fbpx
Wikipedia

Çili coğrafiyası

Çili - Cənubi Amerikanın Sakit okean sahili, nazik zolaq boyu tutduğu ərazi. Ərazi Atakama (17° c.e.) səhrasından Froyord (54° c.e) burnuna qədər uzanır. Çili dünyada şimaldan cənuba doğru ən çox uzanan ölkə hesab olunur. Ölkənin cənubunda Argentina ilə ortaqlı Odlu Torpaq adaları var. Çilyə həmçinin Sakit okeanda olan — Xuan-Fernandes, Desventuradas, Pasxa və Sala-i Qomes adaları aiddir. Bundan başqa Çili Antarktika ərazisinə belə iddialıdır. Çili Atalantik-Sakit okean keçidi olan Magellan boğazı, BiqlDreyk boğazına nəzarət edir. Atakama səhrası —dünyanın ən quru ərazisi. Oxos-del-Salado kraterində dünyanın ən hündür gölü yerləşib. (hündürlük 6 390 м)

Çili coğrafiyası
Qitə Amerika
Region Cənubi Amerika
Koordinatlar 49°00'ş.e, 32°00'ş.u.
Sahə
Sahil xəttinin uzunluğu 6 435 km
Sərhədlər

6 339 km
Argentina: 6 691km
Boliviya: 942 км km

Peru: 168km
Ən yüksək nöqtə 6 887 m (Oxos-del-Salado vulkanı)
Ən alçaq nöqtə 0 m (Atlantik okeanı)
Ən böyük çay Loa(440 km)
Ən böyük göl Ümumi Karrera gölü (1,850km²)
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Geoloji quruluşu və faydalı qazıntıları

Çilinin bütün ərazisi And (Kordilyer) geosinklinal qırışıqlıq qurşağı hüdudlarında yerləşir. Qırışıqlığın bünövrəsini PaleozoyKembriyəqədər yaşlı metamorfik süxurlar təşkil edir. Çökmə örtüyü Yura -Tabaşirin çökmə qatlarından (şərqdə), andezitlərdən (qərbdə), həmçinin Tabaşir-Paleogenin vulkanitlərindən ibarətdir. Tabaşir-Paleogen yaşlı qranitoidlər geniş yayılmışdır. Ölkənin cənub hissəsi (Pataqoniya And dağları) üçün Üst Yura və Alt Tabaşirin spilit-diabaz və fliş qatları və Üst Tabaşir-Paleogenin molassları səciyyəvidir; bu hissə Mərkəzi And dağlarından daha mürəkkəb quruluşu ilə fərqlənir.

Çili mis və şora ehtiyatına görə dünyada ilk yerlərdən birini tutur. İri kükürd, dəmir filizi, manqan, qurğuşun, sink, daş kömür, neft, qaz yataqları var. Nəhəng mis-porfir yataqları (Çukikamata, El-Salvador, El- Tenyente və s.) Tabaşir-Paleogenin vulkanplutonik kompleksi ilə əlaqədardır. Mis filizlərinin emalı zamanı mislə yanaşı xeyli miqdarda molibden, gümüş, qızıl və nadir elementlərdə alınır. Şora yataqları (Tokopilya, Pedro-de-Valdiviya, Mariya-Elena, İkike, Taltal və s.) duz, gips, boratlarla birlikdə Uzununa dərə qrabeninin qurumuş göllərindədir. Vulkan mənşəli kükürd yataqları (El-Takora, Konkola və s.) Çilinin BoliviyaArgentina ilə sərhədində yerləşir. Skarn tipli dəmir filizi yataqları, əsasən, Sahil Kordilyer dağlarındadır (El-Romeral, El- Alqarrobo, El-Karmen, El-Tofo və s.); ən böyük yataq (El-Lako) Dördüncü dövrün eyniadlı vulkanı ilə əlaqədardır.

