fbpx
Wikipedia

Zəngilan rayonu

Bu məqalə Zəngilan rayonu haqqındadır. Şəhər üçün Zəngilan səhifəsinə baxın.

Zəngilan rayonuAzərbaycan Respublikasında inzibati-ərazi vahidi. Kiçik Qafqaz dağ silsiləsinin cənub-şərqində, Araz çayının sol sahilində yerləşir. Qərbdə və şimal-qərbdə Ermənistan Respublikasının Sünik mərzi ilə, cənubda və cənub-şərqdə İran İslam Respublikasının Şərqi Azərbaycan ostanı ilə həmsərhəddir.

Rayon
Zəngilan

39°03′56″ şm. e. 46°41′48″ ş. u.


Ölkə
Daxildir Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonu
İnzibati mərkəz Zəngilan
İcra başçısı Ramiz Həsənov
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb 30 avqust 1991
Sahəsi 707 km²
Əhalisi
Əhalisi 44 800 nəfər
Rəqəmsal identifikatorlar
ISO kodu AZ-ZAN
Telefon kodu +994 26
Poçt indeksi AZ 6401
Avtomobil nömrəsi 64
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İnzibati mərkəzi Zəngilan şəhəridir.

Tarixi

Zəngilan rayonu ərazsində Çavundur nahiyəsi olmuşdur.

Rayon kimi 1930-cu ildə təşkil olunmuşdur. "Azərbaycan SSR (Sovet Sosialist Respublikası) Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi" arxiv fondunda mühafizə edilən sənədlərdə göstərilir ki, Zəngilan rayonu Azərbaycan Respublikası Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin və Xalq Komissarları Sovetinin 30 avqust 1930-cu il tarixli Qərarı ilə təşkil olunmuş və 1-ci kateqoriyalı rayonların siyahılarına daxil edilmişdir.

Sovet quruluşunun bərqərar olduğu 70 ildə rayonun ərazi vahidində bir neçə dəfə dəyişiklik baş vermişdir. Bütün hallarda bu dəyişiklik qonşu Qubadlı rayonunun Zəngilanın tərkibinə qatılması və ayrılması ilə əlaqədar olmuşdur. Belə ki, Azərbaycan SSR Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin 24 noyabr 1931-ci il tarixli Qərarı ilə Qubadlı rayonu 18 kənd sovetliyi ilə birlikdə Zəngilan rayonu ərazisinə daxil edilmişdir. Azərbaycan SSR Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin 14 mart 1933-cü il tarixli Qərarı ilə Qubadlı rayonu yenidən bərpa edilmiş və 18 kənd sovetliyi Zəngilan rayonundan Qubadlı rayonuna qaytarılmışdır. Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin 04 yanvar 1963-cü il tarixli Qərarı əsasında bir daha Qubadlı rayonu ləğv edilmiş və ərazisi Zəngilan rayonu tərkibinə verilmişdir. Lakin bu ləğv olunmadan qısa bir müddət sonra Qubadlı rayonu yenidən bərpa olunmuşdur.

Hər iki rayon müstəqil ərazi vahidləri kimi bu günə qədər mövcuddur.

29 oktyabr 1993-cü ildə Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunmuşdur. Rayon işğal olunmazdan qabaq erməni qüvvələri tərəfindən tam olaraq mühasirəyə alınmışdı və on minlərlə insan qırılmaq təhlükəsi ilə üz-üzə idi. Hər tərəfdən mühasirədə qalan sakinlər Araz çayını keçərək xilas olmuşdular.

Uzun müddət düşmən tapdağında qaldıqdan sonra 20 oktyabr 2020-ci ildə Zəngilan şəhəriHavalı, Zərnəli, Məmmədbəyli, Həkəri, Şərifan, Muğanlı kəndləri,21 oktyabr 2020-ci ildə Mincivan qəsəbəsi, Xurama, Xumarlı, Sarıl, Babaylı, Üçüncü Ağalı, Hacallı, Qıraq Müşlan, Üdgün,Turabad, İçəri Müşlan, Məlikli, Cahangirbəyli, Baharlı kəndləri, 22 oktyabr 2020-ci ildə Kolluqışlaq, Malatkeşin, Kənd Zəngilan, Genlik, Vəliqulubəyli, Qaradərə, Çöpədərə, Tatar, Tiri, Əmirxanlı, Qarqulu, Bartaz, Dəlləkli kəndləri və Ağbənd qəsəbəsi Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğaldan azad edilmişdir.

Tarixi

Şərqlə qərbin qovuşduğu yerdə yerləşən bölgə, ticarətdə əsas əlaqələndirici məntəqələrdən olmuşdur. Bölgənin tarixinin qədimliyini, qalalar, müşahidə məntəqələri, arxeoloji qazıntılar zamanı aşkar edilmiş maddi-mədəniyyət abidələri və nümunələri, qədim sikkələr və məişət qabları sübut edir. Rayonun ərazisində 60-cı illərdə təsərrüfat işləri zamanı xeyli küp qəbirlər (küb qəbirlər Azərbaycanda e.ə. II əsrdən eramızın əvvəllərinə kimi mövcud olmuşdur) və e. ə. IV–II əsrlərə aid edilən və əksəriyyəti Makedoniyalı İsgəndərin adına zərb olunan onlarla sikkə ərazinin lap qədim zamanlardan beynəlxalq ticarətdə mühüm rol oynadığından xəbər verir.

XIV əsrdə yaşamış məşhur coğrafiyaşünas və tarixçi Həmdullah Qəzvininin yazdığına görə, Zəngilanın əsası hicri tarixin 15-ci ilində, yəni 636-cı ildə qoyulub. "Zəngilan şəhəri" dedikdə əslində Pircavan şəhəri nəzərdə tutlmalıdır. Çünki Zəngilan şəhərinin əsl adı Pircavan yaxud da Pirçivan olmuşdur. Zəngilan isə həmin şəhərin və ətraf kəndlərin yerləşdiyi tarixi mahalın adı idi. Lakin sözün kökündə "Pir" sözü olduğu üçün, yaxud da tariximizi təhrif etmək məqsədi ilə rayоna 1930-cu ildə Zəngilan adı verilmişdir. İlk adı Pircavan оlan bu şəhər isə yalnız 1957-ci ildən Zəngilan adlandırılmışdır, və 1967-ci ildə hazırkı Zəngilan şəhərinə şəhər statusu verildi.

Zəngilan rayonunda bir şəhər, 5 qəsəbə (Ağ oyuq, Mincivan, Bartaz, Ağbənd, Həkəri) və 79 kənd olmuşdur.

Kəndləri bunlardır: Beşdəli, Genlik, Keçikli, Malatkeşin, Sarıqışlaq, Birinci Ağalı, İkinci Ağalı, Üçüncü Ağalı, Birinci Alıbəyli, Xumarlı, İkinci Alıbəyli, Sarıl, Bartaz, Qarqulu, Tatar, Tiri, Şəfibəyli, Məşədi İsmayıllı, Şərikan, Bürünlü, Yuxarı Yeməzli, Rəbənd, Yenikənd, Zəngilankənd, Cahangirbəyli, Turabad, Vəliqulubəyli, Canbar, Ağkənd, Dərəli, Gün-Qışlaq, Qazançı, Pirveys, Yuxarı Çöpdərə, Baharlı, Dəlləkli, Sobu, Böyük Gilətağ, Aladin, Dərə Gilətağ, Mirzəhəsənli, Üdgün, Şamlı, Vənəndli, Hacallı, Seyidlər, Vejnəli, Ağbənd, Əmirxanlı, Qıraq Müşlan, Məlikli, Birinci Muğanlı, Xurama, İkinci Muğanlı, Şərifan, İsgəndərbəyli, Ağakişilər, Ağbis, Məmmədbəyli, Babaylı, Ördəkli, Qaradərə, Qaragöz, Rəzdərə, Kolluqışlaq, Şatarız, Şayıflı, Aşağı Gəyəli, Qaragöl, İçəri MüĢlan, Tağlı, Yusiflər, Aşağı Yeməzli, Orta Yeməzli, Quyudərə Xəştab, Sarılı Xəştab, Zərnəli, Havalı, Nəcəflər.

