fbpx
Wikipedia

Kaliforniya

Kaliforniya (ing. California) – Amerika Birləşmiş Ştatlarının qərbində yerləşən ştat. Əhali sayına görə ABŞ-ın ən böyük və nüfuzlu ştatıdır. Ərazisinə görə AlyaskaTexasdan sonra 3-cü ən böyük ştatdır.

Kaliforniya
ing. California
Bayraq Gerb
Təxəllüsü:
Qızıl ştat
Şüarı: Evrika
Himni: I Love You, California
Rəsmi dilİngilis dili
Danışılan dillərİngilis dili (57.4%)
İspan dili (28.5%)
Çin dili (2.8%)
Taqal dili (2.2%)
Vyetnam dili (1.43%)
PaytaxtıSakramento (Kaliforniya)
Ən iri şəhəriLos-Anceles
Ən iri metropoliteniBöyük Los-Anceles Ərazisi
Ərazisi3-cü (ABŞ üzrə)
 • Ümumi163,696 mil²
(423,970 km2)
 • Eni250 mil (400 km)
 • Uzunluğu770 mil (1240 km)
 • % su4.7
 • En dairəsi32° 32′ Ş - 42° Ş
 • Uzunluq dairəsi114° 8′ Q - 124° 26′ Q
Əhalisi1-ci (ABŞ üzrə)
 • Ümumi39,144,818 (2015)
 • Sıxlıq246.0/mil²  (95.0/km2)
11-ci (ABŞ üzrə)
 • Təsərrüfatın Orta Gəliri61,021 $ (2009) (9-cü)
Yüksəklik
 • Maksimal yüksəklikVitni dağı
14,505 ft (4,421.0 m)
 • Orta yüksəklik2,900 ft  (880 m)
 • Minimal yüksəklikBəduoter hövzəsi
-290.0 ft (-85.0 m)
Ştatlıqdan ƏvvəlKaliforniya Respublikası
İttifaqa qəbul9 sentyabr, 1850 (31-ci)
QubernatorCerri Braun (D)
Leytenant-qubernatorQavin Nyusm (D)
Qanunverici hakimiyyətŞtat Qanunverici Hakimiyyəti
 • Yuxarı PalataSenat
 • Aşağı PalataŞtat Assambleyası
ABŞ SenatorlarıDayana Faynstayn (D)
Barbara Bokser (D)
ABŞ Palata nümayəndələri39 Demokrat
14 Respublikaçı (siyahı)
Saat qurşağıPasifik UTC -8/-7
ISO 3166US-CA
AbbreviaturaCA
Rəsmi saytıca.gov

Şimal tərəfdən Oreqon ştatı, şərqdən NevadaArizona ştatları, cənubdan Meksikanın Baxa Kaliforniya ştatı, qərbdən isə Sakit Okeanla əhatə olunur. Kaliforniyanın mərkəzi Sakramento, ən böyük şəhərləri isə Los-Anceles, San Diyego, San Xose və San Fransiskodur.

Kaliforniya müxtəlif iqlim zonaları, zəngin coğrafiyası və əhali tərkibinə malikdir. Əlavə olaraq Kaliforniyanın Los Anceles şəhərində yerləşən Hollivud dünya kinematoqrafiyasının mərkəzi kimi tanınır. İqtisadiyyatında vacib yerləri aerokosmik sənayesi, neft hasilatı və neftin emalı, informasiya texnologiyaları tutur.

Ümumi Daxili Məhsulun həcminə görə Kaliforniya bütün ştatları qabaqlayır. Tək Kaliforniyanın iqtisadiyyatı Rusiyanın bütün iqtisadiyyatından daha böyükdür. Əgər Kaliforniya ayrıca dövlət olsaydı, onda o əhalisinin sayına görə dünyada 35-ci, ərazi böyüklüyünə görə dünyada 59-cu sırada dayanardı, ÜDM həcminə görə isə 8-ci yerdə olardı.