Ölkədə manqan filizlərinin ehtiyatı çox azdır; sənaye əhəmiyyətli çökmə yataqları (Lambert, Korral-Kemado və s.) Sahil Kordilyer dağlarındadır. Qurğuşunsinkin Sahil Kordilyer dağlarının şimalında hidrotermal damar tipli kiçik yataqları (Karakoles, Las-Kanyas və s.) var. Pataqoniya And dağlarında kəşf olunmuş El-Toko kolçedan-polimetal yatağının filizlərində gümüş və misdə iştirak edir. Sənaye əhəmiyyətli kömürlü çöküntülər ölkənin qərb və cənub hissələrində yayılmışdır. Kömürün əsas yataqları Magellan boğazı rayonundadır; Paleogen çöküntüləri ilə əlaqədardır. Neft və qaz ehtiyatları cüzidir; əsasən, Kaynozoy molassları ilə dolmuş Magellan ön çökəyində (Odlu Torpaq a.) toplanmışdır.

Relyefi

Çili dağlıq ölkədir. Relyefində uzununa 3 qurşaq (şərqdə Baş And Kordilyer, qərbdə And dağrının Sahil Kordilyer silsilələri və bunların arasında Uzununa dərə) mövcuddur. Sahil Kordilyer silsiləsi (hündürlüyü 3200 m-ədək), demək olar ki, bütün uzunluq boyu düz xətli abrazion buxta sahilinə enərək, 41°30′ cənub enliyindən cənubda Cənubi Çilinin Çiloe və digər adalarına keçir. TamaruqalAtakama səhralarından ibarət olan Uzununa dərə (hündürlük 2600 m-ədək) Ankud körfəzinədək tədricən enərək boğazlar sistemini yaradır. Baş And Kordilyer silsiləsi, əsasən, Çili ilə Argentinanın sərhədi boyu keçir; Çili ərazisində ən hündür zirvəsi (6880 m) Oxosdel-Salado dağıdır; 35° c.e.-dək əksər zirvələrin hündürlüyü 6000 m-dən yuxarıdır və çoxu sönmüş və fəaliyyətdə olan (Qualya -tiri, San-Pedro, Lyulyaylyako, Tupunqato, Maypo və s.) vulkan konusudur. Cənuba doğru And dağları alçalır (San-Valentin d., 4058 m), vulkan zirvələrinə daha çox qərb ətəklərində, əsasən, 37° və 43° c.e.-ləri arasında rast gəlinir. Buzlaqlar çoxalır. Cənubi Çilinin sahilləri girintili-çıxıntılıdır. Ölkənin bütün ərazisi seysmik zonada yerləşir; tez-tez zəlzələlər olur

İqlimi

Çilinin ərazisi şimaldan cənuba doğru müxtəlif iqlim qurşaqlarında yerləşir. Şimali Çili (28° c.e.-dək) tropik səhra iqliminə malikdir. Orta aylıq temperatur 12–16-dan 18– 22°C-yədək, illik yağıntı And dağlarının yamaclarında 100 mm-ədəkdir; Uzununa dərəyə illərlə yağıntı düşmür (Atakama səhrası). Sahil rayonları dumanlı və çiskinlidir. Mərkəzi Çilidə (42° c.e.-dək) Aralıq dənizi tipli subtropik iqlim qurşağında yerləşir. Orta aylıq temperatur 8-dən 22°C-yədək, illik yağıntı 2000–2500 mm-ədəkdir. Cənubi Çilidədə okean tipli rütubətli mülayim iqlim hakimdir. Orta aylıq temperatur 3-dən 18°C- yədək, illik yağıntı 2500–3000 mm-dən dağların külək tutan yamaclarında 6000– 7000 mm-dir. 

Daxili suları

Çilinin çayları qısa, gursuludur; Sakit okean hövzəsinə aiddir. Ən böyük çayları Bio-Bio, Kopyapo və Loadır. Çoxlu, əsasən, buzlaq mənşəli göl (Ranko, Lyankiue, Buenos-Ayres, San-Martin və s.) var. Ölkənin şimalında, dağarası çökəkliklərdə iri şoranlıqlara rast gəlinir. Şimaldan cənuba doğru yağıntının miqdarının artması ilə əlaqədar qar xətti 6000 m-dən 500 m-ədək enir; 46°30′ c.e.-dən aşağılarda buzlaqlar okean səviyyəsinədək düşür.