Əsrin əvvəllərində rayon mərkəzinin yerləşdiyi ərazi əsasən bəylərin çəltik zəmilərindən və onların özlərinə məxsus yaşayış evlərindən ibarət idi. Zəngilan şəhəri 4 kilometrlik bir məsafədə Oxçu çayın sağ sahilində, Çeşməgözlü deyilən bir yerdən cənuba doğru əhəng quyularına qədər bir ərazidə salınmışdı. Bu şəhərin özünün bir çox məhəllələri vardır. Çeşməgözlü, Köhnə Pirçivan, MTS məhəlləsi, Məscid düzü, Şaftalı dərəsi, Kirdəzir dərəsi, Bağırsaq dərə, Muncuqlu dərə, "Rayşelk" (ipək idarəsi olan yer) ,Pavilyon məhləsi ,Çala dərə ,Üst məhlə və s. məhəllələri vardır.

Qədim Şərifan şəhəri

Rayonun ərazisində Xudafərin su qovşağının yaradılması ilə əlaqədar olaraq 1974-cü və 1979-cu illərdə Azərbaycan EA Tarix İnstitutunun Arxeologiya şöbəsi tədqiqat aparmışdır. Arxeoloji qazıntı işləri zamanı məlum olub ki, ərazi arxeoloji və memarlıq abidələri ilə zəngindir.

Burada "Şəhri Şərifan" və ya Şəhri Xəlifan adı ilə tanınan bir orta əsr şəhərinin xarabalıqları aşkar olunmuşdur. Şəhər qalığının ərazisi 9 hektara yaxındır. Şəhər təbii, coğrafi və strateji baxımdan əlverişli mövqedə yerləşib, qərb tərəfdən dağ silsiləsi, şərqdən Həkəri çayının sıldırım sahili ilə əhatə olunub. Məlum olmuşdur ki, bu şəhər cənubu Qafqazdan keçən baş ticarət yolunun üzərində yerləşir. İlk qazıntılar burada ilk mədəni təbəqənin olduğunu aşkar etdi. Burada IX əsrdən insan yaşadığını söyləməyə əsas verir. Şəhərin də elə bu dövrdə yəni IX əsrdə formalaşdığı, əsası qoyulduğu görünür. Şəhər XIV–XVII əsrlərə kimi mövcud olmuşdur. Qazıntılar və tapılmış arxeoloji materiallar şəhərdə duluşçuluq və metalişləmə sənətinin inkişaf etdiyini göstərir. Şəhərin iqtisadiyyatında çəltikçilik xüsusi yer tuturdu. Bunun şəhərdə tapılan düyü anbarı sübut edir.

Memarlıq abidələrindən biri Şərifan kəndində yerləşən Şəhri-Şərifan abidəsidir. Bu abidənin böyük bir hissəsini Həkəri çayının selləri uçurub dağıdıb və yuyub aparıb. Abidənin ancaq sərdabə hissəsi bizə gəlib çatmışdır. Azərbaycan orta əsr memarlığında ən qiymətli abidə olan bu kompleks XII–XIII əsrə aid edilir. Onun yeraltı hissəsi plana görə çıxıntılara malik kvadrat şəklindədir. Onun ölçüləri 5,4 x 5,4 m-dir. Onun 3 qolu çatmatağla, dördüncü tərəfi isə müstəvi tavanla örtülmüşdür. Giriş yolu, mehrabı və divarları nisbətən yaxşı vəziyyətdədir. Maraqlıdır ki, giriş və mehrab olan tağ naxışlanıb, digər tağlarda belə naxış yoxdur, abidə içəridən və çöldən dördkünc formalıdır. Üstünün uçuğundan məlum olur ki, künclərdə boşluqları doldurmaq üçün saxsı qablardan istifadə olunub. Bu da içəridə dua oxunan zaman səsin ahəngdar səslənməsinə və təsirli olmasına imkan yaradırdı. Abidənin cənub divarında dördbucaqlı formada taxçaya oxşar, çox da dərin olmayan mehrab vardır. Onun yan tərəfləri nazik tili sütunlarla bəzədilmişdir. Abidənin tağının arxivoltu prizmatik çıxıntılı formadadır. Onun üstü üçbucaq şəkilli xonçalarla bəzədilmişdir. Divarlar yaxşı cilalanmış daş piltələrdən hörülmüşdür. Onun şərq qolu çatmatağla örtülmüşdür. Həmin qolun qurtaracağında üstü kəsilmiş tağşəkilli qapı yeri vardır. O, müstəvi tağtavanla örtülü dəhlizə açılır. Tikintinin mərkəzi hissəsi günbəzlə örtülmüşdür. Divarlar və tağlar yaxşı cilalanmış daş piltələrdən hörülmüşdür. Abidənin yerüstü qalıqları onun bürcvari türbələrə oxşarlığını sübut edir.

Burada aparılan tədqiqat zamanı şəhər ətrafında iki qəbiristanlığın olduğu müəyyən edilib. Onların biri şəhərin varlı əhalisinə məxsus sərdabə tipli qəbirlərdir. Onlar ağ daşla inşa edilib, əksər hallarda qapı üstü və ya mehrabvari hissədə həndəsi və nəbati formada naxışlanıb. İkinci qəbiristanlıq isə şəhərin cənub-qərbində olub üstü dirəklərlə örtülən qəbirlərdən ibarətdir. Hər iki qəbiristanlıqda dəfn islam adəti üzrə aparılıb.

3 metr dərinlikdə aşkar edilmiş hamam kompleksi çox maraq doğurur. Əsasən bişmiş kərpicdən Naxçıvan-Təbriz memarlığı üslubunda inşa edilən bu kompleksin su qızdırılan otağı, parxanası və yuyunmaq yeri və hovuzları salamat qalmışdır.

Məmmədbəyli türbəsi

Rayonun Məmmədbəyli kəndində olan türbə dövrümüzə qədər salamat gəlib çatan abidələrdəndir. Günbəzin yuxarı hissəsi azca dağılmışdır. Türbə piramidal günbəzlərlə örtülmüş səkkizgüşəli prizmadan ibarətdir. Türbənin əsas qapısı şimal-qərb tərəfdədir. Onun üzü çox sadə işlənmişdir. Üz müstəvilərinin əsas hissələri batıqdır. Buna görə də türbənin küncləri bir qədər çıxıntılıdır. Türbənin qapısı yerdən 1,8 m. hündürlükdədir. Orada yeraltı sərdabədə mövcuddur. Məmmədbəyli türbəsi Azərbaycanın bürcvari türbələrinə bənzəyir. Abidənin karnizi diqqəti cəlb edir. O, qara rəngi daşdan işlənmişdir. Konstruktiv elementlərin mütənasibliyi gözəl memarlıq kompoziyası türbəyə moni-mental gözəllik verir.