Coğrafiyası

Kaliforniya Amerikanın Oreqon, Arizona və Nevada ştatları, Meksikanın Baja Kaliforniya ştatı və Sakit Okean ilə həmsərhəddir. Ştatın mərkəzi hissəsində Kaliforniya vadisi yerləşir. Kaliforniya Vadisinin qərbində Kordilyer dağları, şərqində Sierra Nevada dağları, şimalında Kaskad dağları, cənubunda isə Tehaçapi dağları yerləşir. Bu ərazi Kaliforniyanın əsas kənd təsərrüfatı regionudur. ABŞ-ın kənd təsərrüfatında istifadə olunan torpaqlarının 1 faizi, istehsal olunan kənd təsərrüfatı məhsullarının isə (dəyərinə görə) 8 faizi bu regiona düşür.

Ştatın ərazisinin 45 faizini meşələr tutur. Nisbətən quru iqlimə məxsus bir ştat üçün bu göstərici kifayət qədər yüksək göstəricidir. Şam ağaclarının növlərinin zənginliyinə görə Kaliforniya bütün ştatlardan irəlidədir. Kaliforniya meşə sahələrinin ümumi həcminə görə ştatlar arasında Alyaskadan sonra 2-ci yeri tutur. Kaliforniya Ağ Dağlarında yerləşən bəzi ağaclar dünyada ən qədim ağaclar hesab olunurlar.

Cənubda daxili duzlu göl olan Salton Si (Salton Sea) yerləşir. Ştatın cənub-mərkəz hissəsində Mahove Səhrası yerləşir. Mahove Səhrasının şimal-şərq hissəsində Ölüm Vadisi yerləşir, burada Şimali Amerikanın ən isti və ən aşağı nöqtəsi olan Bedvater hövzəsi yerləşir. Qərb yarımkürəsində qeydə alınan ən isti temperatur buraya aiddir. Rekord göstərici 1910-cu il, 10 İyul tarixində 57 °C qeydə alınmışdır. Ümumiyyətlə isə ştatın bütün cənub-şərq ərazisi quru və isti iqlimə malik səhralardan ibarətdir. Kaliforniyanın Arizona ştatı ilə cənub-şərq sərhədləri Kolorado çayından keçir. Kaliforniyanın cənub hissəsi bu çayın sularının yarısını istifadə üçün götürür.

Ştatın sahilyanı bölgəsində çoxlu əhali məskunlaşmışdır. Burada San-Diego, Los-Anceles, San-Fransisko kimi iri şəhərlər mövcuddur.

İqlimi

Kaliforniyanın iqlimi Aralıq Dənizi İqlimindən Subarktik İqlimə qədər dəyişir.

Ştatın ərazisinin böyük hissəsi Aralıq Dənizi İqlimindədir, bura sərin, yağışlı qış ayları və quru yay ayları xasdır. Okean sahillərindən axan sərin Kaliforniya Cərəyanı yay aylarında sahildə ərazilərində tez-tez duman yaranmasına səbəb olur. Daxili ərazilərdə isə yay ayları daha isti, qış ayları isə daha da soyuq olur. Ştatın şimal hissəsi cənubuna nisbətən daha rütubətlidir. Şimal-Qərbi Kaliforniya mülayim iqlimə malikdir. Ştatın hündür dağları qış müddətində qar ilə örtülü olur, yayda isə mülayim iqlimə malik olurlar.

 
Telegraph Zirvəsi San Gabriel Dağları

Tarixi

Kaliforniya ərazisi 10.000 il əvvəldən başlayaraq müxtəlif xalqlar tərəfindən məskunlaşmağa başlamışdır. Əlverişli və rəngarəng iqlimin olması səbəbindən bu region Kolumbun Amerikaya gəlməsindən əvvəl ən çox inkişaf etmiş regionlardan biri olub.

Bu regionu ilk tədqiq edən avropalı isə 1542-ci ildə bura İspaniya Krallığının gəmisi ilə üzən portuqal Joao Rodrigez Kabrilyo olub. Bundan 37 il sonra, 1579-cu ildə ingilis səyyahı Fransis Dreyk Kaliforniyaya çatmış və bu torpaqlara iddia etmişdir. İspaniyalı Sebastyan Vizkano 1602-ci ildə İspaniya Krallığı üçün Kaliforniyanı tədqiq etmiş və onun xəritəsini hazırlamışdır.

