet qarsisinda romantik zovq yaradan reprezentativ bag anlayisini getirdi Sonralar bag ve parklar tebietin ozunemexsus deyeri ve memarliq landsaft seneti kimi gorulmeye baslandi Muasir dovrde ise bag ve parklar ehalinin kutlevi istirahet yerleri tebiet qoynunda idman fealiyyeti ucun merkezdir 1 Samaxi Cume mescidi bagcasi Zeynalabdin Tagiyevin Merdekan bagi Ismayillida park Qusarda park Iceri bazar Qax Qebele park bulvar kompleksi Qebelede park Mingecevir denizkenari bulvari Berde seherinde Z Eliyeva adina park Gencede Nizaminin xelefleri ve selefleri parki Gul bayrami Heyder Eliyev adina parkda Merkezi park Seki Xan Sarayi bagi Sekide Mirze Feteli Axundov bagiAzerbaycan edebiyyatinda bagciliq RedakteNizami Gencevinin eserlerinde nar badam puste xurma encir portagal ve bir sira meyve novlerinin terifi orta esrlerde Azerbaycanda meyveciliyin genis intisar tapdigini ve meyve mehsullarinin ehalinin meisetinde xususi yer tutdugunu demeye esas verir Ele ki yetirir bagcalar bari Kendliler unudar onda talvari Meyveler coxalir baglar varlanir Bele bir bolluqdan yer vuqarlanir Sevincden neseyle puste gulerken Gizli buse ister xurma pusteden Lel ile bezenmis bir tac kimi nar Uzaqdan ciraq tek alisib yanar Goz vurub qizarmis alma eder naz Boynunu uzadar turunc isvebaz Tenekler serabdan neselenerek Tutmus meyveleri serxos gozel tek Bagda budaqlarda o qeder nar var Sanki gozellerdi memeleri nar Encir yeyen quslar ogru tek punhan Asilar agacin budaqlarindan Badam seven torpaq yag almaq ucun Soyur qabigini badamin butun Sirin al dodaqli innab her seher Agilsiz findiqdan alar buseler Agaclar senlikle qaldiraraq bag Innabdan firidiqdan vererler sabas Qarapapaq uzum serxoslugundan Dolar barmagina sacini punhan Qabaq sazlamisdir sadliqcun rudu Heyva bogazindan tutmus armudu Menbe RedakteXarici kecidler Redakte Vikikitabda Bagciliq movzusuna dair metn var Hemcinin bax Redakte Kend teserrufatiile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin 1 2 3 4 A A Gasanova Sady i parki Azerbajdzhana Pod red prof F M Gusejnova Baku Ishyg 1996 304 s 1 2 3 4 XIX esr XX esrin evvellerinde Azerbaycanda sehersalma ve memarliq Muellif Fetullayev Samil Nesriyyat Serq Qerb Nesr yeri Baki Nesr ili 2013 Menbe https az wikipedia org w index php title Bagciliq amp oldid 5839153, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
