fbpx
Wikipedia

Qrenlandiya adası

Avqust 05, 2021

Qrenlandiya — Dünyanın sahəsinə görə ən böyük adası Danimarkanın muxtar mahalıdır. Qrenlandiya həmdə sahəcə ən böyük inzibati ərazidir.Hərfi mənası "yaşıl ölkə" və ya "yaşıl yer" deməkdir. Adanın qərb və və cənub-qərbindən isti Qərbi Qrelandiya cərəyanı keçdiyinə görə sahilboyu ərazilərdə çəmənliklər əmələ gəlir. Ona görə də X əsrdə adaya gələn vikinqlər əraziyə belə ad vermişlər.

Qrenlandiya adası
Kalaallit Nunaat

Qrelandiya adasının buz örtüyünün qalınlığı təsvir olunmuş xəritə (nəzərə alınmalıdır ki, xəritədəki yaşıl sahənin də çox hissəsi əslində daimi qar təbəqəsi altındadır, lakin qalınlığı 10 m-dən (33ft) azdır).
Ümumi məlumatlar
Sahəsi
  • 2.130.800 km²
Hündür nöqtəsi Qunbörn
Əhalisi
  • 76.186 nəf. (2018)
Yerləşməsi
72° şm. e. 40° q. u.
Ölkə Danimarka Danimarka
Akvatoriya
  • Şimal Buzlu okean ilə Atlantik okean arasında
Qrenlandiya adası
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Kəşf olunması və tədqiqatı

  Əsas məqalə: Qrenlandiya tarixi

Normanlar tərəfindən adanın kəşfi

 
Kürən Erik
 
Normanların Qrenlandiya və ona yaxın ərazilərə ehtimal olunan səfərləri

Qrenlandiyanın kəşfi ilə bağlı müxtəlif məlumatlar var. Əsaslı faktlardan biri,Qrenlandiyanın island mənşəli norman Qunbern tərəfindən kəşf olunmasıdır(875-ci il). Ancaq başqa mənbələrdə göstərilən məlumatlara inansaq, Qrenlandiya bu tarixdən daha əvvəl kəşf olunmuş. Tanınmış qütb tədqiqatçısı Vilyarmur Stefanson göstərir ki, Qrenlandiya ola bilsin qədim yunan dənizçisi Pifeyin gördüyü "buzlu Tule ölkəsidir". Hansı ki,e.ə 325-ci ildə Pifey Şimali Avropaya səyahəti zamanı bu ərazinin mövcudluğunu öz yazılarıda göstərmişdir. Sonralar Firtof Nansen Pifeyin materyallarını geniş tədqiq etdikdən sonra bu qənaətə gəlmişdir; Pifeyin səyahəti Danimarka və Norveç sahillərindən çoxda uzağa keçməyib. Onun gördüyü buzlar isə Barens dənizi və Norveç dənizinin buzları olmuş. Stefansonun başqa ehtimalıda mövcuddur: Məlumdur ki,normanlara qədər İslandiya keltlər tərəfindən məskunlaşmışdır. Ola bilsin ki,onlar Danimark boğazına gədər üzmüş və Qrenlandiyanı görmüşdülər.

Qunbern təfəindən Qrenlandiyanın kəşfi sonralar normanlar üçün adanın mənimsənilməsi üçün stimul oldu. Bu həmdə Amerikanın kəşfi üçündə bir təkan oldu. 981-ci ildə digər bir islandiyalı- Erik Torvaldensen (Kürən Erik) Qunbern gördüyü torpaqların axtarışı məqsədi ilə səfərə çıxdı. Erik adanın cənub hissəsinə gəlib çatdı. İslandların Kürən Erik və Eynare Sokkasone haqqında saqasında deyilir: «O sonda buzlarla üzbə-üz olan Blozerk adlı torpağa gəlib çatdı. Birinci qışı Erik adlı adada keçirdi. Növbəti yazda o Erik-fyorda daxil oldu. Həmin yay qərbə doğru üzməyə davam etdi. Növbəti qışı o Erik-Xolmsedə qışladı...»

Ümumən üç qış keçirən Erik sonda İslandiyaya qayıtdı. Növbəti yay o artıq bu əraziləri koloniyalaşdırmaq məqsədi ilə səfərə çıxdı. Adanın Yaşıl torpaq adlandırması məqsədli idi. Erik düşünürdü ki,bu ad insanların ora can atmasına səbəb olacaq.

Həmən yay 25 gəmi Breydi-fiyordundan Qrenlandiyaya səfərə çıxdı.Ancaq bunlardan 14 Qrenlandiyaya gəlib çata bildilər. Digərləri ya tələf oldu ya da geri qayıtdılar.Normanların o vaxtı adanın müxtəlif yerlərinə verdikləri adalar hal hazırda saxlanılmayıb.Ancaq arxeoloji tapıntılar əsasında müəyyən olunmuşdur ki,Erik-fyorduna o vaxtı normanlar Tunundlyarfik fyordu deyirdilər.Kürən Eriki birinci səfərində adanın qərbində 65°-59° ş.e ilə adanın şərqində 68°-59° ş.e arasında ki,ərazilər tədqiq etmişdir.İkinci səfəridə isə artıq ada haqqında yetərincə geniş məlumata malik idi. Atıq Qrenlandiyanın sərt iqlimi haqqında təsəvvür formalaşmışdır.

Normanlar tərəfindən formalaşdırılan bu kaloniya XV əsrın sona kimi mövcud olmuşdur.XI əsrdə,hansı ki,bu dövür koloniayanın çiçəklənmə dövürü idi,burda 10 000 əhali yaşayırdı.Onlar həm İslandiya ilə həmdə digər avropa ölkələri ilə ticarət əlaqələrin malik idilər. İl ərzində burya qida,geyim,silah gətirən beş-altı gəmi gəlirdi.Əvəzində isə morj dişi,xəz dəri və suiti yağı aparırdılar.

Normanlar tez-tez ov üçün Bafin dənizin şimal hissələrinə üzürdülər. Belə səfərlərin birində,Kürən Erikin oğlu Leyf Qrenlandiyaynın cənub-qərbdə yeni bir torpaq kəşf etdi.Böyük ehtimal ki,bura Şimali Amrikanın Labrador yarımadası idi. Leyf bu ərazini Vinlyandiya adlandırdı.