İspan missionerləri bu regiona 18-ci əsrin sonlarından etibarən bu regiona gəlməyə başlamışlar. Region həmin dövrdə Alta Kaliforniya (Yuxarı Kaliforniya) adlanırdı. 1821-ci il Meksika Müstəqillik Muharibəsi nəticəsində Meksikanın müstəqillik əldə etməsi nəticəsində Kaliforniya Meksika ərazisinə çevrildi. Bundan 25 il sonra keçən bir müddət ərzində Alta Kaliforniya Meksikanın ucqar və geridə qalmış regionuna çevrildi. Müstəqilliyin əldə olunması ilə birlikdə missionerlərə aid olan torpaqlar onlardan alınaraq Meksika Dövlətinin mülkiyyətinə verildi. Həmin dövrdə Kaliforniyada əsasən ranço təsərrüfatı inkişaf etmişdi. 1820-ci illərdən etibarən Kanada və ABŞ-dan olan insanlar burada məskən salmağa başladılar. Onlar Kaliforniyanın Amerika torpağı olacağının müjdəçiləri idilər.

Az sonra başlanan Meksika-Amerika müharibəsi (1846–1848) nəticəsində Meksika öz ərazisinin yarıdan çoxunu, həmçinin Kaliforniya ərazisini itirdi. Lakin Kaliforniyanın aşağı regionu olan Baja Kaliforniya Meksikanın ərazisi kimi qaldı.

 
San Fransisko portu 1850-ci il. 1847 və 1870-ci illər arasında San-Fransiskonun əhalisi 500 nəfərdən 150000 nəfərə qədər artmışdır.

1848-ci ildə Kaliforniyanın ağdərili əhalisi 15 000 nəfər idi. Lakin 50-ci illərdə burada qızıl mədənlərinin tapılması nəticəsində çoxlu sayda avropalı Kaliforniyaya köçdü. 1854-cü ildə onların sayı artıq 300 000-ə çatırdı. Həmin ildə Sakramento Kaliforniyanın administrativ mərkəzi seçildi.

Kaliforniya ilə ABŞ-ın şərq və mərkəz regionları arasında yol çox uzun və təhlükəli idi. Buna görə Kaliforniyaya birbaşa dəmiryolu tikintisinə başlandı. İlk belə dəmiryolunun tikintisi 1869-cu ildə başa çatdı. Həmin dəmiryolu Birinci Transkontinental Dəmiryolu adlanır. Bu dəmiryolunun istifadəyə verilməsi Kaliforniyanın inkişafına böyük təkan verdi, ştata yüzminlərlə əhali köç etməyə başladı. Yeni gələn məskunlar buradakı torpağın yay zamanı su verildiyi vaxt çox yaxşı məhsul verdiyini görərək burada çoxlu sayda fermalar açmağa başladılar.

20-ci əsrin başlanğıcında buranı ABŞ-ın digər regionları ilə bağlayan daha bir neçə yol tikildi. Ştatın əhalisi 1900-cu ildə 1 milyon nəfərdən az olsada, 1965-ci ildə Kaliforniya ölkənin ən çox əhalisi olan ştatına çevrildi. Bu gün Kaliforniya dünyada müasir texnologiyaların, iri müəssisələrin, musiqi və kino sənayesinin mərkəzi kimi tanınır. Ştat həmçinin ABŞ-ın kənd təsərrüfatının mərkəzidir.

Kaliforniyada həmçinin bir çox terror aktları da baş vermişdir. Bunlardan ən mühümü 1982-ci il yanvarın 28-də Los-Anceles şəhərində baş vermişdir. Həmin gün erməni terrorçuları Hampiq Sasunyan və Krikor Saliba Türkiyənin Los-Anceledəki konsulu Kamal Arıkanı güllələyərək öldürdülər. Hadisədən az sonra hər iki terrorçu həbs edildi. Sasunyanın atası Amerika televiziyasına verdiyi musahibədə 'türkün öldülürməsinə görə çox şad olduğunu' bildirdi. Hazırda hər iki terrorçu Kaliforniya həbsxanasında ömürlük həbs cəzası çəkməkdədir.

