fbpx
Wikipedia

Yumurta (qida məhsulu)

Avqust 09, 2021

Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Yumurta (dəqiqləşdirmə).

Yumurta – qida məhsulu və həyat mənbəyi.

Yumurta

Dünyanın heç bir mətbəxi qədim zamanlardan yumurtasız deyildir. İnsanlar yumurta ilə qidalanmağa o qədər qədimdən başlayıblar ki, bəlkə də bu onların ilk qida məhsullarından biri olmuşdur. Qədim insanlar bir çox quşların iri və xırda yumurtalarını oğurlayaraq istifadə edirdilər. Qədim Misirdə insanlar qutanın yumurtasını Tanrı yolunda qurban edirdilər. Orta əsr xristianlarında isə növbətçi durduğun müddətdə yumurta yemək qadağan edilmişdir. Çində indiki dövrümüzə qədər qıcqırdılmış yumurtaların resepti saxlanılır, hansı ki, bu qərb insanlarına açıqlanmır.

Tarix

Beləliklə yüz illik, yaxud min illik yumurtalar gilin, duzun, samanın və başqa inqridentlərin də tərkibində uzun müddət qalmaq bacarığına malikdir. Yüz illik yumurtaların sarı hissəsi qara–yaşıl rəngə boyanır, ağı isə qəhvəyi rəngə çevrilir. Bütün bu qarışım ammonyak kimi iy verməsinə baxmayaraq Çinlilər bunu sevir.

Dünyanın bir çox yerlərində yemək hazırlanarkən quş yumurtasından əlavə başqa yumurtalar da istifadə edilir; qara toyuq, kayra (Şimal dənizin quşu), tupik, qağayı, pinqvin, cüllüt, qu quşu, qarabatdaq və s. Quş yumurtalarından əlavə yeməklərə həmçinin tısbağa yumurtası da əlavə edilir, hansı ki, məzə (delikastes) kimi Asiya mətbəxində xüsusən seçilir. Hazırkı dövrdə tısbağaların yumurtalarını yemək qadağan olunmuşdur, bəzi yerlərdə isə müəyyən qədər azaldılmışdır. Bütün bunlara baxmayaraq yerli əhalilər ocaqlarda həmişə bu yumurtalardan bişirirlər.

Zoologiya

Yumurta – bütün ətraf aləmdən seçilən və bir çərçivənin içərisində dünyaya gələn yeni həyatdır. Bu da o deməkdir ki, hər bir yumurtanın içərisində quş üçün lazım olan bütün hissəciklər vardır. Dünyada ən böyük yumurta dəvəquşunun yumurtası hesab olunsa da, siyahıya kolibri liderlik edir. Çünki onun yumurtası öz çəkisindən 6% artıq olur. Lakin dəvəquşunun yumurtası quşun çəkisindən yalnız 1% artıqdır. Onu da qeyd edək ki, balıqların da kürüsü minlərlə yumurta deməkdir.

Mətbəx

Müasir zamanımızda isə heç bir mətbəxi yumurtasız təsəvvür etmək mümkün deyil. Yumurtalar çox vaxt müxtəlif komponentlərin bir–birinə bərkidilməsi üçün istifadə edilir, bunlara misal olaraq su və yağı göstərmək olar. Yumurta o qədər geniş yayılmışdır ki, onun yerinə başqa nemət tapmaq mümkün deyildir. Amma əlbəttə ki, yeni texnologiyalar bunu əvəz etmək üçün tərkibində yumurtanın bütün inqridentləri olan və quru halında hazırlanan yumurta tozunu bizlərə bəxş edir. Yumurta tozu adlanan bu ünsür 1878–ci ildən etibarən hazırlanır, mayonez və bir çox qidaların da tərkibinə əlavə edilir. Bu kimi qidaların tamı yeməklərdən heç də fərqlənmir, həqiqi yumurtalardan ənənəvi texnologiya ilə düzəldilir.

Bütün quşların yumurtalarından mətbəxdə yararlanmaq olmaz. Bunlardan bəziləri olduqca yüksək tərkibə malik olsa da, digərləri üçün bunu demək düzgün deyil. Qaz və ördəklərin yumurtalarını yalnız şirniyyatlarda istifadə etmək məsləhət görürlür, çünki burada onlar çox qaynar odda hazırlanır, lakin bunların da təzə olması vacib ünsürdür. Çünki əks təqdirdə bu insan orqanizmində paratif (qarın yatalağına oxşar yoluxucu mədə xəstəliyi) xəstəliyinin əmələ gəlməsinə yol aça bilər.