Norman mədəniyyətinin izlərinə həmdə Elsmir (ada)sında və Smit boğazı yaxınlığında rast gəlinir.Adanın mərəkəzi hissələri isə onlar üçün maraqsız idi.Səbəbdə ərazinin buz qatı ilə örtülməsi idi. Normanların XV əsrdən sonra tədricən məhf olmasınını ilk öncə Şimali Amerika və Avropanın iqlimin sərtləşməsi və Avropa ilə ticarət əlaqələrinin dayanması ilə əlaqələndirilər.

XIV əsrin axırlarında avropalı dənizçilər Qrenlandiyanı il ərzində çox az ziyarət edirdilər.1410-cu ildən isə bu səfərlər dayandı.Sonra ki,dövürlərdə nomranlar haqqında çox az məlumat var. XVI əsrin ortalarında avropalı dənizçilər yenidən adanın cənub-qərb sahillərinə səfərlər etməyə başladılar.Ancaq artıq orda normanlara rast gəlmək mümkün deyildi. Danimarkalı arxeoloq P.Norlunq ehtimal edir ki,normanlar aclqdan məhf olmuşlar.V.Stefansson isə bildirir ki,ola bilsin normanlar eskimoslarla assimiliyasıya olunmuşlar.

Danimarka müstəmləkəsi öncəsi tədqiqatlar

Orta əsrlərdə Qrenlandiyanın coğrafiyası haqqında çox az məlumat var idi. Hətta Qrenlandiyanı müstəqil ada hesab etmirdilər.Onu adətən Avropanın şimal-qərb hissəsinin yarımadası kimi xəritələrdə göstərirdilər.Balina ovçuluğunun inkişafı ilə əlaqədar yenidən adanın sahil suları diqqət mərkəzinə gəldi.XV-XVI əsrlərdə dəfələrlə bask,irland və digər avropalı balına ovçularının Qrenlandiya sahillərinə gəlməsi haqqında məlumat var. 1473-cü il də danimarkalı admirallar D.Pinninq və X.Potxorst Qrenlandiyanın şərq sahillərinə yaxınlaşdılar və sahildə ki,yüksək dağın ətəyində bu ərazinin kəşfi barədə məlumat lövhəsi qoydular.

1576-1580-cı illərdə ingilis dənizçiləri dəfələrlə bu əraziyə səfər etmişlər.Əsas məqsədlərdən biridə Simal-Qərb dəniz yolunun kəşfi idi. İngilislərin bu fəallığı danimarkalıları narahat etməyə başladı və əraziyə bir neçə ekspedisiya göndərilidi ki,məqsədlərdən biridə burda norman koloniyasını axtarışı idi. 1605-ci ildə D.Xoll adanın cənub ucaqar nöqtəsinə gəlib çatdı,ən uzun və dərin Lindenov fyordunu kəşf etdi. Növbəti il isə adanın qərb sahillərinin 68°55’ ş.enliyinə kimi kartoqrafik təsvirini yaratdılar. Bundan sonra demək olar ki,qərbi avropa ölkələri Danimarkanın adaya olan hüququnu qəbul etməyə başladılar.

Ancaq ümumən adanın tədqiqatında ingilislər daha öndə olmuşlar.Henri Hudzon və Ulyam Baffinin Qrenlandiyanın tədqqiqatında böyük əməyi olmuşdur. Baffin normanlardan sonra ilk avropalı idi ki,Baffin dənizinin şimal hissəsinə gəlib çatırdı.O həmdə Smit boğazınıda kəşf etdi.

1670-ci illərdə artıq danimarkalılar adanın qərbində 78°30’ ş.enliyinə kimi üzə bildilər. Artıq adanın ümumi forması haqqında ətrafli məlumat formalaşmışdır. Bundan başqa məlum oldu ki.ada sahilləri zəngin balına, suiti və dəniz heyvanları ilə zəngindir.və bu səbəbdə adanın növbəti illərdə yenidən tədqiqatına maraq yaratdı və danimarkallılar tərəfindən müstəmləkə elan olunması ilə nəticələndi.

3 iyun 1721-ci ildə danimarkalı misyoner X.Eqede adanın qərb sahillərində məskunlaşdı. Tezliklə burda Qotxob şəhərinin əsasını qoydu.Bu şəhər sonradan Qrenlandiyanın paytaxtı olan Nuuk idi.Eqede burda həmdə yerli əhali olan eskimosların sayı,mədəniyyəti,məyşəti və dəniz ovçuluğu metodları barəsində geniş məlumat topladı.

Artıq XVIII əsrdə adanın qərb sahillərində danimarkanın ona yaxın ticarət məntəqəsi mövcud idi. 1776-cı ildən Danimarka adada olan ticarətin monopoliyaşdırılmasına qərar verdi.

XIX və XX əsrin əvvələrində ki, tədqiqatlar

 
Nuuk qəsəbəsi.1878-ci il.

Qrenladiyada danimarkalılar tərəfindən salınmış qəsəbələr burada balına ovçuluq sənayesinin inkişafına səbəb oldu.XVIII əsrdə Baffin dənizində nəyin ki,danimarka gəmilərinə,həmdə digər avropa ölkələrinin gəmilərinədə tez-tez rast gəlinirdi. Buna baxmayaraq yenədə adanın şimal ucqar əraziləri naməlum olaraq qalırdı.

1818-ci ildə ingilis D.Rossa şərqdən adanın buzlarla dolu şimal sahillərini dövr edərək Smit körfəzinə gəlib çatdı.Bununlada adanın qərb sahillərinin kəşfi yekunlaşmış oldu. Ancaq yenədə adanın şərq sahillərinin tədqiqatı ləngiyirdi. Səbəbdə il boyu bu sahillərinin qalın buz qatı ilə örtülməsi idi.Bura ancaq yayın sonunda yaxınlaşmaq mümkün olurdu. İlk belə yaxınlaşan dənizçilərdən biridə rus Pavkov olmuşdur.Hansı ki,1797-ci ildə adanın şərq sahillərinə yaxınlaşmışdır.

Danimarkalı tədqiqatçılar adanın daxilinın,onun buz örtüyünün öyrənilməsinə az diqqət ayırırdılar.Baxmayar ki,adanın tədqiqatın ilə məşğul olan geoloji və coğrafi kommisiyanın bu bir nömrəli vəzifəsi idi.Qrenlandiyanın buz örtüyünün tədqiqatı ilə ilk məşğul olan isveç səyyahı O.Nordenşeld olmuşdur. 1883-cü ildə o adanın qərb sahillinə yan almış və 120 km məsafəyə yaxın adanın daxilinə hərəkət etymişdir. Bu zaman o müşahidə etmişdir ki,ərazi 1510 m yüksəkliyə qalxır. Bu ərazidə düşərgə yaratdıqdan sondar daha 230 km irəlləmiş.Hündürlük artıq 1947 m çatmışdır. Nordenşeld sonda bu fikirə gəlmişdir ki,ərazi buz qatı ilə bütünlüklə örtülüdür və quru ərazi heç bir yerdə üzə çıxmır.