Demoqrafiya

İl Əhalinin Sayı +/- %
1850 92 597
1860 379 994 310,4 %
1870 560 247 47,4 %
1880 864 694 54,3 %
1890 1 213 398 40,3 %
1900 1 485 053 22,4 %
1910 2 377 549 60,1 %
1920 3 426 861 44,1 %
1930 5 677 251 65,7 %
1940 6 907 387 21,7 %
1950 10 586 223 53,3 %
1960 15 717 204 48,5 %
1970 19 953 134 27 %
1980 23 667 902 18,6 %
1990 29 760 021 25,7 %
2000 33 871 648 13,8 %
2008 36 756 666 8,5 %

2009-cu il üçün Kaliforniyanın əhalisi 36.961.664 nəfər olub.[2] Əhalisinin böyük əksəriyyətini ağdərili amerikalılar təşkil edir. Onların əhalinin ümumi sayında payı 45 faizdir. İspandilli Amerikalıların payı 36 faizdir və onlar sürətlə artmaqdadırlar.

Hesablamalara görə 2020-ci ildə latın merikalılar Kaliforniyada əsas etnik qrupa çevriləcəklər, ispan dili isə Kaliforniyada əsas dil olacaqdır. Etnik mənsubluğuna görə ştat əhalisinin çoxunu meksikalılar (25%) təşkil edir, daha sonra almanlar (9%), irlandlar (7.7%), ingilislər (7.6%), filippinlilər (6%) gəlir. Los-Anceles və San-Fransiskoda çoxlu sayda fransız, italyan, skandinav və portuqal əsilli amerikalılar yaşayır. Kaliforniyada 600.000-ə yaxın erməni, 500.000 iranlı, 500.000 nəfər ərəb əsilli amerikalı yaşayır. Ştatda həmçinin əksəriyyəti Cənubi Azərbaycandan olan 200.000-ə yaxın azərbaycanlı yaşayır.

2010-cu il üçün Kaliforniya əhalisinin 7,3%-ni qanunsuz miqrantlar təşkil edir.

Hesablamalara görə, Kaliforniyanın əhalisi 2025-ci ildə 50 milyon nəfərə çatacaq.

Din

Kaliforniyada əhalinin əksəriyyəti xristian dininə sitayiş edir. Onların böyük hissəsi katolikdir. Kaliforniya katolik kilsəsinə inananların sayına görə bütün ştatlardan irəlidədir. Katoliklərdən sonra 2-ci ən çox ardıcılı olan kilsə protestant kilsəsidir. Yəhudilərin sayı ştatda təxminən 1.000.000 nəfərdir, onlar ümumi əhalinin təxminən 3%-ni təşkil edirlər.

Kaliforniya ABŞ-da yəhudilərin sayına görə Nyu-Yorkdan sonra 2-ci yeri tutur. Hal-hazırda ABŞ Senatında Kaliforniyanı təmsil edən hər iki senator, Dianne Feinstein və Barbara Boxer yəhudidirlər. Müsəlmanlar ümumi əhalinin təxminən 3%-ni təşkil edirlər. Onların sayı 1 milyon nəfərdən çoxdur. Xüsusilə San-Diego şəhərində çox sayda müsəlman yaşayır. Müsəlmanlar bu şəhərin əhalisinin 10%-ni təşkil edirlər. Şəhərdə müsəlmanların sayı təxminən 100.000 nəfərdir. [3] 2010-12-07 at the Wayback Machine

Kaliforniya həmçinin buddistlərin sayına görə də digər bütün ştatlardan irəlidədir. Burada Amerikadakı bütün buddistlərin təxminən 40%-i yaşayır.

Əhalinin irqi mənsubluğu

İqtisadiyyatı

 
Los-Ancelesin mərkəzi

Ştatın 2007-ci ildə Ümumi Daxili Məhsulu 1.812 trilyon ABŞ dolları olub. Kaliforniyanın ÜDM-u ölkənin ÜDM-nin 13%-ni təşkil edir. Ştatda əsas inkişaf edən sahələr ticarət, nəqliyyat, təhsil, səhiyyə və turizmdir. Turizmdən əldə olunan gəlir illik 60 milyard dollardır. Hər il Kaliforniyanı milyonlarla xarici və yerli turist ziyarət edir. Kaliforniyada işsizlik səviyyəsi son illər yüksələrək 2010-cu il üçün 12% olmuşdur. 2007-ci ildə işsizlik burada 5,9% olub.