Əsas tikinti materialı kimi daşdan istifadə edilmişdir. Kərpic tikintilərdə olduğu kimi bu türbənin divarı yükdaşıyıcı kütləyə və üzlüyə bölünmür. Üzlük eyni zamanda divarın əsas hissəsini təşkil edir. Üst kamera divarının qalınlığı 86 sm olub iki, cərgədən ibarətdir. O, daxili və xarici üzlük daşlardan hörülmüşdür. Onların arası boş saxlanılmış, sonra məhlulla doldurulmuşdur. Bu cür tikintiyə Azərbaycanın başqa türbələrində də rast gəlinir. Türbənin üst günbəzini tikərkən də bu texnikadan istifadə olunmuşdur. Burada da günbəz iki qatdır. Daxili günbəz sferik, xarici günbəz isə piramidal formadadır. Onların da arası məhlulla doldurulub. 1975-ci ildə ilk dəfə yeraltı sahə təmizlənmiş və türbənin sərdabəsi üzə çıxarılmışdır. Sərdabə 2,95×3,30 m. ölçülü düzbucaqşəkilli plana malikdir. O, 190 sm hündürlükdə çatmatağa örtülmüşdür. Sərdabəyə giriş qərb tərəfdəndir. Qapının eni 76 sm, hündürlüyü isə 88 sm-dir.

İslam qaydalarına görə türbəyə və sərdabəyə girişin hündürlüyü 120 sm-dən artıq ola bilməz. Çünki, bura girən bir qədər əyilməli, mərhuma ehtiramını bildirməlidir. Sərdabənin döşəməsi yaxşı cilallanmış daşlarla hörülmüşdür. Orta əsrlərdə belə türbələr adətən feodal əyanların, maddi durumuyaxşı olan və eyni zamanda tanınmış şəxslərin qəbri üstündə ucaldılırdı. Bu türbənin girişi üstündə olan və nəsx xətti ilə yazılmış bir kitabə vardır. Bu kitabədə deyilir ki, bu türbə 704-cü ildə Ramazan ayında (1305) Məhəmməd əl-xacənin qəbri üstündə tikilmişdir.

Hacallı dairəvi bürcü XIV əsr

Hacallı kəndindəki dairəvi bürc – bu tarixi memarlıq abidəsi də qorunurdu. Çox təssüflər olsun ki, onun haqqında bizim əlimizdə nə şəkil, nə də məlumat vardır. Bu abidə dairəvi formada olmuşdur. Bu bürcün dəqiq tikilmə tarixi bəlli deyil. Onun da səbəbi mütəxəsis rəyinin və arxeoloji tədqiqatların aparılmamasının nəticəsidir. Burada orta əsrlərə aid kəhriz, karvansara qalığı və məscid də mövcud olmuşdur.

Yenikənd sərdabəsi

Həkərinin sağ sahilində olan Yenikənd kəndində də XIV əsrə aid sərdabə mövcud idi. Onun da üst hissəsi uçmuş ancaq alt hissəsi dövrümüzə gəlib çatmışdır. Bu abidə də vaxtında tədqiq olunmadığından onun haqqında ətraflı məlumat vermək imkanımız yoxdur.

Zəngilan şəhərində məscid

Rayon mərkəzində olan bu məscid XVII – XVIII əsrlərə aid edilir. Məscidin Səfəvilər dövründə tikilməsi güman edilir. Onun ölçüləri 12×20 m. idi. İçərisində mehrab və taxça var idi. Tikintidə əsasən yerli əhəng daşından istifadə olunmuşdur. Divarlar üzlənməmişdir. Məscidin qapısı günçıxana açılırdı. Qapı tağformalı olmuşdur. Onun üst tərəfində kitabəsi var idi. Rayonun Bartaz, Sobu, Baharlı, Qıraq Müşlan, Malatkeşin-Şəfibəyli kəndlərində, Mincivan qəsəbəsində də məscidlər var idi. Rayon ərazisində tapılmış qoç heykəlləri və at fiqurları da uzaq keçmişimizdən xəbər verirdi.

Bartaz qız qalası

Rayonun Bartaz kəndi ilə Vejnəli kəndi arasında hündür bir dağın üstündə xalq arasında Qız qalası adlanan bir qala da var idi. Qala əsasən müşahidə məntəqəsi rolunu oynamışdır. Çünki, yoldan xeyli aralı və yüksəklikdə olan və bir o qədər də böyük olmayan belə bir qala nə sığınacaq, nə də müdafiə istehkamı rolunu oynamayıb. Orta əsr müdafiə qalaları və sığınacaqlar hündür və geniş bir ərazidə inşa edilir və onun ətrafı ya təbii şəraitlə qorunurdu, ya da ki, qalanın ətrafına hündür divar çəkilir və müəyyən məsafələrdən bir bürclər inşa edilirdi. Burada biz onlara təsadüf etmirik. Bunlara əsasən deyə bilərik ki, Bartaz qız qalası müşahidə məntəqəsi rolu oynamışdır. Rayonun Yeməzli və Bartaz kəndlərində qədim alban kilsələri var idi.

Muzeylər

Tarix diyarşünaslıq muzeyi rayon mərkəzində idi. Onun yüzlərlə eksponatı var idi. Onlar xalqımızın uzaq keçmişindən bu günümüzə qədər olan həyat tərzini, məişət və mədəniyyətini əks etdirdi. Daş heykəllər muzeyi Ağ oyuq deyilən yerdədir. Burada müxtəlif dövrlərə aid daş abidələri vardır.

Koroğlu daşı

Xalq qəhrəmanı Koroğlunun adı ilə hallandırılan bir daş əslində ondan xeyli əvvəllər mövcud olmuşdur. Bu daş ağ rəngdədir və onun nisbətən baş tərəfinə bir oyuq var. Həmin daşın yerləşdiyi yerə Ağ oyuq deyirlər. Bu ərazinin belə adlanması bu daşla əlaqədardır. Ağ (daş) oyuq (yenə daşda) sözləri hər şeyin adını göstərir.Daşın üzərindəki oyuqda qədim türklər, atəşpərəstlər od qalayardı. Bu oyuqda da çox güman ki, şam yanardı, müxtəlif ayinləri icra edərdilər. Daşın üzərində qəribə yazılar da vardır. Bunlar qədim türk yazılarına bənzəyirdi. Çox güman ki, bunlar Orxan-Yenisey yazılarıdır. Bu əraziyə bəzən "Yazı düzü" də deyirlər. Bu ad da həmin daşla, onda olan yazılarla əlaqədar yaranmışdır. Həmin ərazi rayon mərkəzindən Bakıya gedən yolun üstündə, hündür bir yerdədir.Daşın ölçüləri təxminən 90 sm x 40 sm x 20 sm-dir. O yonulmuş haldadır. Neçə əsrdir günün və yağışın altında qalmasına baxmayaraq öz keyfiyyətini itirməmişdir.

Coğrafi mövqeyi

Zəngilan rayonu şimaldan QubadlıCəbrayıl rayonları, cənubdan və şərqdən İran, qərbdən Ermənistanla həmsərhəddir.

Relyefi

Qərbdə dağlıq və şərqdə düzənlikdir. Ərazisində Yura, Təbaşir və Neogen-Antropogen çöküntüləri yayılmışdır. Faydalı qazıntıları: tikinti daşı, əhəng xammalı, qızıl, qara mərmər və s.