3 il sonra amerikan səyyahı R.Piri də adanın daxilınə doğru 180 km hərəkət etmişdir. Bu səfərlərdən sonra F.Nansen adanı qərbdən şərqə kəsib keçməyə qərar verir. 1888-ci ilə çox çətin keçən səyahət nəticəsində o Qotxoba(Nuuk) gəlib çatır və ordanda Norveçə qayıdır.

Müasir dövr

 
Alfred Vegener(sağda) və ekspedisiya yoldaşı.1930.

XX əsrin 20-ci və 30-cu illərindən sonra Qrenlandiya daha çox əhəmiyyət kəsb etməyə başladı. Şimalı Atlantika üzərindən həyata keçirilən hava marşurutları nəticəsində Qrenlandiyanın iki materika arasına əlverişli dayanacaq nöqtəsi olduğu üzə çıxdı.

1932-1937-ci illər arası Qrenlandiyanın Arktika sektoruna düşən hissəsində 130 ekspedisiya fəaliyyət göstərmiş,bunlardan 32 danimaraka,20 ingilis,16 amerika və 5 alman ekspedisiyası idi.Bu dövürlərdə ada da tədqiqat aparan ekspedisiyalardan diqqət çəkən alman Alfred Vegener idi. Vegener 3 dəfə ada da geniş miqyaslı tədqiqat aparmış,ilk dəfə sünü partalayışlar yaradaraq seysimik dalğaların köməyi ilə buz qatının qalınlığını təyin etmişdır. Hansı ki,əldə olunan nəticələr müasir rəqəmlərə çox yaxın olmuşdur. Bundan başqa adanın iqlimi və üst frin qatının strukturu,temperaturu haqqında dəyərli məlumat toplanmşdır. Təəssüf ki,3-cü tədqiqat zamanı Vegener və bir qrup ekspedisiya üzvüləri faciyəvi şəkildə həyatlarını itirmişlər.

İkinci dünya müharibəsi illərində adaya olan maraq azalsada yenədə bəzi tədqiqatlar aparılmışdır. 1942-1943-cü illərdə daha çox amerika tədqiqaçıları adada metroloji araşdırmalar aparmışdılar.

Müharibədən sonra,1948-ci ildə Danimarka adanın ən şimal hissəsi olan Piri torpağı yarımadasının tədqiqatına başladı. Həmən illər artıq adanın aerofoto çəkilişləri aparlmış,1:250 000 miqayaslı xəritələri hazırlanmşdır.1948-1951-ci illərdə adada diqqət çəkən tədqiqatlarda fransız P.E.Viktorun rəhbərliyi ilə həyata keçirilmişdir.

1953-cü ildə artıq Qrenlandiya Danimarkanın ayrılmaz hissəsi hesab olunmağa başlandı. 1979-cü ildən isə danimarka parlamentinin qərarı ilə özünüidarə etmə statusu aldı.

Coğrafi mövqeyi

 
Arktika və Qrenlandiya

Qrenlandiya Şimali Amerikanın şimal-şərq hissəsində yerləşir. Materikdən və Kanada Arktik arxipelaqında adanı şimaldan Smit boğazı, qərbdən Baffin dənizi və Devis boğazı ayırır. Cənubdnan adanı Labrador dənizinin suları Labrador yarımadasından ayırır. Şərqdən Qrenlandiya İslandiya ilə Danimark boğazı ilə sərhədlənir. Ada şimaldan cənuba doğru 2690 km uzanır. Ən enli yeri isə 1300 km-dir.. Adada yerləşən Morris Cesup burnu şimal qütbünə ən yaxın quru sahəsi hesab edilirdi.

Geoloji quruluşu

Geoloji baxımdan Qrenlandiyanın böyük hissəsi kristallik qalxandan təşkil olunub.L.Koxa görə bu qalxan Kanada və Skandinaviya qalxanı ilə eynilik təşkil edir. Ehtimal olunur ki,ada bütün geoloji tarixi boyunca platforma strukturuna malik olmuşdur. Qrenlandiyanın geoloji formalaşması tarix 6 dövürə bölünür:

  1. Qrenlandiyanın kristallik piltəsinin formalaşması dövrü(Arxey erası-Proterozoy erası)
  2. Kaledon öncəsi çökmə dövrü(Proterozoy erası-Silur dövrü)
  3. Kaledon qırışıqlığı dövrü(Silur dövrü-Devon dövrü)
  4. Üst palezoy və mezozoy strukturu formalaşması dövrü(Devon dövrü-Yura dövrü)
  5. Mezozoy sonu formalaşan struktur(Təbaşir dövrü-Dördüncü dövür)
  6. Buzlaşma dövrü mərhələsi(Dördüncü dövür).

Faydalı qazıntıları

Qrenlandiyanın faydalı qazıntıları tam öyrənilməsədə,yenədə əminliklı demək olar ki,ada müxtəlif faydalı qazıntılarla zəngindir. Qədim kristallik suxurlardan tutmuş cavan vulkanik suxurlaradan təşkil olunmuş gioloji strukturda bir çox qiymətli mineral resurslara rast gəlinir. Adanın əsas faydalı qazıntılarından biri kriolit mineralıdır. Kriolit adanın cənub hissəsindədir.Bundan başqa qərbdə böyük mərmər yataqları və adanı əsas energetik resursu olan qonur kömür ehtiyatı var.

Relyefi

 
Qrenlandiyanın buz altı relyefi.

Dördüncü dövrün əvvəllərində Qrenlandiyanın böyük hissəsi alcaq dağlıq relyefə malik idi. Buna səbəb də ərəzidə gedən güclü su erroziyası və tektonik proseslərin zəifləməsi idi. Adanın kaledon qırışıqlığına məruz qalmış şərq hissəsi nisbətən yüksək relyefə malik idi.

Buzlaşma dövrünün başlanması ilə demək olar ki,bütün skulptur və akkumulyativ relyef formaları tədricən məhf oldular. Buzlaq örtüyünün güclü relyef yaratma fəaliyyəti olsada adada buzlaq-akkumuliyatif relyef formalarına az rast gəlinir. Buna səbəbdə Qrenlandiyanın büsbütün buz örtüyü altında uzun müddət qalmasıdır. Moren relyef formalarına daha çox adanın buzlaq sərhədlərində təsadüf olunur. Əsasəndə Piri torpağında.

