fbpx
Wikipedia

Adi heyva

September 07, 2021

?
Adi heyva

Çiçək açmış ağacının görnüşü
Elmi təsnifat
Aləmi: Bitkilər
Şöbə: Örtülütoxumlular
Sinif: İkiləpəlilər
Sıra: Gülçiçəyikimilər
Fəsilə: Gülçiçəklilər
Yarımfəsilə: Maloideae və ya Spiraeoideae
Cins: Cydonia
Növ: C. oblonga
Elmi adı
Cydonia,Mill.
Sinonimləri
  • Cydonia vulgaris Pers.
  • Pyrus cydonia L.


Vikinnövlərdə
təsnifat


Vikianbarda
şəkil

ÜTMS 25159
MBMM 36610

Heyva (lat. Cydonia oblonga), gülçiçəyikimilər (Rosaceae) fəsiləsindəndir.

Qısa morfoloji təsviri

Kiçik ağac və ya koldur, hündürlüyü 1,5-5 m-dir. Yarpaqları yumurtavari-oval və ya oval, tam kənarlı, üst tərəfdən tünd yaşıl, (2) 4-5 (14) sm uzunluğunda, (2) 3-5 (11) sm enində, qısa saplaqlıdır. Kasayarpaqları oval, sıx tükcüklüdür. Çiçəkləri iri, tək, diametri 5 sm-ə qədərdir. Ləçəkləri çəhrayı, və ya demək olar ki, ağ rəngli, tərsyumurtavari, uzunluğu 2-3 sm-dir. Yetişməmiş meyvələri sıx keçə tükcüklü, yetişmiş meyvələr çılpaq, sarı rəngli, ətirli, armudvari və ya yumurtavari-şarvaridir.

Yayılması

BQ qərbi, BQ şərqi, BQ Quba sahəsi, Samur-Dəvəçi və Xəzər sahili ovalığının rayonlarında arandan orta dağ qurşağına kimi yayılmışdır. Meşədə, kollu cəngəlliklərin arasında, meşə kənarlarında bitir. Tək-tək və ya qrup şəklində rast gəlinir.

O, çox qədimdən şərq ölkələrində becərilən və istifadə olunan qiymətli bitkilərdən biridir. Heyvanın elmi adı "Sidoniya"dır. Bu Yunan sözüdür – deməli heyvaya bu adı verən yunanlar olmuşdur. Ədəbiyyatdan məlumdur ki, hələ b.e.ə VII əsrdə yunanlar heyvanı "Krit" adasında becərmişlər. Heyvanın meyvələrinin dadı və gözəlliyi xoşlarına gəldiyi üçün yunanlılar ona şəhərləri "Sidoniyanın" adını vermişlər.

Yeri gəlmişkən bunu da qeyd edək ki, yunanlılar, ümumiyyətlə, çox istedadlı təbiət vurğunudurlar. Onlar bitki aləminə daha böyük hüsn-rəğbət bəsləmişlər və bitkilərin bir çoxunun gözəlliyinə və faydasına məftun olaraq, onlara müqəddəs və nəcib adlar qoymuşlar.

Tarixi məlumata görə, qədim yunanlarda belə bir adət varmış ki, qızlarının xeyir işində, daha doğrusu qızlarını köçürən məqamda onlara heyva yedirdərmişlər ki, "Afrodit" kimi sevgidə xoşbəxt olsunlar.

Heyva məlum olduğu kimi, 1,5 – 5 m-ə qədər hündürlüyü olan ağacdır. Onun yumurtavarı, yaxud girdə şəkildə yarpaqları və solğun-çəhrayı çiçəkləri var. Yarpaqlarının alt hissəsi yumşaq tüklərlə örtülüdür. Xoşagələn ətirli və dadlı, yetişəndə sarı rəngə boyanan meyvələri olur.

Bitki aprel-may aylarında çiçəkləyir, meyvələri sentyabr-oktyabrda yetişir. Heyva çox faydalı bitki kimi respublikamızın əksər rayonlarında çox qədimdən becərilir.

Respublikamızın dağ ətəklərində yabanı halda bitən heyva ağaclarına da rast gəlmək olur. Lakin yeyinti sənayesində, eləcə də təbabətdə ən çox becərilən heyvadan istifadə olunur. Dərman məqsədilə yetişmiş meyvələrdən toxumları ayırıb götürür, günəşli havada qurudur, sonra ondan çay hazırlayıb soyuqdəymələrdə sinəyumşaldıcı dərman kimi içirlər.

