fbpx
Wikipedia

Qolodomor

Avqust 21, 2021

Qolodomor (ukr. Голодомо́р , ukrayn dilindən tərcümədə “aclıq” və “öldürmək” sözlərindən əmələ gəlmişdir.) – 1932-1933-cü illərdə dönəmin Sovet Ukraynasında indiki, Ukrayna və Rusyanın Kuban əyalətində süni olaraq törədilən qıtlıq səbəbilə 8 milyondan çox insanın öldüyü soyqrım aktı. Tarixşünaslıqda bu hadisə Qıtlıq-soyqrımı, Böyük Qıtlıq və ya Ukrayna Soyqrımı adları ilə də tanınan 1932-1933-cü il hadisələri ölkənin başlıca taxıl ehtiyatlarına da təsir edən qıtlığın bir hissəsi idi. Bu zaman əksəriyyəti etnik cəhətdən ukraynalı olan ölkənin böyük bir nüfusu aclıqdan ölmüşdür. 2006-cı ildən Qolodomor Ukrayna və başqa 15 dövlət tərəfindən Sovet hökumətinin ukrayn xalqına qarşı törətdiyi soyqrım hadisəsi olaraq tanınmaqdadır. Soyqrım zamanı nə qədər insanın öldüyü haqqında fikirlər müxtəlifdir. Bəzi qaynaqlara görə 12 milyon etnik ukraynalının həyatını itirdiyi haqqında məlumatlar mövcuddur. Lakin 2003-cü ildə BMT tərəfindən qəbul edilmiş və 25 ölkənin imzaladığı qətnamədə ölü sayısı 7-10 milyon aralığında göstərilmişdir. 2010-cu ildə Kiyev Apelyasiya Məhkəməsinin qərarına əsasən isə aclıqdan qaynaqlanan demoqrafik itki 10 milyona yaxın idi.

Bəzi tarixçilərin fikirlərinə görə qıtlıq Stalin tərəfindən Ukraynada müstəqillik hərakatına son qoymaq məqsədilə həyata keçirilmişdi. Lakin hərəkatın ən qaynar nöqtəsi sayılan Ukraynanın qərbi Polşanın tərkibində olduğu üçün soyqrıma məruz qalmamışdı. Soyqrımın əsas səbəbləri günümüzdə də tarixçilər arasında müzakirə mövzusu olaraq qalmaqdadır.

Etimologiyası

Qolodomor ukrayn dilindən tərcümədə “aclıqdan ölmək” və ya “acından öldürmək” mənasına gəlməkdədir.  Bəzən bu ifadə ingilis dilindən “aclıqla öldürmək” kimi tərcümə edilir. Qolodomor ukrayn dilində “qolod” – aclıq və “mor” – xəstəlik sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir. “Moriti” felinin tərcüməsi “ kimisə zəhərləmək və ya kiməsə əziyyət vermək” deməkdir.

İlk dəfə Qolodomor ifadəsi 1930-cu ildə Ukrayn diasporasının Çexoslovakiyadakı nəşrlərində, daha sonra 1978-ci ildə ABŞ və Kanadadakı ukraynalı mühacir təşkilatlar tərəfindən istifadə edilmişdir. Buna baxmayaraq Ukrayna SSR-də Stalinin ölümündən sonra belə aclıqla bağlı məlumatlar nəzarət altında idi. Belə ki, 1956-cı ildən sonrada tarixçilər qıtlıqdan bəhs edərkən sadəcə “qida çətinliyi” ifadəsini işlədirdi. “Qolod” sözü isə ümumiyyətlə qadağan edilmişdi.

Qolodomorun müzakirəsi 1980-ci illərdə Qlasnostun tərkib hissəsi olaraq daha açıq şəkildə aparıldı. Ukraynada bu ifadəni ilk dəfə rəsmi olaraq 1987-ci ildə Vladimir Şerbitski Sovet Respublikalarının 7-ci qurultayındakı çıxışında  işlətmişdir. Daha sonra Ukrayna Yazıçılar Birliyinin sədri, Ukrayna KP-nın ideoloji məsələlər üzrə sədr müavini Aleksey Muşiyenko 1988-ci ildəki bir nitqində Qolodomor ifadəsinə  diqqət çəkmişdir. Qolodomor termin olaraq ilk dəfə 18 iyul 1988-ci ildə Sovet ittifaqında nəşr edilən bir məqalədə istifadə edildi. Termin 2004-cü ildə Ukrayn dilinin 2 cildlik lüğətinə daxil edilmişdir.

Tarixi

Əhatə dairəsi və illəri

Qıtlıq 1932-ci ilin fevral ayından 1933-cü ilin iyul ayına qədər öz təsirini bütün Ukrayna SSR ərazisində o cümlədən, Moldova Muxtar SSR-də göstərdi. 1933-cü ilin yazında qıtlıq özünün ən yüksək nöqtəsinə çatdı. 1926-1939-cu illər ərzində Ukrayna əhalisi 6.6 % qədər artmışdı. Baxmayaraq ki, bu artım Rusiya və Belarusiya ərazisində 16,9 % və 11,7 % dərəcəsində idi.

Sovet hökumət səlahiyyətliləri 1932-ci ildə 1931-ci ildə əldə edilən 7.2 mln ton məhsulla müqayisədə cəmi 4.3 mliyon ton məhsul tədarük edə bilmişdilər. Tezliklə şəhərdəki qida rasyonu böyük miqdarda tükənmişdi və 1932-33-cü illərin qışında və 1933-cü ilin yazında bir çox yaşayış məntəqəsi aclıqla mübarizə apardı. Şəhərdəki işçilər rasyon sistemi hesabına qida ilə təmin edilsə də artıq 1933-cü ilin yazında şəhər sakinləri də aclıqla qarşı-qarşıya qaldı. Bu ərəfədə işçilərə bütün SSRİ-də aclığın olduğu bir vaxtda məhsul gizlədən əks-inqilabçılarla bağlı propaqanda məqsədli filmlər nümayiş etidirilirdi.

Kütləvi aclıqla bağlı ilk hesabatlar 1933-cü ilin yanvar ayına, Uman ərazisində iki yaşayış məntəqəsinə  aiddir. Bunlardan biri Vinnitsa digəri isə Kiyev əyalətləri idi. 1933-cü ilin yanvar ayının ortalarında artıq qida ehtiyatı tükənmiş və aclıqdan ölüm hadisələri  sənədlərdə öz əksini tapmışdı. Geri çəkilmə Ukrayna Kommunist Partiyasının 1932-ci il dekabr tarixli qərarnaməsi üzrə aparılmışdı. 1933-cü il fevral ayının əvvəllərində yerli hökümət nümayəndələri və Ukrayna Dövlət Siyasət İdarəsinin bəyanatlarında qıtlıqdan ən çox əziyyət çəkən ərazinin Dnepropetrovsk əyaləti olduğu qeyd olunmuşdu. Burada əhali arasında tif və malyariya kimi xəstəliklərdə yayılmışdı. Artıq mart ayının ortalarında Kiyev əyalətində də qıtlıq özünün ən yüksək həddinə çatmışdı. 1933-cü ilin aprel ayında Xarkov bu siyahıya başçılıq edirdi. Siyahıda Xarkovun ardınca  Kiyev, Dnepropetrovsk, Odessa, Vinnitsa və Donetsk vilayətləri, o cümlədən Moldova SSR gəlirdi. 1933-cü ilin may ayının ortalarından iyun ayına qədər aclıqdan qaynaqlanan kütləvi ölüm hadisələri ilə bağlı hesabatlarda Kiyev və Xarkov ətrafı ərazilər qeyd olunmuşdu. Aclığın ən az təsir etdiyi ərazi isə Çerniqov oblastı və Kiyevin və Vinnitsanın şimal bölgələri idi. Ukrayna MK-nin 8 fevral 1933-cü il bəyanatında heç bir aclıq hadisəsinin müalicə edilmədiyi bildirilmişdi. Yerli hakimiyyət orqanları aclıqdan əziyyət çəkənlərin sayı, aclığın səbəbləri, ölənlərin sayı, yerli mənbələrdən verilən qida yardımı və mərkəzləşdirilmiş şəkildə tələb olunan ərzaq yardımı barədə hesabat verməli idi. 1933-cü ildə Həftəlik Ukrayna qəzetində rabitədə çətinliklər və qıtlıq barədə geniş məlumatlar verilmişdi.

Qıtlıq illərində 2500-dən çox kannibalizm hadisəsi qeydə alınmışdı.

Aclıq həm fiziki, həm də əxlaqi mübarizə idi. 1933-cü ildə bir qadın həkimin  öz rəfiqəsinə məktubunda yazılırdı: “Mən hal-hazırda kannibalizmə meyl etməmişəm, amma bu məktub sənə çatana belə davam edə biləcəyimə söz vermirəm." Yaxşı insanlar tez ölürlər. Kimki oğurluq etmir, o ölür. Kimki yeməklərini başqaları ilə paylaşır, o ölür. Kimki insan əti yeməkdən imtina edir, o ölür. Kannibalizmdən imtina edən valideynlər öz uşaqlarından əvvəl öldülər.

Qıtlığın səbəbləri

 
SSRİ ərazisində qıtlıq (1933)

Qıtlığın səbəbləri həm elmi həm siyasi debatlaırn müzakirə mövzusudur. Bəzi alimlər süni qıtlığın səbəbini sovet sənayeləşməsi dövründə aparılan dəyişikliklərlə əlaqəli iqtisadi problemlərin nəticəsi kimi görürdülər. Bir qism alimlər isə iddia edirdilər ki, bu Stalin rəhbərliyinin ukraynalılara qarşı yeritdiyi siyasət idi.  Kollektivləşdirmə ifrat böhrana və aclığa səbəb olmuşdu. 1929-30-cu illərdə kəndlilər torpaqlarını və mal-qaralarını dövlət təsərrüfatına verməyə məcbur edildilər və nəticədə onlar müəyyən məbləğ qarşılığında gündəlik işçi kimi bu təsərrüfatlarda işləyirdilər. Ukrayna SSR ərazisində kollektivləşdirmə siyasəti çoxsaylı kəndli üsyanlarına səbəb oldu. Kənd əhalisinin 1932-ci ilə kimi pasportu olmadığı üçün kolxoz idarə heyətinin razılığı olmadan onlar kəndi tərk edə bilməzdilər. Kəndli ailələrinin yaşamasının əsas mənbəyi onların həyətyanı təsərrüfatlarından götürdüyü gəlir idi. Kollektivləşdirmənin nəticəsində taxılçılığın məhsuldarlığı aşağı düşdü. Əhalinin sayına düşən taxıl istehsalı 1928-ci ildəki 47-dən 1940-cı ildəki 40-44 s/ha düşdü. Heyvandarlıq məhsulları 40% azaldı. Beləliklə, kollektivləşdirmə kəndliləri aclıq və repressiyaya məruz qoyaraq kənd təsərrüfatına ağır zərbə vurdu.

İlk beş illik plan Ukrayna fermalarından gözlənilən məhsulu- taxılı, şəkər çuğunduru və pambıqla dəyişdi. Bundan başqa planın düzgün idarə edilməməsi və ümumi idarəetmənin olmaması vəziyyəti daha da ağırlaşdırdı. Əhəmiyyətli miqdarda taxıl sahələri biçilməmiş qaldı. Taxılın bir hissəsi isə daşınma və saxlama zamanı itirildi. 1930-cu ilin yazında hökümət taxıl ixracını artırmaq məqsədi ilə qida tələbi proqramı başlatdı. 1932-ci ildə qida oğurluğunun cəzası ölüm və ya 10 illik həbs olaraq təyin edildi.

Sovet hökümətinin yaratdığı bu süni qıtlıq ukrayn millətçiliyinə tuşlanan bir zərbə olaraq düşünülürdü. Ukrayna kəndliləri kolxozlara cəlb edilmək üçün qidadan məhrum edilməmişdilər, çünki, bolşevik kollektivləşdirməsi artıq 1932-ci ilin yayınadək sona çatmışdı. Qolodomor ilk növbədə müstəqil dövlət qurmağa can atan Ukrayna xalqının özəyi olan kəndlilərə qarşı yönəlmişdi.. Ukrayna kəndliləri kommunist ideologiyası ilə ziddiyyət təşkil edən və bolşevik liderlərinin açıq düşmənçiliyinə səbəb olan qədim ənənələrin və milli dəyərlərin daşıyıcıları idilər. Əbəs yerə deyil ki, İosif Vissarionoviç Stalin qeyd edirdi: "...kəndlilər milli hərəkatın əsas ordusunu təşkil edir... Kəndli ordusu olmadan güclü milli hərəkat olmayıb və ola da bilməz."

Stalin rejiminin milli aspekti 1932-ci il dekabrın 14-də KP(b) MK və XKS tərəfindən qəbul edilmiş qətnamədə aydın şəkildə əks olunmuşdu. O, sovet Ukraynası və Kubanda taxıl tədarükünün aşağı göstəricilərini ukraynalaşdırma siyasətinin "yanlış şəkildə həyata keçirilməsi" ilə bilavasitə əlaqələndirirdi. Bu qətnamə əslində, sovet Ukraynasının və Kubanın ukraynalılar yerləşdirilmiş (bu proses 1920-ci illərdə başlanmışdı) rayonlarında milli inkişafa son qoyurdu.

Macar-ingilis jurnalist Artur Kostler Qolodomor illərini bu sözlərlə ifadə etmişdir:

  "Hər qatar stansiyasında böyük bir kütlə varidi. Onlar ikonalar və kətanları uzadaraq qarşılığında çörək istəyirdilər. Qadınlar öz uşaqlarını vaqonların pəncərələrinə doğru uzadırdılar. Uşaqlar nazik ayaqları, şişkin qarınları və böyük başları ilə qorxuducu görünürdülər"  

Sonrakı illərdə hadisəyə münasibət

 
Qolodomor 1933, Aleksandr Vinerberqin çəkdiyi fotolardan

Sovet hökumətinin fəlakəti gizlətmək üçün etdiyi cəhdlərə baxmayaraq, jurnalistlər Qarez Cons, Malkolm Macridc, İvald Ammend, Ria Klaymen və mühəndis Aleksandr Vinerberqerin fotoşəkilləri və nəşrləri sayəsində bütün dünya bu fəlakətdən xəbər tutdu. Buna cavab olaraq, Sovet İttifaqı Bernard Şou, Eduard Heriyot və bir neçə məşhuru əks-təbliğat kompaniyasına cəlb etdi. Onlar SSRİ ərazisinə səfər edərək burada aclıq görmədikləri barədə ictimaiyyətə məlumat verdilər. Almanların Ukraynanı zəbt etdiyi vaxtda işğalçı hakimiyyət orqanları Qolodomor fəlakəti və digər kommunist cinayətləri haqqında qəzetlərdə məqalələr çap etdilər. 1942-ci ildə aqronom Stefan Sosnovi Xarkov arxivlərindən əldə etdiyi sənədləri və Qolodomor qurbanları haqqında ətraflı statistikanı nəşr etdirdi. Müharibədən sonrakı dövrdə Avropa və Şimali Amerikadakı Ukrayna diasporu Qolodomor haqqında məlumatlar yaydı. İlk əvvəllərdə ictimaiyyətin məsələyə münasibəti bir qədər “ehtiyatlı” idi. Məlumatlar əsasən işğal edilmiş ərazilərdə yaşayan vətəndaşlardan gəlirdi. Lakin 1950-ci illərdən sonra bu vəziyyət dəyişdi. 1950-ci ildən başlayaraq sağ qalanların xatirələrinə əsaslanaraq Qolodomor hadisəsi elmi cəhətdən araşdırılmağa başlandı.

Faciədə ölənlərin sayı

 
Ukrayna və Rusiyanın cənubunda depopulyasiyanın xəritəsi

1933-cü ildə artıq milyonlarla insan aclıqdan tələf olmuşdu. Ümumi həmkarlar ittifaqı hesabatına əsasən nüfuz itkisinin 6-7 milyon olduğu bildirilmişdi. SSRİ uzun müddət qıtlığı təkzib etdi. Əvvəlcə NKVD daha sonra isə KGB arxivləri araşdırdı və bəzi sənədləri ictimaiyyət üçün açıq hala gətirdi. Bəzi peşəkar tarixçilərə görə sadəcə Ukrayna ərazisində ölənlərin sayı 7 milyona çatırdı. Keçmiş Ukrayna prezidenti Yuşşenko ABŞ konqresindəki çıxışında Qolodomor faciəsində 20 milyon ukraynalının həyatının itirdiyini söylədi. Keçmiş Kanada prezidenti Stiven Harper isə ölənlərin 10 milyondan çox olduğu barədə ictimaiyyətə açıqlama vermişdi. 4 oktyabr 2016-cı il tarixində, Taras Şevçenko adına Kiyev Milli Universitetində  keçirilən "Qolodomor 1932-1933-cü illərdə Ukrayna millətinin itkisi" adlı beynəlxalq konfrans zamanı, qıtlıq illərində 7 milyon ukraynalının öldürüldüyü və ümumilikdə SSRİ ərazisində 10 milyon insanın aclıqdan öldüyü bildirildi. Tarixçilər Timoti Snayder və Stiven Vitkroft yazırdı “Prezident Yuşşenko şişirdilmiş rəqəmlərlə vəziyyəti daha da ağırlaşdırır amma bu həqiqətdir ki, 1932-1933-cü illərdə ukraynada aparılan süni aclıq siyasi qərarların nəticəsi idi və milyonlarla insanın ölümünə səbəb olmuşdur”. Sonralar Vitkrofun Postmediya qəzetində bir məqaləsi yayımlanmışdı. Burada göstərilirdi “Stiven Harper və bir çox siyasətçinin istifadə etdiyi ölüm sayı ilə bağlı rəqəmlər təəssüf doğurucudur və burada 10 milyon ukraynalının aclıqdan öldüyü barədə söylənilən fikirlər hər biri əsassızdır.”

Faciədə ölənlərlə bağlı bəzi fikirlər ərazi çərçivəsində irəli sürülsə də, digərləri arxivlərə əsaslanmaqdadır. Bəzi tarixçilər Sovet propaqandasını əks etdirdiyinə görə SSRİ tərəfindən həyata keçirilən siyahıyaalmaların düzgünlüyünə şüphə ilə yanaşırlar. Digər iddialar isə dünya liderləri tərəfindən aparılan müzakirələrə əsasən irəli sürülmüşdür. 1942-ci ilin avqust ayında söhbət zamanı Stalin Çörçilə nəinki tək Ukrayna, bütün SSRİ ərazisində kollektivləşdirməyə qarşı çıxan 10 milyon repressiya qurbanı olduğunu  bildirmişdir. Stalin bu siyahıya sadəcə həyatını itirənləri deyil, sürgünə göndərilənləri də daxil etmişdi.

Bundan başqa Qulaq adlandırılan əmək düşərgələrində həyatını itirənlərin yoxsa öz evində aclıqdan ölənlərin sayılması haqqında da fikir ayrılıqları mövcuddur. Arxivlər açılanadək bu barədə təxminlər belə idi:

2,5 milyon (Vladimr Kubiyoviç), 4,8 milyon (Vasili Hrişko) və 5 milyon (Robert Konkest)

Qısa müddət əvvəl açıqlanan demoqrafik göstəricilər də daxil olmaqla aparılan 2002-ci il hesablamalarına əsasən itgilərin sayı 3,2 milyon və ya 3-3,5 milyon arasında dəyişir. Sovet arxivləri 1932-1933-cü ildəki ölümlərin sayını minimum 1.8 milyon olaraq açıqlayır. (doğuş zamanı ölənlərlə birgə 2,7 milyon) Həmin illərdə 1.2 milyon tif xəstəliyinə yoluxma və 500 mindən çox xəstəlikdən ölmə aktı qeydə alınmışdır. Tif xəstəliyi bu illərdə əsasən bitlər tərəfindən yayılırdı. Məshul yığımının azalması və yoxsulluğun artması bitlərin də artmasına gətirib çıxaran amillərdən idi. Dəmiryol stansiyalarında və qatarlarda o cümlədən başqa yerlərdə toplanan çoxsaylı qaçqınların bitlərin əsas daşıyıcıları idilər. 1933-cü ilin göstəriciləri 1929-cu ildəkindən təxminən 20 dəfə çox idi. Artıq xəstəliyə yoluxanların sayı 1933-cü ilin iyun ayında yanvar ayına niosbətdə 10 dəfə artımışdı.

Sovet arxivlərindəki sənədlərdə qeydə alınmış ölümlərin sayı bir biri ilə ziddiyət təşkil edir. Kalçitski tərəfindən açıqlanan hesabatlarda 1937-ci il siyahıyaalmasında əhali sayının 1926-cı il siyahıyaalmasına nisbətdə 538 min nəfər az olduğu göstərilmişdir.

Açıqlanan Sovet statistikaları
İl Doğuş Ölüm Təbii dəyişmə
1927 1,184 523 661
1928 1,139 496 643
1929 1,081 539 542
1930 1,023 536 487
1931 975 515 460
1932 782 668 114
1933 471 1,850 −1379
1934 571 483 88
1935 759 342 417
1936 895 361 534

Soyqırım məsələsi

 
Çikaqo Amerikan qəzetinin ön səhifəsi
 
Daily Express qəzeti, 6 avqust 1934

Alimlər Qolodomorun süni yolla, qəsdən edilmiş soyqırım yoxsa təbii və qeyri-ixtiyari olması barədə günümüzdə də müzakirələr aparmaqdadırlar. Qolodomorun soyqırım olub olmaması müasir dövr siyasəsətində də əhəmiyyətli müzakirədir və sovet siyasətinin soyqırımın qanuni tərifinə daxil edilməsi mövzusunda ümumi bir fikir birliyi yoxdur. Bundan əlavə, Qolodomorun coğrafi sərhədləri ilə bağlı narazılıqlar var. Bəziləri Ukraynadaki aclığı SSRİ-nin başqa hissələrində baş verən aclıqdan ayrı olaraq sayır. Ukraynalı tarixçi Viktor Kondraşin isə onların birgə olduğunu yazır. Halbuki, o həmçinin qeyd edir ki, Ukraynada 32-ci ilin sonunda törədilən müsadirələr ordaki vəziyyətini daha ağır eləyib.

 
Xarkov küçələrində aclıqdan ölən ukraynalı

Bu barədə elmi mövqelər arasında müxtəlifliklər mövcuddur. Rafail Nemkin, Ceyms Meys və Timoti Snayderə görə Qolodomor soyqırım hadisəsidir və Stalin siyasətinin nəticəsidir. Maykl Elman isə Qolodomoru bəşəriyyətə qarşı edilmiş cinayət hesab etsə də, soyqırım kimi tərifi üçün yetərli dəlilin olmadığı fikrini irəli sürmüşdür. Digər bir tərəfdən Robert Konkest və Stiven Rozfaylda görə ölümlər məhsul azlığı ilə deyil birbaşa dövlət siyasəti ilə bağlıdır. Onlar insan itgisini təsadüfü zənn etmirdilər. Lakin soyqırım adlandırmaq üçün yetərli ölüm sayısı olmadığını bildirirdilər. Professor Mark Tauger Qolodomorun dövlət tərəfindən qəsdən törədildiyi barədə fikirlərə qoşulmasa da, bunu aparılan uğursuz iqtisadi islahatların nəticəsi hesab etmişdir. Rus yazıçı, publisist və tarixçi Aleksandr İsayeviç Soljinetsın Qolodomor faciəsini 1920-1921-ci ildə Rusiyada baş verən qıtlığa bənzətmişdir. O bildirmişdir ki, hər ikisi bolşeviklərin taxıl tədarükü zamanı kəndlilərin amansız qarət edilməsinin  nəticəsidir və Qolodomor soyqırım sayılmamalıdır.

Sovetlərin və Qərbin inkarı

Qolodomorun inkarı 1932-1933-cü ildə Ukraynada baş verən soyqrımın gerçəkləşməməsi və ya əvvəlcədən planlanmış bir hadisə olmaması iddiasıdır. SSRİ-nin bu məsələdəki mövqeyi qıtlığın baş verməsini inkar etmək idi və bu Bernard Şou, Valter Duranti, Luis Fişer kimi bəzi qərb mətbuat nümayəndələri və məşhurları tərəfindən həyata keçirildi. Sovet rəsmiləri məsələnin müzakirəsini qadağan etmişdi.

Müasir siyasətdə

 
Qolodomoru rəsmən soyqırım kimi tanıyan ölkələr

Dünya ictimaiyyətinə Qolodomor faktının çatdırılmasının məqsədi – milyonlarla günahsız qurbanın ruhunu şad etmək, sovet kommunist rejiminin cinayətini pisləmək, tarixi ədaləti bərpa etmək və Ukrayna xalqının soyqırımının beynəlxalq miqyasda tanınmasına nail olmaqdır.

Qolodomoru soyqırım kimi tanıyan Ukrayna dünya ictimaiyyətinə süni şəkildə yaradılmış aclıqdan indi də silah kimi istifadə olunması faktını çatdırmaq istəyir. Bunun dərki dünyanın hər hansı bir yerində bu cür dəhşətli aktın qarşısının alınmasına yardımçı ola bilər. Ukrayna Ali Radası 2002-2003-cü illərdə qəbul etdiyi üç qətnamədə dünya ictimaiyyətini Qolodomorun soyqırım kimi beynəlxalq miqyasda tanınmasına çağırmışdır. 28 Noyabr 2006-cı il. Ukrayna Ali Radası Qolodomoru soyqırım kimi tanıyan qanun qəbul etdi. 2010-cu ilin yanvarın 13-də Kiyev Appelasiya Məhkəməsi tərəfindən Ukraynalılar milli qrupuna qarşı 1932-33 illərdə əhalinin qismini fiziki yox etmək üçün yaşayış şəraitlərinin yaradılma yolu ilə soyqırım törətməkdə Bolşevik rejiminin liderləri günahkar bilinib.