Kaliforniya həmçinin sənaye istehsalına görə ölkədə birinci yeri tutur. Ştatın əlverişli coğrafi mövqeyi (sürətlə inkişaf edən Asiya bazarlarına yaxınlığı), təbii resursların bolluğu, böyük maliyyə resursları, çoxlu sayda məhsuldar və ixtisaslaşmış işçi qüvvəsinə sahib olması Kaliforniyada sənayenin sürətli inkişafına səbəb olmuşdur. Təkcə qida sənayesində illik istehsal 50 milyard dollar, aerokosmik sənayenin illik istehsalı isə 28 milyard dollardır. Bundan başqa Kaliforniyada çoxlu sayda kompüter və silah istehsal edən müəssisələr yerləşir.

Kaliforniyanın iqtisadiyyatı beynəlxalq ticarətdən çox asılıdır. 2008-ci ildə ştatın xarici ölkələrə ixracı 144 milyard dollar dəyərində olub. İxracatın 42 faizi kompüterlər və elektron məhsullar olub. Ştatın şimal hissəsində Silikon Vadisi adlanan ərazi yerləşir. Dünyada ən müasir kompüter və İT şirkətlərinin əsas mərkəzi bu vadidə yerləşir. Həmin şirkətlərə Apple, Google, HP, Facebook, İntel, Cisco, eBay, Adobe, Oracle, Yahoo, Netflix və bir sıra başqaları aiddir.

Kaliforniyada əhalinin adambaşına düşən Ümumi Daxili Məhsul miqdarı 38.956 dollardır. Bu göstəriciyə görə ştat ölkədə 11-ci yeri tutur. Əhalinin gəlir səviyyəsi onların peşəsindən və yaşadığı regiondan asılı olaraq böyük ölçüdə dəyişir. Sahil regionlarında yaşayan əhalinin gəliri daxili regionlarda yaşayan əhalinin gəlirindən daha çoxdur. Həmçinin, 2010-cu ildə Kaliforniyada 663.000 nəfər milyoner qeydə alınmışdır. Milyonerlərin sayına görə Kaliforniya ölkədəki bütün ştatlardan irəlidədir. Ştat həmçinin ölkədə ən böyük gəlir vergisi miqdarına sahibdir. Ştat ərazisində satış vergisinin miqdarı 8,25%-dir, yerli vergi ilə birlikdə bu miqdar 10,75%-ə qədər artır. Kaliforniyada minimum əməkhaqqı saatda 8 dollardır. Ölkə üzrə bu göstərici 7.25 dollardır. San-Fransisko şəhərində isə minimum əməkhaqqı saatda 9.79 dollardır.

Kaliforniya ştatı krizisdən ən böyük ziyan görən ştatlardan biri olub. Hazırda 2010-cu il üçün ştatın büdcəsinin 72 milyard dollar defisiti var.

Enerji

Kaliforniyanın mülayim iqlimə sahib olması səbəbindən, ştat adambaşına düşən enerji istehlakına görə ölkədə ən aşağı yerlərdən birini tutur.

Kaliforniyanın enerji istehsalında neft və qaz sənayesi əsas yer tutur. Mərkəzi Vadidə və Sakit Okean sahilində böyük neft yataqları yerləşir. Kaliforniyada ildə 50 milyon tona yaxın neft çıxarılır. Ştatın təbii qaz ehtiyatları azdır və tələbatı qarşılamaq üçün onu Meksika körfəzi ştatlarından və Kanadadan boru kəmərləri vasitəsilə ixrac edir. Bundan başqa Kaliforniya alternativ enerji istehsalına görə də ölkədə 1-ci yeri tutur. Alternativ enerji mənbələrinə geotermal, günəş enerjisikülək enerjisi aiddir. İndiyə kimi Kaliforniyada ümumi istehsal gücü 755 meqavatt olan günəş batareyaları qurulub. Hazırda Kaliforniyada günəş batareyaları hesabına istehsal olunan elektrikin 1 kilovattının dəyəri təxminən 80 sentdir. Hesablamalara görə 2020-ci ildə ştatda istehlak olunan enerjinin üçdə biri alternativ enerji mənbələrindən alınan enerji olacaq. Bu planın həyata keçməsi nəticəsində Kaliforniya ətraf mühiti ən təmiz olan ştatlardan birinə çevrilə bilər.

Nəqliyyat

 
Los-Ancelesdə avtomagistral yolu

Kaliforniya ştatının geniş əraziləri bir-birilə çoxlu sayda avtomagistrallar və sürətli dəmiryolları vasitəsilə əlaqələnmişdir. Ştatın nəqliyyat sistemində avtomobillər əsas vasitədir. Ştatın demək olar bütün ərazisi geniş avtomagistrallarla əhatə olunmuşdur.