 
Skorsbi fiordu

Ada da geniş yayılmış relyef formalarından biri sahill terraslarıdır. Şimali-şərqi Qrenlandiyada 500–700 m hündürlüyə malik terraslar müşahidə olunur. Ancaq ümumilikdə adada daha alcaq hündürlüyə malik trraslar geniş yayılıb.(40–50 m). Terrasların əmələ gəlməsinin əsas səbəblərindən biri Dünya okeanının dördüncü dövürdə səviyyəsinin dəyişməsidir.

Hər Qrenlandiyaya yaxınlaşan kəs ilk növbədə sahil boyu uzanan Şxer tipli sahil görür. Eskimoslar bu tip əraziləri "umanaki" (Suiti ürəyi) adlandırırlar. Eni 20 km-dən çox olan bu zolaq adanın daha çox cənubi-qərb və cənubi-şərq hissələrini əhatə edir. Şxer zolağında formalaşan adaların hündürlüyü 100 m-dən yüksək olmur.

Qrenlandiyanın qərbində,şimalında və şərq sahillərində üstünlük təşkil edən relyef formalarından biridə fiordlardı.Eni 2–3 km-dən 10–20 km-dək olan fyordlar forma baxımdan dünyada olan digər fiordlardan fərqlənmirlər. Dərinliyi 700–800 m arasında dəyişir. Nadir hallarda daha dərin fiordlara rast gəlinir (1400 m). Adanın şərqində isə dünyanın ən uzun fiordu Skorsbi yerləşir . Uzunluğu 350 km olan firdun dərinliyidə böyükdür: 1450 m.

Çayların Qrenlandiyada ancaq sahil boyunda meydana gəlməsini qeyde etmək olar. Bu səbəbdəndə çayların yaratdığı relyef formalarına bu ərazilərdə rast gəlmək olar. Buzlağın sərhəddindən okeana kimi bu çaylar qum çöküntüləri gətirdiyindən onların yataqları böyük bir deltanı xatırladır. İ.İensen hesablamışdır ki, İstok fyorduna tökülən çayın 1 kub.m suyun da 9 kq-a qədər çöküntü olur

Arktikada olduğu kimi Qrenlandiyada da yetərincə daimidonuşluq sahələri mövcuddur. Donuşluğun sərhəddi 60°-70°-ci ş.enliyındən keçir. Adanın demək olar ki, ¾ donuşluğa məruz qalıb. Belə ərazilər üçün soliflyukasiya hadisəsi xarakterikdir.

Müasir dövürdə də adanın relyefinin formalaşması davam edir. Bu prosesdə əsas qurunun şaquli hərəkətləri rol oynayır. Ölçmə işlərinin nəticəsinə görə Qrenlandiyanın cənub hissələri 15 ildə 15 sm enir.

Geomorfoloji rayonları

  1. Qərbi kristallik qalxanın dağlıq massivi və yaylası.
  2. Cənub-şərqi kristallik qalxanın dağlıq massivi.
  3. Şərqi Qrenlandiyanın bazalt yüksək dağlığı.
  4. Şərqi Qrenlandiyanın kaledon dağlıq qurşağı.
  5. Şimali Qrenlandiyanın yayala və dağları.
  6. Qərbi Qrenlandiyanın mezozoy və dördüncü dövür vulkanik yaylası.

Buzlaqlar və aysberqlər

 
Nunatak
 
Aysberq

Müasir hesablamalara görə buz örtüyü 1834 min.km²-dir. Buz qatının qalınlığı adanın mərkəzində 3300 m-dir. Cənubda və qərbdə buzun qalınlığı 600–1000 m arasında dəyişir. Mərkəzi buzlaq örtüyünün relyefi yekcinsdir. Düz və zəif dalğalı buzlaq örtüyü yüzlərcə kilometir uzanır. Nadir hallarda buzlaq üzərində şiş uclu dağ zirvələrinə - nunataklara rast gəlinir.

Aysberqlər adətən yay aylarında meydana gəlir; qışda fyordlarda buz dilinin hərəkəti dayanır. Qış mövsümündə adətən qərbə olan Böyük Katyak buzlaöından aysberqlər əmələ gəlir. Qrenlandiya aysberqləri qeyri-müəyyən formaya malik olub yüksək hündürlüyə və az enliliyə malidirlər. Daha çox 60–70 m hündürlüklü aysberqlər müşahidə olunsada, bəzən 135 metrə çatan aysberqlərdə qeydə alınır. Onların ağırlığı 15-17 min ton olur .

İqlimi

Qrenlandiyada iqlim şərtləri yeterincə müxtəlifdir. Buna səbəb də adanın böyük ölçüyə malik olması və meridian boyu uzanmasıdır. Əgər adanın cənub qurtaracağı mülayim dəniz iqlimi zonasında yerləşirsə, şimal sahil əraziləri artıq arktik iqlimə aiddir.

Atmosfer sirkulyasiyası

Arktik hava kütlələrinin daha isti mülayim enliklərin havası ilə yaratdığı hava cəbhəsi ada üçün çox xarakterikdir. Qərbi, cənubi və şərqi Qrenlandiyanın sahillərində havanın siklonik sirkulyasiyası il boyu üstünlük təşkil edir. Qşda bu siklonlar daha böyük ölçüyə çatır. Hava kütlələrinin soyuması daha çox qışda qeydə alınır. Hansı ki, adanın mərkəzində,buzlaq üzərində temperatura - 60 °C-yə düşür. Başqa xarakterik əlamət adada güclü küləklərin il boyu davam etməsidir. Adanın müxtəlif ərazilərində küləyin orta aylıq sürrəti 9 m/san -4 m/saniyə arasında dəyışir. Fön burada tez-tez müşahidə olunur. Qışda fön havanın 30-40° dərəcə istinməsinə səbəb olur.