Bu gün artıq Avstraliya, Kanada, Estoniya, Gürcüstan, Macarıstan, Litva, Polşa və ABŞ və s. ölkələr 1932-1933-cü illərdə Ukraynada baş verən Qolodomoru soyqırım aktı kimi tanıyıb.

Qolodomoru rəsmən soyqırım kimi tanıyan ölkələr
Ölkə Tarix
  ABŞ 2003, 2006, 2008
  Andorra 2009
  Argentina 2007
  Avstraliya 2003-2008
  Belçika 2007
  Braziliya 2007
  Çexiya 2007
  Çili 2007
  Ekvador 2007
  Estoniya 1993
  Gürcüstan 2005
  İspaniya 2007
  İtaliya 2004,2007
  Kanada 2003/2008
  Kolumbiya 2007
  Latviya 2008
  Litva 2005
  Macarıstan 2003
  Meksika 2008
  Paraqvay 2007
  Peru 2007
  Polşa 2006
  Slovakiya 2007
  Vatikan 2001, 2003

23 sentyabrda Argentina Senatının palatası Ukraynada "sovet totalitar rejimi tərəfindən təşkil edilən" Qolodomor qurbanlarının xatirəsini yad etdi. 28 oktyabr 2003-cü ildə Avstraliya Senatı Ukraynadakı aclığı "tarixdə baş vermiş ən dəhşətli soyqırım aktlarından biri kimi" tanıdı. 19 iyun 2003-cü ildə Kanada Senatı Kanada hökumətini "Ukraynadakı aclığı 1932-1933-cü illər soyqırımı kimi tanımağa və bu tarixi həqiqəti təkzib və ya təhrif etmək cəhdlərini pisləməyə" çağırdı.Estoniya parlamenti 1993-cü il oktyabrın 20-də "kommunistlərin Ukraynada soyqırım siyasətini" pislədi. Gürcüstan parlamentinin 20 dekabr 2005-ci il tarixli sənədində "totalitar bolşevik rejiminin Ukrayna xalqına qarşı məqsədyönlü soyqırım həyata keçirdiyi" təsdiq edilirdi.

2003-cü ildə ABŞ Konqresi Qolodomoru soyqırım kimi tanıdı. ABŞ Konqresinin Ukraynada Aclıq məsələləri üzrə Komissiyasının yekun hesabatında deyilir – "İosif Stalin və onun adamları 1932-1933-cü illərdə ukraynalılara qarşı soyqırım həyata keçirmişlər."

Macarıstan Dövlət Məclisinin 26 noyabr 2003-cü il tarixli qətnaməsində "Stalin sovet rejiminin həyata keçirdiyi məqsədyönlü süni aclıq nəticəsində bəşəriyyətin dəhşətli faciəsi və Ukraynadakı soyqırım qurbanlarının" xatirəsi yad edilir.

Litva Seymi 24 noyabr 2005-ci ildə bəyan etdi ki, "Stalin kommunist rejimi Ukrayna xalqına qarşı düşünülmüş, dəqiq şəkildə planlaşdırılmış soyqırım həyata keçirmişdir."

Polşa Senatı 2006-cı il martın 16-da qərar qəbul etdi ki, "Qolodomor müstəbid bolşevik rejimi tərəfindən məqsədyönlü şəkildə təşkil edilmişdir". Senat "Ukraynada 1932-1933-cü illərdəki Böyük Aclığın soyqırım kimi tanınmasının vacibliyi fikri ilə" həmrəydir. 2006-cı il dekabrın 6-da Polşa Seymi "bu soyqırıma görə məsuliyyət daşıyan totalitar rejimi" pislədi.

 
Lazar Kaqanoviç (solda) Stalinin Qolodomor siyasətinin həyata keçirilməsində mühüm rol oynamışdır.

2008-ci ildə Rusiya Dövlət Duması qəbul etdiyi bəyanətində 1932-1933 illərdə Ukraynada baş verdiyi aclığın soyqırım olduğunun iddialarını rədd etmiş və Ukraynanı bunu siyasi hədəflər üçün istifadə etməməyə çağırıb. Bəyanətdə deyilir ki, aclığın etnik əsaslarında təşkil olduğunun tarixi sübutları yoxdur.

Faciənin əsas günahkarları

  • İosif Stalin – SSRİ Kommunist Partiyasının baş katibi, 1920-ci illərdən ömrünün sonunadək (1953-cü il) kommunist iyerarxiyasında ən yüksək vəzifə tutan şəxs və SSRİ-nin faktiki diktatoru.
  • Vyaçeslav Molotov – SSRİ Xalq Komissarları Şurasının (hökumətin) rəhbəri. Stalinin ən yaxın silahdaşı və Ukraynada fövqəladə taxıl tədarükü komissiyasına şəxsən nəzarət həyata keçirən şəxs.
  • Lazar Kaqanoviç – Stalinin siyasi məsləkdaşı; 1928-1939-cu illərdə SSRİ Kommunist Partiyasının katibi; Ukrayna K(b)P MK-nın katibi (1925-1928-ci illər); Cənubi Qafqazda fövqəladə tədarük komissiyasının və Ukraynada, xüsusilə, Odessa vilayətində taxıl tədarükü üzrə təftiş komissiyasının rəhbəri.
  • Stanislav Kosior – 1928-1938-ci illərdə SSRİ Kommunist Partiyasının birinci katibi. Ukraynanın faktiki rəhbəri.
  • Mendel Xatayeviç – 1932-1933-cü illərdə SSRİ Kommunist Partiyasının ikinci katibi. Ərzaq məhsullarının müsadirə olunması üçün "xüsusi vasitələrdən" istifadə etmişdir.
  • Pavlo Postişev – UK(b)P MK-nın ikinci katibi. 1933-cü ilin yanvarında o, Stalinin qeyd etdiyi kimi, "taxıl tədarükü planının təcili yerinə yetirilməsi" üçün xüsusi canfəşanlıq göstərmişdir. "Plan" yerinə yetirildikdən sonra isə Postişev Ukrayna mədəniyyətinə, sosial və mədəni elitasına qarşı törədilmiş terror aktlarının və repressiyaların əsas təşəbbüskarı və rəhbəri olmuşdur.
  • Stanislav Redens – SSRİ-in DSİ-nin (Dövlət Siyasət İdarəsi) rəhbəri. O, aclıq çəkən Ukrayna kəndlilərinə qarşı açılan ilk qurama cinayət işlərinin əsas təşəbbüskarı olmuşdur.
  • Vsevolod Balitski – Stanislav Redensi SSRİ DSİ-nin rəhbəri vəzifəsində əvəzləyən şəxs. Aclıq çəkən Ukrayna kəndlilərinə qarşı açılan qurama cinayət işlərinin təşəbbüskarı olmuş, onları güllələnməyə məhkum etmişdir. Stalin terroru zamanı – 1930-cu illərin ortalarından sonunadək həyata keçirilən Ukrayna ziyalılarının məhv edilməsi kampaniyasında mühüm rol oynamışdır.

Faciəyə səbəb olan qərarlar və faciənin mənzərəsi

"Kolxoz mülkiyyətinin və korporativ mülkiyyətin talan edilməsinə görə bütün əmlakın müsadirə edilməsi ilə güllələnmə, yüngülləşdirici səbəblər olduqda bütün əmlakın müsadirə edilməsi ilə 10 il azadlıqdan məhrumetmə cəzası... Bu cür məhkumlara amnistiya tətbiq olunmur".

SSRİ MİK və XKS-nin "Dövlət müəssisələrinin, kolxozların və kooperasiyaların əmlakının qorunması və ümumi (sosialist) əmlakın artırılması haqqında" 1932-ci il avqustun 7-də qəbul etdiyi qətnamə ("Beş sünbül haqqında qanun" adı ilə tanınır)

"... "qida axtarışında" kəndlilərin kütləvi köçü başladı... şübhəsiz bütün bunlar sovet hakimiyyətinin düşmənləri tərəfindən təşkil edilmişdir (buna görə də, sovet Ukraynası və Kubanın partiya icraiyyə komitələrinə xüsusi əmr verilmişdir)... kəndlilərin kütləvi köçünə yol verməmək... (şimal sərhəddini keçən sovet Ukraynası və Kubanın kəndlilərini) həbs etmək... əvvəlki yaşayış yerlərinə qaytarmaq"

P(b)İK MK-nın və SSRİ XKS-nin "Ac kəndlilərin kütləvi köçünə yol verməmək haqqında" 22 yanvar 1933-cü il tarixli direktivi

"Tam məxfi: Nemirovda üsyan baş verdi. Ac kəndlilər "Sentrospirt"-ə (dövlət spirt zavodu) hücum etdilər və onlara araq deyil, taxıl lazım olduğunu qışqıraraq hər şeyi dağıtdılar"

Tulçinsk raykom partiya katibinin Vinitsk vilkomuna raportu, 9 may, 1932-ci il

"...ölüm hallarının sayı o qədər artmışdı ki, bir çox kənd sovetləri artıq hesablama aparmırdılar".

SSRİ DSİ Xarkov Vilayət Şöbəsinin rəhbəri Katsnelsnonun USSR DSİ-nin rəhbərinə məktubundan, 5 iyun, 1933-cü il

"Ukraynadakı vəziyyəti düzəltməyə başlamasaq, biz Ukraynanı itirə bilərik".

Stalinin L. Kaqanoviçə ünvanladığı və Ukrayna kəndlilərinin, eləcə də Ukrayna Kommunist partiyasının onun siyasətinə qarşı artan müqavimətini soyqırım yolu ilə qırmaq istəyini göstərən 1932-ci il 11 avqust tarixli məktubundan

""Qara lövhələr"ə daxil edilmiş kolxozlara qarşı aşağıdakı tədbirləri həyata keçirin:

a)Malların daşınmasının təcili dayandırılması, yerlərdə kooperativ və dövlət ticarətinin qadağan edilməsi və müvafiq kooperativ və dövlət dükanlarında olan bütün malların çıxarılması.

b) Kolxoz ticarətinin kolxoz və kolxozçular, həmçinin fərdi təsərrüfatçılar üçün də tam qadağan edilməsi.

"Taxıl tədarükünün artırılması üçün tədbirlər haqqında" SSRİ Xalq Komissarları Şurasının qətnaməsi

BMT konvensiyası

Soyqırımın qarşısının alınması və günahkarların cəzalandırılması haqqında konvensiya

Qəbul olunmuş və imzalanması, ratifikasiya edilməsi və ya Ali Məclisin 1948-ci il dekabrın 9-da qəbul olunan 260 A (III) qətnaməsinə əlavə edilməsi tövsiyə edilmişdir.

  • Maddə l

Sənədi imzalayan tərəflər sülh və ya müharibə zamanı törədilməsindən asılı olmayaraq, beynəlxalq hüquq normalarına görə soyqırımın cinayət hesab edildiyini təsdiqləyir və onun qarşısını almaq, günahkarları cəzalandırmaq öhdəliyini öz üzərlərinə götürürlər.

  • Maddə 2.

Hazırkı konvensiyaya müvafiq olaraq, soyqırım hər hansı milli, etnik, irqi və ya dini qrupun qismən və ya bütünlüklə məhv edilməsi məqsədilə törədilən aşağıdakı hərəkətlərdən biridir:

a) Qrup üzvlərini öldürmək.
b) Qrup üzvlərinə fiziki və ya mənəvi zərər vurmaq.
c) Qrupun həyat şəraitinə onun tam və ya qismən fiziki məhv edilməsi niyyəti ilə qəsdən zərər vurmaq.
d) Qrup daxilində təbii artımın qarşısını almaq məqsədilə tədbirlər görmək.
e) Qrup üzvlərinin uşaqlarını məcburi şəkildə digər qrupa vermək
  • Qüvvəyə minmişdir: XIII maddəyə müvafiq olaraq 12 yanvar, 1951-ci ildə.

Bu konvensiyaya uyğun olaraq Qolodomor soyqırım hesab edilir. Kommunist rejimi ukraynalıları sovet Ukraynasındakı sivil millət, həmçinin, sovet Rusiyasındakı etnik qrup (yəni Cənubi Qafqazda olan Kuban ukraynalılarını) kimi hədəfə almışdı.

Şahidlərin dedikləri

"Elə bir ev tapmaq çətin idi ki, orada aclıqdan ölən olmasın. Ölənlərin sayı adamı heyrətə gətirirdi".

Yakov Vilçenko, Qolodomor şahidi, Kiyev

"Mənim anam övladlarını özü dəfn etmişdi. Bir qardaşım yalvarıb yemək istəyə-istəyə 1933-cü ilin fevralında dünyasını dəyişdi; o biri qardaşım martda, bacım isə 1933-cü ilin mayında öldü".

Mariya Kaçur, Qolodomor şahidi, Zaporojye

"Minlərlə uşaq acından ölən bir vaxtda Ukraynanı talan etmək, bütün buğdanı insanların əlindən almaq əmrini məhz Stalin vermişdi".

Mixaylo Prokopenko, Qolodomor şahidi, Çerkassk

"Onlar hər şeyi götürürdülər. Hətta yemək tapdıqda onu da əlimizdən alırdılar. Bu Stalinin və hakimiyyətin qərarı idi. Əgər sən yeməyi gizlətsəydin, səni Sibirə sürgün edə bilərdilər".

Katerina Pançenko, Qolodomor şahidi, Xarkov

"Hətta insanlar bir neçə çuğundur və ya bir ovuc noxud gizlədikdə belə bunlar da əllərindən alınırdı. Məncə, 1933-cü il Qolodomoru dəqiq şəkildə düşünülmüş və planlaşdırılmışdı; Allah bizi bu cür bəladan qorusun".

Kseniya Datsenko, Qolodomor şahidi, Çerkassk vilayəti

"Siz hansı quraqlıqdan danışırsınız? Bütün bunlar (aclıq) Stalinin əmrlərinə əsasən həyata keçirilirdi. Onun əlaltıları gəlirdilər və apara bildikləri hər bir şeyi özləri ilə aparırdılar. Amansız əclaflar insanların bütün azuqələrini talayırdılar".

Nikolay Melnik, Qolodomor şahidi, Dnepropetrovsk vilayəti

Faciəyə münasibətlər

"Mən sizə Qolodomor soyqırımı nəticəsində 10 milyona yaxın insan itirmiş bir xalqın adından müraciət edirəm...

Biz istəyirik ki, dünya bəşəriyyət əleyhinə törədilmiş bütün cinayətlər haqqında həqiqətləri öyrənsin. Yalnız bu yolla cinayətkarların bizim biganəliyimizdən istifadə etmələrinin qarşısını almaq olar".

Viktor Yuşşenko, Ukrayna Prezidenti

"Qolodomor – 1932-1933-cü illərdə 7-10 milyon günahsız insanın ölümünə səbəb olmuş və Ukrayna xalqı üçün milli faciəyə çevrilmiş Böyük Aclıq hadisəsidir".

7 noyabr 2003-cü ildə BMT Ali Məclisin 58-ci sessiyasında quruma üzv ölkələrin nümayəndələrinin birgə bəyanatı

"Məhz belə canfəşanlıqla tutulan divan Ukraynada törədilmiş aclıq terroruna soyqırım xarakteri verir".

Alan Bezanson, tarix professoru (Sorbonna, Fransa)

"Aclıq vasitəsilə Ukrayna xalqına qarşı həyata keçirilən zorakılıq Ukrayna mədəniyyətinin və dininin, həmçinin Ukrayna ziyalılarının məhvi ilə müşahidə olunurdu". Stalin... kəndlilərə millətçiliyin daşıyıcıları kimi yanaşırdı. Sağlam düşüncə Ukrayna xalqına vurulan bu ikiqat zərbəni bizə təsadüf hesab etmək imkanı vermir.

Robert Konkest, Qolodomor tədqiqatçısı (ABŞ)

"Mən əminəm ki, Stalinin hakimiyyəti öz əlində cəmləməsinin məqsədi böyüklüyünə görə ikinci sovet respublikasının fiziki məhvinə nail olmaq, ən əsası isə Ukrayna kəndlilərini, Ukrayna ziyalılarını, Ukrayna dilini, bir sözlə, Ukraynanı və bütün ukraynalıları yox etmək idi. Məqsəd çox sadə və primitiv idi: əhali yoxdursa, ölkə də yoxdur. Deməli, problem də həll olunmuş sayılır. Bu, sözün klassik mənasında, soyqırım siyasətidir".

Ceyms Meyson, Qolodomor tədqiqatçısı (ABŞ)

"Ukraynada yaşanan bugünkü faciənin nəticəsi bu ölkənin Rusiya tərəfindən məskunlaşdırılması olacaq. Bu isə əhalinin etnik tərkibinə zərər vuracaq. Gələcəkdə və hətta yaxın gələcəkdə heç kəs Ukrayna və ukraynalılar – deməli, həm də Ukrayna məsələsi barədə heç nə bilməyəcək – çünki Ukrayna faktiki olaraq əhalisinin çoxunun ruslar təşkil edən bir ölkəyə çevriləcək".

İtaliyanın Xarkovdakı konsulu Serjio Qradeniqonun Moskvadakı İtaliya səfirinə məktubundan (1933-cü il)

"Hər iki millət (yəhudilər və ukraynalılar) siyasi səbəblər üzündən və yalnız onlar məhz onlar olduqları üçün məhv edilmişdilər".

ABŞ Konqresmeni Devid Rut

"Mənə hər şey aydındır. Mənim BMT-nin heç bir sübutuna ehtiyacım yoxdur, çünki, öz doğma kəndimdə əhalinin yarısından çoxu qırılmışdı".

Aleksandr Moroz, Ukrayna Ali Radasının spikeri

"Qolodomor – xalqımızın tarixinin faciəli səhifəsi – hər bir ukraynalının ürəyindəki yaradır. Bizim itkilərimiz çox böyük idi – 7 milyondan çox insan. Bu, sadəcə millətin genofonduna vurulan ikiqat zərbə deyildi. Əslində, Ukrayna xalqının bir millət kimi mövcudluğu sual altına alınmışdı".

Viktor Yanukoviç, Ukraynanın baş naziri

"Qolodomor Stalin rejimi tərəfindən düşünülmüş şəkildə təşkil edilmişdi. O, Ukrayna və dünya ictimaiyyəti tərəfindən dünyada qurbanlarının sayına görə ən böyük soyqırımlardan biri kimi pislənilməlidir".

Leonid Kuçma, Ukrayna Prezidenti, (1994-2004-cü illər)

"Mən o dövrkü hakimiyyətin soyuqqanlılıqla həyata keçirdiyi dəhşətli cinayətdən danışıram. Bu faciənin ağrılı xatirəsi ukraynalıların hissləri və fəaliyyəti ilə qan yaddaşına çevrilməlidir".

Qolodomorun 70 illik ildönümü ilə əlaqədar Roma Papası ll İohann Pavelin Ukrayna xalqına müraciət məktubundan, 23 noyabr, 2003

Xatirəsi

Qolodomorda həlak olanların xatirəsinə abidələr həsr olunmuş və hər il Ukraynada və dünyada kütləvi tədbirlər keçirilir.

Ukrayna

 
Candles and wheat as a symbol of remembrance during the Holodomor Remembrance Day 2013 in Lviv

2006-cı ildən etibarən Ukrayna rəsmi olaraq noyabr ayının 4-cü şənbə gününü Qolodomor Anım Günü kimi qeyd edir. 2006-cı ildə Qolodomor 25 noyabr tarixində qeyd olundu. Ukrayna prezidenti Viktor Yuşşenkonun 868/2006 saylı qərarı ilə şənbə günündə günorta saat 16:00-da bir dəqiqəlik anım sükutu elan edildi. Prezidentin qərarı ilə ölkə ərazisində bayraqlar yarıya endirildi eləcə də televizya və radioda əyləncə proqramları məhdudlaşdırıldı. 2007-ci ildə Kiyevdəki Azadlıq meydanında faciənin 74 illiyi yad edildi. 3 gün davam edən tədbir çərçivəsində 23-25 noyabr tarixlərində kommunist rejimin Ukraynada törətdiyi cinayətlər haqqında video çarxlar, o cümlədən yerli və xarici rejissorların sənədli filmləri nümayiş etdirildi. Bundan əlavə tarixçilərin və hadisə şahidlərinin mühazirələri dinlənildi. 23 noyabr 2007-ci ildə Ukrayna Milli Bankı iki xatirə sikkəsi dəsti buraxdı.

2009-cu ildən Qolodomor faciəsi Ukrayna məktəblərində tarix dərslərinə daxil edildi. 22 noyabr 2008-ci ildə Dnepr çayının ətəyində “Qolodomor qurbanları xatirəsi” Milli Muzeyi istifadəyə verildi. Açılış mərasimi Qolodomor faciəsinin 75 illiyinə həsr edilmişdi. 2013-cü ilin oktyabr ayında aparılan rəy sorğusunda ukraynalıların 33,7 %-i, o cümlədən əhalinin 30,4 %-i “Qolodomor faciəsinin sovet diktatoru Stalin və sovet hökümətinin birgə siyasətinin nəticəsi”, 22,9%-i isə "Qolodomorun təbii şəraitdən baş verməsi" fikrinə səs verdi. Bundan başqa əhalinin 45,4%-i Qolodomorun “Ukrayna millətini qəsdən məhv etmə cəhdi” olduğu ilə razılaşdı.

Kanada

Qolodomora həsr edilən ilk ictimai abidə 1983-cü ildə ucaldılmışdır. Abidə Kanadanın Alberta bölgəsinin Edmonton şəhərinin bələdiyyə binasının qarşısında aclıq-soyqırımının 50-ci ildönümü münasibətiylə ucaldılmışdır. O dövrdən etibarən bir çox əyalətlərdə noyabr ayının dördüncü şənbə günü 1932-1933-cü illər Qolodomor və siyasi repressiyasında həyatını itirənlərin xatirə günü kimi keçirilməyə başlanmışdır.

22 noyabr 2008-ci ildən etibarən Kanada ukraynalılarını Milli Qolodomor Fərqindəlik Həftəsini qeyd etməyə başladı. Vətəndaşlıq, Miqrasiya və Multikulturalizm Nazirliyinin rəhbəri Jason Kenniy Kiyevdəki anım tədbirlərinə qatılmışdır. 2010-cu ilin noyabr ayında baş nazir Stefan Harper Kiyevdəki Qolodomor abidəsini ziyarət etmişdir. Bu ziyarət zamanı Ukraynanın prezidenti Viktor Yanukoviç ona qoşulmamışdır.

Saskatçevan Şimali Amerikada ilk yurisdiksiya və Kanadada ilk əyalətdir ki, Qolodomoru soyqırım kimi tanımışdır. Ukrayna Aclıq və Soyqırım Anım Günü aktı 2008-ci ilin 6 may tarixində Saskatçevan qanunları ilə qəbul edilmiş və 2008-ci ilin 14 mayında krallıq qanunu ilə qəbul edilmişdir.

2009-cu ilin 9 aprel tarixində Ontario əyaləti 147 saylı qanunu qəbul etdi. Qanuna görə hər il noyabr ayının dördüncü şənbə günü Qolodomor Anım Günü kimi qeyd olunmalı idi. Bu əyalətin tarixində hər üç tərəfin də dəstəyini alan yeganə qanundur. Qanunun qəbul edilməsi üçün əsas əziyyəti Liberal partiyasından Deyv Levak, Çeri DiNovo, Frank Klis və s. çəkmişdir. Levak sonradan Ukraynanın Ləyaqət ordeni ilə təltif edilmişdir.

2010-cu ilin 2 iyununda Kvebek əyaləti 390 saylı qərar qəbul etdi. Qərara əsasən ukraynalıların aclığa və soyqırıma məruz qalmasının anım günü ilə qeyd olunması nəzərdə tutulurdu.

"2010-cu ilin 25 sentyabrında Qolodomora yeni abidə ucaldıldı. Abidə Müqəddəs Mariya Katolik Kilsəsi tərəfindən Kanadanın Ontario əyalətinin Mississauqa bölgəsində ucaldılmışdı. Abidənin üzərinə "Qolodomor: 1932-1933-cü illərdə Ukrayna aclığın törətdiyi soyqırım" sözləri və soyqırımda 10 milyon insanın həyatını itirməsi qeyd olunmuşdur.

2014-cü ilin 21 sentyabrında Vinnipeqdəki Manitoba Qanunvericilik Evinin qarşısında "Uşaqlığın acı xatirələri" adlandırılan və Qolodomora həsr edilən heykəl ucaldılmışdır.

Qolodomora həsr edilən bir digər abidə Kalqaridə ucaldılmışdır. Bu abidələr toplusu ilk öncə Birinci Dünya müharibəsində həyatını itirən şəxslərə həsr edilmişdi. Abidə Renfrudakı Ukraynalı Pioner Parkında ucaldılmışdır. Park ukraynalı miqrantların Kanadakı işlərinə həsr olunmuşdu. 21 oktyabr 2018-ci ildə Toronto Sərgi Sarayındakı Kanada Bulvarında bir xatirə heykəli ucaldıldı. Heykəl noyabr ayının dördüncü şənbə günü illik xatirə üçün yer təmin edir.