Faydaları

 
Farer adalarında qaz yumurtaları

Toyuq yumurtaları mətbəxdə ən geniş yayılmış yumurta növüdür, həmçinin zülal, yağ və karbohidrat tərkibinə malikdir. Bir sözlə toyuq yumurtasının tərkibində 74% su, 12–13% zülal, 11–12% yağ, hətta 1% karbohidrat da vardır. Toyuq yumurtasının 100 qr–nın kalorisi 150–160 kkal–dir. Bütövlükdə toyuq yumurtasının kalorisi 40–dan 75-ə qədər dəyişir.

Toyuq yumurtasında, xüsusən sarısında ümumiyyətlə vitamin sayı çoxdur, yəni A, B1, B2, D, E, PP və eyni zamanda ferment, doymamış yağlı sirkə də vardır. Yumurtaının məhz sarısında karotin (yerkökünün, yumurta sarısının, südün və s-nin tərkibində olan narıncı-sarı piqment) hissəciyi vardır ki, bu da insan orqanizminə yalnız qida vasitəsilə daxil ola bilər. Yumurtanın tərkibində yağlılığn olmasından qorxmaq lazım deyil. Bütün bunlardan əlavə yumurtada foliet turşusu, müxtəlif vitaminlər yer alır. Çünki yumurtanın tərkibindəki maddələrdən biri bütün yağlılığı tərkibinə çəkərək mənimsəyir.

Bildirçin yumurtası toyuq yumurtasından olduqca xeyirlidir. Bu yumurtalar təzə olduğu təqdirdə uşaqlar üçün də mikrobsuz və zərərsizdir. Ümumi götürdükdə isə bu növdə olan yumurtalar toyuq yumurtalarından 2 dəfə artıq vitaminə və 5 dəfə artıq fosfor, kalsiuma malikdir. Üstəlik toyuq yumurtasından 4 dəfə artıq dəmir tərkiblidir. Bildirçin yumurtası ilə qidalanaraq immuniteti artırmaq, dözümlülük və ağıl gücünün aktivləşməsi, qarın xəstəliklərinin sağalmasına nail olmaq olar. Bildirçin yumurtası kalsium-karbonat tərkiblidir, hansı ki, insan orqanizminə lazım olan kalsiumun daxil olmasında əvəzsiz rol oynayır.

 
Toyuq yumurtaları

Uzun müddət saxlanılmış yumurtalar insan orqanizmi üçün xüsusi təhlükə deməkdir, burada onun ağ hissəsi daha da nəzərə çarpan olur. Buna görə də saxlanma şəraiti əhəmiyyətlidir. Bunların arasında əlbəttə kənd toyuqları daha xeyirlidir, çünki onlar təbii məhsullarla qidalanaraq, daha sağlam olurlar. Yumurtaların keyfiyyətini gözlə baxarkən bilmək mümkün deyildir, bunu yalnız işıq effekti ilə tapmaq olar. Yumurtanın tam arxasında hava kamerası vardır, hansı ki, müəyyən müddətlərdən asılı olaraq genişlənir. Təzə yumurtalar balaca hava kamerasına malik olurlar, buna görə də onları suya atarkən tamamilə suya batırlar. Lakin köhnə yumurtalar suyun üzərində qalırlar, hətta suyun üzündə üzən yumurta olursa, bu ümumiyyətlə yemək üçün istifadə edilməməlidir.

Mağazalarda yumurtaları bir çox növə ayırırlar. Pəhriz üçün nəzərdə tutulmuş yumurtalar 7 sutkalıq olur və mənfi temperatur altında qorunur. Təzə yumurtalar 30 sutka, soyuducuda saxlanılanlar isə aylarla, hətta daha uzun müddət qorunur. Pəhriz yumurtalarını hazırlamaq üçün qayğanaqların bişirilməsi daha əhəmiyyətlidir. Lakin soyuducularda saxlanılanların isti, daha qaynar odda hazırlanması məsləhətlidir, yəni şirniyyatlarda.