Torpaq, bitki örtüyü və heyvanat aləmi

 
Valdaviya meşələri. Mülayim qurşaq

Şimali Çilidə torpaq-bitki örtüyü, demək olar ki, inkişaf etməmişdir. Sahil zolağında lomas səhra formasiyası səciyyəvidir. Orta Çilinin şimalında yarımsəhralar yerləşir; mərkəzi hissədə boz-qəhvəyi və qəhvəyi torpaqlarda kserofil kol cəngəllikləri (mattorales, espinales), And dağlarının orta yamaclarındakı sahələrdə yuxarı getdikcə dağ çölləri ilə əvəz olunan cənub fıstığı meşələri vardır. Uzununa dərədə təbii bitkilik qalmamışdır, burada bərkimiş qaratorpaq (vertisollar) arealları səciyyəvidir. Orta Çilinin cənubunda qonur-meşə, vulkanik (ando sollar, trumao) və bataqlaşmış torpaqlarda rütubətli sıx həmişəyaşıl meşələr (hemigileya), And dağlarında fıstıq, iynəyarpaqlı meşələr və Alp çəmənlikləri yerləşir. 46° c.e.-dən cənuba subantarktika qarışıq meşələri yayılmışdır; şərq düzənliklərində qaratorpağa bənzər və şabalıdı torpaqları olan çöllər, ucqar cənubda bataqlaşmış çəmənlər və torfluqlar vardır. Şimali Çilidədə aquaraçay tülküsü, puma, sürünənlər, Cənubi Çilidə pudu maralı və uemul, skuns,samur, bataqlıq qunduzu, Magellan tülküsü kulpeo və s. yaşayır; quş çoxdur. Pataqoniyada quanako laması, gəmiricilər, dəvə -quşu və s. vardır. Mühafizə olunan ərazilər Vilyarrika, Los-Pa -raquas, Peres-Rosales, Pueue, Xuan-Fernandes milli parkları və Nauel -buta qoruğudur.

Mənbə

Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. ISBN 978-9952-441-00-0. (#script_parameter)

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. "Chile" (ingilis). CIA World Factbook. İstifadə tarixi: 2014-04-05.
  2. Чили — Геологическая энциклопедия
  3. In the Spanish-speaking tropics, invierno or "winter" means "rainy season" (The University of Chicago Spanish-English/English-Spanish Dictionary, Fourth Edition (1992), by Carlos Castillo, Otto F. Bond, and D. Lincoln Canfield. Simon and Schuster, ISBN 0-671-74348-1.