Heyva meyvələrində bir çox faydalı və müalicə əhəmiyyətli maddələr vardır: onlardan 4-5 %-ə qədər şəkər, 2 %-ə qədər üzvi turşular (alma, limon turşuları), karotin və C vitaminləri, peyvənd maddələri, efir yağı, dəmir duzları və s. göstərmək olar.

Heyva toxumlarında isə 14 – 18 % selikli maddələr, 16 – 20 % piyli yağ, 1- 2 % qatran və çoxlu miqdarda zülal vardır. Xalq təbabətində heyvanın yarpaqlarını qurudub, çay kimi dəmləyərək, ürək ağrısında sakitləşdirici dərman kimi içirlər. Meyvəsinin mürəbbəsi ürək zəifliyində qüvvətverici kimi və həzm prosesini yaxşılaşdırıcı kimi çox xeyirlidir.

Xalq təbabətində meyvələrini inək yağında bişirib, nəfəs yolları xəstəliklərində: xroniki bronxitdə, eləcə də vərəm xəstəliklərində yeyirlər.

Respublikamızın bir sıra rayonlarında heyvadan müalicə məqsədilə geniş istifadə olunur. Məsələn, heyva ağacının qol-budaqlarının qabıqlarını soyub qurudur, sonra ondan çay hazırlayıb, soyuqdəymələrdə içirlər. Toxumlarından ilıq suda dəmləyib, bəlğəmgətirici və sinəyumşaldıcı dərman kimi qəbul edirlər.

Lənkəran rayonunda heyvadan "heyvarub" adlı mürəbbə hazırlayıb, soyuqdəymədən baş verən xəstəliklərdə işlədirlər.

Salyan rayonunda heyvadan mürəbbə hazırlayıb, zəiflikdə və qanazlığında qüvvətverici vasitə kimi qəbul edirlər.

Azərbaycan mətbəxində də heyvadan istifadə olunur, müxtəlif yeməklərin hazırlanmasında istifadə olunur. Heyvadan hətta heyva dolması da hazırlanır.

Yuxarıda göstərilənlərdən aydın olduğu kimi, heyva son dərəcə qiymətli və faydalı bitkidir. Onun respublikamızda daha geniş becərilməsi vacibdir.

Xalq təbabətində istifadəsi

Heyvanin yarpaqlarının dəmləməsi bronxial astmada çox gözəl müalicəvi təsir göstərir. Heyvanın toxumları soyuqdəymələrdən baş verən tənəffüs yollarının iltihabında, bronxitlərdə sinəyumşaldıcı, iltihabı götürücü maddə kimi, eləcə də xroniki mə’də-bağırsaq xəstəliklərində, m’ədə xorasında, mə’dənin selikli qişasını yumşaltmaq, yaranı sağaltmaq üçün daxilə qəbul edilir. Heyvanın yarpaqlarından və cavan budaqlarından çay dəmləyib ürək ağrısında sakitləşdirici və qan təzyiqini azaldıcı vasitə kimi içirlər. Meyvəsindən hazırlanmış mürəbbə ürək zəifliyində qüvvəverici kimi məsləhət görülür.

Heyva məhsulları

Heyva məhsulları hələ qədim zamanlardan müalicəvi vasitə kimi istifadə olunurdur. Bir çox ölkələrin xalq təbibləri heyvan məhsullarını və onun həlimini qida yolunun fəaliyyətinin yaxşılaşdırılması üçün mədə bağırsaq xəstəliklərinin müalicəsi zamanı istifadə edirdilər. Heyva şirələri ürək döyünməsi, nasazlıq, qan azlığı və sarılıq zamanı xeyrli təsir göstərir.

Əfsanəsi

Əfsanəyə görə, Paris onun gözəlliyinə görə məhz heyva məhsulunu Afroditaya vermişdir.

Qədim yunan əsatirlərində Herakla müalicəvi xüsusiyyətlərə malik heyva məhsulunu Qesprid bağından əldə etmək tapşırığı verilmişdir. Lakin, yüzbaşlı əjdahadan qorxan qəhrəman Atlantdan axtarılan meyvəni əldə etməyə inandırmış, özü isə həmin vaxt onun əvəzinə səmanı çiyinlərində saxlamışdı. Bu Heraklın on birinci qəhrəmanlığı hesab olunur.

Heyva meyvəsi məhsuldarlıq və ər-arvadlıq simvoludur. Nikah mərasimi ilə bağlı yaradılmış portretlərdə, qadınlar heyva tuta bilər.

İstinad

  1. Potter, D., et al. (2007). Phylogeny and classification of Rosaceae. Plant Systematics and Evolution. 266(1–2): 5–43.
  2. Validə M. Əlizadə, Naibə P. Mehdiyeva,Vüqar N. Kərimov, Aidə Q. İbrahimova BÖYÜK QAFQAZIN BİTKİLƏRİ (Azərbaycan) Bakı 2019
  3. Флора Азербайджана. Баку: Изд. АН Азерб.ССР, 1950-1961, Т. I-VIII.
  4. . 2010-05-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-09-15.