Yumurtanın üstün dizaynı

Hər varlıqda olduğu kimi, quşlarda da Allahın qüsursuz yaratmasının saysız dəlili vardır. Məsələn, quş yumurtaları fövqaladə dizayn xüsusiyyətlərinə malikdir.Bizə çox sadə görünən toyuq yumurtasının qabığında, qolf topunun girintilərini xatırladan 15 minə qədər deşik olur. Bu girintili-çıxıntılı quruluşlar quş yumurtasında böyük bir elastiklik əmələ gətirir və zərbələrə qarşı müqavimətini artırır.Yumurta tam bir bağlama və ya qablaşdırma möcüzəsidir. İnkişafda olan cücənin ehtiyacı olan bütün qida və suyunu təmin edir. Yumurtanın sarısı özündə zülal, yağ, vitamin və minerallar ehtiva edərkən ağı da bir su anbarı funksiyasını yerinə yetirir.

Yumurtanın içində inkişafda olan cücənin qidaya və suya ehtiyacı olduğu qədər, oksigen alıb karbonoksidi çölə atmağa da ehtiyacı vardır. Cücənin ayrıca sümüklərinin inkişafı üçün kalsiuma, suyunun qorunmasına və mexaniki zərbələrə qarşı bir qoruma sisteminə ehtiyacı vardır. Yumurta qabığı bütün bu ehtiyacları qarşılayar. Cücə qabıq pərdələrinin iç səthində olan bol damarlı bir təbəqə vasitəsi ilə oksigen alır və karbonoksidi atır. Beləcə, qabığın içindəki cücə qabıqdakı kiçik deşiklər vasitəsi ilə hava alıb verir.

Yumurta qabığı təəccüb doğuran dərəcədə möhkəm olmağına qarşı, həm də çox incədir. Bu xüsusiyyət küt toyuğun istiliyinin yumurtanın içinə qədər asan şəkildə çatdırılmasını təmin edir.

Cücənin yumurtadan çıxarkən dimdiyini istifadə edərək özünə bir deşik açdığı ilk mərhələdə çox oksigenə və başını oynadacaq qədər bir boşluğa ehtiyacı vardır. Bu ehtiyaclar yumurtadakı suyun böyümə əsnasında istifadə edilməsi, dolayısı ilə yer açılması və bu açılan yerdə daha çox oksigen saxlanılmasıyla qarşılanar. Küt dövrü əsnasında yumurtadakı suyun orta hesabla 16 faizi deşiklərdən çölə buxarlanıb yox olur.

Yumurtadakı fövqaladə dözümlülük

Bir yumurta qabığının qaz, su və istilik proseduralarını tənzimləməsi üçün lazımi qədər möhkəm də olmalıdır. Qabıq inkişafda olan cücəni xarici zərbələrə qarşı qoruyacaq qədər və kütə yatan ananın ağırlığına tab gətirə biləcək qədər dözümlü olmalıdır.

Necə ki, quş yumurtalarına nəzər saldıqda onların son dərəcə dözümlü olduqları görülür. Allah kiçik və böyük yumurtaları bir-birindən fərqli şəkildə yaratmışdır. Böyük quşların yumurtaları ümumiyyətlə, sərt və kövrək bir quruluşa malikdir. Daha kiçik quşların yumurtaları isə yumşaq və elastikdir.

Toyuq yumurtalarının qabığı sərt və kövrəkdir, ancaq yuvada bir-birinin üzərinə diyirlənəndə qırılmazlar.

Araşdırmalar kiçik quşların yumurta qabığının elastiki və dözümlü olduğunu göstərir. Əgər incə qabıqlı kiçik yumurtaların qabıqları da kövrək olsaydı, çox tez qırılardılar. Müəyyən bir zərbədə əyilməsi onların qırılmasına imkan vermir.

Bir qabığın kövrək ya da elastik quruluşda olması yalnız cücəni qorumaq baxımından deyil, onun dünyaya gəliş forması baxımından da təyin edici rol oynayır. Sərt və kövrək bir qabıqdan çıxacaq cücənin başını və qıçlarını çıxarmadan əvvəl yumurtanın yastı ucunda yalnız bir-iki dəlik açması kifayətdir. Beləcə, dəlikləri birləşdirən bəzi çatlaqlar meydana gələr və cücə şapka formasında bir qapağı qaldırmaqla azadlığına qovuşa bilər. Hamımızın yaxından gördüyü quş yumurtasında da kainatdakı hər canlıda və hər yerdə olduğu kimi, Allahın dəlilləri vardır.