çili, coğrafiyası, çili, cənubi, amerikanın, sakit, okean, sahili, nazik, zolaq, boyu, tutduğu, ərazi, ərazi, atakama, səhrasından, froyord, burnuna, qədər, uzanır, çili, dünyada, şimaldan, cənuba, doğru, çox, uzanan, ölkə, hesab, olunur, ölkənin, cənubunda, a. Cili Cenubi Amerikanin Sakit okean sahili nazik zolaq boyu tutdugu erazi Erazi Atakama 17 c e sehrasindan Froyord 54 c e burnuna qeder uzanir Cili dunyada simaldan cenuba dogru en cox uzanan olke hesab olunur Olkenin cenubunda Argentina ile ortaqli Odlu Torpaq adalari var Cilye hemcinin Sakit okeanda olan Xuan Fernandes Desventuradas Pasxa ve Sala i Qomes adalari aiddir Bundan basqa Cili Antarktika erazisine bele iddialidir 1 Cili Atalantik Sakit okean kecidi olan Magellan bogazi Biql ve Dreyk bogazina nezaret edir Atakama sehrasi dunyanin en quru erazisi Oxos del Salado kraterinde dunyanin en hundur golu yerlesib hundurluk 6 390 m Cili cografiyasiQite AmerikaRegion Cenubi AmerikaKoordinatlar 49 00 s e 32 00 s u Sahe 38 sahesine gore yeri 756 102 de yure 98 4 su 1 6 Sahil xettinin uzunlugu 6 435 kmSerhedler 6 339 km Argentina 6 691km Boliviya 942 km km Peru 168kmEn yuksek noqte 6 887 m Oxos del Salado vulkani En alcaq noqte 0 m Atlantik okeani En boyuk cay Loa 440 km En boyuk gol Umumi Karrera golu 1 850km Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Geoloji qurulusu ve faydali qazintilari 2 Relyefi 3 Iqlimi 4 Daxili sulari 5 Torpaq bitki ortuyu ve heyvanat alemi 6 Menbe 7 Hemcinin bax 8 IstinadlarGeoloji qurulusu ve faydali qazintilari RedakteCilinin butun erazisi And Kordilyer geosinklinal qirisiqliq qursagi hududlarinda yerlesir Qirisiqligin bunovresini Paleozoy ve Kembriyeqeder yasli metamorfik suxurlar teskil edir Cokme ortuyu Yura Tabasirin cokme qatlarindan serqde andezitlerden qerbde hemcinin Tabasir Paleogenin vulkanitlerinden ibaretdir Tabasir Paleogen yasli qranitoidler genis yayilmisdir Olkenin cenub hissesi Pataqoniya And daglari ucun Ust Yura ve Alt Tabasirin spilit diabaz ve flis qatlari ve Ust Tabasir Paleogenin molasslari seciyyevidir bu hisse Merkezi And daglarindan daha murekkeb qurulusu ile ferqlenir Cili mis ve sora ehtiyatina gore dunyada ilk yerlerden birini tutur Iri kukurd demir filizi manqan qurgusun sink das komur neft qaz yataqlari var Neheng mis porfir yataqlari Cukikamata El Salvador El Tenyente ve s Tabasir Paleogenin vulkanplutonik kompleksi ile elaqedardir Mis filizlerinin emali zamani misle yanasi xeyli miqdarda molibden gumus qizil ve nadir elementlerde alinir Sora yataqlari Tokopilya Pedro de Valdiviya Mariya Elena Ikike Taltal ve s duz gips boratlarla birlikde Uzununa dere qrabeninin qurumus gollerindedir Vulkan menseli kukurd yataqlari El Takora Konkola ve s Cilinin Boliviya ve Argentina ile serhedinde yerlesir Skarn tipli demir filizi yataqlari esasen Sahil Kordilyer daglarindadir El Romeral El Alqarrobo El Karmen El Tofo ve s en boyuk yataq El Lako Dorduncu dovrun eyniadli vulkani ile elaqedardir Olkede manqan filizlerinin ehtiyati cox azdir senaye ehemiyyetli cokme yataqlari Lambert Korral Kemado ve s Sahil Kordilyer daglarindadir Qurgusun ve sinkin Sahil Kordilyer daglarinin simalinda hidrotermal damar tipli kicik yataqlari Karakoles Las Kanyas ve s var Pataqoniya And daglarinda kesf olunmus El Toko kolcedan polimetal yataginin filizlerinde gumus ve misde istirak edir Senaye ehemiyyetli komurlu cokuntuler olkenin qerb ve cenub hisselerinde yayilmisdir Komurun esas yataqlari Magellan bogazi rayonundadir Paleogen cokuntuleri ile elaqedardir Neft ve qaz ehtiyatlari cuzidir esasen Kaynozoy molasslari ile dolmus Magellan on cokeyinde Odlu Torpaq a toplanmisdir 2 Relyefi Redakte Oxosdel Salado Cili dagliq olkedir Relyefinde uzununa 3 qursaq serqde Bas And Kordilyer qerbde And dagrinin Sahil Kordilyer silsileleri ve bunlarin arasinda Uzununa dere movcuddur Sahil Kordilyer silsilesi hundurluyu 3200 m edek demek olar ki butun uzunluq boyu duz xetli abrazion buxta