Təbiəti

Zəngilan inzibati rayon kimi 1930-cu ildə təşkil edilmişdir. Ərazisi – 707 km²-dir.

Zəngilan rayonu şimaldan Qubadlı və Cəbrayıl, cənubdan və şərqdən İran İslam Respublikası, qərbdən Ermənistan Respublikası ilə həmsərhəddir.

Rayon ərazisi Kiçik Qafqaz dağlarının cənub tərəfində Arazboyu hissədə yerləşir. Ərazinin özünəməxsus gözəllikləri, sıldırımlı qayaları, laləli düzləri, göz oxşayan meşələri və kolları vardır. Rayonun ərazisi mürəkkəb səth qurluşuna malikdir. Ərazi çay dərələri ilə parçalanaraq dərin dərələr əmələ gətirir. Rayon ərazisində əsasən Mezozoy gili sistlər, Yura təbaşir yaşlı əhəng və qumdaşları bir çox yerlərdə çökmə və vulkan mənşəli suxurlar yayılmışdır. Dağlıq ərazilərdə yayılmış Yura və Təbaşir dövrü süxurları 150–200 min il əvvələ aiddir. Ərazidə Bazarçay silsiləsinin Barbar və Sələfir zirvələri (2270 metr yüüksəklikdə) vardır ki, bu silsilə də Ağbənd, Vejnəli yaxınlığında Araz dərəsinə düşür. Burada zəngin qızıl yataqları (Vəjnəli) vardır. Şükürataz yüksəkliyindən başlanan başqa bir sıra Sobu-Top -Dəlləkli kəndləri istiqamətində Araza doğru enir.

Oxçu və Bərgüşad çayları arasında olan Süsən dağı silsiləsi, cənub-şərqə doğru enərək Ağoyuq düzünü əmələ gətirir. Bura təbaşir çöküntülü suxurlardan ibarətdir. Oxçu çayının hər iki sahilində Karst mağaraları vardır. Rayonun şimal-şərq hissəsində Qarabağ silsiləsi yerləşir. Bu silsilə getdikcə alçalaraq Geyən çölünü əmələ gətirir. Rayonun ərazisində dağlıq hissələrdə sıx meşələr yayılmışdır. 1800–2000 metr hündürlükdə olan enli yarpaqlı meşələr getdikcə enərək subalp və alp çəmənliklərinə keçir. Zəngilan rayonunda Dünyada ll, Avropada l nadir çinar meşələri vardır. Rayonun ərazisi müalicə əhəmiyyətli bitgilərlə və bulaqlarla zəngindir. Ərazidə zəngin tikinti daşı, gil, mərmər və s. materiallar vardır.

Rayonun təbii şəraiti, mürəkkəb relyefi onun özünə məxsus iqlimini yaratmışdır. Ərazidə Araz boyu yerlərdə qışı quraq keçən yarımsəhra və quru çöl iqlimi, bir qədər yüksək hissələrdə isə quraq keçən mülayim isti iqlim vardır və sürətli dağ çayları olan Həkəri, Oxçu, Bəsit və Araz keçir və mənbəyi dağ silsilələrdən başlayan çayların mənsəbi Araz çayıdır Rayonun ərazisi müxtəlif tarixi dövrlərdə ayrı-ayrı inzibati ərazi bölgülərinə məruz qalmışdır.Rusiyanın işğalı zamanı 1828-ci ilə qədər bölgənin ərazisinin Bəsitçaydan qərbə tərəf hissəsi Naxçıvan, şərqə tərəf hissəsi isə Qarabağ xanlığının tərkibinə daxil olur. XIX əsrin əvvələrində Rusiyanın Cənubi Qafqazı işğal etməsindən sonra yeni ərazi-inzibati bölgüsü aparılır. 1868-ci ildə YElizavetpol quberniyası yaradılır. Onun tərkibində Şuşa, Yelizavetpol və Zəngəzur qəzaları yaradılır: Yeni bölgüyə əsasən Zəngilan rayonunun ərazisi Zəngəzur qəzasına daxil edilir.

1925-ci il sənədlərində Zəngilan, Cəbrayıl qəzası tərkibində göstərilir və xəritədə Zəngilanın Genlik, Aladin, Dəlləkli kəndləri qeyd olunur.

Son iki yüz ildə vahid təbii sərhəddə malik olmayan Zəngilan 1930-cu ilin avqustunda müstəqil rayon kimi formalaşır və dəqiq müəyyən olunmuş bir ərazisi olur

İqlimi

Ərazisinin çox yerində qışı quraq keçən mülayim isti iqlim təşkil edir. Orta tem-r yanvarda 1 °C, iyulda 25,3 °C-dir. İllik yağıntı 400–500 mm-dir.

İri yaşayış məntəqələri

Mincivan — Azərbaycan Respublikasının Zəngilan rayonunun inzibati ərazi vahidində şəhər tipli qəsəbə.Zəngilan rayonunun şərqində yerləşir

20 oktyabr 2020-ci ildə Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğaldan azad edilib.

Əhalisi

  • 1 yanvar, 2009-cu ilin məlumatları əsasında
ərazi
cəmi kişi qadın
nəfər faiz nəfər faiz nəfər faiz
Zəngilan rayonu 39106 100,0 15764 100,0 23342 100,0
Şəhər əhalisi 17576 44,94 6937 44,01 10639 45,58
Kənd əhalisi 21530 55,06 8827 55,99 12703 54,42

Hal-hazırda rayon ərazisində yalnız çox az sayda erməni yaşayır.

Tanınmış sakinləri

Mədəniyyət, təhsil və səhiyyə müəssisələri

Zəngilan rayonunda ümumtəhsil məktəblərinin sayı 66 olmuşdur.

O cümlədən: 39 orta məktəb, 15 əsas (8 illik) məktəb, 12 ibtidai məktəb.

Şagirdlərin sayı – 5 836

Müəllimlərin sayı – 1 115

İşğaldan sonra

2008–2009 tədris ili üçün ümümtəhsil məktəblərinin sayı – 37

O cümlədən: 34 orta məktəb, 2 əsas məktəb, 1 ibtidai məktəb.

Şagirdlərin sayı – 3 960

Müəllimlərin sayı – 821

2008–2009-cu tədris ilində 2 şagird prezident təqaüdçüsüdür.

1993-cü ildən sonra 3 müəllim "Əməkdar müəllim" adına layiq görülüb.

2 müəllim "Tərəqqi" medalı, 2 müəllim isə "Azərbaycan Respublikası qabaqcıl təhsil işçisi" döş nişanı ilə təltif olunublar.

İdman

XX əsrin 80-cı illərində rayonun mərkəzi stadionu dahi Azərbaycan şairi Səməd Vurğunun adını daşıyıb. Rayonun komandasının adı isə "Süsən" idi.

Mənbə

  • Azərbaycan Milli Esiklopediyası. Bakı: 2007 səh. 875.

İstinadlar

  1. https://www.stat.gov.az/source/demoqraphy/ap/az/population_2019.zip
  2. "Bu kəndlər də azad edildi - Prezident elan etdi". qafqazinfo.az (azərb.). 20 oktyabr 2020. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2020.
  3. "Zəngilan və bu kəndləri azad edildi". qafqazinfo.az (azərb.). 20 oktyabr 2020. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2020.
  4. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin Prezident Kitabxanası – İnzibati ərazi vahidləri : Zəngilan rayonu[ölü keçid]
  5. Qoşqar Təhməzli
  6. Bir vaxtlar Zəngilanda belə komanda var imiş — FOTOLAR 2016-12-12 at the Wayback Machine. rekord.az, 30.11.2016  (azərb.)