Mənbə

  • Yumurtalar haqqında

Avqust 09, 2021
yumurta, qida, məhsulu, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, yumurta, dəqiqləşdirmə, yumurta, qida, məhsulu, həyat, mənbəyi, yumurta, dünyanın, heç, mətbəxi, qədim, zamanlardan, yumurtasız, deyildir, insanlar, yumurta, ilə, qidalanmağa, qədər, qədimdən, baş. Bu adin diger istifade formalari ucun bax Yumurta deqiqlesdirme Yumurta qida mehsulu ve heyat menbeyi Yumurta Dunyanin hec bir metbexi qedim zamanlardan yumurtasiz deyildir Insanlar yumurta ile qidalanmaga o qeder qedimden baslayiblar ki belke de bu onlarin ilk qida mehsullarindan biri olmusdur Qedim insanlar bir cox quslarin iri ve xirda yumurtalarini ogurlayaraq istifade edirdiler Qedim Misirde insanlar qutanin yumurtasini Tanri yolunda qurban edirdiler Orta esr xristianlarinda ise novbetci durdugun muddetde yumurta yemek qadagan edilmisdir Cinde indiki dovrumuze qeder qicqirdilmis yumurtalarin resepti saxlanilir hansi ki bu qerb insanlarina aciqlanmir Mundericat 1 Tarix 2 Zoologiya 3 Metbex 4 Faydalari 5 Yumurtanin ustun dizayni 6 MenbeTarix RedakteBelelikle yuz illik yaxud min illik yumurtalar gilin duzun samanin ve basqa inqridentlerin de terkibinde uzun muddet qalmaq bacarigina malikdir Yuz illik yumurtalarin sari hissesi qara yasil renge boyanir agi ise qehveyi renge cevrilir Butun bu qarisim ammonyak kimi iy vermesine baxmayaraq Cinliler bunu sevir Dunyanin bir cox yerlerinde yemek hazirlanarken qus yumurtasindan elave basqa yumurtalar da istifade edilir qara toyuq kayra Simal denizin qusu tupik qagayi pinqvin cullut qu qusu qarabatdaq ve s Qus yumurtalarindan elave yemeklere hemcinin tisbaga yumurtasi da elave edilir hansi ki meze delikastes kimi Asiya metbexinde xususen secilir Hazirki dovrde tisbagalarin yumurtalarini yemek qadagan olunmusdur bezi yerlerde ise mueyyen qeder azaldilmisdir Butun bunlara baxmayaraq yerli ehaliler ocaqlarda hemise bu yumurtalardan bisirirler Zoologiya RedakteYumurta butun etraf alemden secilen ve bir cercivenin icerisinde dunyaya gelen yeni heyatdir Bu da o demekdir ki her bir yumurtanin icerisinde qus ucun lazim olan butun hissecikler vardir Dunyada en boyuk yumurta devequsunun yumurtasi hesab olunsa da siyahiya kolibri liderlik edir Cunki onun yumurtasi oz cekisinden 6 artiq olur Lakin devequsunun yumurtasi qusun cekisinden yalniz 1 artiqdir Onu da qeyd edek ki baliqlarin da kurusu minlerle yumurta demekdir Metbex RedakteMuasir zamanimizda ise hec bir metbexi yumurtasiz tesevvur etmek mumkun deyil Yumurtalar cox vaxt muxtelif komponentlerin bir birine berkidilmesi ucun istifade edilir bunlara misal olaraq su ve yagi gostermek olar Yumurta o qeder genis yayilmisdir ki onun yerine basqa nemet tapmaq mumkun deyildir Amma elbette ki yeni texnologiyalar bunu evez etmek ucun terkibinde yumurtanin butun inqridentleri olan ve quru halinda hazirlanan yumurta tozunu bizlere bexs edir Yumurta tozu adlanan bu unsur 1878 ci ilden etibaren hazirlanir mayonez ve bir cox qidalarin da terkibine elave edilir Bu kimi qidalarin tami yemeklerden hec de ferqlenmir heqiqi yumurtalardan enenevi texnologiya ile duzeldilir Butun quslarin yumurtalarindan metbexde yararlanmaq olmaz Bunlardan bezileri olduqca yuksek terkibe malik olsa da digerleri ucun