ABŞ

Həftəlik Ukrayna qəzetinin bildirdiyinə görə, 1982-ci ilin 27 fevral tarixində Ukrayna Katolik Kilsəsi Sovet hakimiyyəti tərəfindən həyata keçirilən aclıq nəticəsində meydana gələn soyqırımın 50 illiyi münasibətilə tədbir keçirmişdir. Həmçinin həmin qəzet 1982-ci ilin 20 martında yazırdı ki, çox millətli icma 15 fevral tarixində Çikaqonun ukraynalılar yaşayan kəndində tədbir keçirilmiş və aclıq zamanı 7 milyon ukraynalının həyatını itirdiyi bildirilmişdir. ABŞ-ın digər bölgələrində də müxtəlif tədbirlər keçirilmişdir.

29 may 2008-ci ildə Baltimor şəhərində Qolodomor üçün şəhər bələdiyyəsinin önündəki Müharibə Memorial Plazasında bir anma mərasimi keçirildi. Bu mərasim Kiyev şəhərində başladılan və 33 ökəni dolaşan Beynəlxalq Qolodomor Anım Məşəli yürüşü çərçivəsinin bir hissəsi kimi həyata keçirilmişdi. Bu proqram çərçivəsində anım məşəli daha 22 ABŞ şəhərində gəzdirildi. Mərasimə bələdiyyə sədri Şeyla Dikson rəhbərlik edirdi. O, 29 may gününü Ukrayna soyqırımının Baltimorda xatırlama günü kimi elan etdi. O, Qolodomoru tarix boyunca insana qarşı edilmiş ən pis qeyri-insani hərəkətlərdən biri olaraq qiymətləndirmişdi.

2 dekabr 2008-ci ildə Qolodomoru anmaq üçün tədbir Vaşinqton şəhərində keçirildi. 13 noyabr 2009-cu ildə ABŞ prezidenti Barak Obama Ukrayna Qolodomor Anım Günü münasibətilə çıxış etdi. Çıxışında o, "Qolodomorun insan tərəfindən yaradılan fəlakət qurbanlarını xatırlamaq bizə dünyada ekstremizmin və zülmün nəticələrini görən bütün insanların vəziyyətini düşünmək üçün bir fürsət verir" dedi. Milli Təhlükəsizlik Şurasının sözçüsü Mayk Hammer də 20 noyabr 2010-ci ildə oxşar bəyanatla çıxış etdi.

2011-ci ildə ABŞ Qolodomoru anım gününü 19 noyabr tarixində qeyd etdi. Ağ Evin mətbuat katibi günün əhəmiyyətini vurğulayan çıxış etdi və dedi ki, "...Ukrayna xalqının iradəsini sındırmaq üçün qəddar və qəsdən edilmiş cəhddən sonra ukraynalılar böyük cəsarət və müqavimət göstərdilər. İyirmi il əvvəl qürurlu və müstəqil Ukraynanın qurulması Ukrayna xalqının azadlıq və müstəqillik sevgisinin əlamətdar dərinliyini göstərir."

7 Noyabr 2015-ci ildə Vaşinqton şəhərində Holodomor Soyqırımı Memorialı açıldı.

115-ci konqresdə həm ABŞ Senatında, həm də Nümayəndələr Palatasında Qolodomorun 85-ci ildönümünə həsr edilmiş qətnamə qəbul edildi. Qətnamədə Qolodomorun 1932-1933-cü illərdə Sovetİttifaqı tərəfindən bilərəkdən Ukrayna xalqına qarşı bilərəkdən təşkil edildiyi vurğulanırdı. Senatın 435 saylı qətnaməs 3 oktyabr 2018-ci ildə qəbul edildi. Qətnamə bildirilirdi ki, ABŞ Senatı "1932-1933-cü illər Holodomorun 85-ci ildönümünü təntənəli şəkildə xatırlayır və bu faciənin qurbanlarına, sağ qalanlara və ailələrinə dərin hüznlə başsağlığı verir." 11 dekabr 2018-ci ildə Birləşmiş Ştatların Nümayəndələr Palatası 931 saylı qətnaməni qəbul etdi. Qətnamədə "1932-1933-cü illər Qolodomor qurbanlarına və sağ qalanlara və onların ailələrinə dərin hüznlə başsağlığı verilir" və Ukraynadakı insan hüquqlarının sistematik pozulmalarını, o cümlədən öz müqəddəratını təyin etmə və söz azadlığının Sovet İttifaqı hakimiyyəti tərəfindən məhdudlaşdırılması qınanılırdı.

Polşa

2015-ci ilin 22 yanvarında Polşanın Lublin şəhərində Qolodomor qurbanlarına həsr edilmiş abidə ucaldılmışdır.

Qolodomor abidələri

Film

  • Ümidsizlik məhsulu (ukr. Жнива розпачу) - 1984-cü ildə Sviatoslav Novitski tərəfindən çəkilmişdir. Sənədli filmdir.
  • Aclıq-33 (ukr. Голод-33 ) - Oles Yançuk tərəfindən 1991-ci ildə çəkilmişdir.
  • Bələdçi (ukr. Поводир) - Oles Sanin tərəfindən 2014-cü ildə çəkilmişdir.
  • Uşaq 44 (ukr. Child 44) - Tom Rob Smitin Qolodomoru qısa formada təsvir edən kitabı əsasında 2014-cü ildə Daniel Espinoza tərəfindən çəkilmişdir.
  • Acı məhsul (ukr. Гіркі Жнива) - 2017-ci ildə Corc Mendeluk tərəfindən çəkilmişdir.
  • Mister Cons (ing. Mr. Jones) - 2019-cu ildə Aqnieszka Holland tərəfindən çəkilmişdir.

Mənbə

İstinadlar

  1. Jones, Adam (2010). Genocide: A Comprehensive Introduction. Taylor & Francis. səh. 194. ISBN 978-0-415-48618-7.
  2. Graziosi, Andrea (2005). LES FAMINES SOVIÉTIQUES DE 1931–1933 ET LE HOLODOMOR UKRAINIEN. Cahier du Monde Russe. səh. 464.
  3. ↑ Siegelbaum, Lewis H. "Professor, Michigan State University". Seventeen Moments in Soviet History. Michigan State University. İstifadə tarixi: 26 March 2018.
  4. Boriak, Hennadii. Sources for the Study of the "Great Famine" in Ukraine (Cambridge, Massachusetts 2009)
  5. "Ukrainian Genocide of 1932–1933". Ukrainian Genocide Famine Foundation – USA, Inc. 24 noyabr 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 22 noyabr 2016.
  6. ЗАКОН УКРАЇНИ: Про Голодомор 1932–1933 років в Україні [LAW OF UKRAINE: About the Holodomor of 1932–1933 in Ukraine]. rada.gov.ua (ukrayna). 28 noyabr 2006. 3 May 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 6 May 2015.
  7. "The famine of 1932–33". Encyclopædia Britannica online. 23 noyabr 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 2 noyabr 2015.
  8. ↑ "Internal Workings of the Soviet Union - Revelations from the Russian Archives" (ingilis). Library of Congress. 15 June 1992. İstifadə tarixi: 19 November 2018.
  9. "International Recognition of the Holodomor". Holodomor Education. 31 dekabr 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 26 dekabr 2015.
  10. (PDF). 13 mart 2017 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 mart 2017.
  11. Zisels, Josef; Halyna Kharaz (11 November 2007). "Will Holodomor receive the same status as the Holocaust?". world.maidan.org.ua. 28 iyun 2007 tarixində . İstifadə tarixi: 21 iyul 2012.
  12. Mytsyk, Y. A. (2003). [The tragedy of the Holodomor in the memories of eyewitnesses]. archives.gov.ua. ISBN 978-966-518-210-8. 18 February 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 December 2015.
  13. Stanislav Kulchytsky (2 September 2008). "The Holodomor of 1932–1933: the scholarly verdict". day.kiev.ua. 9 January 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 9 December 2015.
  14. Mark B. Tauger. (PDF). 2012-08-24 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-01-27.
  15. "The Soviet Famine of 1931-33: Politically Motivated or Ecological Disaster?". www.international.ucla.edu. İstifadə tarixi: 2015-05-07.
  16. ↑ Fawkes, Helen (24 November 2006). "Legacy of famine divides Ukraine". BBC News. 28 March 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 21 July 2012.
  17. Applebaum, Anne (2017). Red Famine: Stalin's War on Ukraine. New York: Doubleday. 363. ISBN 9780385538855.
  18. Bilinsky, Yaroslav (July 1983). "Shcherbytskyi, Ukraine, and Kremlin Politics". Problems of Communism. 2 February 2014 tarixində .
  19. Graziosi, Andrea (2004–2005). "The Soviet 1931–1933 Famines and the Ukrainian Holodomor: Is a New Interpretation Possible, and What Would Its Consequences Be?". Harvard Ukrainian Studies. 27 (1–4): 97–115. JSTOR 41036863.
  20. Vyacheslav T. Busel, ed. (2001). [Great Explanatory Dictionary of Modern Ukrainian:- Holodomor] (ukrayna). Irpin, Perun (2004). ISBN 978-966-569-013-9. 3 iyun 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 fevral 2016.
  21. . Archives.gov.ua. 15 avqust 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 sentyabr 2012.
  22. "University of Toronto Data Library Service". 6 iyul 2011 tarixində .
  23. "Demoscope Weekly". 19 yanvar 2012 tarixində .
  24. Холодомор – 2009 2011-07-24 at the Wayback Machine. Retrieved 6 noyabr 2010.
  25. . Archives.gov.ua. 15 avqust 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 sentyabr 2012.
  26. Сокур, Василий [Sokur, Vasily] (21 noyabr 2008). Выявленным во время голодомора людоедам ходившие по селам медицинские работники давали отравленные "приманки" – кусок мяса или хлеба. Fakty i Kommentarii (rus). 20 yanvar 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 27 iyul 2012.
  27. Kulchytsky, Stanislav (6 March 2007). "Holodomor of 1932–33 as genocide: gaps in the evidential basis". Den. – – –
  28. David Marples (30 November 2005). Edmonton Journal. ExpressNews, University of Alberta. 15 June 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  29. Reid, Anna (7 October 2017). "Rule by Starvation". Wall Street Journal. 8 October 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 8 October 2017.
  30. С. Уиткрофт (Stephen G. Wheatcroft), "О демографических свидетельствах трагедии советской деревни в 1931—1933 гг." 2008-03-20 at the Wayback Machine (On demographic evidence of the tragedy of the Soviet village in 1931-1833), "Трагедия советской деревни: Коллективизация и раскулачивание 1927-1939 гг.: Документы и материалы. Том 3. Конец 1930-1933 гг.", Российская политическая энциклопедия, 2001, ISBN 5-8243-0225-1, с. 885, Приложение № 2
  31. ↑ Peter Finn (27 April 2008). "Aftermath of a Soviet Famine". WashingtonPost.com. 5 November 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 21 July 2012. There are no exact figures on how many died. Modern historians place the number between 2.5 million and 3.5 million. Yushchenko and others have said at least 10 million were killed.
  32. David Marples (30 November 2005). Edmonton Journal. 15 April 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 July 2012.
  33. ↑ Snyder, 2010. səh. 42–46
  34. , The News in Brief, University of Melbourne, June 19, 1998, Vol 7 No 22
  35. Marples, David (December 9, 2005). ExpressNews, (University of Alberta). June 15, 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib: Originally published in the Edmonton Journal, November 30, 2005.
  36. ↑ Stanislav Kulchytsky, "Holodomor of 1932–1933 as genocide: the gaps in the proof", Den (newspaper), February 17, 2007, in Russian, in Ukrainian
  37. ↑ David Marples (30 noyabr 2005). ExpressNews (University of Alberta), originally published in the Edmonton Journal. 15 iyun 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  38. Yaroslav Bilinsky (1999). . Journal of Genocide Research. 1 (2): 147–156. doi:10.1080/14623529908413948. 2008-06-15 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-02-06.
  39. Stanislav Kulchytsky, "Holodomor-33: Why and how?", Zerkalo Nedeli, November 25—December 1, 2006, in Russian, in Ukrainian[ölü keçid].
  40. The term anodyne administrative measure in the quote means a measure that was not meant to solve the problem but to calm the hungry crowds, or a measure which, in of itself, would not create opposition (See wikt:anodyne). The term 'Anodyne' refers to pain relieving methods, drugs or remedies, used prior to the 20th century.
  41. Andrew Gregorovich, "Genocide in Ukraine 1933", part 4: "How Did Stalin Organize the Genocide?" 2017-02-02 at the Wayback Machine, Ukrainian Canadian Research & Documentation Centre, Toronto 1998.
  42. Shifman, Misha (2015). Physics In A Mad World. London: World Scientific. 15. ISBN 9789814619288.
  43. Marton, Kati (2007). Great Escape. New York: Simon and Schuster. 98. ISBN 9780743261159.
  44. Sosnovy, S. «The Truth about the Famine» in Semen Pidhainy, ed., The Black Deeds of the Kremlin: A White Book, vol. 1 (Ukrainian Association of Victims of Russian Communist Terror: Toronto, 1953): 222–225.
  45. Wheatcroft 2001b, p. 885.
  46. Fawkes, Helen (24 noyabr 2006). "Legacy of famine divides Ukraine". BBC News. 27 November 2006 tarixində . İstifadə tarixi: 22 iyul 2012.
  47. Sheeter, Laura (24 noyabr 2007). "Ukraine remembers famine horror". BBC News. 31 iyul 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 21 iyul 2012.
  48. ↑ Kulchytsky, Stanislav (22 avqust 2003). [Reasons for the 1933 famine in Ukraine according to the pages of one all but forgotten book]. Zerkalo Nedeli (rus) (16). 14 yanvar 2006 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 iyul 2012. During the hearings, the Ukrainian politician Stefan Khmara said, 'I would like to address the scientists, particularly, Stanislav Kulchytsky, who attempts to mark down the number of victims and counts them as 3–3.5 million. I studied these questions analysing the demographic statistics as early as in 1970s and concluded that the number of victims was no less than 7 million'.
  49. ↑ Yushchenko, Viktor (27 noyabr 2007). "Holodomor". The Wall Street Journal. 8 September 2008 tarixində . İstifadə tarixi: 21 iyul 2012.
  50. ↑ Valeriy Soldatenko (2003). [The starvation of '33: subjective thoughts about objective processes]. Zerkalo Nedeli (rus) (24, 28 iyun – 4 iyul). 11 noyabr 2004 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.Valeriy Soldatenko (2003). [The starvation of '33: subjective thoughts about objective processes]. Zerkalo Nedeli (ukrayna) (24, 28 iyun – 4 iyul). 13 mart 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  51. ↑ . КНУ імені Тараса Шевченка. 2016. 2017-09-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  52. . Eurozine. 25 iyun 2009. 11 aprel 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 noyabr 2010.
  53. . 21 iyul 2006 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 yanvar 2003.
  54. . 5 may 2006 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 fevral 2003.
  55. . 21 iyul 2006 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 yanvar 2014.
  56. Kuchytsky, Stanislav (17 fevral 2007). [Holodomor 1932-1933 as genocide: gaps in the evidence]. Den (rus). 9 fevral 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 noyabr 2008.
  57. Кондрашин, Виктор (2011). Современная российско-украинская историография голода 1932-1933 гг. в СССР. Российская политическая энциклопедия. səh. 108.
  58. Solzhenitsyn, Alexander (2 aprel 2008). Поссорить родные народы??. Izvestia (Russian). 5 aprel 2008 tarixində .
  59. Tauger, Mark (2001). "Grain Crisis of Famine? The Ukrainian State Commission for Aid to Crop-Failure Victims and the Ukrainian Famine of 1928-29". Pittsburgh.
  60. Tauger, Mark B. (1991). "The 1932 Harvest and the Famine of 1933". Slavic Review. 50 (1): 70–89. doi:10.2307/2500600. ISSN 0037-6779.
  61. Hrushevsky, Mikhail (1941). A History of Ukraine. New Haven: Yale University Press. 566.
  62. Levy, Clifford (15 mart 2009). "A New View of a Famine That Killed Millions". New York Times. 20 mart 2017 tarixində .
  63. Editorial (14 iyul 2002). "Famine denial" (PDF). The Ukrainian Weekly. 70 (28): 6. 3 dekabr 2013 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 22 iyul 2012.
  64. Century of Genocide: Critical Essays and Eyewitness Accounts. səh. 93. ISBN 978-0-415-94429-8.
  65. Davies, Robert W.; Wheatcroft, Stephen G. (2010). The Years of Hunger: Soviet Agriculture 1931–1933. Houndmills: Palgrave Macmillan. səh. 470, 476. ISBN 978-0-230-23855-8.
  66. Dmytro Horbachov (1998). . Welcome to Ukraine (1). 3 mart 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 yanvar 2016.
  67. Markoff, Dr. Alexandr Pavlovich (1933). professors of the Russian Commercial Institute (eds.). "Famine in the USSR" (pdf). Bulletin Economique Russe (French). 9. İstifadə tarixi: April 18, 2016.
  68. "The Artificial Famine/Genocide (Holodomor) in Ukraine 1932-33". InfoUkes. 2006-11-28.
  69. "Our Ukraine Party: Yanukovych violated law on Holodomor of 1932-1933". KyivPost. 2010-04-27.
  70. . 2012-11-20 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-12-20.
  71. Resolution Marks the 75th Anniversary of the Manmade Famine that Killed Millions of Ukrainians in 1932-33  (ing.)
  72. Proposta d’acord relativa al 75è aniversari de l’Holodomor de 1932-1933[ölü keçid]  (fr.)
  73. ↑ Країни, що визнали
  74. Proposição: REQ-124/2007 CDHM  (por.)
  75. Holocausto Ucraniano é lembrado no Congresso Nacional  (por.)
  76. . 2011-09-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-12-20.
  77. Resolução da Câmara dos Deputados da Itália (n.º 7/0038)
  78. Risoluzioni in Commissione
  79. Encontro do Santo Padre com os Representantes da Política, Cultura, Ciência e Indústria  (ital.)
  80. Mensagem do Papa João Paulo II  (ital.)
  81. "Famine on the South Siberia". Human Science. RU. 2 (98): 15.
  82. "Demographic aftermath of the famine in Kazakhstan". Weekly. RU. Jan 1, 2003.
  83. . European Parliament. 23 oktyabr 2008. 9 iyul 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  84. "Russian lawmakers reject Ukraine's view on Stalin-era famine". RIA Novosti. 2008-04-02.
  85. "International Recognition of the Holodomor". Holodomor Education. 31 December 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 26 December 2015.
  86. Sabol, Steven (2017). "The Touch of Civilization": Comparing American and Russian Internal Colonization. University Press of Colorado. səh. 47. ISBN 9781607325505.
  87. "30 U.N. member-states sign joint declaration on Great Famine" (PDF). The Ukrainian Weekly. 71 (46): 1, 20. 16 noyabr 2003. 3 mart 2014 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 22 iyul 2012.
  88. NICCOLÒ PIANCIOLA (2001). "The Collectivization Famine in Kazakhstan, 1931–1933". Harvard Ukrainian Studies. 25 (3–4): 237–251. JSTOR 41036834. PMID 20034146.
  89. Volkava, Elena (2012-03-26). "The Kazakh Famine of 1930–33 and the Politics of History in the Post-Soviet Space". Wilson Center. İstifadə tarixi: 2015-07-09.
  90. Татимов М. Б. Социальная обусловленность демографических процессов. Алма-Ата,1989. С.124
  91. "Famine of 1932 | Soviet history". Encyclopedia Britannica (ingilis). İstifadə tarixi: 2019-02-04.
  92. Наливайченко назвал количество жертв голодомора в Украине [Nalyvaichenko called the number of victims of Holodomor in Ukraine] (rus). LB.ua. 14 January 2010. İstifadə tarixi: 21 July 2012.
  93. The Ukrainian Famine of 1932-1933 and the UN Convention on Genocide // Human Rights in Ukraine. Kharkiv Human Rights Protection Group
  94. "Russian lawmakers reject Ukraine's view on Stalin-era famine". Sputnik International. 2008-04-02.
  95. Mace, James (1983). Communism and the dilemmas of national liberation : national communism in Soviet Ukraine, 1918-1933. Cambridge: Mass. səh. 23.
  96. Mark B. Tauger. (PDF). 2012-08-24 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-01-27.
  97. Davies, Robert (2003). The Stalin-Kaganovich Correspondence, 1931–36 (Annals of Communism Series). Yale University. səh. 103.
  98. Голод 1932—1933 годов. Трагедия российской деревни, Moscow, Росспэн, 2008, ISBN 978-5-8243-0987-4., Chapter 6. "Голод 1932—1933 годов в контексте мировых голодных бедствий и голодных лет в истории России — СССР", p. 331.
  99. Marples, David R. (May 2009). "Ethnic Issues in the Famine of 1932–1933 in Ukraine". Europe-Asia Studies. 61 (3): 505–518. doi:10.1080/09668130902753325. Geoffrey A. Hosking concluded that: Conquest’s research establishes beyond doubt, however, that the famine was deliberately inflicted there [in Ukraine] for ethnic reasons...Craig Whitney, however, disagreed with the theory of genocide
  100. "The Soviet Famine of 1931-33: Politically Motivated or Ecological Disaster?". www.international.ucla.edu. İstifadə tarixi: 2015-05-07.
  101. ↑ Kulchytsky, S (2005). "Why Stalin destroyed Ukrainians?. səh. 12.
  102. Chulk, Frank (1990). The History and Sociology of Genocide. Analyses and Case Studies. London. səh. 35.
  103. ↑ Kuper, Leo (1981). Genocide. Its Political Use in the Twentieth Century. Penguin. səh. 35.
  104. Brown, Mark (November 12, 2009). "1930s journalist Gareth Jones to have story retold: Correspondent who exposed Soviet Ukraine's manmade famine to be focus of new documentary". The Guardian. London. İstifadə tarixi: April 7, 2016.
  105. Yushchenko, Viktor. Decree No. 868/2006 by President of Ukraine.
  106. "Poll: Almost two-thirds of Ukrainians believe famine of 1932–1933 was organized by Stalinist regime". Interfax-Ukraine. 20 noyabr 2013. 4 mart 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 28 fevral 2016.
  107. AnydayGuide. "Remembrance Day for the Victims of Holodomors in Ukraine / November 25, 2017". 1 dekabr 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 24 noyabr 2017.
  108. Rud, Victor. "Holodomor Remembrance Day: Why the Past Matters for the Future". 1 dekabr 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 24 noyabr 2017.
  109. Marcel Van Herpen (2013). Putinism: The Slow Rise of a Radical Right Regime in Russia. Palgrave Macmillan UK. səh. 40. ISBN 978-1-137-28282-8. İstifadə tarixi: 29 fevral 2016.
  110. "Schoolchildren to study in detail about Holodomor and OUN-UPA". ZIK–Western Information Agency. 12 iyun 2009. 22 April 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 22 iyul 2012.
  111. "Museum History". 17 February 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 2 August 2013.
  112. "Ukrainian-Canadians mark famine's 75th anniversary". CTV.ca. 22 November 2008. 18 oktyabr 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 22 iyul 2012.
  113. "Saskatchewan recognises genocide during Holodomor Remembrance Week | News and Media | Government of Saskatchewan". Saskatchewan.ca. 14 noyabr 2013. 6 may 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 6 may 2015.
  114. "Saskatchewan first province to recognize Holodomor as genocide" (PDF). Visnyk. Visnyk (Весник). XXII (2). 2008. 14 iyul 2014 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 6 may 2015.
  115. "Holodomor". Ucc.sk.ca. 2008. 5 mart 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 6 may 2015.
  116. "Ontario MPP gets Ukrainian knighthood for bill honouring victims of famine". The Canadian Press. 20 noyabr 2010. 19 may 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 22 iyul 2012.
  117. "Quebec Passes Bill Recognizing Holodomor as a Genocide". Ukrainian Canadian Congress. 3 iyun 2010. 12 fevral 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 22 iyul 2012.
  118. . St. Mary's Ukrainian Catholic Church. 2013-01-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 iyul 2012.
  119. "Unveiling of the Holodomor monument "Bitter Memories of Childhood"". UkrainianWinnipeg.ca. 22 September 2014. 8 January 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 22 November 2016.
  120. . www.explace.on.ca. Canadian National Exhibition Association. 2019-12-31 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 iyun 2019.
  121. Berg, Tabitha (6 iyun 2008). "International Holodomor Remembrance Torch in Baltimore Commemorates Ukrainian Genocide". eNewsChannels. 5 yanvar 2010 tarixində . İstifadə tarixi: 22 iyul 2012.
  122. Bihun, Yaro (7 December 2008). "Site of Ukrainian Genocide Memorial in D.C. is dedicated" (PDF). The Ukrainian Weekly. 76 (49): 1, 8. 2 mart 2014 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 22 iyul 2012.
  123. "Remembrance of Holodomor in Ukraine will help prevent such tragedy in future, says Obama". Interfax-Ukraine. 14 noyabr 2009. 1 mart 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 22 iyul 2012.
  124. Statement by the President on the Ukrainian Holodomor Remembrance Day 2015-05-18 at the Wayback Machine, whitehouse.gov (13 noyabr 2009)
  125. "Statement by the NSC Spokesman Mike Hammer on Ukraine's Holodomor Remembrance Day". WhiteHouse.gov. 20 noyabr 2010. 21 oktyabr 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 22 iyul 2012.
  126. "Statement by the Press Secretary on Ukrainian Holodomor Remembrance Day". WhiteHouse.gov. 19 noyabr 2011. 23 noyabr 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 22 iyul 2012.
  127. Andrea K. McDaniels (7 noyabr 2015). "Organizers, including Timonium man, hope to educate with Ukrainian memorial in D.C." The Baltimore Sun. 17 noyabr 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 7 noyabr 2015.
  128. "Text - S.Res.435 - 115th Congress (2017-2018): A resolution expressing the sense of the Senate that the 85th anniversary of the Ukrainian Famine of 1932-1933, known as the Holodomor, should serve as a reminder of repressive Soviet policies against the people of Ukraine". www.congress.gov. 3 October 2018. İstifadə tarixi: 30 avqust 2019.
  129. "Text - H.Res.931 - 115th Congress (2017-2018): Expressing the sense of the House of Representatives that the 85th anniversary of the Ukrainian Famine of 1932-1933, known as the Holodomor, should serve as a reminder of repressive Soviet policies against the people of Ukraine". www.congress.gov. 11 dekabr 2018. İstifadə tarixi: 30 avqust 2019.
  130. "Odsłonięto pomnik ofiar Wielkiego Głodu na Ukrainie" [Monument unveiled to victims of the Great Famine in Ukraine]. wPolityce.pl (polyak). 22 yanvar 2015. 22 noyabr 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 22 noyabr 2016.
  131. Holden, Stephen. "A Family's Struggle In Stalin's Man-Made Famine: Famine-33 Film Review." The New York Times. 15 December 1993
  132. "Nominees (see subsection: Foreign Language Film)". İstifadə tarixi: 16 January 2015.
  133. "The Film The Guide has been adapted for Blind People" (ukrayna). İstifadə tarixi: 14 November 2014.
  134. Francis, Diane (October 14, 2015). . Atlantic Council. December 8, 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 4, 2015.
  135. "Mr. Jones (2019)". Films.UA. İstifadə tarixi: 18 January 2019.