Xarici keçidlər

  • Virtual Qarabağ İKTM-də Zəngilan rayonu

zəngilan, rayonu, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, məqalə, haqqındadır, şəhər, üçün, zəngilan, səhifəsinə, baxın, azərbaycan, respublikasında, inzibati, ərazi, vahidi, kiçi. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqale Zengilan rayonu haqqindadir Seher ucun Zengilan sehifesine baxin Zengilan rayonu Azerbaycan Respublikasinda inzibati erazi vahidi Kicik Qafqaz dag silsilesinin cenub serqinde Araz cayinin sol sahilinde yerlesir Qerbde ve simal qerbde Ermenistan Respublikasinin Sunik merzi ile cenubda ve cenub serqde Iran Islam Respublikasinin Serqi Azerbaycan ostani ile hemserheddir RayonZengilan39 03 56 sm e 46 41 48 s u Olke AzerbaycanDaxildir Serqi Zengezur iqtisadi rayonuInzibati merkez ZengilanIcra bascisi Ramiz HesenovTarixi ve cografiyasiYaradilib 30 avqust 1991Sahesi 707 km EhalisiEhalisi 44 800 1 neferReqemsal identifikatorlarISO kodu AZ ZANTelefon kodu 994 26Poct indeksi AZ 6401Avtomobil nomresi 64 Vikianbarda elaqeli mediafayllarInzibati merkezi Zengilan seheridir Mundericat 1 Tarixi 2 Tarixi 2 1 Qedim Serifan seheri 2 2 Memmedbeyli turbesi 2 3 Hacalli dairevi burcu XIV esr 2 4 Yenikend serdabesi 2 5 Zengilan seherinde mescid 2 6 Bartaz qiz qalasi 2 7 Muzeyler 2 8 Koroglu dasi 3 Cografi movqeyi 3 1 Relyefi 3 2 Tebieti 3 3 Iqlimi 4 Iri yasayis menteqeleri 5 Ehalisi 6 Taninmis sakinleri 7 Medeniyyet tehsil ve sehiyye muessiseleri 8 Idman 9 Menbe 10 Istinadlar 11 Xarici kecidlerTarixi RedakteZengilan rayonu erazsinde Cavundur nahiyesi olmusdur Rayon kimi 1930 cu ilde teskil olunmusdur Azerbaycan SSR Sovet Sosialist Respublikasi Merkezi Icraiyye Komitesi arxiv fondunda muhafize edilen senedlerde gosterilir ki Zengilan rayonu Azerbaycan Respublikasi Merkezi Icraiyye Komitesinin ve Xalq Komissarlari Sovetinin 30 avqust 1930 cu il tarixli Qerari ile teskil olunmus ve 1 ci kateqoriyali rayonlarin siyahilarina daxil edilmisdir Sovet qurulusunun berqerar oldugu 70 ilde rayonun erazi vahidinde bir nece defe deyisiklik bas vermisdir Butun hallarda bu deyisiklik qonsu Qubadli rayonunun Zengilanin terkibine qatilmasi ve ayrilmasi ile elaqedar olmusdur Bele ki Azerbaycan SSR Merkezi Icraiyye Komitesinin 24 noyabr 1931 ci il tarixli Qerari ile Qubadli rayonu 18 kend sovetliyi ile birlikde Zengilan rayonu erazisine daxil edilmisdir Azerbaycan SSR Merkezi Icraiyye Komitesinin 14 mart 1933 cu il tarixli Qerari ile Qubadli rayonu yeniden berpa edilmis ve 18 kend sovetliyi Zengilan rayonundan Qubadli rayonuna qaytarilmisdir Azerbaycan SSR Ali Sovetinin Reyaset Heyetinin 04 yanvar 1963 cu il tarixli Qerari esasinda bir daha Qubadli rayonu legv edilmis ve erazisi Zengilan rayonu terkibine verilmisdir Lakin bu legv olunmadan qisa bir muddet sonra Qubadli rayonu yeniden berpa olunmusdur Her iki rayon musteqil erazi vahidleri kimi bu gune qeder movcuddur 29 oktyabr 1993 cu ilde Ermenistan silahli quvveleri terefinden isgal olunmusdur Rayon isgal olunmazdan qabaq ermeni quvveleri terefinden tam olaraq muhasireye alinmisdi ve on minlerle insan qirilmaq tehlukesi ile uz uze idi Her terefden muhasirede qalan sakinler Araz cayini kecerek xilas olmusdular Uzun muddet dusmen tapdaginda qaldiqdan sonra 20 oktyabr 2020 ci ilde Zengilan seheri ve Havali Zerneli Memmedbeyli Hekeri Serifan Muganli kendleri 2 3 21 oktyabr 2020 ci ilde Mincivan qesebesi Xurama Xumarli Saril Babayli Ucuncu Agali Hacalli Qiraq Muslan Udgun Turabad Iceri Muslan Melikli Cahangirbeyli Baharli kendleri 22 oktyabr 2020 ci ilde Kolluqislaq Malatkesin Kend Zengilan Genlik Veliqulubeyli Qaradere Copedere Tatar Tiri Emirxanli Qarqulu Bartaz Dellekli kendleri ve Agbend qesebesi Azerbaycan Silahli Quvveleri terefinden isgaldan azad edilmisdir Tarixi Redakte Memmedbeylide turbe Serqle qerbin qovusdugu yerde yerlesen bolge ticaretde esas elaqelendirici menteqelerden olmusdur Bolgenin tarixinin qedimliyini qalalar musahide menteqeleri arxeoloji qazintilar zamani askar edilmis maddi medeniyyet abideleri ve numuneleri qedim sikkeler ve meiset qablari subut edir Rayonun erazisinde 60 ci illerde teserrufat isleri zamani xeyli kup qebirler kub qebirler Azerbaycanda e e II esrden eramizin evvellerine kimi movcud olmusdur ve e e IV II esrlere aid edilen ve ekseriyyeti Makedoniyali Isgenderin adina zerb olunan onlarla sikke erazinin lap qedim zamanlardan beynelxalq ticaretde muhum rol oynadigindan xeber verir XIV esrde yasamis meshur cografiyasunas ve tarixci Hemdullah Qezvininin yazdigina gore Zengilanin esasi hicri tarixin 15 ci ilinde yeni 636 ci ilde qoyulub Zengilan seheri dedikde eslinde Pircavan seheri nezerde tutlmalidir Cunki Zengilan seherinin esl adi Pircavan yaxud da Pircivan olmusdur Zengilan ise hemin seherin ve etraf kendlerin yerlesdiyi tarixi mahalin adi idi Lakin sozun kokunde Pir sozu oldugu ucun yaxud da tariximizi tehrif etmek meqsedi ile rayona 1930 cu ilde Zengilan adi verilmisdir Ilk adi Pircavan olan bu seher ise yalniz 1957 ci ilden Zengilan adlandirilmisdir ve 1967 ci ilde hazirki Zengilan seherine seher statusu verildi Zengilan rayonunda bir seher 5 qesebe Ag oyuq Mincivan Bartaz Agbend Hekeri ve 79 kend olmusdur Kendleri bunlardir Besdeli Genlik Kecikli Malatkesin Sariqislaq Birinci Agali Ikinci Agali Ucuncu Agali Birinci Alibeyli Xumarli Ikinci Alibeyli Saril Bartaz Qarqulu Tatar Tiri Sefibeyli Mesedi Ismayilli Serikan Burunlu Yuxari Yemezli Rebend Yenikend Zengilankend Cahangirbeyli Turabad Veliqulubeyli Canbar Agkend Dereli Gun Qislaq Qazanci Pirveys Yuxari Copdere Baharli Dellekli Sobu Boyuk Giletag Aladin Dere