Badam (lat.Prunus subg. Amygdalus) — gülçiçəyikimilər fəsiləsinin gavalı cinsinə aid bitki yarımcinsi. Badam yarımcinsinin 40 növə qədər ağac və kolu məlumdur. Azərbaycanda 4 növü yayılmışdır. Badam yabanı halda Orta Asiyada, Dağıstanda, Azərbaycanda bitir. Naxçıvanın dağlıq hissələrində yabanı badamlıqlar vaxtilə böyük sahələr tutmuşdur. "Badamlı" adını daşıyan suyu ilə məşhur olan kənd keçmişdə yabanı badamlıqla əhatə olunduğu halda, indi əl çatmayan yerlərdə azacıq badam ağacları qalmışdır. Qeyd etmək lazımdır ki, mədəni badam sortları yabanı badama çox yaxındır və ancaq meyvələrinin böyüklüyü, qabıqlarının nazikliyi ilə fərqlənirlər. Badam yarpaqlar əmələ gəlməmiş mart-apreldə (bəzən fevralda) çiçəkləyir. Çiçəkləri tək-tək və ya 2-4 ədəd bir yerdə toplanmış olur. Çiçəkləri iri beşləçəkli, rəngi ağ və ya ağımtıl-çəhrayıdır.
Badamın meyvələri iyul-avqustda yetişir. 4-5 yaşından məhsul verir, 130 il və daha çox yaşayır. Meyvəsinin uzunluğu 2,5-3 sm-dir. Mədəni sortlar nisbətən iri olur. Meyvəsi yumurtavari, yanlarından basılmış, təpəsi küt və ya şişmər, çox vaxt əyri olur. Meyvənin üzəri çəyirdək ətrafı ətli hissə ilə örtülmüşdür. Bu, yaşılımtıl, üzəri tüklü olub, yetişəndə yarılır və içindən çəyirdəyi çıxır. Qabığı qalın, bərk və ya nazik olur. Rəngi boz-sarıdan tünd qəhvəyiyədək dəyişir. Badamın bir və ya iki ləpəsi olur. Ləpəsi ağımtıldır, sarı-qəhvəyi pərdə ilə örtülmüşdür. Islandıqda bu qabıq asanlıqla ayrılır. Dadı xoş, yağlı və şirindir.
Badamın tərkibində 40-60% yağ (qurumayan), 20-30% zülali maddə, 13% karbohidrat, 3,6% sellüloza, 2,3% minerallı maddə, 15 mq% B1 vitamini vardır. Yabanı halda bitən badamın əksəriyyəti acı olur. Onların tərkibində 2,5-3,5% amiqdalin qlükozidi vardır. Bu qlükozid orqanizmdə qlükozaya və sinil turşusuna parçalanır. Sinil turşusu isə qüvvətli zəhərdir. Ona görə də acı badam qida üçün sərf edilməməlidir.
Şirin badam təzə halda yeyilir və geniş miqyasda qənnadı sənayesində istifadə edilir. Acı badamdan badam yağı və 0,5-0,8% miqdarında efir yağı alırlar. Bu məhsullar ətriyyat, əczaçılıq sənayesində kamfora, məlhəm, emulsiya istehsalı üçün istifadə olunur. Badam efir yağından bəzi ətriyyat məmulatlarının ətirləndirilməsi üçün istifadə edilir. Badamın qabığı konyak, likör və bəzi şərabların ətirləndirilməsi və rənginin yaxşılaşdırılması üçün işlədilir. Ondan, həmçinin aktivləşdirilmiş kömür də alırlar.
Ə-C.İ.Əhmədov, N.T.Əliyev. Meyvə və tərəvəzin əmtəəşünaslığı (Dərslik). — Bakı, 2009.