Ədəbiyyat

  • Anne Applebaum. Red Famine: Stalin's War on Ukraine (2017); 496 pp online review; another review, another review
  • Baumeister, Roy (1999). Evil: Inside Human Violence and Cruelty. New York: Henry Holt and Company. ISBN 978-0-8050-7165-8.
  • Bilinsky, Yaroslav (1999). . Journal of Genocide Research. 1 (2): 147–156. doi:10.1080/14623529908413948. 15 iyun 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 iyun 2006.
  • Conquest, Robert (1999). "Comment on Wheatcroft". Europe-Asia Studies. 51 (8): 1479–1483. doi:10.1080/09668139998426. JSTOR 153839.
  • Conquest, Robert (2001). Reflections on a Ravaged Century (New). New York, NY: W. W. Norton & Company. ISBN 978-0-393-32086-2.
  • Conquest, Robert (2002) [1986]. The Harvest Of Sorrow: Soviet Collectivisation and the Terror-Famine. London: Pimlico. ISBN 978-0-7126-9750-7.
  • Davies, Robert W.; Wheatcroft, Stephen G. (2002). "The Soviet Famine of 1932–33 and the Crisis in Agriculture" (PDF). In Stephen G. Wheatcroft (ed.). Challenging Traditional Views of Russian History. Houndmills: Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-333-75461-0.
  • Davies, Robert W.; Wheatcroft, Stephen G. (2006). "Stalin and the Soviet Famine of 1932–33: A Reply to Ellman" (PDF). Europe-Asia Studies. 58 (4): 625–633. doi:10.1080/09668130600652217. JSTOR 20451229.
  • Davies, Robert W.; Wheatcroft, Stephen G. (2010). The Years of Hunger: Soviet Agriculture 1931–1933. Houndmills: Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-230-23855-8.
  • Davies, Norman (2006). Europe East and West. London: Jonathan Cape. ISBN 978-0-224-06924-3.
  • Dolot, Miron (1985). Execution by Hunger: The Hidden Holocaust. New York, NY: W. W. Norton & Company. ISBN 978-0-393-30416-9.
  • Ellman, Michael (2005). "The Role of Leadership Perceptions and of Intent in the Soviet Famine of 1931–1934" (PDF). Europe-Asia Studies. 57 (6): 823–41. doi:10.1080/09668130500199392.
  • Ellman, Michael (2007). "Stalin and the Soviet Famine of 1932–33 Revisited" (PDF). Europe-Asia Studies. 59 (4): 663–693. doi:10.1080/09668130701291899.
  • Engerman, David (2003). Modernization from the Other Shore: American Intellectuals and the Romance of Russian Development. Cambridge, MA: Harvard University Press. ISBN 978-0-674-01151-9.
  • Hadzewycz, Roma; Zarycky, George B.; Kolomayets, Martha, eds. (1983). The Great Famine in Ukraine: The Unknown Holocaust. Jersey City, NJ: Ukrainian National Association.
  • Hryshko, Vasyl (1978). Ukrains'kyi 'Holokast', 1933. New York, NY: DOBRUS; Toronto: SUZHERO.
  • Jones, Adam (2010). Genocide: A Comprehensive Introduction (2nd). Milton Park: Routledge. ISBN 978-0-415-48619-4.
  • Kulchytsky, Stanislav; Yefimenko, Hennadiy (2003). Демографічні наслідки голодомору 1933 р. в Україні. Всесоюзний перепис 1937 р. в Україні: документи та матеріали [Demographic consequences of the 1933 Holodomor in Ukraine. The all-Union census of 1937 in Ukraine: Documents and Materials]. Kiev: Institute of History. ISBN 978-966-02-3014-9.
  • Mart Laar (2010). The Power of Freedom – Central and Eastern Europe after 1945. Unitas Foundation. ISBN 978-9949-21-479-2. İstifadə tarixi: 2 noyabr 2015.
  • Liber, George. Total wars and the making of modern Ukraine, 1914-1954 ( U of Toronto Press, 2016).
  • Luciuk, Lubomyr, editor, Holodomor: Reflections on the Great Famine of 1932–1933 in Soviet Ukraine, Kashtan Press, Kingston, 2008
  • Mace, James E. (2004). "Soviet Man-Made Famine in Ukraine". In Totten, Samuel; Parsons, William S.; Charny, Israel W. (eds.). Century of Genocide: Critical Essays and Eyewitness Accounts. London: Routledge. ISBN 978-0-415-94430-4.
  • Mace, James E. (2008). Ваші мертві вибрали мене ... [Your dead chose me ...]. Kiev: Vyd-vo ZAT "Ukraïns'ka pres-hrupa". ISBN 978-966-8152-13-9. (A collection of Mace's articles and columns published in Den (newspaper) from 1993 to 2004).
  • Marples, David R. (2007). Heroes and Villains: Creating National History in Contemporary Ukraine. Budapest: Central European University Press. ISBN 978-963-7326-98-1.
  • Meslé, France; Pison, Gilles; Vallin, Jacques (2005). (PDF). Population and Societies (413): 1–4. 26 may 2011 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
  • Mordini, Emilio; Green, Manfred (2009). Identity, Security and Democracy: The Wider Social and Ethical Implications of Automated Systems for Human Identification (PDF). Amsterdam, Netherlands: IOS Press. ISBN 978-1-58603-940-0.
  • Naimark, Norman M. (2010). Stalin's Genocides. Princeton, NJ: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-14784-0.
  • Pipes, Richard (1995). Russia Under the Bolshevik Regime. New York, NY: Vintage Books. ISBN 978-0-679-76184-6.
  • Potocki, Robert (2003). Polityka państwa polskiego wobec zagadnienia ukraińskiego w latach 1930–1939 (Polish və English). Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej. ISBN 978-83-917615-4-0.
  • Pourchot, Georgeta (2008). Eurasia Rising: Democracy and Independence in the Post-Soviet Space. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. ISBN 978-0-275-99916-2.
  • Radzinsky, Edvard (1996). Stalin: The First In-depth Biography Based on Explosive New Documents from Russia's Secret Archives. London: Hodder & Stoughton. ISBN 978-0-340-60619-3.
  • Rosefielde, Steven (1983). "Excess Mortality in the Soviet Union: A Reconsideration of the Demographic Consequences of Forced Industrialization, 1929–1949". Soviet Studies. 35 (3): 385–409. doi:10.1080/09668138308411488. JSTOR 151363.
  • Rosefielde, Steven (2009). Red Holocaust. Milton Park: Routledge. ISBN 978-0-415-77756-8.
  • Snyder, Timothy (2010). Bloodlands: Europe Between Hitler and Stalin. London: The Bodley Head. ISBN 978-0-224-08141-2.
  • Sternberg, Robert J.; Sternberg, Karin (2008). The Nature of Hate. New York, NY: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-72179-0.
  • Tauger, Mark B. (1991). (PDF). Slavic Review. 50 (1): 70–89. doi:10.2307/2500600. JSTOR 2500600. 14 yanvar 2016 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
  • Tauger, Mark B. (2001). "Natural Disasters and Human Actions in the Soviet Famine of 1931–1933". The Carl Beck Papers in Russian & East European Studies (1506). doi:10.5195/CBP.2001.89.
  • Vallin, Jacques; Meslé, France; Adamets, Serguei; Pyrozhkov, Serhii (2002). "A New Estimate of Ukrainian Population Losses during the Crises of the 1930s and 1940s" (PDF). Population Studies. 56 (3): 249–264. doi:10.1080/00324720215934. PMID 12553326.
  • Várdy, Steven Béla; Várdy, Agnes Huszár (2007). "Cannibalism in Stalin's Russia and Mao's China" (PDF). East European Quarterly. 41 (2): 223–238.
  • Weiss-Wendt, Anton (2005). "Hostage of Politics: Raphael Lemkin on 'Soviet Genocide'" (PDF). Journal of Genocide Research. 7 (4): 551–559. doi:10.1080/14623520500350017. 10 iyun 2007 tarixində (PDF).
  • Werth, Nicolas (2010). "Mass deportations, Ethnic Cleansing, and Genocidal Politics in the Latter Russian Empire and the USSR". In Donald Bloxham; A. Dirk Moses (eds.). The Oxford Handbook of Genocide Studies. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-923211-6.
  • Wheatcroft, Stephen G. (2000). A Note on Demographic Data as an Indicator of the Tragedy of the Soviet Village, 1931–33 (draft) (PDF). İstifadə tarixi: 31 iyul 2012.
  • Wheatcroft, Stephen G. (2001a). "Current knowledge of the level and nature of mortality in the Ukrainian famine of 1931–3" (PDF). In V. Vasil'ev; Y. Shapovala (eds.). Komandiri velikogo golodu: Poizdki V.Molotova I L.Kaganovicha v Ukrainu ta na Pivnichnii Kavkaz, 1932–1933 rr. Kiev: Geneza.
  • Уиткрофт, С. [Wheatcroft, S.] (2001b). [On demographic evidence of the tragedy of the Soviet village in 1931–1933]. In V.P. Danilov; və b. (eds.). Трагедия советской деревни: Коллективизация и раскулачивание 1927–1939 гг.: Документы и материалы [The Tragedy of the Soviet Village: Collectivization and Dekulakization 1927–39: Documents and Materials] (Russian). 3. Moscow: ROSSPEN. ISBN 978-5-8243-0225-7. 20 mart 2008 tarixində arxivləşdirilib.
  • Wheatcroft, Stephen G. (2004). "Towards Explaining the Soviet Famine of 1931–1933: Political and Natural Factors in Perspective". Food and Foodways. 12 (2–3): 107–136. doi:10.1080/07409710490491447.
  • Wheatcroft, Stephen G. (2018). "The Turn Away from Economic Explanations for Soviet Famines". Contemporary European History. 27 (3): 465–469. doi:10.1017/S0960777318000358.
  • Wilson, Andrew (2002). The Ukrainians: Unexpected Nation (2nd). New Haven, CT: Yale University Press. ISBN 978-0-300-09309-4.

Əlavə ədəbiyyat

Bəyənatlar və rəsmi aktlar

  • , U.S. Commission on the Ukraine Famine, Report to Congress. Adopted by the Commission, 19 aprel 1988
  • Joint declaration at the United Nations in connection with 70th anniversary of the Great Famine in Ukraine 1932–1933
  • Address of the Verkhovna Rada to the Ukrainian nation on commemorating the victims of Holodomor 1932–1933 (in Ukrainian)

Kitab və məqalələr

  • Ewald, Human life in Russia, (Cleveland: J.T. Zubal, 1984), Reprint, Originally published: London, England: Allen & Unwin, 1936.
  • The Black Deeds of the Kremlin: a white book, S.O. Pidhainy, Editor-In-Chief, (Toronto: Ukrainian Association of Victims of Russian-Communist Terror, 1953), (Vol. 1 Book of testimonies. Vol. 2. The Great Famine in Ukraine in 1932–1933).
  • Bruski, Jan Jacek (2008). Hołodomor 1932–1933. Wielki Głód na Ukrainie w dokumentach polskiej dyplomacji i wywiadu (Polish). Warszawa: Polski Instytut Spraw Międzynarodowych. ISBN 978-83-89607-56-0.
  • Marco Carynnyk, Lubomyr Luciuk and Bohdan S Kordan, eds, The Foreign Office and the Famine: British Documents on Ukraine and the Great Famine of 1932–1933, foreword by Michael Marrus (Kingston: Limestone Press, 1988)
  • Chastushka Journal of American folklore, Volume 89 Houghton, Mifflin, and Co., 1976
  • Curran, Declan with L Luciuk & A G Newby, co-eds, "Famines in European Economic History: The last great European famines reconsidered," Routledge, 2015
  • Davies, R.W., The Socialist offensive: the collectivization of Soviet agriculture, 1929–1930, (London: Macmillan, 1980).
  • Der ukrainische Hunger-Holocaust: Stalins verschwiegener Völkermord 1932/33 an 7 Millionen ukrainischen Bauern im Spiegel geheimgehaltener Akten des deutschen Auswärtigen Amtes, (Sonnebühl: H. Wild, 1988), By Dmytro Zlepko. [eine Dokumentation, herausgegeben und eingeleitet von Dmytro Zlepko].
  • Dolot, Miron, Who killed them and why?: in remembrance of those killed in the Famine of 1932–1933 in Ukraine, (Cambridge, Massachusetts: Harvard University, Ukrainian Studies Fund, 1984);"Execution By Hunger, The Hidden Holocaust" (W.W. Norton & Company,1985).
  • Dushnyk, Walter, 50 years ago: the famine holocaust in Ukraine, (New York: Toronto: World Congress of Free Ukrainians, 1983).
  • Barbara Falk, Sowjetische Städte in der Hungersnot 1932/33. Staatliche Ernährungspolitik und städtisches Alltagsleben (= Beiträge zur Geschichte Osteuropas 38), Köln: Böhlau Verlag 2005 ISBN 3-412-10105-2
  • Fürst, Juliane. Stalin's Last Generation: Soviet Post-War Youth and the Emergence of Mature Socialism Oxford University Press. 30 sentyabr 2010. ISBN 978-0-19-957506-0
  • Gregorovich, Andrew, "Black Famine in Ukraine 1932–33: A Struggle for Existence", Forum: A Ukrainian Review, No. 24, (Scranton: Ukrainian Workingmen's Association, 1974).
  • Kowalski, Ludwik. Hell on Earth: Brutality and Violence Under the Stalinist Regime Wasteland Press 30 iyul 2008. ISBN 978-1-60047-232-9
  • Luciuk, L. Y. (ed), "Holodomor: Reflections on the Great Famine of 1932–1933 in Soviet Ukraine" (Kingston: Kashtan Press, 200()
  • Halii, Mykola, Organized famine in Ukraine, 1932–1933, (Chicago: Ukrainian Research and Information Institute, 1963).
  • Hlushanytsia, Pavlo, "Tretia svitova viina Pavla Hlushanytsi == The third world war of Pavlo Hlushanytsia", translated by Vera Moroz, (Toronto: Anabasis Magazine, 1986). [Bilingual edition in Ukrainian and English].
  • Holod na Ukraini, 1932–1933: vybrani statti, uporiadkuvala Nadiia Karatnyts'ka, (New York: Suchasnist', 1985).
  • Holod 1932–33 rokiv na Ukraini: ochyma istorykiv, movoij dokumentiv, (Kiev: Vydavnytstvo politychnoyi literatury Ukrainy, 1990).
  • Hryshko, Vasyl, The Ukrainian Holocaust of 1933, Edited and translated by Marco Carynnyk, (Toronto: Bahrianyi Foundation, SUZHERO, DOBRUS, 1983).
  • Holodomor: The Great Famine in Ukraine 1932–1933 (Warsaw–Kiev, 2009)
    • . Ipn.gov.pl. 2009. 18 may 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 iyul 2015.
  • International Commission of Inquiry into the 1932–33 Famine in Ukraine, Proceedings [transcript], 23–27 may 1988, Brussels, Belgium, Jakob W.F. Sundberg, President; Legal Counsel, World Congress of Free Ukrainians: John Sopinka, Alexandra Chyczij; Legal Council for the Commission, Ian A. Hunter, 1988.
  • International Commission of Inquiry into the 1932–33 Famine in Ukraine. Proceedings [transcript], 21 oktyabr – 5 noyabr 1988, New York City, [Jakob W.F. Sundberg, President; Counsel for the Petitioner, William Liber; General Counsel, Ian A. Hunter], 1988.
  • International Commission of Inquiry into the 1932–1933 Famine in Ukraine. Final report, [Jacob W.F. Sundberg, President], 1990. [Proceedings of the International Commission of Inquiry and its Final report are in typescript, contained in 6 vols. Copies available from the World Congress of Free Ukrainians, Toronto].
  • Kalynyk, Oleksa, Communism, the enemy of mankind: documents about the methods and practise of Russian Bolshevik occupation in Ukraine, (London, England: The Ukrainian Youth Association in Great Britain, 1955).
  • Klady, Leonard, "Famine Film Harvest of Despair", Forum: A Ukrainian Review, No. 61, Spring 1985, (Scranton: Ukrainian Fraternal Association, 1985).
  • Kolektyvizatsia і Holod na Ukraini 1929–1933: Zbirnyk documentiv і materialiv, Z.M. Mychailycenko, E.P. Shatalina, S.V. Kulcycky, eds., (Kiev: Naukova Dumka, 1992).
  • Kostiuk, Hryhory, Stalinist rule in Ukraine: a study of the decade of mass terror, 1929–1939, (Munich: Institut zur Erforschung der UdSSSR, 1960).
  • Kovalenko, L.B. & Maniak, B.A., eds., Holod 33: Narodna knyha-memorial, (Kiev: Radians'kyj pys'mennyk, 1991).
  • Krawchenko, Bohdan, Social change and national consciousness in twentieth-century Ukraine, (Basingstoke: Macmillan in association with St. Anthony's College, Oxford, 1985).
  • R. Kuśnierz, ,Torun, 2005
  • Leonard Leshuk, ed., Days of Famine, Nights of Terror: Firsthand Accounts of Soviet Collectivization, 1928–1934 (Kingston: Kashtan Press, 1995)
  • Luciuk, Lubomyr (and L Grekul), Holodomor: Reflections on the Great Famine of 1932–1933 in Soviet Ukraine (Kashtan Press, Kingston, 2008.)
  • Lubomyr Luciuk, ed., Not Worthy: Walter Duranty's Pulitzer Prize and The New York Times (Kingston: Kashtan Press, 2004)
  • Lettere da Kharkov: la carestia in Ucraina e nel Caucaso del Nord nei rapporti dei diplomatici italiani, 1932–33, a cura di Andrea Graziosi, (Torino: Einaudi, 1991).
  • Mace, James E., Communism and the dilemma of national liberation: national communism in Soviet Ukraine, 1918–1933, (Cambridge, Massachusetts: Distributed by Harvard University Press for the Ukrainian Research Institute and the Ukrainian Academy of Arts and Sciences in the U.S., 1983).
  • Makohon, P., Svidok: Spohady pro 33-ho, (Toronto: Anabasis Magazine, 1983).
  • Martchenko, Borys, La famine-genocide en Ukraine: 1932–1933, (Paris: Publications de l'Est europeen, 1983).
  • Marunchak, Mykhailo H., Natsiia v borot'bi za svoie isnuvannia: 1932 і 1933 v Ukraini і diiaspori, (Winnipeg: Nakl. Ukrains'koi vil'noi akademii nauk v Kanadi, 1985).
  • Memorial, compiled by Lubomyr Y. Luciuk and Alexandra Chyczij; translated into English by Marco Carynnyk, (Toronto: Published by Kashtan Press for Canadian Friends of "Memorial", 1989). [Bilingual edition in Ukrainian and English. this is a selection of resolutions, aims and objectives, and other documents, pertaining to the activities of the Memorial Society in Ukraine].
  • Mishchenko, Oleksandr, Bezkrovna viina: knyha svidchen', (Kiev: Molod', 1991).
  • Oleksiw, Stephen, The agony of a nation: the great man-made famine in Ukraine, 1932–1933, (London: The National Committee to Commemorate the 50th Anniversary of the Artificial Famine in Ukraine, 1932–1933, 1983).
  • Pavel P. Postyshev, envoy of Moscow in Ukraine 1933–1934, [selected newspaper articles, documents, and sections in books], (Toronto: World Congress of Free Ukrainians, Secretariat, [1988], The 1932–33 Famine in Ukraine research documentation).
  • Pidnayny, Alexandra, A bibliography of the great famine in Ukraine, 1932–1933, (Toronto: New Review Books, 1975).
  • Pravoberezhnyi, Fedir, 8,000,000: 1933-i rik na Ukraini, (Winnipeg: Kultura і osvita, 1951).
  • Rajca, Czesław (2005). Głód na Ukrainie. Lublin/Toronto: Werset. ISBN 978-83-60133-04-0.
  • Senyshyn, Halyna, Bibliohrafia holody v Ukraini 1932–1933, (Ottawa: Montreal: UMMAN, 1983).
  • Solovei, Dmytro, The Golgotha of Ukraine: eye-witness accounts of the famine in Ukraine, compiled by Dmytro Soloviy, (New York: Ukrainian Congress Committee of America, 1953).
  • Stradnyk, Petro, Pravda pro soviets'ku vladu v Ukraini, (New York: N. Chyhyryns'kyi, 1972).
  • Taylor, S.J., Stalin's apologist: Walter Duranty, the New York Times' man in Moscow, (New York: Oxford University Press, 1990).
  • The Foreign Office and the famine: British documents on Ukraine and the great famine of 1932–1933, edited by Marco Carynnyk, Lubomyr Y. Luciuk and Bohdan Kor.
  • The man-made famine in Ukraine (Washington D.C.: American Enterprise Institute for Public Policy Research, 1984). [Seminar. Participants: Robert Conquest, Dana Dalrymple, James Mace, Michael Nowak].
  • United States, Commission on the Ukraine Famine. Investigation of the Ukrainian Famine, 1932–1933: report to Congress / Commission on the Ukraine Famine, [Daniel E. Mica, Chairman; James E. Mace, Staff Director]. (Washington D.C.: U.S. G.P.O.: For sale by the Supt. of Docs, U.S. G.P.O., 1988), (Dhipping list: 88-521-P).
  • United States, Commission on the Ukrainian Famine. Oral history project of the Commission on the Ukraine Famine, James E. Mace and Leonid Heretz, eds. (Washington, D.C.: Supt. of Docs, U.S. G.P.O., 1990).
  • Velykyi holod v Ukraini, 1932–33: zbirnyk svidchen', spohadiv, dopovidiv ta stattiv, vyholoshenykh ta drukovanykh v 1983 rotsi na vidznachennia 50-littia holodu v Ukraini – The Great Famine in Ukraine 1932–1933: a collection of memoirs, speeches and essays prepared in 1983 in commemoration of the 50th anniversary of the Famine in Ukraine during 1932–33, [Publication Committee members: V. Rudenko, T. Khokhitva, P. Makohon, F. Podopryhora], (Toronto: Ukrains'ke Pravoslavne Bratstvo Sv. Volodymyra, 1988), [Bilingual edition in Ukrainian and English].
  • Verbyts'kyi, M., Naibil'shyi zlochyn Kremlia: zaplianovanyi shtuchnyi holod v Ukraini 1932–1933 rokiv, (London, England: DOBRUS, 1952).
  • Voropai, Oleksa, V deviatim kruzi, (London, England: Sum, 1953).
  • Voropai, Oleksa, The Ninth Circle: In Commemoration of the Victims of the Famine of 1933, Olexa Woropay; edited with an introduction by James E. Mace, (Cambridge, Massachusetts: Harvard University, Ukrainian Studies Fund, 1983).
  • Wheatcroft, S. G. (2000). "The Scale and Nature of Stalinist Repression and its Demographic Significance: On Comments by Keep and Conquest" (PDF). Europe-Asia Studies. 52 (6): 1143–1159. doi:10.1080/09668130050143860. ISSN 0966-8136. PMID 19326595.