Giletag Mirzehesenli Udgun Samli Venendli Hacalli Seyidler Vejneli Agbend Emirxanli Qiraq Muslan Melikli Birinci Muganli Xurama Ikinci Muganli Serifan Isgenderbeyli Agakisiler Agbis Memmedbeyli Babayli Ordekli Qaradere Qaragoz Rezdere Kolluqislaq Satariz Sayifli Asagi Geyeli Qaragol Iceri MuGlan Tagli Yusifler Asagi Yemezli Orta Yemezli Quyudere Xestab Sarili Xestab Zerneli Havali Necefler Esrin evvellerinde rayon merkezinin yerlesdiyi erazi esasen beylerin celtik zemilerinden ve onlarin ozlerine mexsus yasayis evlerinden ibaret idi Zengilan seheri 4 kilometrlik bir mesafede Oxcu cayin sag sahilinde Cesmegozlu deyilen bir yerden cenuba dogru eheng quyularina qeder bir erazide salinmisdi Bu seherin ozunun bir cox mehelleleri vardir Cesmegozlu Kohne Pircivan MTS mehellesi Mescid duzu Saftali deresi Kirdezir deresi Bagirsaq dere Muncuqlu dere Rayselk ipek idaresi olan yer Pavilyon mehlesi Cala dere Ust mehle ve s mehelleleri vardir Qedim Serifan seheri Redakte Rayonun erazisinde Xudaferin su qovsaginin yaradilmasi ile elaqedar olaraq 1974 cu ve 1979 cu illerde Azerbaycan EA Tarix Institutunun Arxeologiya sobesi tedqiqat aparmisdir Arxeoloji qazinti isleri zamani melum olub ki erazi arxeoloji ve memarliq abideleri ile zengindir Burada Sehri Serifan ve ya Sehri Xelifan adi ile taninan bir orta esr seherinin xarabaliqlari askar olunmusdur Seher qaliginin erazisi 9 hektara yaxindir Seher tebii cografi ve strateji baximdan elverisli movqede yerlesib qerb terefden dag silsilesi serqden Hekeri cayinin sildirim sahili ile ehate olunub Melum olmusdur ki bu seher cenubu Qafqazdan kecen bas ticaret yolunun uzerinde yerlesir Ilk qazintilar burada ilk medeni tebeqenin oldugunu askar etdi Burada IX esrden insan yasadigini soylemeye esas verir Seherin de ele bu dovrde yeni IX esrde formalasdigi esasi qoyuldugu gorunur Seher XIV XVII esrlere kimi movcud olmusdur Qazintilar ve tapilmis arxeoloji materiallar seherde dulusculuq ve metalisleme senetinin inkisaf etdiyini gosterir Seherin iqtisadiyyatinda celtikcilik xususi yer tuturdu Bunun seherde tapilan duyu anbari subut edir Memarliq abidelerinden biri Serifan kendinde yerlesen Sehri Serifan abidesidir Bu abidenin boyuk bir hissesini Hekeri cayinin selleri ucurub dagidib ve yuyub aparib Abidenin ancaq serdabe hissesi bize gelib catmisdir Azerbaycan orta esr memarliginda en qiymetli abide olan bu kompleks XII XIII esre aid edilir Onun yeralti hissesi plana gore cixintilara malik kvadrat seklindedir Onun olculeri 5 4 x 5 4 m dir Onun 3 qolu catmatagla dorduncu terefi ise mustevi tavanla ortulmusdur Giris yolu mehrabi ve divarlari nisbeten yaxsi veziyyetdedir Maraqlidir ki giris ve mehrab olan tag naxislanib diger taglarda bele naxis yoxdur abide iceriden ve colden dordkunc formalidir Ustunun ucugundan melum olur ki kunclerde bosluqlari doldurmaq ucun saxsi qablardan istifade olunub Bu da iceride dua oxunan zaman sesin ahengdar seslenmesine ve tesirli olmasina imkan yaradirdi Abidenin cenub divarinda dordbucaqli formada taxcaya oxsar cox da derin olmayan mehrab vardir Onun yan terefleri nazik tili sutunlarla bezedilmisdir Abidenin taginin arxivoltu prizmatik cixintili formadadir Onun ustu ucbucaq sekilli xoncalarla bezedilmisdir Divarlar yaxsi cilalanmis das piltelerden horulmusdur Onun serq qolu catmatagla ortulmusdur Hemin qolun qurtaracaginda ustu kesilmis tagsekilli qapi yeri vardir O mustevi tagtavanla ortulu dehlize acilir Tikintinin merkezi hissesi gunbezle ortulmusdur Divarlar ve taglar yaxsi cilalanmis das piltelerden horulmusdur Abidenin yerustu qaliqlari onun burcvari turbelere oxsarligini subut edir Burada aparilan tedqiqat zamani seher etrafinda iki qebiristanligin oldugu mueyyen edilib Onlarin biri seherin varli ehalisine mexsus serdabe tipli qebirlerdir Onlar ag dasla insa edilib ekser hallarda qapi ustu ve ya mehrabvari hissede hendesi ve nebati formada naxislanib Ikinci qebiristanliq ise seherin cenub qerbinde olub ustu direklerle ortulen qebirlerden ibaretdir Her iki qebiristanliqda defn islam adeti uzre aparilib 3 metr derinlikde askar edilmis hamam kompleksi cox maraq dogurur Esasen bismis kerpicden Naxcivan Tebriz memarligi uslubunda insa edilen bu kompleksin su qizdirilan otagi parxanasi ve yuyunmaq yeri ve hovuzlari salamat qalmisdir Memmedbeyli turbesi Redakte Rayonun Memmedbeyli kendinde olan turbe dovrumuze qeder salamat gelib catan abidelerdendir Gunbezin yuxari hissesi azca dagilmisdir Turbe piramidal gunbezlerle ortulmus sekkizguseli prizmadan ibaretdir Turbenin esas qapisi simal qerb terefdedir Onun uzu cox sade islenmisdir Uz mustevilerinin esas hisseleri batiqdir Buna gore de turbenin kuncleri bir qeder cixintilidir Turbenin qapisi yerden 1 8 m hundurlukdedir Orada yeralti serdabede movcuddur Memmedbeyli turbesi Azerbaycanin burcvari turbelerine benzeyir Abidenin karnizi diqqeti celb edir O qara rengi dasdan islenmisdir Konstruktiv elementlerin mutenasibliyi gozel memarliq kompoziyasi turbeye moni mental gozellik verir Esas tikinti materiali kimi dasdan istifade edilmisdir Kerpic tikintilerde oldugu kimi bu turbenin divari yukdasiyici kutleye ve uzluye bolunmur Uzluk eyni zamanda divarin esas hissesini teskil edir Ust kamera divarinin qalinligi 86 sm olub iki cergeden ibaretdir O daxili ve xarici uzluk daslardan horulmusdur Onlarin arasi bos saxlanilmis sonra mehlulla doldurulmusdur Bu cur tikintiye Azerbaycanin basqa turbelerinde de rast gelinir Turbenin ust gunbezini tikerken de bu texnikadan istifade olunmusdur Burada da gunbez iki qatdir Daxili gunbez sferik xarici gunbez ise piramidal formadadir Onlarin da