bunu demek duzgun deyil Qaz ve ordeklerin yumurtalarini yalniz sirniyyatlarda istifade etmek meslehet gorurlur cunki burada onlar cox qaynar odda hazirlanir lakin bunlarin da teze olmasi vacib unsurdur Cunki eks teqdirde bu insan orqanizminde paratif qarin yatalagina oxsar yoluxucu mede xesteliyi xesteliyinin emele gelmesine yol aca biler Faydalari Redakte Farer adalarinda qaz yumurtalari Toyuq yumurtalari metbexde en genis yayilmis yumurta novudur hemcinin zulal yag ve karbohidrat terkibine malikdir Bir sozle toyuq yumurtasinin terkibinde 74 su 12 13 zulal 11 12 yag hetta 1 karbohidrat da vardir Toyuq yumurtasinin 100 qr nin kalorisi 150 160 kkal dir Butovlukde toyuq yumurtasinin kalorisi 40 dan 75 e qeder deyisir Toyuq yumurtasinda xususen sarisinda umumiyyetle vitamin sayi coxdur yeni A B1 B2 D E PP ve eyni zamanda ferment doymamis yagli sirke de vardir Yumurtainin mehz sarisinda karotin yerkokunun yumurta sarisinin sudun ve s nin terkibinde olan narinci sari piqment hisseciyi vardir ki bu da insan orqanizmine yalniz qida vasitesile daxil ola biler Yumurtanin terkibinde yaglilign olmasindan qorxmaq lazim deyil Butun bunlardan elave yumurtada foliet tursusu muxtelif vitaminler yer alir Cunki yumurtanin terkibindeki maddelerden biri butun yagliligi terkibine cekerek menimseyir Bildircin yumurtasi toyuq yumurtasindan olduqca xeyirlidir Bu yumurtalar teze oldugu teqdirde usaqlar ucun de mikrobsuz ve zerersizdir Umumi goturdukde ise bu novde olan yumurtalar toyuq yumurtalarindan 2 defe artiq vitamine ve 5 defe artiq fosfor kalsiuma malikdir Ustelik toyuq yumurtasindan 4 defe artiq demir terkiblidir Bildircin yumurtasi ile qidalanaraq immuniteti artirmaq dozumluluk ve agil gucunun aktivlesmesi qarin xesteliklerinin sagalmasina nail olmaq olar Bildircin yumurtasi kalsium karbonat terkiblidir hansi ki insan orqanizmine lazim olan kalsiumun daxil olmasinda evezsiz rol oynayir Toyuq yumurtalari Uzun muddet saxlanilmis yumurtalar insan orqanizmi ucun xususi tehluke demekdir burada onun ag hissesi daha da nezere carpan olur Buna gore de saxlanma seraiti ehemiyyetlidir Bunlarin arasinda elbette kend toyuqlari daha xeyirlidir cunki onlar tebii mehsullarla qidalanaraq daha saglam olurlar Yumurtalarin keyfiyyetini gozle baxarken bilmek mumkun deyildir bunu yalniz isiq effekti ile tapmaq olar Yumurtanin tam arxasinda hava kamerasi vardir hansi ki mueyyen muddetlerden asili olaraq genislenir Teze yumurtalar balaca hava kamerasina malik olurlar buna gore de onlari suya atarken tamamile suya batirlar Lakin kohne yumurtalar suyun uzerinde qalirlar hetta suyun uzunde uzen yumurta olursa bu umumiyyetle yemek ucun istifade edilmemelidir Magazalarda yumurtalari bir cox nove ayirirlar Pehriz ucun nezerde tutulmus yumurtalar 7 sutkaliq olur ve menfi temperatur altinda qorunur Teze yumurtalar 30 sutka soyuducuda saxlanilanlar ise aylarla hetta daha uzun muddet qorunur Pehriz yumurtalarini hazirlamaq ucun qayganaqlarin bisirilmesi daha ehemiyyetlidir Lakin soyuducularda saxlanilanlarin isti daha qaynar odda hazirlanmasi meslehetlidir yeni sirniyyatlarda Yumurtanin ustun dizayni RedakteHer varliqda oldugu kimi quslarda da Allahin qusursuz yaratmasinin saysiz delili vardir Meselen qus yumurtalari fovqalade dizayn