Xarici keçidlər

  • "Holodomor survivors share their stories". İstifadə tarixi: 5 November 2013.
  • "Harvard Ukrainian Research Institute's MAPA Digital Atlas of Ukraine focus on the history of the Holodomor". İstifadə tarixi: 5 November 2013.
  • "Gareth Jones' international exposure of the Holodomor, plus many related background articles". İstifadə tarixi: 5 July 2006.
  • Ukraynada 1932-1933-cü illərdə aclıq Ukrayna Dövlət Mərkəzi Arxivində 2020-02-07 at the Wayback Machine (, )
  • Stanislav Kulchytsky, , oktyabr 2005.
  • Stanislav Kulchytsky, "Why did Stalin exterminate the Ukrainians? Comprehending the Holodomor. The position of Soviet historians"Six-part series from Den (newspaper): , , , , , ;
  • Valeriy Soldatenko, "A starved 1933: subjective thoughts on objective processes", Zerkalo Nedeli, 28 June – 4 July 2003. Available online və .
  • Stanislav Kulchytsky's articles in Zerkalo Nedeli, Kiyev, Ukrayna
    • "How many of us perish in Holodomor on 1933", 23 November 2002 – 29 November 2002. Available online and .
    • "Reasons of the 1933 famine in Ukraine. Through the pages of one almost forgotten book" 16–22 August 2003. Available online və .
    • "Reasons of the 1933 famine in Ukraine-2", 4 October 2003 – 10 October 2003. Available online and .
    • "Demographic losses in Ukraine in the twentieth century", 2 October 2004 – 8 October 2004. Available online and .
    • "Holodomor-33: Why and how?" 25 November – 1 December. Available online
  • UKRAINIAN FAMINE Rusiya arxivindən olan və Konres kitabxanasında saxlanılan materiallar
  • Sergey Melnikofun Qolodomor fotoları
  • [1]
  • Əsas sahə: 1932-1933-cü illər Böyük Ukrayna Aclığı Nikolas Verth tərəfindən
  • Caryle Murphy (1 October 1983). "Ukrainian Americans Commemorate Famine in Homeland 50 Years Ago". The Washington Post. 15 March 2012 tarixində .
  • Oksana Kisin Qolodomor barədə hazırladığı iş