arasi mehlulla doldurulub 1975 ci ilde ilk defe yeralti sahe temizlenmis ve turbenin serdabesi uze cixarilmisdir Serdabe 2 95 3 30 m olculu duzbucaqsekilli plana malikdir O 190 sm hundurlukde catmataga ortulmusdur Serdabeye giris qerb terefdendir Qapinin eni 76 sm hundurluyu ise 88 sm dir Islam qaydalarina gore turbeye ve serdabeye girisin hundurluyu 120 sm den artiq ola bilmez Cunki bura giren bir qeder eyilmeli merhuma ehtiramini bildirmelidir Serdabenin dosemesi yaxsi cilallanmis daslarla horulmusdur Orta esrlerde bele turbeler adeten feodal eyanlarin maddi durumuyaxsi olan ve eyni zamanda taninmis sexslerin qebri ustunde ucaldilirdi Bu turbenin girisi ustunde olan ve nesx xetti ile yazilmis bir kitabe vardir Bu kitabede deyilir ki bu turbe 704 cu ilde Ramazan ayinda 1305 Mehemmed el xacenin qebri ustunde tikilmisdir Hacalli dairevi burcu XIV esr Redakte Hacalli kendindeki dairevi burc bu tarixi memarliq abidesi de qorunurdu Cox tessufler olsun ki onun haqqinda bizim elimizde ne sekil ne de melumat vardir Bu abide dairevi formada olmusdur Bu burcun deqiq tikilme tarixi belli deyil Onun da sebebi mutexesis reyinin ve arxeoloji tedqiqatlarin aparilmamasinin neticesidir Burada orta esrlere aid kehriz karvansara qaligi ve mescid de movcud olmusdur Yenikend serdabesi Redakte Hekerinin sag sahilinde olan Yenikend kendinde de XIV esre aid serdabe movcud idi Onun da ust hissesi ucmus ancaq alt hissesi dovrumuze gelib catmisdir Bu abide de vaxtinda tedqiq olunmadigindan onun haqqinda etrafli melumat vermek imkanimiz yoxdur Zengilan seherinde mescid Redakte Rayon merkezinde olan bu mescid XVII XVIII esrlere aid edilir Mescidin Sefeviler dovrunde tikilmesi guman edilir Onun olculeri 12 20 m idi Icerisinde mehrab ve taxca var idi Tikintide esasen yerli eheng dasindan istifade olunmusdur Divarlar uzlenmemisdir Mescidin qapisi guncixana acilirdi Qapi tagformali olmusdur Onun ust terefinde kitabesi var idi Rayonun Bartaz Sobu Baharli Qiraq Muslan Malatkesin Sefibeyli kendlerinde Mincivan qesebesinde de mescidler var idi Rayon erazisinde tapilmis qoc heykelleri ve at fiqurlari da uzaq kecmisimizden xeber verirdi Bartaz qiz qalasi Redakte Rayonun Bartaz kendi ile Vejneli kendi arasinda hundur bir dagin ustunde xalq arasinda Qiz qalasi adlanan bir qala da var idi Qala esasen musahide menteqesi rolunu oynamisdir Cunki yoldan xeyli arali ve yukseklikde olan ve bir o qeder de boyuk olmayan bele bir qala ne siginacaq ne de mudafie istehkami rolunu oynamayib Orta esr mudafie qalalari ve siginacaqlar hundur ve genis bir erazide insa edilir ve onun etrafi ya tebii seraitle qorunurdu ya da ki qalanin etrafina hundur divar cekilir ve mueyyen mesafelerden bir burcler insa edilirdi Burada biz onlara tesaduf etmirik Bunlara esasen deye bilerik ki Bartaz qiz qalasi musahide menteqesi rolu oynamisdir Rayonun Yemezli ve Bartaz kendlerinde qedim alban kilseleri var idi Muzeyler Redakte Tarix diyarsunasliq muzeyi rayon merkezinde idi Onun yuzlerle eksponati var idi Onlar xalqimizin uzaq kecmisinden bu gunumuze qeder olan heyat terzini meiset ve medeniyyetini eks etdirdi Das heykeller muzeyi Ag oyuq deyilen yerdedir Burada muxtelif dovrlere aid das abideleri vardir Koroglu dasi Redakte Xalq qehremani Koroglunun adi ile hallandirilan bir das eslinde ondan xeyli evveller movcud olmusdur Bu das ag rengdedir ve onun nisbeten bas terefine bir oyuq var Hemin dasin yerlesdiyi yere Ag oyuq deyirler Bu erazinin bele adlanmasi bu dasla elaqedardir Ag das oyuq yene dasda sozleri her seyin adini gosterir Dasin uzerindeki oyuqda qedim turkler atesperestler od qalayardi Bu oyuqda da cox guman ki sam yanardi muxtelif ayinleri icra ederdiler Dasin uzerinde qeribe yazilar da vardir Bunlar qedim turk yazilarina benzeyirdi Cox guman ki bunlar Orxan Yenisey yazilaridir Bu eraziye bezen Yazi duzu de deyirler Bu ad da hemin dasla onda olan yazilarla elaqedar yaranmisdir Hemin erazi rayon merkezinden Bakiya geden yolun ustunde hundur bir yerdedir Dasin olculeri texminen 90 sm x 40 sm x 20 sm dir O yonulmus haldadir Nece esrdir gunun ve yagisin altinda qalmasina baxmayaraq oz keyfiyyetini itirmemisdir Cografi movqeyi RedakteZengilan rayonu simaldan Qubadli ve Cebrayil rayonlari cenubdan ve serqden Iran qerbden Ermenistanla hemserheddir Relyefi Redakte Qerbde dagliq ve serqde duzenlikdir Erazisinde Yura Tebasir ve Neogen Antropogen cokuntuleri yayilmisdir Faydali qazintilari tikinti dasi eheng xammali qizil qara mermer ve s Tebieti Redakte Zengilan inzibati rayon kimi 1930 cu ilde teskil edilmisdir Erazisi 707 km dir Zengilan rayonu simaldan Qubadli ve Cebrayil cenubdan ve serqden Iran Islam Respublikasi qerbden Ermenistan Respublikasi ile hemserheddir Rayon erazisi Kicik Qafqaz daglarinin cenub terefinde Arazboyu hissede yerlesir Erazinin ozunemexsus gozellikleri sildirimli qayalari laleli duzleri goz oxsayan meseleri ve kollari vardir Rayonun erazisi murekkeb seth qurlusuna malikdir Erazi cay dereleri ile parcalanaraq derin dereler emele getirir Rayon erazisinde esasen Mezozoy gili sistler Yura tebasir yasli eheng ve qumdaslari bir cox yerlerde cokme ve vulkan menseli suxurlar yayilmisdir Dagliq erazilerde yayilmis Yura ve Tebasir dovru suxurlari 150 200 min il evvele aiddir Erazide Bazarcay silsilesinin Barbar ve Selefir zirveleri 2270 metr yuukseklikde vardir ki bu silsile de Agbend Vejneli yaxinliginda Araz deresine dusur Burada zengin qizil yataqlari Vejneli vardir Sukurataz yuksekliyinden baslanan basqa bir sira Sobu Top Dellekli kendleri istiqametinde Araza dogru enir Oxcu ve Bergusad caylari arasinda olan Susen dagi