İstinadlar

  1. Coğrafiya ensiklopediyası.II kitab.2012.s.95.
  2. Dicuil.Leber de Menzura Orbis Terras,Berlin,1870.s.41-44.
  3. http://sagadb.org/eiriks_saga_rauda.en#13
  4. Г.М.Игнатьев.Гренландия.Географгиз.Москва-1956.с.6-7.
  5. . 2009-11-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-05-07.
  6. Г.М.Игнатьев.Гренландия.Географгиз.Москва-1956.с.9.
  7. Г.М.Игнатьев.Гренландия.Географгиз.Москва-1956.с.10-12.
  8. Stephansson W.Greenland.New-York.1943.s.20-29.
  9. Г.М.Игнатьев.Гренландия.Географгиз.Москва-1956.с.20
  10. . 2009-11-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-05-07.
  11. http://guide.travel.ru/greenland/geo/
  12. Малый Атлас Мира.Москва.1980.s.129-134.
  13. Г.М.Игнатьев.Гренландия.Географгиз.Москва-1956.s.25-30
  14. http://krugosvet.ru/enc/Earth_sciences/geografiya/GRENLANDIYA.html
  15. http://bse.sci-lib.com/article103003.html
  16. Г.М.Игнатьев.Гренландия.Географгиз.Москва-1956.с.41.
  17. Belknap R.L.The Michigan Pan American Airway Greenland expeditio,G.R.,1934.
  18. Г.М.Игнатьев.Гренландия.Географгиз.Москва-1956.с.52-57.