Avqust 21, 2021
qolodomor, Голодомо, ukrayn, dilindən, tərcümədə, aclıq, öldürmək, sözlərindən, əmələ, gəlmişdir, 1932, 1933, illərdə, dönəmin, sovet, ukraynasında, indiki, ukrayna, rusyanın, kuban, əyalətində, süni, olaraq, törədilən, qıtlıq, səbəbilə, milyondan, çox, insanı. Qolodomor ukr Golodomo r 1 ukrayn dilinden tercumede acliq ve oldurmek sozlerinden emele gelmisdir 2 1932 1933 cu illerde donemin Sovet Ukraynasinda indiki Ukrayna ve Rusyanin Kuban eyaletinde suni olaraq toredilen qitliq sebebile 8 milyondan cox insanin olduyu soyqrim akti 3 Tarixsunasliqda bu hadise Qitliq soyqrimi Boyuk Qitliq ve ya Ukrayna Soyqrimi adlari ile de taninan 1932 1933 cu il hadiseleri olkenin baslica taxil ehtiyatlarina da tesir eden qitligin bir hissesi idi 4 5 Bu zaman ekseriyyeti etnik cehetden ukraynali olan olkenin boyuk bir nufusu acliqdan olmusdur 2006 ci ilden Qolodomor Ukrayna ve basqa 15 dovlet terefinden Sovet hokumetinin ukrayn xalqina qarsi toretdiyi soyqrim hadisesi olaraq taninmaqdadir Soyqrim zamani ne qeder insanin olduyu haqqinda fikirler muxtelifdir 6 Bezi qaynaqlara gore 12 milyon etnik ukraynalinin heyatini itirdiyi haqqinda melumatlar movcuddur 7 Lakin 2003 cu ilde BMT terefinden qebul edilmis ve 25 olkenin imzaladigi qetnamede olu sayisi 7 10 milyon araliginda gosterilmisdir 2010 cu ilde Kiyev Apelyasiya Mehkemesinin qerarina esasen ise acliqdan qaynaqlanan demoqrafik itki 10 milyona yaxin idi 3 8 8 9 10 Bezi tarixcilerin fikirlerine gore qitliq Stalin terefinden Ukraynada musteqillik herakatina son qoymaq meqsedile heyata kecirilmisdi Lakin herekatin en qaynar noqtesi sayilan Ukraynanin qerbi Polsanin terkibinde oldugu ucun soyqrima meruz qalmamisdi Soyqrimin esas sebebleri gunumuzde de tarixciler arasinda muzakire movzusu olaraq qalmaqdadir 11 12 13 14 15 Mundericat 1 Etimologiyasi 2 Tarixi 2 1 Ehate dairesi ve illeri 2 2 Qitligin sebebleri 2 3 Sonraki illerde hadiseye munasibet 2 4 Faciede olenlerin sayi 3 Soyqirim meselesi 4 Sovetlerin ve Qerbin inkari 5 Muasir siyasetde 6 Facienin esas gunahkarlari 7 Facieye sebeb olan qerarlar ve facienin menzeresi 7 1 BMT konvensiyasi 8 Sahidlerin dedikleri 9 Facieye munasibetler 10 Xatiresi 10 1 Ukrayna 10 2 Kanada 10 3 ABS 10 4 Polsa 10 5 Qolodomor abideleri 11 Film 12 Menbe 12 1 Istinadlar 12 2 Edebiyyat 13 Elave edebiyyat 13 1 Beyenatlar ve resmi aktlar 13 2 Kitab ve meqaleler 14 Xarici kecidlerEtimologiyasi RedakteQolodomor ukrayn dilinden tercumede acliqdan olmek ve ya acindan oldurmek menasina gelmekdedir 16 Bezen bu ifade ingilis dilinden acliqla oldurmek kimi tercume edilir Qolodomor ukrayn dilinde qolod acliq ve mor xestelik sozlerinin birlesmesinden emele gelmisdir Moriti felinin tercumesi kimise zeherlemek ve ya kimese eziyyet vermek demekdir Ilk defe Qolodomor ifadesi 1930 cu ilde Ukrayn diasporasinin Cexoslovakiyadaki nesrlerinde daha sonra 1978 ci ilde ABS ve Kanadadaki ukraynali muhacir teskilatlar terefinden istifade edilmisdir 17 Buna baxmayaraq Ukrayna SSR de Stalinin olumunden sonra bele acliqla bagli melumatlar nezaret altinda idi Bele ki 1956 ci ilden sonrada tarixciler qitliqdan behs ederken sadece qida cetinliyi ifadesini isledirdi Qolod sozu ise umumiyyetle qadagan edilmisdi Qolodomorun muzakiresi 1980 ci illerde Qlasnostun terkib hissesi olaraq daha aciq sekilde aparildi Ukraynada bu ifadeni ilk defe resmi olaraq 1987 ci ilde Vladimir Serbitski Sovet Respublikalarinin 7 ci qurultayindaki cixisinda isletmisdir Daha sonra Ukrayna Yazicilar Birliyinin sedri Ukrayna KP nin ideoloji meseleler uzre sedr muavini Aleksey Musiyenko 1988 ci ildeki bir nitqinde Qolodomor ifadesine diqqet cekmisdir 18 Qolodomor termin olaraq ilk defe 18 iyul 1988 ci ilde Sovet ittifaqinda nesr edilen bir meqalede istifade edildi Termin 2004 cu ilde Ukrayn dilinin 2 cildlik lugetine daxil edilmisdir 19 20 Tarixi RedakteEhate dairesi ve illeri Redakte Qitliq 1932 ci ilin fevral ayindan 1933 cu ilin iyul ayina qeder oz tesirini butun Ukrayna SSR erazisinde o cumleden Moldova Muxtar SSR de gosterdi 21 1933 cu ilin yazinda qitliq ozunun en yuksek noqtesine catdi 1926 1939 cu iller erzinde Ukrayna ehalisi 6 6 qeder artmisdi Baxmayaraq ki bu artim Rusiya ve Belarusiya erazisinde 16 9 ve 11 7 derecesinde idi 22 23 Sovet hokumet selahiyyetlileri 1932 ci ilde 1931 ci ilde elde edilen 7 2 mln ton mehsulla muqayisede cemi 4 3 mliyon ton mehsul tedaruk ede bilmisdiler Tezlikle seherdeki qida rasyonu boyuk miqdarda tukenmisdi ve 1932 33 cu illerin qisinda ve 1933 cu ilin yazinda bir cox yasayis menteqesi acliqla mubarize apardi Seherdeki isciler rasyon sistemi hesabina qida ile temin edilse de artiq 1933 cu ilin yazinda seher sakinleri de acliqla qarsi qarsiya qaldi Bu erefede iscilere butun SSRI de acligin oldugu bir vaxtda mehsul gizleden eks inqilabcilarla bagli propaqanda meqsedli filmler numayis etidirilirdi 24 Kutlevi acliqla bagli ilk hesabatlar 1933 cu ilin yanvar ayina Uman erazisinde iki yasayis menteqesine aiddir Bunlardan biri Vinnitsa digeri ise Kiyev eyaletleri idi 1933 cu ilin yanvar ayinin ortalarinda artiq qida ehtiyati tukenmis ve acliqdan olum hadiseleri senedlerde oz eksini tapmisdi Geri cekilme Ukrayna Kommunist Partiyasinin 1932 ci il dekabr tarixli qerarnamesi uzre aparilmisdi 1933 cu il fevral ayinin evvellerinde yerli hokumet numayendeleri ve Ukrayna Dovlet Siyaset Idaresinin beyanatlarinda qitliqdan en cox eziyyet ceken erazinin Dnepropetrovsk eyaleti oldugu qeyd olunmusdu 25 Burada ehali arasinda tif ve malyariya kimi xesteliklerde yayilmisdi Artiq mart ayinin ortalarinda Kiyev eyaletinde de qitliq ozunun en yuksek heddine catmisdi 1933 cu ilin aprel ayinda Xarkov bu siyahiya basciliq edirdi Siyahida Xarkovun ardinca Kiyev Dnepropetrovsk Odessa Vinnitsa ve Donetsk vilayetleri o cumleden Moldova SSR gelirdi 1933 cu ilin may ayinin ortalarindan iyun ayina qeder acliqdan qaynaqlanan kutlevi olum hadiseleri ile bagli hesabatlarda Kiyev ve Xarkov etrafi eraziler qeyd olunmusdu Acligin en az tesir etdiyi erazi ise Cerniqov oblasti ve Kiyevin ve Vinnitsanin simal bolgeleri idi Ukrayna MK nin 8 fevral 1933 cu il beyanatinda hec bir acliq hadisesinin mualice edilmediyi bildirilmisdi Yerli hakimiyyet orqanlari acliqdan eziyyet cekenlerin sayi acligin sebebleri olenlerin sayi yerli menbelerden verilen qida yardimi ve merkezlesdirilmis sekilde teleb olunan erzaq yardimi barede hesabat vermeli idi 1933 cu ilde Heftelik Ukrayna qezetinde rabitede cetinlikler ve qitliq barede genis melumatlar verilmisdi Qitliq illerinde 2500 den cox kannibalizm hadisesi qeyde alinmisdi 26 Acliq hem fiziki hem de exlaqi mubarize idi 1933 cu ilde bir qadin hekimin oz refiqesine mektubunda yazilirdi Men hal hazirda kannibalizme meyl etmemisem amma bu mektub sene catana bele davam ede bileceyime soz vermirem Yaxsi insanlar tez olurler Kimki ogurluq etmir o olur Kimki yemeklerini basqalari ile paylasir o olur Kimki insan eti yemekden imtina edir o olur Kannibalizmden imtina eden valideynler oz usaqlarindan evvel olduler Qitligin sebebleri Redakte SSRI erazisinde qitliq 1933 Qitligin sebebleri hem elmi hem siyasi debatlairn muzakire movzusudur Bezi alimler suni qitligin sebebini sovet senayelesmesi dovrunde aparilan deyisikliklerle elaqeli iqtisadi problemlerin neticesi kimi gorurduler 16 27 28 Bir qism alimler ise iddia edirdiler ki bu Stalin rehberliyinin ukraynalilara qarsi yeritdiyi siyaset idi Kollektivlesdirme ifrat bohrana ve acliga sebeb olmusdu 1929 30 cu illerde kendliler torpaqlarini ve mal qaralarini dovlet teserrufatina vermeye mecbur edildiler ve neticede onlar mueyyen mebleg qarsiliginda gundelik isci kimi bu teserrufatlarda isleyirdiler Ukrayna SSR erazisinde kollektivlesdirme siyaseti coxsayli kendli usyanlarina sebeb oldu Kend ehalisinin 1932 ci ile kimi pasportu olmadigi ucun kolxoz idare heyetinin raziligi olmadan onlar kendi terk ede bilmezdiler Kendli ailelerinin yasamasinin esas menbeyi onlarin heyetyani teserrufatlarindan goturduyu gelir idi 29 Kollektivlesdirmenin neticesinde taxilciligin mehsuldarligi asagi dusdu Ehalinin sayina dusen taxil istehsali 1928 ci ildeki 47 den 1940 ci ildeki 40 44 s ha dusdu Heyvandarliq mehsullari 40 azaldi Belelikle kollektivlesdirme kendlileri acliq ve repressiyaya meruz qoyaraq kend teserrufatina agir zerbe vurdu 30 Ilk bes illik plan Ukrayna fermalarindan gozlenilen mehsulu taxili seker cugunduru ve pambiqla deyisdi 31 32 Bundan basqa planin duzgun idare edilmemesi ve umumi idareetmenin olmamasi veziyyeti daha da agirlasdirdi Ehemiyyetli miqdarda taxil saheleri bicilmemis qaldi 33 Taxilin bir hissesi ise dasinma ve saxlama zamani itirildi 1930 cu ilin yazinda hokumet taxil ixracini artirmaq meqsedi ile qida telebi proqrami baslatdi 1932 ci ilde qida ogurlugunun cezasi olum ve ya 10 illik hebs olaraq teyin edildi 34 35 36 Sovet hokumetinin yaratdigi bu suni qitliq ukrayn milletciliyine tuslanan bir zerbe olaraq dusunulurdu Ukrayna kendlileri kolxozlara celb edilmek ucun qidadan mehrum edilmemisdiler cunki bolsevik kollektivlesdirmesi artiq 1932 ci ilin yayinadek sona catmisdi Qolodomor ilk novbede musteqil dovlet qurmaga can atan Ukrayna xalqinin ozeyi olan kendlilere qarsi yonelmisdi 31 36 37 38 39 Ukrayna kendlileri kommunist ideologiyasi ile ziddiyyet teskil eden ve bolsevik liderlerinin aciq dusmenciliyine sebeb olan qedim enenelerin ve milli deyerlerin dasiyicilari idiler Ebes yere deyil ki Iosif Vissarionovic Stalin qeyd edirdi kendliler milli herekatin esas ordusunu teskil edir Kendli ordusu olmadan guclu milli herekat olmayib ve ola da bilmez 40 41 Stalin rejiminin milli aspekti 1932 ci il dekabrin 14 de KP b MK ve XKS terefinden qebul edilmis qetnamede aydin sekilde eks olunmusdu O sovet Ukraynasi ve Kubanda taxil tedarukunun asagi gostericilerini ukraynalasdirma siyasetinin yanlis sekilde heyata kecirilmesi ile bilavasite elaqelendirirdi Bu qetname eslinde sovet Ukraynasinin ve Kubanin ukraynalilar yerlesdirilmis bu proses 1920 ci illerde baslanmisdi rayonlarinda milli inkisafa son qoyurdu 42 Macar ingilis jurnalist Artur Kostler Qolodomor illerini bu sozlerle ifade etmisdir Her qatar stansiyasinda boyuk bir kutle varidi Onlar ikonalar ve ketanlari uzadaraq qarsiliginda corek isteyirdiler Qadinlar oz usaqlarini vaqonlarin pencerelerine dogru uzadirdilar Usaqlar nazik ayaqlari siskin qarinlari ve boyuk baslari ile qorxuducu gorunurduler 43 Sonraki illerde hadiseye munasibet Redakte Qolodomor 1933 Aleksandr Vinerberqin cekdiyi fotolardan Sovet hokumetinin felaketi gizletmek ucun etdiyi cehdlere baxmayaraq jurnalistler Qarez Cons Malkolm Macridc Ivald Ammend Ria Klaymen ve muhendis Aleksandr Vinerberqerin fotosekilleri ve nesrleri sayesinde butun dunya bu felaketden xeber tutdu Buna cavab olaraq Sovet Ittifaqi Bernard Sou Eduard Heriyot ve bir nece meshuru eks tebligat kompaniyasina celb etdi Onlar SSRI erazisine sefer ederek burada acliq gormedikleri barede ictimaiyyete melumat verdiler Almanlarin Ukraynani zebt etdiyi vaxtda isgalci hakimiyyet orqanlari Qolodomor felaketi ve diger kommunist cinayetleri haqqinda qezetlerde meqaleler cap etdiler 44 1942 ci ilde aqronom Stefan Sosnovi Xarkov arxivlerinden elde etdiyi senedleri ve Qolodomor qurbanlari haqqinda etrafli statistikani nesr etdirdi Muharibeden sonraki dovrde Avropa ve Simali Amerikadaki Ukrayna diasporu Qolodomor haqqinda melumatlar yaydi Ilk evvellerde ictimaiyyetin meseleye munasibeti bir qeder ehtiyatli idi Melumatlar esasen isgal edilmis erazilerde yasayan vetendaslardan gelirdi Lakin 1950 ci illerden sonra bu veziyyet deyisdi 1950 ci ilden baslayaraq sag qalanlarin xatirelerine esaslanaraq Qolodomor hadisesi elmi cehetden arasdirilmaga baslandi 33 Faciede olenlerin sayi Redakte Ukrayna ve Rusiyanin cenubunda depopulyasiyanin xeritesi 1933 cu ilde artiq milyonlarla insan acliqdan telef olmusdu Umumi hemkarlar ittifaqi hesabatina esasen nufuz itkisinin 6 7 milyon oldugu bildirilmisdi SSRI uzun muddet qitligi tekzib etdi Evvelce NKVD daha sonra ise KGB arxivleri arasdirdi ve bezi senedleri ictimaiyyet ucun aciq hala getirdi Bezi pesekar tarixcilere gore sadece Ukrayna erazisinde olenlerin sayi 7 milyona catirdi 45 Kecmis Ukrayna prezidenti Yussenko ABS konqresindeki cixisinda Qolodomor faciesinde 20 milyon ukraynalinin heyatinin itirdiyini soyledi 46 47 48 49 Kecmis Kanada prezidenti Stiven Harper ise olenlerin 10 milyondan cox oldugu barede ictimaiyyete aciqlama vermisdi 50 4 oktyabr 2016 ci il tarixinde Taras Sevcenko adina Kiyev Milli Universitetinde kecirilen Qolodomor 1932 1933 cu illerde Ukrayna milletinin itkisi adli beynelxalq konfrans zamani qitliq illerinde 7 milyon ukraynalinin oldurulduyu ve umumilikde SSRI erazisinde 10 milyon insanin acliqdan olduyu bildirildi 51 Tarixciler Timoti Snayder ve Stiven Vitkroft yazirdi Prezident Yussenko sisirdilmis reqemlerle veziyyeti daha da agirlasdirir amma bu heqiqetdir ki 1932 1933 cu illerde ukraynada aparilan suni acliq siyasi qerarlarin neticesi idi ve milyonlarla insanin olumune sebeb olmusdur 52 Sonralar Vitkrofun Postmediya qezetinde bir meqalesi yayimlanmisdi Burada gosterilirdi Stiven Harper ve bir cox siyasetcinin istifade etdiyi olum sayi ile bagli reqemler teessuf dogurucudur ve burada 10 milyon ukraynalinin acliqdan olduyu barede soylenilen fikirler her biri esassizdir 33 Faciede olenlerle bagli bezi fikirler erazi cercivesinde ireli surulse de digerleri arxivlere esaslanmaqdadir Bezi tarixciler Sovet propaqandasini eks etdirdiyine gore SSRI terefinden heyata kecirilen siyahiyaalmalarin duzgunluyune suphe ile yanasirlar Diger iddialar ise dunya liderleri terefinden aparilan muzakirelere esasen ireli surulmusdur 1942 ci ilin avqust ayinda sohbet zamani Stalin Corcile neinki tek Ukrayna butun SSRI erazisinde kollektivlesdirmeye qarsi cixan 10 milyon repressiya qurbani oldugunu bildirmisdir Stalin bu siyahiya sadece heyatini itirenleri deyil surgune gonderilenleri de daxil etmisdi Bundan basqa Qulaq adlandirilan emek dusergelerinde heyatini itirenlerin yoxsa oz evinde acliqdan olenlerin sayilmasi haqqinda da fikir ayriliqlari movcuddur Arxivler acilanadek bu barede texminler bele idi 2 5 milyon Vladimr Kubiyovic 4 8 milyon Vasili Hrisko ve 5 milyon Robert Konkest Qisa muddet evvel aciqlanan demoqrafik gostericiler de daxil olmaqla aparilan 2002 ci il hesablamalarina esasen itgilerin sayi 3 2 milyon ve ya 3 3 5 milyon arasinda deyisir Sovet arxivleri 1932 1933 cu ildeki olumlerin sayini minimum 1 8 milyon olaraq aciqlayir dogus zamani olenlerle birge 2 7 milyon Hemin illerde 1 2 milyon tif xesteliyine yoluxma ve 500 minden cox xestelikden olme akti qeyde alinmisdir Tif xesteliyi bu illerde esasen bitler terefinden yayilirdi Meshul yigiminin azalmasi ve yoxsullugun artmasi bitlerin de artmasina getirib cixaran amillerden idi Demiryol stansiyalarinda ve qatarlarda o cumleden basqa yerlerde toplanan coxsayli qacqinlarin bitlerin esas dasiyicilari idiler 1933 cu ilin gostericileri 1929 cu ildekinden texminen 20 defe cox idi Artiq xesteliye yoluxanlarin sayi 1933 cu ilin iyun ayinda yanvar ayina niosbetde 10 defe artimisdi 53 54 Sovet arxivlerindeki senedlerde qeyde alinmis olumlerin sayi bir biri ile ziddiyet teskil edir Kalcitski terefinden aciqlanan hesabatlarda 1937 ci il siyahiyaalmasinda ehali sayinin 1926 ci il siyahiyaalmasina nisbetde 538 min nefer az oldugu gosterilmisdir 55 Aciqlanan Sovet statistikalari Il Dogus Olum Tebii deyisme1927 1 184 523 6611928 1 139 496 6431929 1 081 539 5421930 1 023 536 4871931 975 515 4601932 782 668 1141933 471 1 850 13791934 571 483 881935 759 342 4171936 895 361 534Soyqirim meselesi Redakte Cikaqo Amerikan qezetinin on sehifesi Daily Express qezeti 6 avqust 1934 Alimler Qolodomorun suni yolla qesden edilmis soyqirim yoxsa tebii ve qeyri ixtiyari olmasi barede gunumuzde de muzakireler aparmaqdadirlar Qolodomorun soyqirim olub olmamasi muasir dovr siyasesetinde de ehemiyyetli muzakiredir ve sovet siyasetinin soyqirimin qanuni terifine daxil edilmesi movzusunda umumi bir fikir birliyi yoxdur 37 56 Bundan elave Qolodomorun cografi serhedleri ile bagli naraziliqlar var Bezileri Ukraynadaki acligi SSRI nin basqa hisselerinde bas veren acliqdan ayri olaraq sayir Ukraynali tarixci Viktor Kondrasin ise onlarin birge oldugunu yazir Halbuki o hemcinin qeyd edir ki Ukraynada 32 ci ilin sonunda toredilen musadireler ordaki veziyyetini daha agir eleyib 57 Xarkov kucelerinde acliqdan olen ukraynali Bu barede elmi movqeler arasinda muxteliflikler movcuddur Rafail Nemkin Ceyms Meys ve Timoti Snaydere gore Qolodomor soyqirim hadisesidir ve Stalin siyasetinin neticesidir Maykl Elman ise Qolodomoru beseriyyete qarsi edilmis cinayet hesab etse de soyqirim kimi terifi ucun yeterli delilin olmadigi fikrini ireli surmusdur Diger bir terefden Robert Konkest ve Stiven Rozfaylda gore olumler mehsul azligi ile deyil birbasa dovlet siyaseti ile baglidir Onlar insan itgisini tesadufu zenn etmirdiler Lakin soyqirim adlandirmaq ucun yeterli olum sayisi olmadigini bildirirdiler 58 Professor Mark Tauger Qolodomorun dovlet terefinden qesden toredildiyi barede fikirlere qosulmasa da bunu aparilan ugursuz iqtisadi islahatlarin neticesi hesab etmisdir Rus yazici publisist ve tarixci Aleksandr Isayevic Soljinetsin Qolodomor faciesini 1920 1921 ci ilde Rusiyada bas veren qitliga benzetmisdir 59 O bildirmisdir ki her ikisi bolseviklerin taxil tedaruku zamani kendlilerin amansiz qaret edilmesinin neticesidir ve Qolodomor soyqirim sayilmamalidir 60 61 Sovetlerin ve Qerbin inkari RedakteQolodomorun inkari 1932 1933 cu ilde Ukraynada bas veren soyqrimin gerceklesmemesi ve ya evvelceden planlanmis bir hadise olmamasi iddiasidir SSRI nin bu meseledeki movqeyi qitligin bas vermesini inkar etmek idi ve bu Bernard Sou Valter Duranti Luis Fiser kimi bezi qerb metbuat numayendeleri ve meshurlari terefinden heyata kecirildi 62 Sovet resmileri meselenin muzakiresini qadagan etmisdi 63 64 65 Muasir siyasetde Redakte Qolodomoru resmen soyqirim kimi taniyan olkeler Dunya ictimaiyyetine Qolodomor faktinin catdirilmasinin meqsedi milyonlarla gunahsiz qurbanin ruhunu sad etmek sovet kommunist rejiminin cinayetini pislemek tarixi edaleti berpa etmek ve Ukrayna xalqinin soyqiriminin beynelxalq miqyasda taninmasina nail olmaqdir 66 67 Qolodomoru soyqirim kimi taniyan Ukrayna dunya ictimaiyyetine suni sekilde yaradilmis acliqdan indi de silah kimi istifade olunmasi faktini catdirmaq isteyir Bunun derki dunyanin her hansi bir yerinde bu cur dehsetli aktin qarsisinin alinmasina yardimci ola biler Ukrayna Ali Radasi 2002 2003 cu illerde qebul etdiyi uc qetnamede dunya ictimaiyyetini Qolodomorun soyqirim kimi beynelxalq miqyasda taninmasina cagirmisdir 28 Noyabr 2006 ci il Ukrayna Ali Radasi Qolodomoru soyqirim kimi taniyan qanun qebul etdi 68 2010 cu ilin yanvarin 13 de Kiyev Appelasiya Mehkemesi terefinden Ukraynalilar milli qrupuna qarsi 1932 33 illerde ehalinin qismini fiziki yox etmek ucun yasayis seraitlerinin yaradilma yolu ile soyqirim toretmekde Bolsevik rejiminin liderleri gunahkar bilinib 69 Bu gun artiq Avstraliya Kanada Estoniya Gurcustan Macaristan Litva Polsa ve ABS ve s olkeler 1932 1933 cu illerde Ukraynada bas veren Qolodomoru soyqirim akti kimi taniyib Qolodomoru resmen soyqirim kimi taniyan olkeler Olke Tarix ABS 2003 2006 70 2008 71 Andorra 2009 72 Argentina 2007 73 Avstraliya 2003 2008 73 Belcika 2007 73 Braziliya 2007 73 74 75 Cexiya 2007 Cili 2007 Ekvador 2007 Estoniya 1993 Gurcustan 2005 Ispaniya 2007 73 76 Italiya 2004 77 2007 78 Kanada 2003 2008 Kolumbiya 2007 Latviya 2008 Litva 2005 Macaristan 2003 Meksika 2008 Paraqvay 2007 Peru 2007 Polsa 2006 73 Slovakiya 2007 73 Vatikan 2001 79 2003 80 81 82 23 sentyabrda Argentina Senatinin palatasi Ukraynada sovet totalitar rejimi terefinden teskil edilen Qolodomor qurbanlarinin xatiresini yad etdi 28 oktyabr 2003 cu ilde Avstraliya Senati Ukraynadaki acligi tarixde bas vermis en dehsetli soyqirim aktlarindan biri kimi tanidi 19 iyun 2003 cu ilde Kanada Senati Kanada hokumetini Ukraynadaki acligi 1932 1933 cu iller soyqirimi kimi tanimaga ve bu tarixi heqiqeti tekzib ve ya tehrif etmek cehdlerini pislemeye cagirdi 83 Estoniya parlamenti 1993 cu il oktyabrin 20 de kommunistlerin Ukraynada soyqirim siyasetini pisledi Gurcustan parlamentinin 20 dekabr 2005 ci il tarixli senedinde totalitar bolsevik rejiminin Ukrayna xalqina qarsi meqsedyonlu soyqirim heyata kecirdiyi tesdiq edilirdi 84 2003 cu ilde ABS Konqresi Qolodomoru soyqirim kimi tanidi ABS Konqresinin Ukraynada Acliq meseleleri uzre Komissiyasinin yekun hesabatinda deyilir Iosif Stalin ve onun adamlari 1932 1933 cu illerde ukraynalilara qarsi soyqirim heyata kecirmisler 85 86 Macaristan Dovlet Meclisinin 26 noyabr 2003 cu il tarixli qetnamesinde Stalin sovet rejiminin heyata kecirdiyi meqsedyonlu suni acliq neticesinde beseriyyetin dehsetli faciesi ve Ukraynadaki soyqirim qurbanlarinin xatiresi yad edilir 87 Litva Seymi 24 noyabr 2005 ci ilde beyan etdi ki Stalin kommunist rejimi Ukrayna xalqina qarsi dusunulmus deqiq sekilde planlasdirilmis soyqirim heyata kecirmisdir 88 89 90 91 92 Polsa Senati 2006 ci il martin 16 da qerar qebul etdi ki Qolodomor mustebid bolsevik rejimi terefinden meqsedyonlu sekilde teskil edilmisdir Senat Ukraynada 1932 1933 cu illerdeki Boyuk Acligin soyqirim kimi taninmasinin vacibliyi fikri ile hemreydir 2006 ci il dekabrin 6 da Polsa Seymi bu soyqirima gore mesuliyyet dasiyan totalitar rejimi pisledi Lazar Kaqanovic solda Stalinin Qolodomor siyasetinin heyata kecirilmesinde muhum rol oynamisdir 93 2008 ci ilde Rusiya Dovlet Dumasi qebul etdiyi beyanetinde 1932 1933 illerde Ukraynada bas verdiyi acligin soyqirim oldugunun iddialarini redd etmis ve Ukraynani bunu siyasi hedefler ucun istifade etmemeye cagirib Beyanetde deyilir ki acligin etnik esaslarinda teskil oldugunun tarixi subutlari yoxdur 94 Facienin esas gunahkarlari RedakteIosif Stalin SSRI Kommunist Partiyasinin bas katibi 1920 ci illerden omrunun sonunadek 1953 cu il kommunist iyerarxiyasinda en yuksek vezife tutan sexs ve SSRI nin faktiki diktatoru 95 Vyaceslav Molotov SSRI Xalq Komissarlari Surasinin hokumetin rehberi Stalinin en yaxin silahdasi ve Ukraynada fovqelade taxil tedaruku komissiyasina sexsen nezaret heyata keciren sexs Lazar Kaqanovic Stalinin siyasi meslekdasi 1928 1939 cu illerde SSRI Kommunist Partiyasinin katibi Ukrayna K b P MK nin katibi 1925 1928 ci iller Cenubi Qafqazda fovqelade tedaruk komissiyasinin ve Ukraynada xususile Odessa vilayetinde taxil tedaruku uzre teftis komissiyasinin rehberi 96 Stanislav Kosior 1928 1938 ci illerde SSRI Kommunist Partiyasinin birinci katibi Ukraynanin faktiki rehberi Mendel Xatayevic 1932 1933 cu illerde SSRI Kommunist Partiyasinin ikinci katibi Erzaq mehsullarinin musadire olunmasi ucun xususi vasitelerden istifade etmisdir 97 98 Pavlo Postisev UK b P MK nin ikinci katibi 1933 cu ilin yanvarinda o Stalinin qeyd etdiyi kimi taxil tedaruku planinin tecili yerine yetirilmesi ucun xususi canfesanliq gostermisdir Plan yerine yetirildikden sonra ise Postisev Ukrayna medeniyyetine sosial ve medeni elitasina qarsi toredilmis terror aktlarinin ve repressiyalarin esas tesebbuskari ve rehberi olmusdur 8 Stanislav Redens SSRI in DSI nin Dovlet Siyaset Idaresi rehberi O acliq ceken Ukrayna kendlilerine qarsi acilan ilk qurama cinayet islerinin esas tesebbuskari olmusdur Vsevolod Balitski Stanislav Redensi SSRI DSI nin rehberi vezifesinde evezleyen sexs Acliq ceken Ukrayna kendlilerine qarsi acilan qurama cinayet islerinin tesebbuskari olmus onlari gullelenmeye mehkum etmisdir Stalin terroru zamani 1930 cu illerin ortalarindan sonunadek heyata kecirilen Ukrayna ziyalilarinin mehv edilmesi kampaniyasinda muhum rol oynamisdir 99 100 Facieye sebeb olan qerarlar ve facienin menzeresi Redakte Kolxoz mulkiyyetinin ve korporativ mulkiyyetin talan edilmesine gore butun emlakin musadire edilmesi ile gullelenme yungullesdirici sebebler olduqda butun emlakin musadire edilmesi ile 10 il azadliqdan mehrumetme cezasi Bu cur mehkumlara amnistiya tetbiq olunmur SSRI MIK ve XKS nin Dovlet muessiselerinin kolxozlarin ve kooperasiyalarin emlakinin qorunmasi ve umumi sosialist emlakin artirilmasi haqqinda 1932 ci il avqustun 7 de qebul etdiyi qetname Bes sunbul haqqinda qanun adi ile taninir 101 qida axtarisinda kendlilerin kutlevi kocu basladi subhesiz butun bunlar sovet hakimiyyetinin dusmenleri terefinden teskil edilmisdir buna gore de sovet Ukraynasi ve Kubanin partiya icraiyye komitelerine xususi emr verilmisdir kendlilerin kutlevi kocune yol vermemek simal serheddini kecen sovet Ukraynasi ve Kubanin kendlilerini hebs etmek evvelki yasayis yerlerine qaytarmaq P b IK MK nin ve SSRI XKS nin Ac kendlilerin kutlevi kocune yol vermemek haqqinda 22 yanvar 1933 cu il tarixli direktivi Tam mexfi Nemirovda usyan bas verdi Ac kendliler Sentrospirt e dovlet spirt zavodu hucum etdiler ve onlara araq deyil taxil lazim oldugunu qisqiraraq her seyi dagitdilar Tulcinsk raykom partiya katibinin Vinitsk vilkomuna raportu 9 may 1932 ci il 102 olum hallarinin sayi o qeder artmisdi ki bir cox kend sovetleri artiq hesablama aparmirdilar SSRI DSI Xarkov Vilayet Sobesinin rehberi Katsnelsnonun USSR DSI nin rehberine mektubundan 5 iyun 1933 cu il Ukraynadaki veziyyeti duzeltmeye baslamasaq biz Ukraynani itire bilerik 101 Stalinin L Kaqanovice unvanladigi ve Ukrayna kendlilerinin elece de Ukrayna Kommunist partiyasinin onun siyasetine qarsi artan muqavimetini soyqirim yolu ile qirmaq isteyini gosteren 1932 ci il 11 avqust tarixli mektubundan Qara lovheler e daxil edilmis kolxozlara qarsi asagidaki tedbirleri heyata kecirin a Mallarin dasinmasinin tecili dayandirilmasi yerlerde kooperativ ve dovlet ticaretinin qadagan edilmesi ve muvafiq kooperativ ve dovlet dukanlarinda olan butun mallarin cixarilmasi b Kolxoz ticaretinin kolxoz ve kolxozcular hemcinin ferdi teserrufatcilar ucun de tam qadagan edilmesi 101 Taxil tedarukunun artirilmasi ucun tedbirler haqqinda SSRI Xalq Komissarlari Surasinin qetnamesiBMT konvensiyasi Redakte Soyqirimin qarsisinin alinmasi ve gunahkarlarin cezalandirilmasi haqqinda konvensiyaQebul olunmus ve imzalanmasi ratifikasiya edilmesi ve ya Ali Meclisin 1948 ci il dekabrin 9 da qebul olunan 260 A III qetnamesine elave edilmesi tovsiye edilmisdir 103 Madde lSenedi imzalayan terefler sulh ve ya muharibe zamani toredilmesinden asili olmayaraq beynelxalq huquq normalarina gore soyqirimin cinayet hesab edildiyini tesdiqleyir ve onun qarsisini almaq gunahkarlari cezalandirmaq ohdeliyini oz uzerlerine gotururler Madde 2 Hazirki konvensiyaya muvafiq olaraq soyqirim her hansi milli etnik irqi ve ya dini qrupun qismen ve ya butunlukle mehv edilmesi meqsedile toredilen asagidaki hereketlerden biridir a Qrup uzvlerini oldurmek b Qrup uzvlerine fiziki ve ya menevi zerer vurmaq c Qrupun heyat seraitine onun tam ve ya qismen fiziki mehv edilmesi niyyeti ile qesden zerer vurmaq d Qrup daxilinde tebii artimin qarsisini almaq meqsedile tedbirler gormek e Qrup uzvlerinin usaqlarini mecburi sekilde diger qrupa vermekQuvveye minmisdir XIII maddeye muvafiq olaraq 12 yanvar 1951 ci ilde 103 Bu konvensiyaya uygun olaraq Qolodomor soyqirim hesab edilir Kommunist rejimi ukraynalilari sovet Ukraynasindaki sivil millet hemcinin sovet Rusiyasindaki etnik qrup yeni Cenubi Qafqazda olan Kuban ukraynalilarini kimi hedefe almisdi Sahidlerin dedikleri Redakte Ele bir ev tapmaq cetin idi ki orada acliqdan olen olmasin Olenlerin sayi adami heyrete getirirdi Yakov Vilcenko Qolodomor sahidi Kiyev 49 Menim anam ovladlarini ozu defn etmisdi Bir qardasim yalvarib yemek isteye isteye 1933 cu ilin fevralinda dunyasini deyisdi o biri qardasim martda bacim ise 1933 cu ilin mayinda oldu Mariya Kacur Qolodomor sahidi Zaporojye Minlerle usaq acindan olen bir vaxtda Ukraynani talan etmek butun bugdani insanlarin elinden almaq