İkiləpəlilər ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır.Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Badam
Avqust 10, 2021
badam, yarımcins, badam, prunus, subg, amygdalus, gülçiçəyikimilər, fəsiləsinin, gavalı, cinsinə, bitki, yarımcinsi, badam, yarımcinsinin, növə, qədər, ağac, kolu, məlumdur, azərbaycanda, növü, yayılmışdır, badam, yabanı, halda, orta, asiyada, dağıstanda, azər. Badam lat Prunus subg Amygdalus gulciceyikimiler fesilesinin gavali cinsine aid bitki yarimcinsi Badam yarimcinsinin 40 nove qeder agac ve kolu melumdur Azerbaycanda 4 novu yayilmisdir Badam yabani halda Orta Asiyada Dagistanda Azerbaycanda bitir Naxcivanin dagliq hisselerinde yabani badamliqlar vaxtile boyuk saheler tutmusdur Badamli adini dasiyan suyu ile meshur olan kend kecmisde yabani badamliqla ehate olundugu halda indi el catmayan yerlerde azaciq badam agaclari qalmisdir Qeyd etmek lazimdir ki medeni badam sortlari yabani badama cox yaxindir ve ancaq meyvelerinin boyukluyu qabiqlarinin nazikliyi ile ferqlenirler Badam yarpaqlar emele gelmemis mart aprelde bezen fevralda cicekleyir Cicekleri tek tek ve ya 2 4 eded bir yerde toplanmis olur Cicekleri iri beslecekli rengi ag ve ya agimtil cehrayidir BadamPrunus subg AmygdalusElmi tesnifatAlemi BitkilerSobe OrtulutoxumlularSinif IkilepelilerYarimsinif RozidlerSira GulciceklilerFesile GulciceyikimilerYarimfesile GavalikimilerCins GavaliYarimcins BadamElmi adiPrunus subg Amygdalus L Focke 1894VikinovlerdesistematikaSekilaxtarisiGRIN 17845IPNI 160521 3Badamin meyveleri iyul avqustda yetisir 4 5 yasindan mehsul verir 130 il ve daha cox yasayir Meyvesinin uzunlugu 2 5 3 sm dir Medeni sortlar nisbeten iri olur Meyvesi yumurtavari yanlarindan basilmis tepesi kut ve ya sismer cox vaxt eyri olur Meyvenin uzeri ceyirdek etrafi etli hisse ile ortulmusdur Bu yasilimtil uzeri tuklu olub yetisende yarilir ve icinden ceyirdeyi cixir Qabigi qalin berk ve ya nazik olur Rengi boz saridan tund qehveyiyedek deyisir Badamin bir ve ya iki lepesi olur Lepesi agimtildir sari qehveyi perde ile ortulmusdur Islandiqda bu qabiq asanliqla ayrilir Dadi xos yagli ve sirindir Badamin terkibinde 40 60 yag qurumayan 20 30 zulali madde 13 karbohidrat 3 6 selluloza 2 3 mineralli madde 15 mq B1 vitamini vardir Yabani halda biten badamin ekseriyyeti aci olur Onlarin terkibinde 2 5 3 5 amiqdalin qlukozidi vardir Bu qlukozid orqanizmde qlukozaya ve sinil tursusuna parcalanir Sinil tursusu ise quvvetli zeherdir Ona gore de aci badam qida ucun serf edilmemelidir Sirin badam teze halda yeyilir ve genis miqyasda qennadi senayesinde istifade edilir Aci badamdan badam yagi ve 0 5 0 8 miqdarinda efir yagi alirlar Bu mehsullar etriyyat eczaciliq senayesinde kamfora melhem emulsiya istehsali ucun istifade olunur Badam efir yagindan bezi etriyyat memulatlarinin etirlendirilmesi ucun istifade edilir Badamin qabigi konyak likor ve bezi serablarin etirlendirilmesi ve renginin yaxsilasdirilmasi ucun isledilir Ondan hemcinin aktivlesdirilmis komur de alirlar 1 Sinonimleri RedakteAflatunia Vassilcz 1955 Amygdalopsis Carriere 1862 nom illeg Amygdalus L 1753 basionym Amygdalus Neck ex Endl 1840 Amygdalus Persica Weston 1770 nom inval Louiseania Carriere 1872 Persica Mill 1754 Prunopsis Andre 1883 nom superfl Prunus L Benth amp Hook f 1865 Trichocarpus Neck 1790 nom inval Novleri RedaktePrunus arabica Olivier Meikle 1965 Prunus argentea Lam Rehder 1922 Prunus brahuica Boiss Aitch amp Hemsl 1888 Prunus bucharica Korsh B Fedtsch 1915 Buxara badami Prunus carduchorum Bornm Meikle 1965 Prunus davidiana Carriere N E Br 1882 David saftalisi Prunus dulcis Mill D A Webb 1967 Adi badam Prunus eburnea Spach Aitch 1888 Prunus elaeagnifolia Spach A E Murray 1969 Prunus eremophila Prigge 2003 Prunus erioclada Bornm 1940 Prunus fenzliana Fritsch 1892 Prunus ferganensis Kostina amp Rjabov Kovalev amp Kostina 1935 Prunus haussknechtii C K Schneid 1905 Prunus havardii W Wight S C Mason 1913 Prunus kansuensis Rehder 1922 Prunus korshinskyi Hand Mazz 1913 Prunus kotschyi Boiss amp Hohen Meikle 1965 Prunus kuramica Korsh Kitam 1965 Prunus lycioides Spach C K Schneid 1906 Prunus microphylla Kunth Hemsl 1880 Prunus minutiflora Engelm ex A Gray 1850 Prunus mira Koehne 1912 Prunus mongolica Maxim 1879 Prunus pedunculata Pall Maxim 1883 Prunus persica L Batsch 1801 Adi saftali Prunus persicoides Ser M Vilm amp Bois 1904 Prunus petunnikowii Litv Rehder 1926 Pettunnikov badami Prunus scoparia Spach C K Schneid 1905 Prunus spinosissima Bunge Franch 1888 Prunus tangutica Batalin Koehne 1912 Prunus tenella Batsch 1801 Col badami Prunus texana D Dietr 1842 Prunus trichamygdalus Hand Mazz 1913 Prunus triloba Lindl 1857 Ucayali badam Prunus turcomanica Lincz Kitam 1960 Prunus vavilovii Popov A E Murray 1969 Vavilov badami Prunus webbii Spach Vierh 1915Istinadlar Redakte E C I Ehmedov N T Eliyev Meyve ve terevezin emteesunasligi Derslik Baki 2009 Ikilepeliler ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin BadamMenbe https az wikipedia org w index php title Badam yarimcins amp oldid 5822759, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