Xarici keçidlər

  Vikianbarda Adi heyva ilə əlaqəli mediafayllar var.


   İkiləpəlilər ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.

September 07, 2021
heyva, çiçək, açmış, ağacının, görnüşüelmi, təsnifataləmi, bitkilərşöbə, örtülütoxumlularsinif, ikiləpəlilərsıra, gülçiçəyikimilərfəsilə, gülçiçəkliləryarımfəsilə, maloideae, spiraeoideae, cins, cydonianöv, oblongaelmi, adıcydonia, mill, sinonimləricydonia, vu. Adi heyvaCicek acmis agacinin gornusuElmi tesnifatAlemi BitkilerSobe OrtulutoxumlularSinif IkilepelilerSira GulciceyikimilerFesile GulciceklilerYarimfesile Maloideae ve ya Spiraeoideae 1 Cins CydoniaNov C oblongaElmi adiCydonia Mill SinonimleriCydonia vulgaris Pers Pyrus cydonia L VikinnovlerdetesnifatVikianbardasekilUTMS 25159MBMM 36610 Heyva lat Cydonia oblonga gulciceyikimiler Rosaceae fesilesindendir Mundericat 1 Qisa morfoloji tesviri 2 Yayilmasi 3 Xalq tebabetinde istifadesi 4 Heyva mehsullari 5 Efsanesi 6 Istinad 7 Xarici kecidlerQisa morfoloji tesviri RedakteKicik agac ve ya koldur hundurluyu 1 5 5 m dir Yarpaqlari yumurtavari oval ve ya oval tam kenarli ust terefden tund yasil 2 4 5 14 sm uzunlugunda 2 3 5 11 sm eninde qisa saplaqlidir Kasayarpaqlari oval six tukcukludur Cicekleri iri tek diametri 5 sm e qederdir Lecekleri cehrayi ve ya demek olar ki ag rengli tersyumurtavari uzunlugu 2 3 sm dir Yetismemis meyveleri six kece tukcuklu yetismis meyveler cilpaq sari rengli etirli armudvari ve ya yumurtavari sarvaridir 2 Yayilmasi RedakteBQ qerbi BQ serqi BQ Quba sahesi Samur Deveci ve Xezer sahili ovaliginin rayonlarinda arandan orta dag qursagina kimi yayilmisdir Mesede kollu cengelliklerin arasinda mese kenarlarinda bitir Tek tek ve ya qrup seklinde rast gelinir 3 O cox qedimden serq olkelerinde becerilen ve istifade olunan qiymetli bitkilerden biridir Heyvanin elmi adi Sidoniya dir Bu Yunan sozudur demeli heyvaya bu adi veren yunanlar olmusdur Edebiyyatdan melumdur ki hele b e e VII esrde yunanlar heyvani Krit adasinda becermisler Heyvanin meyvelerinin dadi ve gozelliyi xoslarina geldiyi ucun yunanlilar ona seherleri Sidoniyanin adini vermisler Yeri gelmisken bunu da qeyd edek ki yunanlilar umumiyyetle cox istedadli tebiet vurgunudurlar Onlar bitki alemine daha boyuk husn regbet beslemisler ve bitkilerin bir coxunun gozelliyine ve faydasina meftun olaraq onlara muqeddes ve necib adlar qoymuslar Tarixi melumata gore qedim yunanlarda bele bir adet varmis ki qizlarinin xeyir isinde daha dogrusu qizlarini kocuren meqamda onlara heyva yedirdermisler ki Afrodit kimi sevgide xosbext olsunlar Heyva melum oldugu kimi 1 5 5 m e qeder hundurluyu olan agacdir Onun yumurtavari yaxud girde sekilde yarpaqlari ve solgun cehrayi cicekleri var Yarpaqlarinin alt hissesi yumsaq tuklerle ortuludur Xosagelen etirli ve dadli yetisende sari renge boyanan meyveleri olur Bitki aprel may aylarinda cicekleyir meyveleri sentyabr oktyabrda yetisir Heyva cox faydali bitki kimi respublikamizin ekser rayonlarinda cox qedimden becerilir Respublikamizin dag eteklerinde yabani halda biten heyva agaclarina da rast gelmek olur Lakin yeyinti senayesinde elece de tebabetde en cox becerilen heyvadan istifade olunur Derman meqsedile yetismis meyvelerden toxumlari ayirib goturur gunesli havada qurudur sonra ondan cay hazirlayib soyuqdeymelerde sineyumsaldici derman kimi icirler Heyva meyvelerinde bir cox faydali ve mualice ehemiyyetli maddeler vardir onlardan 4 5 e qeder seker 2 e qeder uzvi tursular alma limon tursulari karotin ve C vitaminleri peyvend maddeleri efir