emrini mehz Stalin vermisdi Mixaylo Prokopenko Qolodomor sahidi Cerkassk Onlar her seyi gotururduler Hetta yemek tapdiqda onu da elimizden alirdilar Bu Stalinin ve hakimiyyetin qerari idi Eger sen yemeyi gizletseydin seni Sibire surgun ede bilerdiler Katerina Pancenko Qolodomor sahidi Xarkov 50 Hetta insanlar bir nece cugundur ve ya bir ovuc noxud gizledikde bele bunlar da ellerinden alinirdi Mence 1933 cu il Qolodomoru deqiq sekilde dusunulmus ve planlasdirilmisdi Allah bizi bu cur beladan qorusun Kseniya Datsenko Qolodomor sahidi Cerkassk vilayeti Siz hansi quraqliqdan danisirsiniz Butun bunlar acliq Stalinin emrlerine esasen heyata kecirilirdi Onun elaltilari gelirdiler ve apara bildikleri her bir seyi ozleri ile aparirdilar Amansiz eclaflar insanlarin butun azuqelerini talayirdilar Nikolay Melnik Qolodomor sahidi Dnepropetrovsk vilayetiFacieye munasibetler Redakte Men size Qolodomor soyqirimi neticesinde 10 milyona yaxin insan itirmis bir xalqin adindan muraciet edirem Biz isteyirik ki dunya beseriyyet eleyhine toredilmis butun cinayetler haqqinda heqiqetleri oyrensin Yalniz bu yolla cinayetkarlarin bizim biganeliyimizden istifade etmelerinin qarsisini almaq olar 49 Viktor Yussenko Ukrayna Prezidenti Qolodomor 1932 1933 cu illerde 7 10 milyon gunahsiz insanin olumune sebeb olmus ve Ukrayna xalqi ucun milli facieye cevrilmis Boyuk Acliq hadisesidir 7 noyabr 2003 cu ilde BMT Ali Meclisin 58 ci sessiyasinda quruma uzv olkelerin numayendelerinin birge beyanati Mehz bele canfesanliqla tutulan divan Ukraynada toredilmis acliq terroruna soyqirim xarakteri verir Alan Bezanson tarix professoru Sorbonna Fransa Acliq vasitesile Ukrayna xalqina qarsi heyata kecirilen zorakiliq Ukrayna medeniyyetinin ve dininin hemcinin Ukrayna ziyalilarinin mehvi ile musahide olunurdu Stalin kendlilere milletciliyin dasiyicilari kimi yanasirdi Saglam dusunce Ukrayna xalqina vurulan bu ikiqat zerbeni bize tesaduf hesab etmek imkani vermir Robert Konkest Qolodomor tedqiqatcisi ABS 51 Men eminem ki Stalinin hakimiyyeti oz elinde cemlemesinin meqsedi boyukluyune gore ikinci sovet respublikasinin fiziki mehvine nail olmaq en esasi ise Ukrayna kendlilerini Ukrayna ziyalilarini Ukrayna dilini bir sozle Ukraynani ve butun ukraynalilari yox etmek idi Meqsed cox sade ve primitiv idi ehali yoxdursa olke de yoxdur Demeli problem de hell olunmus sayilir Bu sozun klassik menasinda soyqirim siyasetidir Ceyms Meyson Qolodomor tedqiqatcisi ABS Ukraynada yasanan bugunku facienin neticesi bu olkenin Rusiya terefinden meskunlasdirilmasi olacaq Bu ise ehalinin etnik terkibine zerer vuracaq Gelecekde ve hetta yaxin gelecekde hec kes Ukrayna ve ukraynalilar demeli hem de Ukrayna meselesi barede hec ne bilmeyecek cunki Ukrayna faktiki olaraq ehalisinin coxunun ruslar teskil eden bir olkeye cevrilecek 48 Italiyanin Xarkovdaki konsulu Serjio Qradeniqonun Moskvadaki Italiya sefirine mektubundan 1933 cu il Her iki millet yehudiler ve ukraynalilar siyasi sebebler uzunden ve yalniz onlar mehz onlar olduqlari ucun mehv edilmisdiler ABS Konqresmeni Devid Rut Mene her sey aydindir Menim BMT nin hec bir subutuna ehtiyacim yoxdur cunki oz dogma kendimde ehalinin yarisindan coxu qirilmisdi Aleksandr Moroz Ukrayna Ali Radasinin spikeri Qolodomor xalqimizin tarixinin facieli sehifesi her bir ukraynalinin ureyindeki yaradir Bizim itkilerimiz cox boyuk idi 7 milyondan cox insan Bu sadece milletin genofonduna vurulan ikiqat zerbe deyildi Eslinde Ukrayna xalqinin bir millet kimi movcudlugu sual altina alinmisdi 49 Viktor Yanukovic Ukraynanin bas naziri Qolodomor Stalin rejimi terefinden dusunulmus sekilde teskil edilmisdi O Ukrayna ve dunya ictimaiyyeti terefinden dunyada qurbanlarinin sayina gore en boyuk soyqirimlardan biri kimi pislenilmelidir Leonid Kucma Ukrayna Prezidenti 1994 2004 cu iller Men o dovrku hakimiyyetin soyuqqanliliqla heyata kecirdiyi dehsetli cinayetden danisiram Bu facienin agrili xatiresi ukraynalilarin hissleri ve fealiyyeti ile qan yaddasina cevrilmelidir Qolodomorun 70 illik ildonumu ile elaqedar Roma Papasi ll Iohann Pavelin Ukrayna xalqina muraciet mektubundan 23 noyabr 2003Xatiresi RedakteQolodomorda helak olanlarin xatiresine abideler hesr olunmus ve her il Ukraynada ve dunyada kutlevi tedbirler kecirilir 104 Ukrayna Redakte Candles and wheat as a symbol of remembrance during the Holodomor Remembrance Day 2013 in Lviv 2006 ci ilden etibaren Ukrayna resmi olaraq noyabr ayinin 4 cu senbe gununu Qolodomor Anim Gunu kimi qeyd edir 105 2006 ci ilde Qolodomor 25 noyabr tarixinde qeyd olundu Ukrayna prezidenti Viktor Yussenkonun 868 2006 sayli qerari ile senbe gununde gunorta saat 16 00 da bir deqiqelik anim sukutu elan edildi 106 107 108 109 Prezidentin qerari ile olke erazisinde bayraqlar yariya endirildi elece de televizya ve radioda eylence proqramlari mehdudlasdirildi 2007 ci ilde Kiyevdeki Azadliq meydaninda facienin 74 illiyi yad edildi 3 gun davam eden tedbir cercivesinde 23 25 noyabr tarixlerinde kommunist rejimin Ukraynada toretdiyi cinayetler haqqinda video carxlar o cumleden yerli ve xarici rejissorlarin senedli filmleri numayis etdirildi Bundan elave tarixcilerin ve hadise sahidlerinin muhazireleri dinlenildi 23 noyabr 2007 ci ilde Ukrayna Milli Banki iki xatire sikkesi desti buraxdi 2009 cu ilden Qolodomor faciesi Ukrayna mekteblerinde tarix derslerine daxil edildi 110 22 noyabr 2008 ci ilde Dnepr cayinin eteyinde Qolodomor qurbanlari xatiresi Milli Muzeyi istifadeye verildi 111 Acilis merasimi Qolodomor faciesinin 75 illiyine hesr edilmisdi 2013 cu ilin oktyabr ayinda aparilan rey sorgusunda ukraynalilarin 33 7 i o cumleden ehalinin 30 4 i Qolodomor faciesinin sovet diktatoru Stalin ve sovet hokumetinin birge siyasetinin neticesi 22 9 i ise Qolodomorun tebii seraitden bas vermesi fikrine ses verdi Bundan basqa ehalinin 45 4 i Qolodomorun Ukrayna milletini qesden mehv etme cehdi oldugu ile razilasdi Kanada Redakte Qolodomora hesr edilen ilk ictimai abide 1983 cu ilde ucaldilmisdir Abide Kanadanin Alberta bolgesinin Edmonton seherinin belediyye binasinin qarsisinda acliq soyqiriminin 50 ci ildonumu munasibetiyle ucaldilmisdir O dovrden etibaren bir cox eyaletlerde noyabr ayinin dorduncu senbe gunu 1932 1933 cu iller Qolodomor ve siyasi repressiyasinda heyatini itirenlerin xatire gunu kimi kecirilmeye baslanmisdir 22 noyabr 2008 ci ilden etibaren Kanada ukraynalilarini Milli Qolodomor Ferqindelik Heftesini qeyd etmeye basladi 112 Vetendasliq Miqrasiya ve Multikulturalizm Nazirliyinin rehberi Jason Kenniy Kiyevdeki anim tedbirlerine qatilmisdir 2010 cu ilin noyabr ayinda bas nazir Stefan Harper Kiyevdeki Qolodomor abidesini ziyaret etmisdir Bu ziyaret zamani Ukraynanin prezidenti Viktor Yanukovic ona qosulmamisdir Saskatcevan Simali Amerikada ilk yurisdiksiya ve Kanadada ilk eyaletdir ki Qolodomoru soyqirim kimi tanimisdir Ukrayna Acliq ve Soyqirim Anim Gunu akti 2008 ci ilin 6 may tarixinde Saskatcevan qanunlari ile qebul edilmis ve 2008 ci ilin 14 mayinda kralliq qanunu ile qebul edilmisdir 113 114 115 2009 cu ilin 9 aprel tarixinde Ontario eyaleti 147 sayli qanunu qebul etdi Qanuna gore her il noyabr ayinin dorduncu senbe gunu Qolodomor Anim Gunu kimi qeyd olunmali idi Bu eyaletin tarixinde her uc terefin de desteyini alan yegane qanundur Qanunun qebul edilmesi ucun esas eziyyeti Liberal partiyasindan Deyv Levak Ceri DiNovo Frank Klis ve s cekmisdir Levak sonradan Ukraynanin Leyaqet ordeni ile teltif edilmisdir 116 2010 cu ilin 2 iyununda Kvebek eyaleti 390 sayli qerar qebul etdi Qerara esasen ukraynalilarin acliga ve soyqirima meruz qalmasinin anim gunu ile qeyd olunmasi nezerde tutulurdu 117 2010 cu ilin 25 sentyabrinda Qolodomora yeni abide ucaldildi Abide Muqeddes Mariya Katolik Kilsesi terefinden Kanadanin Ontario eyaletinin Mississauqa bolgesinde ucaldilmisdi Abidenin uzerine Qolodomor 1932 1933 cu illerde Ukrayna acligin toretdiyi soyqirim sozleri ve soyqirimda 10 milyon insanin heyatini itirmesi qeyd olunmusdur 118 2014 cu ilin 21 sentyabrinda Vinnipeqdeki Manitoba Qanunvericilik Evinin qarsisinda Usaqligin aci xatireleri adlandirilan ve Qolodomora hesr edilen heykel ucaldilmisdir 119 Qolodomora hesr edilen bir diger abide Kalqaride ucaldilmisdir Bu abideler toplusu ilk once Birinci Dunya muharibesinde heyatini itiren sexslere hesr edilmisdi Abide Renfrudaki Ukraynali Pioner Parkinda ucaldilmisdir Park ukraynali miqrantlarin Kanadaki islerine hesr olunmusdu 21 oktyabr 2018 ci ilde Toronto Sergi Sarayindaki Kanada Bulvarinda bir xatire heykeli ucaldildi Heykel noyabr ayinin dorduncu senbe gunu illik xatire ucun yer temin edir 120 ABS Redakte Heftelik Ukrayna qezetinin bildirdiyine gore 1982 ci ilin 27 fevral tarixinde Ukrayna Katolik Kilsesi Sovet hakimiyyeti terefinden heyata kecirilen acliq neticesinde meydana gelen soyqirimin 50 illiyi munasibetile tedbir kecirmisdir Hemcinin hemin qezet 1982 ci ilin 20 martinda yazirdi ki cox milletli icma 15 fevral tarixinde Cikaqonun ukraynalilar yasayan kendinde tedbir kecirilmis ve acliq zamani 7 milyon ukraynalinin heyatini itirdiyi bildirilmisdir ABS in diger bolgelerinde de muxtelif tedbirler kecirilmisdir 121 29 may 2008 ci ilde Baltimor seherinde Qolodomor ucun seher belediyyesinin onundeki Muharibe Memorial Plazasinda bir anma merasimi kecirildi Bu merasim Kiyev seherinde basladilan ve 33 okeni dolasan Beynelxalq Qolodomor Anim Meseli yurusu cercivesinin bir hissesi kimi heyata kecirilmisdi Bu proqram cercivesinde anim meseli daha 22 ABS seherinde gezdirildi Merasime belediyye sedri Seyla Dikson rehberlik edirdi O 29 may gununu Ukrayna soyqiriminin Baltimorda xatirlama gunu kimi elan etdi O Qolodomoru tarix boyunca insana qarsi edilmis en pis qeyri insani hereketlerden biri olaraq qiymetlendirmisdi 2 dekabr 2008 ci ilde Qolodomoru anmaq ucun tedbir Vasinqton seherinde kecirildi 122 13 noyabr 2009 cu ilde ABS prezidenti Barak Obama Ukrayna Qolodomor Anim Gunu munasibetile cixis etdi Cixisinda o Qolodomorun insan terefinden yaradilan felaket qurbanlarini xatirlamaq bize dunyada ekstremizmin ve zulmun neticelerini goren butun insanlarin veziyyetini dusunmek ucun bir furset verir dedi Milli Tehlukesizlik Surasinin sozcusu Mayk Hammer de 20 noyabr 2010 ci ilde oxsar beyanatla cixis etdi 123 124 2011 ci ilde ABS Qolodomoru anim gununu 19 noyabr tarixinde qeyd etdi Ag Evin metbuat katibi gunun ehemiyyetini vurgulayan cixis etdi ve dedi ki Ukrayna xalqinin iradesini sindirmaq ucun qeddar ve qesden edilmis cehdden sonra ukraynalilar boyuk cesaret ve muqavimet gosterdiler Iyirmi il evvel qururlu ve musteqil Ukraynanin qurulmasi Ukrayna xalqinin azadliq ve musteqillik sevgisinin elametdar derinliyini gosterir 125 7 Noyabr 2015 ci ilde Vasinqton seherinde Holodomor Soyqirimi Memoriali acildi 126 127 115 ci konqresde hem ABS Senatinda hem de Numayendeler Palatasinda Qolodomorun 85 ci ildonumune hesr edilmis qetname qebul edildi Qetnamede Qolodomorun 1932 1933 cu illerde SovetIttifaqi terefinden bilerekden Ukrayna xalqina qarsi bilerekden teskil edildiyi vurgulanirdi Senatin 435 sayli qetnames 3 oktyabr 2018 ci ilde qebul edildi 128 Qetname bildirilirdi ki ABS Senati 1932 1933 cu iller Holodomorun 85 ci ildonumunu tenteneli sekilde xatirlayir ve bu facienin qurbanlarina sag qalanlara ve ailelerine derin huznle bassagligi verir 11 dekabr 2018 ci ilde Birlesmis Statlarin Numayendeler Palatasi 931 sayli qetnameni qebul etdi Qetnamede 1932 1933 cu iller Qolodomor qurbanlarina ve sag qalanlara ve onlarin ailelerine derin huznle bassagligi verilir ve Ukraynadaki insan huquqlarinin sistematik pozulmalarini o cumleden oz muqedderatini teyin etme ve soz azadliginin Sovet Ittifaqi hakimiyyeti terefinden mehdudlasdirilmasi qinanilirdi 129 Polsa Redakte 2015 ci ilin 22 yanvarinda Polsanin Lublin seherinde Qolodomor qurbanlarina hesr edilmis abide ucaldilmisdir 130 Qolodomor abideleri Redakte Qolodomor haqqinda melumat veren turist avtobusu Hamilton Ontario Kanada in 2017 Kiyev seherinde Qolodomor qurbanlarina hesr olunmus merasim Xatire xaci Vinnitsa Ukrayna Qolodomor abidesi Vinnitsa Ukrayna Andruskiva kendi Qolodomor abidesi Vinnitsa Ukrayna Poltava seherinde Qolodomor abidesi Ukrayna Keder zengi abidesi Poltava Ukrayna Qolodomor qurbanlarina hesr olunmus abide Lublin Polsa Qolodomor abidesi Los Anceles Kaliforniya ABS Qolodomor abidesi Ontario Kanada Qolodomor abidesi Kanada Leonid Denysenko terefinden hazirlanan Qolodomor posteri Ukrayna poct markasi 1993 Qolodomor qurbanlarina hesr olunmus abide Visorod Ukrayna muellifler Boris Krilov ve Oles Sidoruk Qolodomor abidesi Mixailvska meydani KiyevFilm RedakteUmidsizlik mehsulu ukr Zhniva rozpachu 1984 cu ilde Sviatoslav Novitski terefinden cekilmisdir Senedli filmdir Acliq 33 ukr Golod 33 Oles Yancuk terefinden 1991 ci ilde cekilmisdir 131 Beledci ukr Povodir Oles Sanin terefinden 2014 cu ilde cekilmisdir 132 133 Usaq 44 ukr Child 44 Tom Rob Smitin Qolodomoru qisa formada tesvir eden kitabi esasinda 2014 cu ilde Daniel Espinoza terefinden cekilmisdir Aci mehsul ukr Girki Zhniva 2017 ci ilde Corc Mendeluk terefinden cekilmisdir 134 Mister Cons ing Mr Jones 2019 cu ilde Aqnieszka Holland terefinden cekilmisdir 135 Menbe RedakteIstinadlar Redakte Jones Adam 2010 Genocide A Comprehensive Introduction Taylor amp Francis seh 194 ISBN 978 0 415 48618 7 Graziosi Andrea 2005 LES FAMINES SOVIETIQUES DE 1931 1933 ET LE HOLODOMOR UKRAINIEN Cahier du Monde Russe seh 464 1 2 Siegelbaum Lewis H Professor Michigan State University Seventeen Moments in Soviet History Michigan State University Istifade tarixi 26 March 2018 Boriak Hennadii Sources for the Study of the Great Famine in Ukraine Cambridge Massachusetts 2009 Ukrainian Genocide of 1932 1933 Ukrainian Genocide Famine Foundation USA Inc 24 noyabr 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 noyabr 2016 ZAKON UKRAYiNI Pro Golodomor 1932 1933 rokiv v Ukrayini LAW OF UKRAINE About the Holodomor of 1932 1933 in Ukraine rada gov ua ukrayna 28 noyabr 2006 3 May 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 May 2015 The famine of 1932 33 Encyclopaedia Britannica online 23 noyabr 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2 noyabr 2015 1 2 3 Internal Workings of the Soviet Union Revelations from the Russian Archives ingilis Library of Congress 15 June 1992 Istifade tarixi 19 November 2018 International Recognition of the Holodomor Holodomor Education 31 dekabr 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 26 dekabr 2015 Joint statement by the delegations of Azerbaijan Bangladesh Belarus Benin Bosnia and Herzegovina Canada Egypt Georgia Guatemala Jamaica Kazakhstan Mongolia Nauru Pakistan Qatar the Republic of Moldova the Russian Federation Saudi Arabia the Sudan the Syrian Arab Republic Tajikistan Timor Leste Ukraine the United Arab Emirates and the United States of America on the seventieth anniversary of the Great Famine of 1932 1933 in Ukraine Holodomor to the United Nations addressed to the Secretary General PDF 13 mart 2017 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 11 mart 2017 Zisels Josef Halyna Kharaz 11 November 2007 Will Holodomor receive the same status as the Holocaust world maidan org ua 28 iyun 2007 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 iyul 2012 Mytsyk Y A 2003 Tragediya Golodomoru u spogadah ochevidciv The tragedy of the Holodomor in the memories of eyewitnesses archives gov ua ISBN 978 966 518 210 8 18 February 2007 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 9 December 2015 Stanislav Kulchytsky 2 September 2008 The Holodomor of 1932 1933 the scholarly verdict day kiev ua 9 January 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 9 December 2015 Mark B Tauger Natural Disaster and Human Actions in the Soviet Famine of 1931 1933 PDF 2012 08 24 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 01 27 The Soviet Famine of 1931 33 Politically Motivated or Ecological Disaster www international ucla edu Istifade tarixi 2015 05 07 1 2 Fawkes Helen 24 November 2006 Legacy of famine divides Ukraine BBC News 28 March 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 July 2012 Applebaum Anne 2017 Red Famine Stalin s War on Ukraine New York Doubleday 363 ISBN 9780385538855 Bilinsky Yaroslav July 1983 Shcherbytskyi Ukraine and Kremlin Politics Problems of Communism 2 February 2014 tarixinde arxivlesdirilib Graziosi Andrea 2004 2005 The Soviet 1931 1933 Famines and the Ukrainian Holodomor Is a New Interpretation Possible and What Would Its Consequences Be Harvard Ukrainian Studies 27 1 4 97 115 JSTOR 41036863 Vyacheslav T Busel ed 2001 Velikij tlumachnij slovnik suchasnoyi ukrayinskoyi movi Golodomor Great Explanatory Dictionary of Modern Ukrainian Holodomor ukrayna Irpin Perun 2004 ISBN 978 966 569 013 9 3 iyun 2016 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 29 fevral 2016 Golodomor 1932 33 rokiv v Ukrayini dokumenti i materiali Uporyadnik Ruslan Pirig NAN Ukrayini In t istoriyi Ukrayini K Vid dim Kiyevo Mogilyanska akademiya Famine in Ukraine 1932 33 documents and materials compiled by Ruslan Pyrig National Academy of Sciences of Ukraine Institute of History of Ukraine K section Kiev Mohyla Academy 2007 Archives gov ua 15 avqust 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 7 sentyabr 2012 University of Toronto Data Library Service 6 iyul 2011 tarixinde arxivlesdirilib Demoscope Weekly 19 yanvar 2012 tarixinde arxivlesdirilib Holodomor 2009 Arxivlesdirilib 2011 07 24 at the Wayback Machine Retrieved 6 noyabr 2010 Golod 1932 1933 rokiv na Ukrayini ochima istorikiv movoyu dokumentiv Archives gov ua 15 avqust 2012 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 7 sentyabr 2012 Sokur Vasilij Sokur Vasily 21 noyabr 2008 Vyyavlennym vo vremya golodomora lyudoedam hodivshie po selam medicinskie rabotniki davali otravlennye primanki kusok myasa ili hleba Fakty i Kommentarii rus 20 yanvar 2013 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 27 iyul 2012 Kulchytsky Stanislav 6 March 2007 Holodomor of 1932 33 as genocide gaps in the evidential basis Den Part 1 Part 2 Part 3 Part 4 David Marples 30 November 2005 The great famine debate goes on Edmonton Journal ExpressNews University of Alberta 15 June 2008 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Reid Anna 7 October 2017 Rule by Starvation Wall Street Journal 8 October 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 8 October 2017 S Uitkroft Stephen G Wheatcroft O demograficheskih svidetelstvah tragedii sovetskoj derevni v 1931 1933 gg Arxivlesdirilib 2008 03 20 at the Wayback Machine On demographic evidence of the tragedy of the Soviet village in 1931 1833 Tragediya sovetskoj derevni Kollektivizaciya i raskulachivanie 1927 1939 gg Dokumenty i materialy Tom 3 Konec 1930 1933 gg Rossijskaya politicheskaya enciklopediya 2001 ISBN 5 8243 0225 1 s 885 Prilozhenie 2 1 2 Peter Finn 27 April 2008 Aftermath of a Soviet Famine WashingtonPost com 5 November 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 July 2012 There are no exact figures on how many died Modern historians place the number between 2 5 million and 3 5 million Yushchenko and others have said at least 10 million were killed David Marples 30 November 2005 The Great Famine Debate Goes On Edmonton Journal 15 April 2009 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 July 2012 1 2 3 Snyder 2010 seh 42 46 Stalinism was a collective responsibility Kremlin papers The News in Brief University of Melbourne June 19 1998 Vol 7 No 22 Marples David December 9 2005 The great famine debate goes on ExpressNews University of Alberta June 15 2008 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Originally published in the Edmonton Journal November 30 2005 1 2 Stanislav Kulchytsky Holodomor of 1932 1933 as genocide the gaps in the proof Den newspaper February 17 2007 in Russian in Ukrainian 1 2 David Marples 30 noyabr 2005 The great famine debate goes on ExpressNews University of Alberta originally published in the Edmonton Journal 15 iyun 2008 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Yaroslav Bilinsky 1999 Was the Ukrainian Famine of 1932 1933 Genocide Journal of Genocide Research 1 2 147 156 doi 10 1080 14623529908413948 2008 06 15 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 02 06 Stanislav Kulchytsky Holodomor 33 Why and how Zerkalo Nedeli November 25 December 1 2006 in Russian in Ukrainian olu kecid The term anodyne administrative measure in the quote means a measure that was not meant to solve the problem but to calm the hungry crowds or a measure which in of itself would not create opposition See wikt anodyne The term Anodyne refers to pain relieving methods drugs or remedies used prior to the 20th century Andrew Gregorovich Genocide in Ukraine 1933 part 4 How Did Stalin Organize the Genocide Arxivlesdirilib 2017 02 02 at the Wayback Machine Ukrainian Canadian Research amp Documentation Centre Toronto 1998 Shifman Misha 2015 Physics In A Mad World London World Scientific 15 ISBN 9789814619288 Marton Kati 2007 Great Escape New York Simon and Schuster 98 ISBN 9780743261159 Sosnovy S The Truth about the Famine in Semen Pidhainy ed The Black Deeds of the Kremlin A White Book vol 1 Ukrainian Association of Victims of Russian Communist Terror Toronto 1953 222 225 Wheatcroft 2001b p 885 Fawkes Helen 24 noyabr 2006 Legacy of famine divides Ukraine BBC News 27 November 2006 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 iyul 2012 Sheeter Laura 24 noyabr 2007 Ukraine remembers famine horror BBC News 31 iyul 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 iyul 2012 1 2 Kulchytsky Stanislav 22 avqust 2003 Prichiny goloda 1933 goda v Ukraine po stranicam odnoj podzabytoj knigi Reasons for the 1933 famine in Ukraine according to the pages of one all but forgotten book Zerkalo Nedeli rus 16 14 yanvar 2006 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 25 iyul 2012 During the hearings the Ukrainian politician Stefan Khmara said I would like to address the scientists particularly Stanislav Kulchytsky who attempts to mark down the number of victims and counts them as 3 3 5 million I studied these questions analysing the demographic statistics as early as in 1970s and concluded that the number of victims was no less than 7 million 1 2 3 4 Yushchenko Viktor 27 noyabr 2007 Holodomor The Wall Street Journal 8 September 2008 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 iyul 2012 1 2 Valeriy Soldatenko 2003 Golodnyj tridcat tretij subektivnye mysli ob obektivnyh processah The starvation of 33 subjective thoughts about objective processes Zerkalo Nedeli rus 24 28 iyun 4 iyul 11 noyabr 2004 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Valeriy Soldatenko 2003 Golodnij tridcyat tretij sub yektivni dumki pro ob yektivni procesi The starvation of 33 subjective thoughts about objective processes Zerkalo Nedeli ukrayna 24 28 iyun 4 iyul 13 mart 2007 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib 1 2 Mizhnarodna konferenciya Golodomor 1932 1933 rokiv vtrati ukrayinskoyi naciyi KNU imeni Tarasa Shevchenka 2016 2017 09 06 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Holocaust The ignored reality Eurozine 25 iyun 2009 11 aprel 2010 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 noyabr 2010 in Russian 21 iyul 2006 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 10 yanvar 2003 in Ukrainian 5 may 2006 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 1 fevral 2003 Stalislav Kulchytsky Demographic losses in Ukrainian in the twentieth century 21 iyul 2006 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 8 yanvar 2014 Kuchytsky Stanislav 17 fevral 2007 Golodomor 1932 1933 gg kak genocid probely v dokazatelnoj baze Holodomor 1932 1933 as genocide gaps in the evidence Den rus 9 fevral 2008 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 27 noyabr 2008 Kondrashin Viktor 2011 Sovremennaya rossijsko ukrainskaya istoriografiya goloda 1932 1933 gg v SSSR Rossijskaya politicheskaya enciklopediya seh 108 Solzhenitsyn Alexander 2 aprel 2008 Possorit rodnye narody Izvestia Russian 5 aprel 2008 tarixinde arxivlesdirilib Tauger Mark 2001 Grain Crisis of Famine The Ukrainian State Commission for Aid to Crop Failure Victims and the Ukrainian Famine of 1928 29 Pittsburgh Tauger Mark B 1991 The 1932 Harvest and the Famine of 1933 Slavic Review 50 1 70 89 doi 10 2307 2500600 ISSN 0037 6779 Hrushevsky Mikhail 1941 A History of Ukraine New Haven Yale University Press 566 Levy Clifford 15 mart 2009 A New View of a Famine That Killed Millions New York Times 20 mart 2017 tarixinde arxivlesdirilib Editorial 14 iyul 2002 Famine denial PDF The Ukrainian Weekly 70 28 6 3 dekabr 2013 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 22 iyul 2012 Century of Genocide Critical Essays and Eyewitness Accounts seh 93 ISBN 978 0 415 94429 8 Davies Robert W Wheatcroft Stephen G 2010 The Years of Hunger Soviet Agriculture 1931 1933 Houndmills Palgrave Macmillan seh 470 476 ISBN 978 0 230 23855 8 Dmytro Horbachov 1998 Fullest Expression of Pure Feeling Welcome to Ukraine 1 3 mart 2016 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 25 yanvar 2016 Markoff Dr Alexandr Pavlovich 1933 professors of the Russian Commercial Institute eds Famine in the USSR pdf Bulletin Economique Russe French 9 Istifade tarixi April 18 2016 The Artificial Famine Genocide Holodomor in Ukraine 1932 33 InfoUkes 2006 11 28 Our Ukraine Party Yanukovych violated law on Holodomor of 1932 1933 KyivPost 2010 04 27 Mizhnarodne viznannya Golodomoru 1932 1933 rr v Ukrayini Posolstvo Ukrayini v Kanadi 2012 11 20 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 12 20 Resolution Marks the 75th Anniversary of the Manmade Famine that Killed Millions of Ukrainians in 1932 33 ing Proposta d acord relativa al 75e aniversari de l Holodomor de 1932 1933 olu kecid fr 1 2 3 4 5 6 7 Krayini sho viznali Proposicao REQ 124 2007 CDHM por Holocausto Ucraniano e lembrado no Congresso Nacional por Nasha Ukraina Ispaniya priznala genocidom Golodomor 1932 33 godov 2011 09 19 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 12 20 Resolucao da Camara dos Deputados da Italia n º 7 0038 Risoluzioni in Commissione Encontro do Santo Padre com os Representantes da Politica Cultura Ciencia e Industria ital Mensagem do Papa Joao Paulo II ital Famine on the South Siberia Human Science RU 2 98 15 Demographic aftermath of the famine in Kazakhstan Weekly RU Jan 1 2003 Parliament recognises Ukrainian famine of 1930s as crime against humanity European Parliament 23 oktyabr 2008 9 iyul 2011 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Russian lawmakers reject Ukraine s view on Stalin era famine RIA Novosti 2008 04 02 International Recognition of the Holodomor Holodomor Education 31 December 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 26 December 2015 Sabol Steven 2017 The Touch of Civilization Comparing American and Russian Internal Colonization University Press of Colorado seh 47 ISBN 9781607325505 30 U N member states sign joint declaration on Great Famine PDF The Ukrainian Weekly 71 46 1 20 16 noyabr 2003 3 mart 2014 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 22 iyul 2012 NICCOLO PIANCIOLA 2001 The Collectivization Famine in Kazakhstan 1931 1933 Harvard Ukrainian Studies 25 3 4 237 251 JSTOR 41036834 PMID 20034146 Volkava Elena 2012 03 26 The Kazakh Famine of 1930 33 and the Politics of History in the Post Soviet Space Wilson Center Istifade tarixi 2015 07 09 Tatimov M B Socialnaya obuslovlennost demograficheskih processov Alma Ata 1989 S 124 Famine of 1932 Soviet history Encyclopedia Britannica ingilis Istifade tarixi 2019 02 04 Nalivajchenko nazval kolichestvo zhertv golodomora v Ukraine Nalyvaichenko called the number of victims of Holodomor in Ukraine rus LB ua 14 January 