sahiline enerek 41 30 cenub enliyinden cenubda Cenubi Cilinin Ciloe ve diger adalarina kecir Tamaruqal ve Atakama sehralarindan ibaret olan Uzununa dere hundurluk 2600 m edek Ankud korfezinedek tedricen enerek bogazlar sistemini yaradir Bas And Kordilyer silsilesi esasen Cili ile Argentinanin serhedi boyu kecir Cili erazisinde en hundur zirvesi 6880 m Oxosdel Salado dagidir 35 c e dek ekser zirvelerin hundurluyu 6000 m den yuxaridir ve coxu sonmus ve fealiyyetde olan Qualya tiri San Pedro Lyulyaylyako Tupunqato Maypo ve s vulkan konusudur Cenuba dogru And daglari alcalir San Valentin d 4058 m vulkan zirvelerine daha cox qerb eteklerinde esasen 37 ve 43 c e leri arasinda rast gelinir Buzlaqlar coxalir Cenubi Cilinin sahilleri girintili cixintilidir Olkenin butun erazisi seysmik zonada yerlesir tez tez zelzeleler olurIqlimi RedakteCilinin erazisi simaldan cenuba dogru muxtelif iqlim qursaqlarinda yerlesir Simali Cili 28 c e dek tropik sehra iqlimine malikdir Orta ayliq temperatur 12 16 dan 18 22 C yedek illik yaginti And daglarinin yamaclarinda 100 mm edekdir Uzununa dereye illerle yaginti dusmur Atakama sehrasi Sahil rayonlari dumanli ve ciskinlidir Merkezi Cilide 42 c e dek Araliq denizi tipli subtropik iqlim qursaginda yerlesir Orta ayliq temperatur 8 den 22 C yedek illik yaginti 2000 2500 mm edekdir Cenubi Cilidede okean tipli rutubetli mulayim iqlim hakimdir Orta ayliq temperatur 3 den 18 C yedek illik yaginti 2500 3000 mm den daglarin kulek tutan yamaclarinda 6000 7000 mm dir 3 Daxili sulari RedakteCilinin caylari qisa gursuludur Sakit okean hovzesine aiddir En boyuk caylari Bio Bio Kopyapo ve Loadir Coxlu esasen buzlaq menseli gol Ranko Lyankiue Buenos Ayres San Martin ve s var Olkenin simalinda dagarasi cokekliklerde iri soranliqlara rast gelinir Simaldan cenuba dogru yagintinin miqdarinin artmasi ile elaqedar qar xetti 6000 m den 500 m edek enir 46 30 c e den asagilarda buzlaqlar okean seviyyesinedek dusur Torpaq bitki ortuyu ve heyvanat alemi Redakte Valdaviya meseleri Mulayim qursaq Simali Cilide torpaq bitki ortuyu demek olar ki inkisaf etmemisdir Sahil zolaginda lomas sehra formasiyasi seciyyevidir Orta Cilinin simalinda yarimsehralar yerlesir merkezi hissede boz qehveyi ve qehveyi torpaqlarda kserofil kol cengellikleri mattorales espinales And daglarinin orta yamaclarindaki sahelerde yuxari getdikce dag colleri ile evez olunan cenub fistigi meseleri vardir Uzununa derede tebii bitkilik qalmamisdir burada berkimis qaratorpaq vertisollar areallari seciyyevidir Orta Cilinin cenubunda qonur mese vulkanik ando sollar trumao ve bataqlasmis torpaqlarda rutubetli six hemiseyasil meseler hemigileya And daglarinda fistiq iyneyarpaqli meseler ve Alp cemenlikleri yerlesir 46 c e den cenuba subantarktika qarisiq meseleri yayilmisdir serq duzenliklerinde qaratorpaga benzer ve sabalidi torpaqlari olan coller ucqar cenubda bataqlasmis cemenler ve torfluqlar vardir Simali Cilidede aquaracay tulkusu puma surunenler Cenubi Cilide pudu marali ve uemul skuns samur bataqliq qunduzu Magellan tulkusu kulpeo ve s yasayir qus coxdur Pataqoniyada quanako lamasi gemiriciler deve qusu ve s vardir Muhafize olunan eraziler Vilyarrika Los Pa raquas Peres Rosales Pueue Xuan Fernandes milli parklari ve Nauel buta qorugudur 1 Menbe RedakteAzerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi ISBN 978 9952 441 00 0 script parameter Hemcinin bax RedakteCili Cilideki vulkanlarin siyahisiIstinadlar Redakte 1 2 Chile ingilis CIA World Factbook Istifade tarixi 2014 04 05 Chili Geologicheskaya enciklopediya In the Spanish speaking tropics invierno or winter means rainy season The University of Chicago Spanish English English Spanish Dictionary Fourth Edition 1992 by Carlos Castillo Otto F Bond and D Lincoln Canfield Simon and Schuster ISBN 0 671 74348 1 Menbe https az wikipedia org w index php title Cili cografiyasi amp oldid 5820527, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.