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

Avqust 05, 2021
qrenlandiya, adası, qrenlandiya, dünyanın, sahəsinə, görə, böyük, adası, danimarkanın, muxtar, mahalıdır, qrenlandiya, həmdə, sahəcə, böyük, inzibati, ərazidir, hərfi, mənası, yaşıl, ölkə, yaşıl, deməkdir, adanın, qərb, cənub, qərbindən, isti, qərbi, qrelandiy. Qrenlandiya Dunyanin sahesine gore en boyuk adasi Danimarkanin muxtar mahalidir Qrenlandiya hemde sahece en boyuk inzibati erazidir Herfi menasi yasil olke ve ya yasil yer demekdir Adanin qerb ve ve cenub qerbinden isti Qerbi Qrelandiya cereyani kecdiyine gore sahilboyu erazilerde cemenlikler emele gelir Ona gore de X esrde adaya gelen vikinqler eraziye bele ad vermisler 1 Qrenlandiya adasiKalaallit NunaatQrelandiya adasinin buz ortuyunun qalinligi tesvir olunmus xerite nezere alinmalidir ki xeritedeki yasil sahenin de cox hissesi eslinde daimi qar tebeqesi altindadir lakin qalinligi 10 m den 33ft azdir Umumi melumatlarSahesi 2 130 800 km Hundur noqtesi QunbornEhalisi 76 186 nef 2018 Yerlesmesi72 sm e 40 q u Olke Danimarka DanimarkaAkvatoriya Simal Buzlu okean ile Atlantik okean arasindaQrenlandiya adasi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Mundericat 1 Kesf olunmasi ve tedqiqati 1 1 Normanlar terefinden adanin kesfi 1 2 Danimarka mustemlekesi oncesi tedqiqatlar 1 3 XIX ve XX esrin evvelerinde ki tedqiqatlar 1 4 Muasir dovr 2 Cografi movqeyi 3 Geoloji qurulusu 3 1 Faydali qazintilari 4 Relyefi 4 1 Geomorfoloji rayonlari 4 2 Buzlaqlar ve aysberqler 5 Iqlimi 5 1 Atmosfer sirkulyasiyasi 6 Istinadlar 7 Hemcinin bax 8 Xarici kecidlerKesf olunmasi ve tedqiqati Redakte Esas meqale Qrenlandiya tarixiNormanlar terefinden adanin kesfi Redakte Kuren Erik Normanlarin Qrenlandiya ve ona yaxin erazilere ehtimal olunan seferleri Qrenlandiyanin kesfi ile bagli muxtelif melumatlar var Esasli faktlardan biri Qrenlandiyanin island menseli norman Qunbern terefinden kesf olunmasidir 875 ci il Ancaq basqa menbelerde gosterilen melumatlara inansaq Qrenlandiya bu tarixden daha evvel kesf olunmus Taninmis qutb tedqiqatcisi Vilyarmur Stefanson gosterir ki Qrenlandiya ola bilsin qedim yunan denizcisi Pifeyin gorduyu buzlu Tule olkesidir Hansi ki e e 325 ci ilde Pifey Simali Avropaya seyaheti zamani bu erazinin movcudlugunu oz yazilarida gostermisdir Sonralar Firtof Nansen Pifeyin materyallarini genis tedqiq etdikden sonra bu qenaete gelmisdir Pifeyin seyaheti Danimarka ve Norvec sahillerinden coxda uzaga kecmeyib Onun gorduyu buzlar ise Barens denizi ve Norvec denizinin buzlari olmus Stefansonun basqa ehtimalida movcuddur Melumdur ki normanlara qeder Islandiya keltler terefinden meskunlasmisdir Ola bilsin ki onlar Danimark bogazina geder uzmus ve Qrenlandiyani gormusduler 2 Qunbern tefeinden Qrenlandiyanin kesfi sonralar normanlar ucun adanin menimsenilmesi ucun stimul oldu Bu hemde Amerikanin kesfi ucunde bir tekan oldu 981 ci ilde diger bir islandiyali Erik Torvaldensen Kuren Erik Qunbern gorduyu torpaqlarin axtarisi meqsedi ile sefere cixdi Erik adanin cenub hissesine gelib catdi Islandlarin Kuren Erik ve Eynare Sokkasone haqqinda saqasinda deyilir O sonda buzlarla uzbe uz olan Blozerk adli torpaga gelib catdi Birinci qisi Erik adli adada kecirdi Novbeti yazda o Erik fyorda daxil oldu Hemin yay qerbe dogru uzmeye davam etdi Novbeti qisi o Erik Xolmsede qisladi 3 Umumen uc qis keciren Erik sonda Islandiyaya qayitdi Novbeti yay o artiq bu erazileri koloniyalasdirmaq meqsedi ile sefere cixdi Adanin Yasil torpaq adlandirmasi meqsedli idi Erik dusunurdu ki bu ad insanlarin ora can atmasina sebeb olacaq 4 Hemen yay 25 gemi Breydi fiyordundan Qrenlandiyaya sefere cixdi Ancaq bunlardan 14 Qrenlandiyaya gelib cata bildiler Digerleri ya telef oldu ya da geri qayitdilar Normanlarin o vaxti adanin muxtelif yerlerine verdikleri adalar hal hazirda saxlanilmayib Ancaq arxeoloji tapintilar esasinda mueyyen olunmusdur ki Erik fyorduna o vaxti normanlar Tunundlyarfik fyordu deyirdiler Kuren Eriki birinci seferinde adanin qerbinde 65 59 s e ile adanin serqinde 68 59 s e arasinda ki eraziler tedqiq etmisdir Ikinci seferide ise artiq ada haqqinda yeterince genis melumata malik idi Atiq Qrenlandiyanin sert iqlimi haqqinda tesevvur formalasmisdir Normanlar terefinden formalasdirilan bu kaloniya XV esrin sona kimi movcud olmusdur XI esrde hansi ki bu dovur koloniayanin ciceklenme dovuru idi burda 10 000 ehali yasayirdi Onlar hem Islandiya ile hemde diger avropa olkeleri ile ticaret elaqelerin malik idiler Il erzinde burya qida geyim silah getiren bes alti gemi gelirdi Evezinde ise morj disi xez deri ve suiti yagi aparirdilar Normanlar tez tez ov ucun Bafin denizin simal hisselerine uzurduler Bele seferlerin birinde Kuren Erikin oglu Leyf Qrenlandiyaynin cenub qerbde yeni bir torpaq kesf etdi Boyuk ehtimal ki bura Simali Amrikanin Labrador yarimadasi idi Leyf bu erazini Vinlyandiya adlandirdi Norman medeniyyetinin izlerine hemde Elsmir ada sinda ve Smit bogazi yaxinliginda rast gelinir Adanin merekezi hisseleri ise onlar ucun maraqsiz idi Sebebde erazinin buz qati ile ortulmesi idi Normanlarin XV esrden sonra tedricen mehf olmasinini ilk once Simali Amerika ve Avropanin iqlimin sertlesmesi ve Avropa ile ticaret elaqelerinin dayanmasi ile elaqelendiriler 5 XIV esrin axirlarinda avropali denizciler Qrenlandiyani il erzinde cox az ziyaret edirdiler 1410 cu ilden ise bu seferler dayandi Sonra ki dovurlerde nomranlar haqqinda cox az melumat var XVI esrin ortalarinda avropali denizciler yeniden adanin cenub qerb sahillerine seferler etmeye basladilar Ancaq artiq orda normanlara rast gelmek mumkun deyildi Danimarkali arxeoloq P Norlunq ehtimal edir ki normanlar aclqdan mehf olmuslar V Stefansson ise bildirir ki ola bilsin normanlar eskimoslarla assimiliyasiya olunmuslar 6 Danimarka mustemlekesi oncesi tedqiqatlar Redakte Orta esrlerde Qrenlandiyanin cografiyasi haqqinda cox az melumat var idi Hetta Qrenlandiyani musteqil ada hesab etmirdiler Onu adeten Avropanin simal qerb hissesinin yarimadasi kimi xeritelerde gosterirdiler Balina ovculugunun inkisafi ile elaqedar yeniden adanin sahil sulari diqqet merkezine geldi XV XVI esrlerde defelerle bask irland ve diger avropali balina ovcularinin Qrenlandiya sahillerine gelmesi haqqinda melumat var 1473 cu il de danimarkali admirallar D Pinninq ve X Potxorst Qrenlandiyanin serq sahillerine yaxinlasdilar ve sahilde ki yuksek dagin eteyinde bu erazinin kesfi barede melumat lovhesi qoydular 1576 1580 ci illerde ingilis