2010 Istifade tarixi 21 July 2012 The Ukrainian Famine of 1932 1933 and the UN Convention on Genocide Human Rights in Ukraine Kharkiv Human Rights Protection Group Russian lawmakers reject Ukraine s view on Stalin era famine Sputnik International 2008 04 02 Mace James 1983 Communism and the dilemmas of national liberation national communism in Soviet Ukraine 1918 1933 Cambridge Mass seh 23 Mark B Tauger Natural Disaster and Human Actions in the Soviet Famine of 1931 1933 PDF 2012 08 24 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 01 27 Davies Robert 2003 The Stalin Kaganovich Correspondence 1931 36 Annals of Communism Series Yale University seh 103 Golod 1932 1933 godov Tragediya rossijskoj derevni Moscow Rosspen 2008 ISBN 978 5 8243 0987 4 Chapter 6 Golod 1932 1933 godov v kontekste mirovyh golodnyh bedstvij i golodnyh let v istorii Rossii SSSR p 331 Marples David R May 2009 Ethnic Issues in the Famine of 1932 1933 in Ukraine Europe Asia Studies 61 3 505 518 doi 10 1080 09668130902753325 Geoffrey A Hosking concluded that Conquest s research establishes beyond doubt however that the famine was deliberately inflicted there in Ukraine for ethnic reasons Craig Whitney however disagreed with the theory of genocide The Soviet Famine of 1931 33 Politically Motivated or Ecological Disaster www international ucla edu Istifade tarixi 2015 05 07 1 2 3 Kulchytsky S 2005 Why Stalin destroyed Ukrainians seh 12 Chulk Frank 1990 The History and Sociology of Genocide Analyses and Case Studies London seh 35 1 2 Kuper Leo 1981 Genocide Its Political Use in the Twentieth Century Penguin seh 35 Brown Mark November 12 2009 1930s journalist Gareth Jones to have story retold Correspondent who exposed Soviet Ukraine s manmade famine to be focus of new documentary The Guardian London Istifade tarixi April 7 2016 Yushchenko Viktor Decree No 868 2006 by President of Ukraine Regarding the Remembrance Day in 2006 for people who died as a result of Holodomor and political repressions Poll Almost two thirds of Ukrainians believe famine of 1932 1933 was organized by Stalinist regime Interfax Ukraine 20 noyabr 2013 4 mart 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 28 fevral 2016 AnydayGuide Remembrance Day for the Victims of Holodomors in Ukraine November 25 2017 1 dekabr 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 noyabr 2017 Rud Victor Holodomor Remembrance Day Why the Past Matters for the Future 1 dekabr 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 noyabr 2017 Marcel Van Herpen 2013 Putinism The Slow Rise of a Radical Right Regime in Russia Palgrave Macmillan UK seh 40 ISBN 978 1 137 28282 8 Istifade tarixi 29 fevral 2016 Schoolchildren to study in detail about Holodomor and OUN UPA ZIK Western Information Agency 12 iyun 2009 22 April 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 iyul 2012 Museum History 17 February 2013 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2 August 2013 Ukrainian Canadians mark famine s 75th anniversary CTV ca 22 November 2008 18 oktyabr 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 iyul 2012 Saskatchewan recognises genocide during Holodomor Remembrance Week News and Media Government of Saskatchewan Saskatchewan ca 14 noyabr 2013 6 may 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 may 2015 Saskatchewan first province to recognize Holodomor as genocide PDF Visnyk Visnyk Vesnik XXII 2 2008 14 iyul 2014 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 6 may 2015 Holodomor Ucc sk ca 2008 5 mart 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 may 2015 Ontario MPP gets Ukrainian knighthood for bill honouring victims of famine The Canadian Press 20 noyabr 2010 19 may 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 iyul 2012 Quebec Passes Bill Recognizing Holodomor as a Genocide Ukrainian Canadian Congress 3 iyun 2010 12 fevral 2013 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 iyul 2012 Holodomor Monument Pam yatnik Golodomoru 1932 33 St Mary s Ukrainian Catholic Church 2013 01 06 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 iyul 2012 Unveiling of the Holodomor monument Bitter Memories of Childhood UkrainianWinnipeg ca 22 September 2014 8 January 2017 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 November 2016 The Holodomor Memorial Project www explace on ca Canadian National Exhibition Association 2019 12 31 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 19 iyun 2019 Berg Tabitha 6 iyun 2008 International Holodomor Remembrance Torch in Baltimore Commemorates Ukrainian Genocide eNewsChannels 5 yanvar 2010 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 iyul 2012 Bihun Yaro 7 December 2008 Site of Ukrainian Genocide Memorial in D C is dedicated PDF The Ukrainian Weekly 76 49 1 8 2 mart 2014 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 22 iyul 2012 Remembrance of Holodomor in Ukraine will help prevent such tragedy in future says Obama Interfax Ukraine 14 noyabr 2009 1 mart 2014 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 iyul 2012 Statement by the President on the Ukrainian Holodomor Remembrance Day Arxivlesdirilib 2015 05 18 at the Wayback Machine whitehouse gov 13 noyabr 2009 Statement by the NSC Spokesman Mike Hammer on Ukraine s Holodomor Remembrance Day WhiteHouse gov 20 noyabr 2010 21 oktyabr 2012 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 iyul 2012 Statement by the Press Secretary on Ukrainian Holodomor Remembrance Day WhiteHouse gov 19 noyabr 2011 23 noyabr 2011 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 iyul 2012 Andrea K McDaniels 7 noyabr 2015 Organizers including Timonium man hope to educate with Ukrainian memorial in D C The Baltimore Sun 17 noyabr 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 7 noyabr 2015 Text S Res 435 115th Congress 2017 2018 A resolution expressing the sense of the Senate that the 85th anniversary of the Ukrainian Famine of 1932 1933 known as the Holodomor should serve as a reminder of repressive Soviet policies against the people of Ukraine www congress gov 3 October 2018 Istifade tarixi 30 avqust 2019 Text H Res 931 115th Congress 2017 2018 Expressing the sense of the House of Representatives that the 85th anniversary of the Ukrainian Famine of 1932 1933 known as the Holodomor should serve as a reminder of repressive Soviet policies against the people of Ukraine www congress gov 11 dekabr 2018 Istifade tarixi 30 avqust 2019 Odslonieto pomnik ofiar Wielkiego Glodu na Ukrainie Monument unveiled to victims of the Great Famine in Ukraine wPolityce pl polyak 22 yanvar 2015 22 noyabr 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 noyabr 2016 Holden Stephen A Family s Struggle In Stalin s Man Made Famine Famine 33 Film Review The New York Times 15 December 1993 Nominees see subsection Foreign Language Film Istifade tarixi 16 January 2015 The Film The Guide has been adapted for Blind People ukrayna Istifade tarixi 14 November 2014 Francis Diane October 14 2015 New Movie Reveals Russia s Attempts to Destroy Ukraine Atlantic Council December 8 2015 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi December 4 2015 Mr Jones 2019 Films UA Istifade tarixi 18 January 2019 Edebiyyat Redakte Anne Applebaum Red Famine Stalin s War on Ukraine 2017 496 pp online review another review another review Baumeister Roy 1999 Evil Inside Human Violence and Cruelty New York Henry Holt and Company ISBN 978 0 8050 7165 8 Bilinsky Yaroslav 1999 Was the Ukrainian Famine of 1932 1933 Genocide Journal of Genocide Research 1 2 147 156 doi 10 1080 14623529908413948 15 iyun 2008 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 iyun 2006 Conquest Robert 1999 Comment on Wheatcroft Europe Asia Studies 51 8 1479 1483 doi 10 1080 09668139998426 JSTOR 153839 Conquest Robert 2001 Reflections on a Ravaged Century New New York NY W W Norton amp Company ISBN 978 0 393 32086 2 Conquest Robert 2002 1986 The Harvest Of Sorrow Soviet Collectivisation and the Terror Famine London Pimlico ISBN 978 0 7126 9750 7 Davies Robert W Wheatcroft Stephen G 2002 The Soviet Famine of 1932 33 and the Crisis in Agriculture PDF In Stephen G Wheatcroft ed Challenging Traditional Views of Russian History Houndmills Palgrave Macmillan ISBN 978 0 333 75461 0 Davies Robert W Wheatcroft Stephen G 2006 Stalin and the Soviet Famine of 1932 33 A Reply to Ellman PDF Europe Asia Studies 58 4 625 633 doi 10 1080 09668130600652217 JSTOR 20451229 Davies Robert W Wheatcroft Stephen G 2010 The Years of Hunger Soviet Agriculture 1931 1933 Houndmills Palgrave Macmillan ISBN 978 0 230 23855 8 Davies Norman 2006 Europe East and West London Jonathan Cape ISBN 978 0 224 06924 3 Dolot Miron 1985 Execution by Hunger The Hidden Holocaust New York NY W W Norton amp Company ISBN 978 0 393 30416 9 Ellman Michael 2005 The Role of Leadership Perceptions and of Intent in the Soviet Famine of 1931 1934 PDF Europe Asia Studies 57 6 823 41 doi 10 1080 09668130500199392 Ellman Michael 2007 Stalin and the Soviet Famine of 1932 33 Revisited PDF Europe Asia Studies 59 4 663 693 doi 10 1080 09668130701291899 Engerman David 2003 Modernization from the Other Shore American Intellectuals and the Romance of Russian Development Cambridge MA Harvard University Press ISBN 978 0 674 01151 9 Hadzewycz Roma Zarycky George B Kolomayets Martha eds 1983 The Great Famine in Ukraine The Unknown Holocaust Jersey City NJ Ukrainian National Association Hryshko Vasyl 1978 Ukrains kyi Holokast 1933 New York NY DOBRUS Toronto SUZHERO Jones Adam 2010 Genocide A Comprehensive Introduction 2nd Milton Park Routledge ISBN 978 0 415 48619 4 Kulchytsky Stanislav Yefimenko Hennadiy 2003 Demografichni naslidki golodomoru 1933 r v Ukrayini Vsesoyuznij perepis 1937 r v Ukrayini dokumenti ta materiali Demographic consequences of the 1933 Holodomor in Ukraine The all Union census of 1937 in Ukraine Documents and Materials Kiev Institute of History ISBN 978 966 02 3014 9 Mart Laar 2010 The Power of Freedom Central and Eastern Europe after 1945 Unitas Foundation ISBN 978 9949 21 479 2 Istifade tarixi 2 noyabr 2015 Liber George Total wars and the making of modern Ukraine 1914 1954 U of Toronto Press 2016 Luciuk Lubomyr editor Holodomor Reflections on the Great Famine of 1932 1933 in Soviet Ukraine Kashtan Press Kingston 2008 Mace James E 2004 Soviet Man Made Famine in Ukraine In Totten Samuel Parsons William S Charny Israel W eds Century of Genocide Critical Essays and Eyewitness Accounts London Routledge ISBN 978 0 415 94430 4 Mace James E 2008 Vashi mertvi vibrali mene Your dead chose me Kiev Vyd vo ZAT Ukrains ka pres hrupa ISBN 978 966 8152 13 9 A collection of Mace s articles and columns published in Den newspaper from 1993 to 2004 Marples David R 2007 Heroes and Villains Creating National History in Contemporary Ukraine Budapest Central European University Press ISBN 978 963 7326 98 1 Mesle France Pison Gilles Vallin Jacques 2005 France Ukraine Demographic Twins Separated by History PDF Population and Societies 413 1 4 26 may 2011 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Mordini Emilio Green Manfred 2009 Identity Security and Democracy The Wider Social and Ethical Implications of Automated Systems for Human Identification PDF Amsterdam Netherlands IOS Press ISBN 978 1 58603 940 0 Naimark Norman M 2010 Stalin s Genocides Princeton NJ Princeton University Press ISBN 978 0 691 14784 0 Pipes Richard 1995 Russia Under the Bolshevik Regime New York NY Vintage Books ISBN 978 0 679 76184 6 Potocki Robert 2003 Polityka panstwa polskiego wobec zagadnienia ukrainskiego w latach 1930 1939 Polish ve English Lublin Instytut Europy Srodkowo Wschodniej ISBN 978 83 917615 4 0 Pourchot Georgeta 2008 Eurasia Rising Democracy and Independence in the Post Soviet Space Santa Barbara CA ABC CLIO ISBN 978 0 275 99916 2 Radzinsky Edvard 1996 Stalin The First In depth Biography Based on Explosive New Documents from Russia s Secret Archives London Hodder amp Stoughton ISBN 978 0 340 60619 3 Rosefielde Steven 1983 Excess Mortality in the Soviet Union A Reconsideration of the Demographic Consequences of Forced Industrialization 1929 1949 Soviet Studies 35 3 385 409 doi 10 1080 09668138308411488 JSTOR 151363 Rosefielde Steven 2009 Red Holocaust Milton Park Routledge ISBN 978 0 415 77756 8 Snyder Timothy 2010 Bloodlands Europe Between Hitler and Stalin London The Bodley Head ISBN 978 0 224 08141 2 Sternberg Robert J Sternberg Karin 2008 The Nature of Hate New York NY Cambridge University Press ISBN 978 0 521 72179 0 Tauger Mark B 1991 The 1932 Harvest and the Famine of 1933 PDF Slavic Review 50 1 70 89 doi 10 2307 2500600 JSTOR 2500600 14 yanvar 2016 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Tauger Mark B 2001 Natural Disasters and Human Actions in the Soviet Famine of 1931 1933 The Carl Beck Papers in Russian amp East European Studies 1506 doi 10 5195 CBP 2001 89 Vallin Jacques Mesle France Adamets Serguei Pyrozhkov Serhii 2002 A New Estimate of Ukrainian Population Losses during the Crises of the 1930s and 1940s PDF Population Studies 56 3 249 264 doi 10 1080 00324720215934 PMID 12553326 Vardy Steven Bela Vardy Agnes Huszar 2007 Cannibalism in Stalin s Russia and Mao s China PDF East European Quarterly 41 2 223 238 Weiss Wendt Anton 2005 Hostage of Politics Raphael Lemkin on Soviet Genocide PDF Journal of Genocide Research 7 4 551 559 doi 10 1080 14623520500350017 10 iyun 2007 tarixinde arxivlesdirilib PDF Werth Nicolas 2010 Mass deportations Ethnic Cleansing and Genocidal Politics in the Latter Russian Empire and the USSR In Donald Bloxham A Dirk Moses eds The Oxford Handbook of Genocide Studies Oxford Oxford University Press ISBN 978 0 19 923211 6 Wheatcroft Stephen G 2000 A Note on Demographic Data as an Indicator of the Tragedy of the Soviet Village 1931 33 draft PDF Istifade tarixi 31 iyul 2012 Wheatcroft Stephen G 2001a Current knowledge of the level and nature of mortality in the Ukrainian famine of 1931 3 PDF In V Vasil ev Y Shapovala eds Komandiri velikogo golodu Poizdki V Molotova I L Kaganovicha v Ukrainu ta na Pivnichnii Kavkaz 1932 1933 rr Kiev Geneza Uitkroft S Wheatcroft S 2001b O demograficheskih svidetelstvah tragedii sovetskoj derevni v 1931 1933 gg On demographic evidence of the tragedy of the Soviet village in 1931 1933 In V P Danilov ve b eds Tragediya sovetskoj derevni Kollektivizaciya i raskulachivanie 1927 1939 gg Dokumenty i materialy The Tragedy of the Soviet Village Collectivization and Dekulakization 1927 39 Documents and Materials Russian 3 Moscow ROSSPEN ISBN 978 5 8243 0225 7 20 mart 2008 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Wheatcroft Stephen G 2004 Towards Explaining the Soviet Famine of 1931 1933 Political and Natural Factors in Perspective Food and Foodways 12 2 3 107 136 doi 10 1080 07409710490491447 Wheatcroft Stephen G 2018 The Turn Away from Economic Explanations for Soviet Famines Contemporary European History 27 3 465 469 doi 10 1017 S0960777318000358 Wilson Andrew 2002 The Ukrainians Unexpected Nation 2nd New Haven CT Yale University Press ISBN 978 0 300 09309 4 Elave edebiyyat RedakteBeyenatlar ve resmi aktlar Redakte Findings of the Commission on the Ukraine Famine U S Commission on the Ukraine Famine Report to Congress Adopted by the Commission 19 aprel 1988 Joint declaration at the United Nations in connection with 70th anniversary of the Great Famine in Ukraine 1932 1933 Address of the Verkhovna Rada to the Ukrainian nation on commemorating the victims of Holodomor 1932 1933 in Ukrainian Kitab ve meqaleler Redakte Ewald Human life in Russia Cleveland J T Zubal 1984 Reprint Originally published London England Allen amp Unwin 1936 The Black Deeds of the Kremlin a white book S O Pidhainy Editor In Chief Toronto Ukrainian Association of Victims of Russian Communist Terror 1953 Vol 1 Book of testimonies Vol 2 The Great Famine in Ukraine in 1932 1933 Bruski Jan Jacek 2008 Holodomor 1932 1933 Wielki Glod na Ukrainie w dokumentach polskiej dyplomacji i wywiadu Polish Warszawa Polski Instytut Spraw Miedzynarodowych ISBN 978 83 89607 56 0 Marco Carynnyk Lubomyr Luciuk and Bohdan S Kordan eds The Foreign Office and the Famine British Documents on Ukraine and the Great Famine of 1932 1933 foreword by Michael Marrus Kingston Limestone Press 1988 Chastushka Journal of American folklore Volume 89 Houghton Mifflin and Co 1976 Curran Declan with L Luciuk amp A G Newby co eds Famines in European Economic History The last great European famines reconsidered Routledge 2015 Davies R W The Socialist offensive the collectivization of Soviet agriculture 1929 1930 London Macmillan 1980 Der ukrainische Hunger Holocaust Stalins verschwiegener Volkermord 1932 33 an 7 Millionen ukrainischen Bauern im Spiegel geheimgehaltener Akten des deutschen Auswartigen Amtes Sonnebuhl H Wild 1988 By Dmytro Zlepko eine Dokumentation herausgegeben und eingeleitet von Dmytro Zlepko Dolot Miron Who killed them and why in remembrance of those killed in the Famine of 1932 1933 in Ukraine Cambridge Massachusetts Harvard University Ukrainian Studies Fund 1984 Execution By Hunger The Hidden Holocaust W W Norton amp Company 1985 Dushnyk Walter 50 years ago the famine holocaust in Ukraine New York Toronto World Congress of Free Ukrainians 1983 Barbara Falk Sowjetische Stadte in der Hungersnot 1932 33 Staatliche Ernahrungspolitik und stadtisches Alltagsleben Beitrage zur Geschichte Osteuropas 38 Koln Bohlau Verlag 2005 ISBN 3 412 10105 2 Furst Juliane Stalin s Last Generation Soviet Post War Youth and the Emergence of Mature Socialism Oxford University Press 30 sentyabr 2010 ISBN 978 0 19 957506 0 Gregorovich Andrew Black Famine in Ukraine 1932 33 A Struggle for Existence Forum A Ukrainian Review No 24 Scranton Ukrainian Workingmen s Association 1974 Kowalski Ludwik Hell on Earth Brutality and Violence Under the Stalinist Regime Wasteland Press 30 iyul 2008 ISBN 978 1 60047 232 9 Luciuk L Y ed Holodomor Reflections on the Great Famine of 1932 1933 in Soviet Ukraine Kingston Kashtan Press 200 Halii Mykola Organized famine in Ukraine 1932 1933 Chicago Ukrainian Research and Information Institute 1963 Hlushanytsia Pavlo Tretia svitova viina Pavla Hlushanytsi The third world war of Pavlo Hlushanytsia translated by Vera Moroz Toronto Anabasis Magazine 1986 Bilingual edition in Ukrainian and English Holod na Ukraini 1932 1933 vybrani statti uporiadkuvala Nadiia Karatnyts ka New York Suchasnist 1985 Holod 1932 33 rokiv na Ukraini ochyma istorykiv movoij dokumentiv Kiev Vydavnytstvo politychnoyi literatury Ukrainy 1990 Hryshko Vasyl The Ukrainian Holocaust of 1933 Edited and translated by Marco Carynnyk Toronto Bahrianyi Foundation SUZHERO DOBRUS 1983 Holodomor The Great Famine in Ukraine 1932 1933 Warsaw Kiev 2009 The Institute of National Remembrance Holodomor The Great Famine in Ukraine 1932 1933 Ipn gov pl 2009 18 may 2015 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 6 iyul 2015 International Commission of Inquiry into the 1932 33 Famine in Ukraine Proceedings transcript 23 27 may 1988 Brussels Belgium Jakob W F Sundberg President Legal Counsel World Congress of Free Ukrainians John Sopinka Alexandra Chyczij Legal Council for the Commission Ian A Hunter 1988 International Commission of Inquiry into the 1932 33 Famine in Ukraine Proceedings transcript 21 oktyabr 5 noyabr 1988 New York City Jakob W F Sundberg President Counsel for the Petitioner William Liber General Counsel Ian A Hunter 1988 International Commission of Inquiry into the 1932 1933 Famine in Ukraine Final report Jacob W F Sundberg President 1990 Proceedings of the International Commission of Inquiry and its Final report are in typescript contained in 6 vols Copies available from the World Congress of Free Ukrainians Toronto Kalynyk Oleksa Communism the enemy of mankind documents about the methods and practise of Russian Bolshevik occupation in Ukraine London England The Ukrainian Youth Association in Great Britain 1955 Klady Leonard Famine Film Harvest of Despair Forum A Ukrainian Review No 61 Spring 1985 Scranton Ukrainian Fraternal Association 1985 Kolektyvizatsia i Holod na Ukraini 1929 1933 Zbirnyk documentiv i materialiv Z M Mychailycenko E P Shatalina S V Kulcycky eds Kiev Naukova Dumka 1992 Kostiuk Hryhory Stalinist rule in Ukraine a study of the decade of mass terror 1929 1939 Munich Institut zur Erforschung der UdSSSR 1960 Kovalenko L B amp Maniak B A eds Holod 33 Narodna knyha memorial Kiev Radians kyj pys mennyk 1991 Krawchenko Bohdan Social change and national consciousness in twentieth century Ukraine Basingstoke Macmillan in association with St Anthony s College Oxford 1985 R Kusnierz Ukraina w latach kolektywizacji i Wielkiego Glodu 1929 1933 Torun 2005 Leonard Leshuk ed Days of Famine Nights of Terror Firsthand Accounts of Soviet Collectivization 1928 1934 Kingston Kashtan Press 1995 Luciuk Lubomyr and L Grekul Holodomor Reflections on the Great Famine of 1932 1933 in Soviet Ukraine Kashtan Press Kingston 2008 Lubomyr Luciuk ed Not Worthy Walter Duranty s Pulitzer Prize and The New York Times Kingston Kashtan Press 2004 Lettere da Kharkov la carestia in Ucraina e nel Caucaso del Nord nei rapporti dei diplomatici italiani 1932 33 a cura di Andrea Graziosi Torino Einaudi 1991 Mace James E Communism and the dilemma of national liberation national communism in Soviet Ukraine 1918 1933 Cambridge Massachusetts Distributed by Harvard University Press for the Ukrainian Research Institute and the Ukrainian Academy of Arts and Sciences in the U S 1983 Makohon P Svidok Spohady pro 33 ho Toronto Anabasis Magazine 1983 Martchenko Borys La famine genocide en Ukraine 1932 1933 Paris Publications de l Est europeen 1983 Marunchak Mykhailo H Natsiia v borot bi za svoie isnuvannia 1932 i 1933 v Ukraini i diiaspori Winnipeg Nakl Ukrains koi vil noi akademii nauk v Kanadi 1985 Memorial compiled by Lubomyr Y Luciuk and Alexandra Chyczij translated into English by Marco Carynnyk Toronto Published by Kashtan Press for Canadian Friends of Memorial 1989 Bilingual edition in Ukrainian and English this is a selection of resolutions aims and objectives and other documents pertaining to the activities of the Memorial Society in Ukraine Mishchenko Oleksandr Bezkrovna viina knyha svidchen Kiev Molod 1991 Oleksiw Stephen The agony of a nation the great man made famine in Ukraine 1932 1933 London The National Committee to Commemorate the 50th Anniversary of the Artificial Famine in Ukraine 1932 1933 1983 Pavel P Postyshev envoy of Moscow in Ukraine 1933 1934 selected newspaper articles documents and sections in books Toronto World Congress of Free Ukrainians Secretariat 1988 The 1932 33 Famine in Ukraine research documentation Pidnayny Alexandra A bibliography of the great famine in Ukraine 1932 1933 Toronto New Review Books 1975 Pravoberezhnyi Fedir 8 000 000 1933 i rik na Ukraini Winnipeg Kultura i osvita 1951 Rajca Czeslaw 2005 Glod na Ukrainie Lublin Toronto Werset ISBN 978 83 60133 04 0 Senyshyn Halyna Bibliohrafia holody v Ukraini 1932 1933 Ottawa Montreal UMMAN 1983 Solovei Dmytro The Golgotha of Ukraine eye witness accounts of the famine in Ukraine compiled by Dmytro Soloviy New York Ukrainian Congress Committee of America 1953 Stradnyk Petro Pravda pro soviets ku vladu v Ukraini New York N Chyhyryns kyi 1972 Taylor S J Stalin s apologist Walter Duranty the New York Times man in Moscow New York Oxford University Press 1990 The Foreign Office and the famine British documents on Ukraine and the great famine of 1932 1933 edited by Marco Carynnyk Lubomyr Y Luciuk and Bohdan Kor The man made famine in Ukraine Washington D C American Enterprise Institute for Public Policy Research 1984 Seminar Participants Robert Conquest Dana Dalrymple James Mace Michael Nowak United States Commission on the Ukraine Famine Investigation of the Ukrainian Famine 1932 1933 report to Congress Commission on the Ukraine Famine Daniel E Mica Chairman James E Mace Staff Director Washington D C U S G P O For sale by the Supt of Docs U S G P O 1988 Dhipping list 88 521 P United States Commission on the Ukrainian Famine Oral history project of the Commission on the Ukraine Famine James E Mace and Leonid Heretz eds Washington D C Supt of Docs U S G P O 1990 Velykyi holod v Ukraini 1932 33 zbirnyk svidchen spohadiv dopovidiv ta stattiv vyholoshenykh ta drukovanykh v 1983 rotsi na vidznachennia 50 littia holodu v Ukraini The Great Famine in Ukraine 1932 1933 a collection of memoirs speeches and essays prepared in 1983 in commemoration of the 50th anniversary of the Famine in Ukraine during 1932 33 Publication Committee members V Rudenko T Khokhitva P Makohon F Podopryhora Toronto Ukrains ke Pravoslavne Bratstvo Sv Volodymyra 1988 Bilingual edition in Ukrainian and English Verbyts kyi M Naibil shyi zlochyn Kremlia zaplianovanyi shtuchnyi holod v Ukraini 1932 1933 rokiv London England DOBRUS 1952 Voropai Oleksa V deviatim kruzi London England Sum 1953 Voropai Oleksa The Ninth Circle In Commemoration of the Victims of the Famine of 1933 Olexa Woropay edited with an introduction by James E Mace Cambridge Massachusetts Harvard University Ukrainian Studies Fund 1983 Wheatcroft S G 2000 The Scale and Nature of Stalinist Repression and its Demographic Significance On Comments by Keep and Conquest PDF Europe Asia Studies 52 6 1143 1159 doi 10 1080 09668130050143860 ISSN 0966 8136 PMID 19326595 Xarici kecidler Redakte Holodomor survivors share their stories Istifade tarixi 5 November 2013 Harvard Ukrainian Research Institute s MAPA Digital Atlas of Ukraine focus on the history of the Holodomor Istifade tarixi 5 November 2013 Gareth Jones international exposure of the Holodomor plus many related background articles Istifade tarixi 5 July 2006 Ukraynada 1932 1933 cu illerde acliq Ukrayna Dovlet Merkezi Arxivinde Arxivlesdirilib 2020 02 07 at the Wayback Machine fotolar linkler Stanislav Kulchytsky Italian Research on the Holodomor oktyabr 2005 Stanislav Kulchytsky Why did Stalin exterminate the Ukrainians Comprehending the Holodomor The position of Soviet historians Six part series from Den newspaper Part 1 Part 2 Part 3 Part 4 Part 5 Part 6 Kulchytsky on Holodomor 1 6 Valeriy Soldatenko A starved 1933 subjective thoughts on objective processes Zerkalo Nedeli 28 June 4 July 2003 Available online rusca ve ukraynaca Stanislav Kulchytsky s articles in Zerkalo Nedeli Kiyev Ukrayna How many of us perish in Holodomor on 1933 23 November 2002 29 November 2002 Available online in Russian and ukraynca Reasons of the 1933 famine in Ukraine Through the pages of one almost forgotten book 16 22 August 2003 Available online rusca ve ukraynca Reasons of the 1933 famine in Ukraine 2 4 October 2003 10 October 2003 Available online in Russian and ukraynca Demographic losses in Ukraine in the twentieth century 2 October 2004 8 October 2004 Available online in Russian and ukraynca Holodomor 33 Why and how 25 November 1 December Available online in Russian UKRAINIAN FAMINE Rusiya arxivinden olan ve Konres kitabxanasinda saxlanilan materiallar Sergey Melnikofun Qolodomor fotolari 1 Esas sahe 1932 1933 cu iller Boyuk Ukrayna Acligi Nikolas Verth terefinden Holodomor Sovet Ukraynasindaki acliq Sovet Ittifaqinda 1929 1934 cu iller acligi Qolodomor Ukraynadaki gizli Holokost Boyuk Acliq barede CBC kanalinin verilisi Caryle Murphy 1 October 1983 Ukrainian Americans Commemorate Famine in Homeland 50 Years Ago The Washington Post 15 March 2012 tarixinde arxivlesdirilib Kiyev teskilatinin 1917 1932 ci iller vetendas muharibesi serefine ucaltdigi memorial Oksana Kisin Qolodomor barede hazirladigi isMenbe https az wikipedia org w index php title Qolodomor amp oldid 5907186, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.