yagi demir duzlari ve s gostermek olar Heyva toxumlarinda ise 14 18 selikli maddeler 16 20 piyli yag 1 2 qatran ve coxlu miqdarda zulal vardir Xalq tebabetinde heyvanin yarpaqlarini qurudub cay kimi demleyerek urek agrisinda sakitlesdirici derman kimi icirler Meyvesinin murebbesi urek zeifliyinde quvvetverici kimi ve hezm prosesini yaxsilasdirici kimi cox xeyirlidir Xalq tebabetinde meyvelerini inek yaginda bisirib nefes yollari xesteliklerinde xroniki bronxitde elece de verem xesteliklerinde yeyirler Respublikamizin bir sira rayonlarinda heyvadan mualice meqsedile genis istifade olunur Meselen heyva agacinin qol budaqlarinin qabiqlarini soyub qurudur sonra ondan cay hazirlayib soyuqdeymelerde icirler Toxumlarindan iliq suda demleyib belgemgetirici ve sineyumsaldici derman kimi qebul edirler Lenkeran rayonunda heyvadan heyvarub adli murebbe hazirlayib soyuqdeymeden bas veren xesteliklerde isledirler Salyan rayonunda heyvadan murebbe hazirlayib zeiflikde ve qanazliginda quvvetverici vasite kimi qebul edirler Azerbaycan metbexinde de heyvadan istifade olunur muxtelif yemeklerin hazirlanmasinda istifade olunur Heyvadan hetta heyva dolmasi da hazirlanir Yuxarida gosterilenlerden aydin oldugu kimi heyva son derece qiymetli ve faydali bitkidir Onun respublikamizda daha genis becerilmesi vacibdir Xalq tebabetinde istifadesi RedakteHeyvanin yarpaqlarinin demlemesi bronxial astmada cox gozel mualicevi tesir gosterir Heyvanin toxumlari soyuqdeymelerden bas veren teneffus yollarinin iltihabinda bronxitlerde sineyumsaldici iltihabi goturucu madde kimi elece de xroniki me de bagirsaq xesteliklerinde m ede xorasinda me denin selikli qisasini yumsaltmaq yarani sagaltmaq ucun daxile qebul edilir Heyvanin yarpaqlarindan ve cavan budaqlarindan cay demleyib urek agrisinda sakitlesdirici ve qan tezyiqini azaldici vasite kimi icirler Meyvesinden hazirlanmis murebbe urek zeifliyinde quvveverici kimi meslehet gorulur 4 Heyva mehsullari RedakteHeyva mehsullari hele qedim zamanlardan mualicevi vasite kimi istifade olunurdur Bir cox olkelerin xalq tebibleri heyvan mehsullarini ve onun helimini qida yolunun fealiyyetinin yaxsilasdirilmasi ucun mede bagirsaq xesteliklerinin mualicesi zamani istifade edirdiler Heyva sireleri urek doyunmesi nasazliq qan azligi ve sariliq zamani xeyrli tesir gosterir Efsanesi RedakteEfsaneye gore Paris onun gozelliyine gore mehz heyva mehsulunu Afroditaya vermisdir Qedim yunan esatirlerinde Herakla mualicevi xususiyyetlere malik heyva mehsulunu Qesprid bagindan elde etmek tapsirigi verilmisdir Lakin yuzbasli ejdahadan qorxan qehreman Atlantdan axtarilan meyveni elde etmeye inandirmis ozu ise hemin vaxt onun evezine semani ciyinlerinde saxlamisdi Bu Heraklin on birinci qehremanligi hesab olunur Heyva meyvesi mehsuldarliq ve er arvadliq simvoludur Nikah merasimi ile bagli yaradilmis portretlerde qadinlar heyva tuta biler Istinad Redakte Potter D et al 2007 Phylogeny and classification of Rosaceae Plant Systematics and Evolution 266 1 2 5 43 Valide M Elizade Naibe P Mehdiyeva Vuqar N Kerimov Aide Q Ibrahimova BOYUK QAFQAZIN BITKILERI Azerbaycan Baki 2019 Flora Azerbajdzhana Baku Izd AN Azerb SSR 1950 1961 T I VIII Tebii mualice min derdin derman evezi 2010 05 17 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 09 15 Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Adi heyva ile elaqeli mediafayllar var Ikilepeliler ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Adi heyva amp oldid 5716510, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.