denizcileri defelerle bu eraziye sefer etmisler Esas meqsedlerden biride Simal Qerb deniz yolunun kesfi idi Ingilislerin bu fealligi danimarkalilari narahat etmeye basladi ve eraziye bir nece ekspedisiya gonderilidi ki meqsedlerden biride burda norman koloniyasini axtarisi idi 1605 ci ilde D Xoll adanin cenub ucaqar noqtesine gelib catdi en uzun ve derin Lindenov fyordunu kesf etdi Novbeti il ise adanin qerb sahillerinin 68 55 s enliyine kimi kartoqrafik tesvirini yaratdilar Bundan sonra demek olar ki qerbi avropa olkeleri Danimarkanin adaya olan huququnu qebul etmeye basladilar Ancaq umumen adanin tedqiqatinda ingilisler daha onde olmuslar Henri Hudzon ve Ulyam Baffinin Qrenlandiyanin tedqqiqatinda boyuk emeyi olmusdur Baffin normanlardan sonra ilk avropali idi ki Baffin denizinin simal hissesine gelib catirdi O hemde Smit bogazinida kesf etdi 1670 ci illerde artiq danimarkalilar adanin qerbinde 78 30 s enliyine kimi uze bildiler Artiq adanin umumi formasi haqqinda etrafli melumat formalasmisdir Bundan basqa melum oldu ki ada sahilleri zengin balina suiti ve deniz heyvanlari ile zengindir ve bu sebebde adanin novbeti illerde yeniden tedqiqatina maraq yaratdi ve danimarkallilar terefinden mustemleke elan olunmasi ile neticelendi 3 iyun 1721 ci ilde danimarkali misyoner X Eqede adanin qerb sahillerinde meskunlasdi Tezlikle burda Qotxob seherinin esasini qoydu Bu seher sonradan Qrenlandiyanin paytaxti olan Nuuk idi Eqede burda hemde yerli ehali olan eskimoslarin sayi medeniyyeti meyseti ve deniz ovculugu metodlari baresinde genis melumat topladi Artiq XVIII esrde adanin qerb sahillerinde danimarkanin ona yaxin ticaret menteqesi movcud idi 1776 ci ilden Danimarka adada olan ticaretin monopoliyasdirilmasina qerar verdi 7 8 XIX ve XX esrin evvelerinde ki tedqiqatlar Redakte Nuuk qesebesi 1878 ci il Qrenladiyada danimarkalilar terefinden salinmis qesebeler burada balina ovculuq senayesinin inkisafina sebeb oldu XVIII esrde Baffin denizinde neyin ki danimarka gemilerine hemde diger avropa olkelerinin gemilerinede tez tez rast gelinirdi Buna baxmayaraq yenede adanin simal ucqar erazileri namelum olaraq qalirdi 1818 ci ilde ingilis D Rossa serqden adanin buzlarla dolu simal sahillerini dovr ederek Smit korfezine gelib catdi Bununlada adanin qerb sahillerinin kesfi yekunlasmis oldu Ancaq yenede adanin serq sahillerinin tedqiqati lengiyirdi Sebebde il boyu bu sahillerinin qalin buz qati ile ortulmesi idi Bura ancaq yayin sonunda yaxinlasmaq mumkun olurdu Ilk bele yaxinlasan denizcilerden biride rus Pavkov olmusdur Hansi ki 1797 ci ilde adanin serq sahillerine yaxinlasmisdir Danimarkali tedqiqatcilar adanin daxilinin onun buz ortuyunun oyrenilmesine az diqqet ayirirdilar Baxmayar ki adanin tedqiqatin ile mesgul olan geoloji ve cografi kommisiyanin bu bir nomreli vezifesi idi Qrenlandiyanin buz ortuyunun tedqiqati ile ilk mesgul olan isvec seyyahi O Nordenseld olmusdur 1883 cu ilde o adanin qerb sahilline yan almis ve 120 km mesafeye yaxin adanin daxiline hereket etymisdir Bu zaman o musahide etmisdir ki erazi 1510 m yuksekliye qalxir Bu erazide duserge yaratdiqdan sondar daha 230 km irellemis Hundurluk artiq 1947 m catmisdir Nordenseld sonda bu fikire gelmisdir ki erazi buz qati ile butunlukle ortuludur ve quru erazi hec bir yerde uze cixmir 3 il sonra amerikan seyyahi R Piri de adanin daxiline dogru 180 km hereket etmisdir Bu seferlerden sonra F Nansen adani qerbden serqe kesib kecmeye qerar verir 1888 ci ile cox cetin kecen seyahet neticesinde o Qotxoba Nuuk gelib catir ve ordanda Norvece qayidir Muasir dovr Redakte Alfred Vegener sagda ve ekspedisiya yoldasi 1930 XX esrin 20 ci ve 30 cu illerinden sonra Qrenlandiya daha cox ehemiyyet kesb etmeye basladi Simali Atlantika uzerinden heyata kecirilen hava marsurutlari neticesinde Qrenlandiyanin iki materika arasina elverisli dayanacaq noqtesi oldugu uze cixdi 1932 1937 ci iller arasi Qrenlandiyanin Arktika sektoruna dusen hissesinde 130 ekspedisiya fealiyyet gostermis bunlardan 32 danimaraka 20 ingilis 16 amerika ve 5 alman ekspedisiyasi idi Bu dovurlerde ada da tedqiqat aparan ekspedisiyalardan diqqet ceken alman Alfred Vegener idi Vegener 3 defe ada da genis miqyasli tedqiqat aparmis ilk defe sunu partalayislar yaradaraq seysimik dalgalarin komeyi ile buz qatinin qalinligini teyin etmisdir Hansi ki elde olunan neticeler muasir reqemlere cox yaxin olmusdur Bundan basqa adanin iqlimi ve ust frin qatinin strukturu temperaturu haqqinda deyerli melumat toplanmsdir Teessuf ki 3 cu tedqiqat zamani Vegener ve bir qrup ekspedisiya uzvuleri faciyevi sekilde heyatlarini itirmisler 9 Ikinci dunya muharibesi illerinde adaya olan maraq azalsada yenede bezi tedqiqatlar aparilmisdir 1942 1943 cu illerde daha cox amerika tedqiqacilari adada metroloji arasdirmalar aparmisdilar Muharibeden sonra 1948 ci ilde Danimarka adanin en simal hissesi olan Piri torpagi yarimadasinin tedqiqatina basladi Hemen iller artiq adanin aerofoto cekilisleri aparlmis 1 250 000 miqayasli xeriteleri hazirlanmsdir 1948 1951 ci illerde adada diqqet ceken tedqiqatlarda fransiz P E Viktorun rehberliyi ile heyata kecirilmisdir 1953 cu ilde artiq Qrenlandiya Danimarkanin ayrilmaz hissesi hesab olunmaga baslandi 1979 cu ilden ise danimarka parlamentinin qerari ile ozunuidare etme statusu aldi 10 Cografi movqeyi Redakte Arktika ve Qrenlandiya Qrenlandiya Simali Amerikanin simal serq hissesinde yerlesir Materikden ve Kanada Arktik arxipelaqinda adani simaldan Smit bogazi qerbden Baffin denizi ve Devis bogazi ayirir Cenubdnan adani Labrador denizinin sulari Labrador yarimadasindan ayirir Serqden Qrenlandiya Islandiya ile Danimark bogazi ile serhedlenir Ada simaldan cenuba dogru 2690 km uzanir En enli yeri ise 1300 km dir 11 12 Adada yerlesen Morris Cesup burnu simal qutbune en yaxin quru sahesi hesab edilirdi Geoloji qurulusu RedakteGeoloji baximdan Qrenlandiyanin boyuk hissesi kristallik qalxandan teskil olunub L Koxa gore bu qalxan Kanada ve Skandinaviya qalxani ile eynilik teskil edir Ehtimal olunur ki ada butun geoloji tarixi boyunca platforma strukturuna malik olmusdur Qrenlandiyanin geoloji formalasmasi tarix 6 dovure bolunur Qrenlandiyanin kristallik piltesinin formalasmasi dovru Arxey erasi Proterozoy erasi Kaledon oncesi cokme dovru Proterozoy erasi Silur dovru Kaledon qirisiqligi dovru Silur dovru Devon dovru Ust palezoy ve mezozoy strukturu formalasmasi dovru Devon dovru Yura dovru Mezozoy sonu formalasan struktur Tebasir dovru Dorduncu dovur