xususiyyetlerine malikdir Bize cox sade gorunen toyuq yumurtasinin qabiginda qolf topunun girintilerini xatirladan 15 mine qeder desik olur Bu girintili cixintili quruluslar qus yumurtasinda boyuk bir elastiklik emele getirir ve zerbelere qarsi muqavimetini artirir Yumurta tam bir baglama ve ya qablasdirma mocuzesidir Inkisafda olan cucenin ehtiyaci olan butun qida ve suyunu temin edir Yumurtanin sarisi ozunde zulal yag vitamin ve minerallar ehtiva ederken agi da bir su anbari funksiyasini yerine yetirir Yumurtanin icinde inkisafda olan cucenin qidaya ve suya ehtiyaci oldugu qeder oksigen alib karbonoksidi cole atmaga da ehtiyaci vardir Cucenin ayrica sumuklerinin inkisafi ucun kalsiuma suyunun qorunmasina ve mexaniki zerbelere qarsi bir qoruma sistemine ehtiyaci vardir Yumurta qabigi butun bu ehtiyaclari qarsilayar Cuce qabiq perdelerinin ic sethinde olan bol damarli bir tebeqe vasitesi ile oksigen alir ve karbonoksidi atir Belece qabigin icindeki cuce qabiqdaki kicik desikler vasitesi ile hava alib verir Yumurta qabigi teeccub doguran derecede mohkem olmagina qarsi hem de cox incedir Bu xususiyyet kut toyugun istiliyinin yumurtanin icine qeder asan sekilde catdirilmasini temin edir Cucenin yumurtadan cixarken dimdiyini istifade ederek ozune bir desik acdigi ilk merhelede cox oksigene ve basini oynadacaq qeder bir bosluga ehtiyaci vardir Bu ehtiyaclar yumurtadaki suyun boyume esnasinda istifade edilmesi dolayisi ile yer acilmasi ve bu acilan yerde daha cox oksigen saxlanilmasiyla qarsilanar Kut dovru esnasinda yumurtadaki suyun orta hesabla 16 faizi desiklerden cole buxarlanib yox olur Yumurtadaki fovqalade dozumlulukBir yumurta qabiginin qaz su ve istilik proseduralarini tenzimlemesi ucun lazimi qeder mohkem de olmalidir Qabiq inkisafda olan cuceni xarici zerbelere qarsi qoruyacaq qeder ve kute yatan ananin agirligina tab getire bilecek qeder dozumlu olmalidir Nece ki qus yumurtalarina nezer saldiqda onlarin son derece dozumlu olduqlari gorulur Allah kicik ve boyuk yumurtalari bir birinden ferqli sekilde yaratmisdir Boyuk quslarin yumurtalari umumiyyetle sert ve kovrek bir qurulusa malikdir Daha kicik quslarin yumurtalari ise yumsaq ve elastikdir Toyuq yumurtalarinin qabigi sert ve kovrekdir ancaq yuvada bir birinin uzerine diyirlenende qirilmazlar Arasdirmalar kicik quslarin yumurta qabiginin elastiki ve dozumlu oldugunu gosterir Eger ince qabiqli kicik yumurtalarin qabiqlari da kovrek olsaydi cox tez qirilardilar Mueyyen bir zerbede eyilmesi onlarin qirilmasina imkan vermir Bir qabigin kovrek ya da elastik qurulusda olmasi yalniz cuceni qorumaq baximindan deyil onun dunyaya gelis formasi baximindan da teyin edici rol oynayir Sert ve kovrek bir qabiqdan cixacaq cucenin basini ve qiclarini cixarmadan evvel yumurtanin yasti ucunda yalniz bir iki delik acmasi kifayetdir Belece delikleri birlesdiren bezi catlaqlar meydana geler ve cuce sapka formasinda bir qapagi qaldirmaqla azadligina qovusa biler Hamimizin yaxindan gorduyu qus yumurtasinda da kainatdaki her canlida ve her yerde oldugu kimi Allahin delilleri vardir Menbe RedakteYumurtalar haqqindaMenbe https az wikipedia org w index php title Yumurta qida mehsulu amp oldid 5895979, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.