silsilesi cenub serqe dogru enerek Agoyuq duzunu emele getirir Bura tebasir cokuntulu suxurlardan ibaretdir Oxcu cayinin her iki sahilinde Karst magaralari vardir Rayonun simal serq hissesinde Qarabag silsilesi yerlesir Bu silsile getdikce alcalaraq Geyen colunu emele getirir Rayonun erazisinde dagliq hisselerde six meseler yayilmisdir 1800 2000 metr hundurlukde olan enli yarpaqli meseler getdikce enerek subalp ve alp cemenliklerine kecir Zengilan rayonunda Dunyada ll Avropada l nadir cinar meseleri vardir Rayonun erazisi mualice ehemiyyetli bitgilerle ve bulaqlarla zengindir Erazide zengin tikinti dasi gil mermer ve s materiallar vardir Rayonun tebii seraiti murekkeb relyefi onun ozune mexsus iqlimini yaratmisdir Erazide Araz boyu yerlerde qisi quraq kecen yarimsehra ve quru col iqlimi bir qeder yuksek hisselerde ise quraq kecen mulayim isti iqlim vardir ve suretli dag caylari olan Hekeri Oxcu Besit ve Araz kecir ve menbeyi dag silsilelerden baslayan caylarin mensebi Araz cayidir Rayonun erazisi muxtelif tarixi dovrlerde ayri ayri inzibati erazi bolgulerine meruz qalmisdir Rusiyanin isgali zamani 1828 ci ile qeder bolgenin erazisinin Besitcaydan qerbe teref hissesi Naxcivan serqe teref hissesi ise Qarabag xanliginin terkibine daxil olur XIX esrin evvelerinde Rusiyanin Cenubi Qafqazi isgal etmesinden sonra yeni erazi inzibati bolgusu aparilir 1868 ci ilde YElizavetpol quberniyasi yaradilir Onun terkibinde Susa Yelizavetpol ve Zengezur qezalari yaradilir Yeni bolguye esasen Zengilan rayonunun erazisi Zengezur qezasina daxil edilir 1925 ci il senedlerinde Zengilan Cebrayil qezasi terkibinde gosterilir ve xeritede Zengilanin Genlik Aladin Dellekli kendleri qeyd olunur Son iki yuz ilde vahid tebii serhedde malik olmayan Zengilan 1930 cu ilin avqustunda musteqil rayon kimi formalasir ve deqiq mueyyen olunmus bir erazisi olur Iqlimi Redakte Erazisinin cox yerinde qisi quraq kecen mulayim isti iqlim teskil edir Orta tem r yanvarda 1 C iyulda 25 3 C dir Illik yaginti 400 500 mm dir Iri yasayis menteqeleri RedakteMincivan Azerbaycan Respublikasinin Zengilan rayonunun inzibati erazi vahidinde seher tipli qesebe Zengilan rayonunun serqinde yerlesir20 oktyabr 2020 ci ilde Azerbaycan Respublikasi Silahli Quvveleri terefinden isgaldan azad edilib Ehalisi Redakte Esas meqaleler Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi 1999 ve Azerbaycan ehalisinin siyahiyaalinmasi 2009 1 yanvar 2009 cu ilin melumatlari esasinda 4 erazicemi kisi qadinnefer faiz nefer faiz nefer faizZengilan rayonu 39106 100 0 15764 100 0 23342 100 0Seher ehalisi 17576 44 94 6937 44 01 10639 45 58Kend ehalisi 21530 55 06 8827 55 99 12703 54 42Hal hazirda rayon erazisinde yalniz cox az sayda ermeni yasayir Taninmis sakinleri RedakteAbbasova Adile Ziyat qizi fizika riyaziyyat elmleri doktoru professor Abaszade Resad Qabil oglu fizika uzre felsefe doktoru Pasayev Rizvan Teymur oglu fizika riyaziyyat elmleri doktoru Mehtiyev Qudret Dadas oglu fizika riyaziyyat elmleri namizedi Bagirov Bayram Mehemmed oglu texnika elmleri doktoru Memmedov Mursud Cabbar oglu tibb elmleri doktoru Emireliev Sabir Nurqelem oglu tibb elmleri namizedi Mutellim Hesenov Azerbaycan Jurnalistler Birliyinin uzvu Hesen bey Zerdabi mukafati laureati Ali kateqoriyali muellim Eli bey Azeri Yazici publisist Resmi Baki qezetinin ve Xezan jurnalinin bas redaktoru muharibe veterani Mehemmed Esedov General Mayor Zahir Esedov filologiya uzre felsefe doktoru Musfiq Orucov Sehid olumunden sonra Veten ugrunda medali ile teltif olunub Qulu Meherremli jurnalist professor Nesiman Yaqublu jurnalist professor Enver Memmedyarov Dovlet xadimi MTN Polkovniki Azerbaycan Respublikasi Milli Meclisin deputati Sehriyar Memmedyarov Azerbaycan sahmat qrossmeysteri Qosqar Tehmezli Tibb elmleri uzre felsefe doktoru Azerbaycan Respublikasinin Qida Tehlukesizliyi Agentliyinin sedri 5 Medeniyyet tehsil ve sehiyye muessiseleri RedakteZengilan rayonunda umumtehsil mekteblerinin sayi 66 olmusdur O cumleden 39 orta mekteb 15 esas 8 illik mekteb 12 ibtidai mekteb Sagirdlerin sayi 5 836Muellimlerin sayi 1 115Isgaldan sonra2008 2009 tedris ili ucun umumtehsil mekteblerinin sayi 37O cumleden 34 orta mekteb 2 esas mekteb 1 ibtidai mekteb Sagirdlerin sayi 3 960Muellimlerin sayi 8212008 2009 cu tedris ilinde 2 sagird prezident teqaudcusudur 1993 cu ilden sonra 3 muellim Emekdar muellim adina layiq gorulub 2 muellim Tereqqi medali 2 muellim ise Azerbaycan Respublikasi qabaqcil tehsil iscisi dos nisani ile teltif olunublar Idman RedakteXX esrin 80 ci illerinde rayonun merkezi stadionu dahi Azerbaycan sairi Semed Vurgunun adini dasiyib 6 Rayonun komandasinin adi ise Susen idi 6 Menbe RedakteAzerbaycan Milli Esiklopediyasi Baki 2007 seh 875 Istinadlar Redakte https www stat gov az source demoqraphy ap az population 2019 zip Bu kendler de azad edildi Prezident elan etdi qafqazinfo az azerb 20 oktyabr 2020 Istifade tarixi 20 oktyabr 2020 Zengilan ve bu kendleri azad edildi qafqazinfo az azerb 20 oktyabr 2020 Istifade tarixi 20 oktyabr 2020 Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin Isler Idaresinin Prezident Kitabxanasi Inzibati erazi vahidleri Zengilan rayonu olu kecid Qosqar Tehmezli 1 2 Bir vaxtlar Zengilanda bele komanda var imis FOTOLAR Arxivlesdirilib 2016 12 12 at the Wayback Machine rekord az 30 11 2016 azerb Xarici kecidler RedakteVirtual Qarabag IKTM de Zengilan rayonu Zengilan rayonu ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Menbe https az wikipedia org w index php title Zengilan rayonu amp oldid 6069382, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.