Buzlasma dovru merhelesi Dorduncu dovur 13 Faydali qazintilari Redakte Qrenlandiyanin faydali qazintilari tam oyrenilmesede yenede eminlikli demek olar ki ada muxtelif faydali qazintilarla zengindir Qedim kristallik suxurlardan tutmus cavan vulkanik suxurlaradan teskil olunmus gioloji strukturda bir cox qiymetli mineral resurslara rast gelinir Adanin esas faydali qazintilarindan biri kriolit mineralidir Kriolit adanin cenub hissesindedir Bundan basqa qerbde boyuk mermer yataqlari ve adani esas energetik resursu olan qonur komur ehtiyati var 14 Relyefi Redakte Qrenlandiyanin buz alti relyefi Dorduncu dovrun evvellerinde Qrenlandiyanin boyuk hissesi alcaq dagliq relyefe malik idi Buna sebeb de erezide geden guclu su erroziyasi ve tektonik proseslerin zeiflemesi idi Adanin kaledon qirisiqligina meruz qalmis serq hissesi nisbeten yuksek relyefe malik idi Buzlasma dovrunun baslanmasi ile demek olar ki butun skulptur ve akkumulyativ relyef formalari tedricen mehf oldular Buzlaq ortuyunun guclu relyef yaratma fealiyyeti olsada adada buzlaq akkumuliyatif relyef formalarina az rast gelinir Buna sebebde Qrenlandiyanin busbutun buz ortuyu altinda uzun muddet qalmasidir Moren relyef formalarina daha cox adanin buzlaq serhedlerinde tesaduf olunur Esasende Piri torpaginda Skorsbi fiordu Ada da genis yayilmis relyef formalarindan biri sahill terraslaridir Simali serqi Qrenlandiyada 500 700 m hundurluye malik terraslar musahide olunur Ancaq umumilikde adada daha alcaq hundurluye malik trraslar genis yayilib 40 50 m Terraslarin emele gelmesinin esas sebeblerinden biri Dunya okeaninin dorduncu dovurde seviyyesinin deyismesidir Her Qrenlandiyaya yaxinlasan kes ilk novbede sahil boyu uzanan Sxer tipli sahil gorur Eskimoslar bu tip erazileri umanaki Suiti ureyi adlandirirlar Eni 20 km den cox olan bu zolaq adanin daha cox cenubi qerb ve cenubi serq hisselerini ehate edir Sxer zolaginda formalasan adalarin hundurluyu 100 m den yuksek olmur Qrenlandiyanin qerbinde simalinda ve serq sahillerinde ustunluk teskil eden relyef formalarindan biride fiordlardi Eni 2 3 km den 10 20 km dek olan fyordlar forma baximdan dunyada olan diger fiordlardan ferqlenmirler Derinliyi 700 800 m arasinda deyisir Nadir hallarda daha derin fiordlara rast gelinir 1400 m Adanin serqinde ise dunyanin en uzun fiordu Skorsbi yerlesir 15 Uzunlugu 350 km olan firdun derinliyide boyukdur 1450 m Caylarin Qrenlandiyada ancaq sahil boyunda meydana gelmesini qeyde etmek olar Bu sebebdende caylarin yaratdigi relyef formalarina bu erazilerde rast gelmek olar Buzlagin serheddinden okeana kimi bu caylar qum cokuntuleri getirdiyinden onlarin yataqlari boyuk bir deltani xatirladir I Iensen hesablamisdir ki Istok fyorduna tokulen cayin 1 kub m suyun da 9 kq a qeder cokuntu olur 16 Arktikada oldugu kimi Qrenlandiyada da yeterince daimidonusluq saheleri movcuddur Donuslugun serheddi 60 70 ci s enliyinden kecir Adanin demek olar ki donusluga meruz qalib Bele eraziler ucun soliflyukasiya hadisesi xarakterikdir Muasir dovurde de adanin relyefinin formalasmasi davam edir Bu prosesde esas qurunun saquli hereketleri rol oynayir Olcme islerinin neticesine gore Qrenlandiyanin cenub hisseleri 15 ilde 15 sm enir 17 Geomorfoloji rayonlari Redakte Qerbi kristallik qalxanin dagliq massivi ve yaylasi Cenub serqi kristallik qalxanin dagliq massivi Serqi Qrenlandiyanin bazalt yuksek dagligi Serqi Qrenlandiyanin kaledon dagliq qursagi Simali Qrenlandiyanin yayala ve daglari Qerbi Qrenlandiyanin mezozoy ve dorduncu dovur vulkanik yaylasi Buzlaqlar ve aysberqler Redakte Nunatak Aysberq Muasir hesablamalara gore buz ortuyu 1834 min km dir Buz qatinin qalinligi adanin merkezinde 3300 m dir Cenubda ve qerbde buzun qalinligi 600 1000 m arasinda deyisir Merkezi buzlaq ortuyunun relyefi yekcinsdir Duz ve zeif dalgali buzlaq ortuyu yuzlerce kilometir uzanir Nadir hallarda buzlaq uzerinde sis uclu dag zirvelerine nunataklara rast gelinir Aysberqler adeten yay aylarinda meydana gelir qisda fyordlarda buz dilinin hereketi dayanir Qis movsumunde adeten qerbe olan Boyuk Katyak buzlaoindan aysberqler emele gelir Qrenlandiya aysberqleri qeyri mueyyen formaya malik olub yuksek hundurluye ve az enliliye malidirler Daha cox 60 70 m hundurluklu aysberqler musahide olunsada bezen 135 metre catan aysberqlerde qeyde alinir Onlarin agirligi 15 17 min ton olur 18 Iqlimi RedakteQrenlandiyada iqlim sertleri yeterince muxtelifdir Buna sebeb de adanin boyuk olcuye malik olmasi ve meridian boyu uzanmasidir Eger adanin cenub qurtaracagi mulayim deniz iqlimi zonasinda yerlesirse simal sahil erazileri artiq arktik iqlime aiddir Atmosfer sirkulyasiyasi Redakte Arktik hava kutlelerinin daha isti mulayim enliklerin havasi ile yaratdigi hava cebhesi ada ucun cox xarakterikdir Qerbi cenubi ve serqi Qrenlandiyanin sahillerinde havanin siklonik sirkulyasiyasi il boyu ustunluk teskil edir Qsda bu siklonlar daha boyuk olcuye catir Hava kutlelerinin soyumasi daha cox qisda qeyde alinir Hansi ki adanin merkezinde buzlaq uzerinde temperatura 60 C ye dusur Basqa xarakterik elamet adada guclu kuleklerin il boyu davam etmesidir Adanin muxtelif erazilerinde kuleyin orta ayliq surreti 9 m san 4 m saniye arasinda deyisir Fon burada tez tez musahide olunur Qisda fon havanin 30 40 derece istinmesine sebeb olur Istinadlar Redakte Cografiya ensiklopediyasi II kitab 2012 s 95 Dicuil Leber de Menzura Orbis Terras Berlin 1870 s 41 44 http sagadb org eiriks saga rauda en 13 G M Ignatev Grenlandiya Geografgiz Moskva 1956 s 6 7 Arxivlenmis suret 2009 11 21 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 05 07 G M Ignatev Grenlandiya Geografgiz Moskva 1956 s 9 G M Ignatev Grenlandiya Geografgiz Moskva 1956 s 10 12 Stephansson W Greenland New York 1943 s 20 29 G M Ignatev Grenlandiya Geografgiz Moskva 1956 s 20 History of Greenland 2009 11 21 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 05 07 http guide travel ru greenland geo Malyj Atlas Mira Moskva 1980 s 129 134 G M Ignatev Grenlandiya Geografgiz Moskva 1956 s 25 30 http krugosvet ru enc Earth sciences geografiya GRENLANDIYA html http bse sci lib com article103003 html G M Ignatev Grenlandiya Geografgiz Moskva 1956 s 41 Belknap R L The Michigan Pan American Airway Greenland expeditio G R 1934 G M Ignatev Grenlandiya Geografgiz Moskva 1956 s 52 57 Hemcinin bax RedakteXarici kecidler RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Qrenlandiya adasi amp oldid 5971094, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.