Ştatın əsas diqqətəlayiq yerlərindən biri də San-Fransiskoda yerləşən Qızıl Darvaza Körpüsüdür. Körpü 1937-ci ildə tikilərək istifadəyə verilmişdir. Körpünün uzunluğu 2.7 kilometrdir, ordan keçiş isə avtomobillər üçün pulludur. Hər gün bu körpüdən 118.000 avtomobil istifadə edir. Körpü həmçinin turistlərin ən çox axın etdiyi yerlərdən biridir.

Los-Anceles Beynəlxalq Aeroportu və San-Fransisko Beynəlxalq Aeroportu ştatın ən vacib aeroportlarıdır. Bu aeroportlarda transkontinental uçuşların əksəriyyəti həyata keçirilir. Bunlardan başqa Kaliforniyada 938 orta və kiçik həcmli aeroportlar fəaliyyət göstərir. Aeroportların sayına görə Kaliforniya ölkədə Texas ştatından sonra 2-ci yeri tutur.

 
BART qatarının xarici görünüşü

Şəhərlərarası dəmiryolu daşınmasının əksəriyyəti Amtrak California şirkəti tərəfindən həyata keçirilir. Şəhərlərarası avtobus daşınmaları isə əsasən Greyhound şirkəti tərəfindən həyata keçirilir. Şəhərlərin bir çoxunda metro nəqliyyatı fəaliyyət göstərir. Onlardan ən böyükləri Los-Ancelesdə yerləşən Metro Rail və San-Fransiskoda BART metro sistemləridir.

Təhsil

Kaliforniya ölkədə ən çox əhalisi olan ştat olduğu üçün ən böyük təhsil sisteminə malik ştatdır. 2005–2006 təhsil ilində Kaliforniya orta məktəblərində 6.2 milyon şagird təhsil alırdı. Lakin Kaliforniya əsas ali təhsilin keyfiyyətinə görə digər ştatlardan fərqlənir. Ştatda yerləşən Kaliforniya Dövlət Universiteti ölkədə ən böyük ali təhsil müəssisəsi sistemidir. Kaliforniya Dövlət Universitetinin müxtəlif şəhərlərdə yerləşən filiallarında ümumi olaraq 450.000 tələbə təhsil alır. Ştatda yerləşən nüfuzlu özəl ali məktəblərə Stanford Universiteti, Cənubi Kaliforniya Universiteti, Kaliforniya Texnologiya İnstitutu aiddir. Bundan başqa Kaliforniyada fəaliyyət göstərən kolleclərdə 2.9 milyon tələbə təhsil alır.

Azərbaycan ilə Əlaqələri

Kaliforniyada təxminən 200.000 nəfərə yaxın azərbaycanlı yaşayır. Bunlar əsasən İran İslam İnqilabından sonra bura gələn cənubi azərbaycanlılardır. Bundan başqa Kaliforniyanın universitetlərində çoxlu sayda azərbaycanlı tələbə təhsil alır. Kaliforniyanın şimalında azərbaycanlıların ACSNC (Azerbaijan Cultural Society of Northern California ) təşkilatı fəaliyyət göstərir. Los-Anceles şəhərində Azərbaycan Respublikasının konsulluğu fəaliyyətdədir. Konsulluq 2005-ci ildə açılmışdır. Azərbaycanın Kaliforniyadakı rəsmi konsulu Elin Süleymanovdur. Həmçinin Kalifroniyada yaşayan Azərbaycanlılar tərəfindən yaradılan CAFA (KADA) birliyi də vardır ki, əsas məqsədləri Azərbaycan (Bakı) ilə ABŞ (Kalifroniya) əlaqələrini gücləndirməkdir.

Şəkillər

İstinadlar

  1. U.S. Census Bureau. United States Population by States 2009-02-26 at the Wayback Machine, 2009
  2. Kaliforniyanın İqtisadiyyatı Rusiyanın İqtisadiyyatından daha böyük, Yunanıstanın iqtisadiyyatından daha kövrəkdir[ölü keçid]
  3. . 2010-12-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-01-04.
  4. "Table 1: Annual Estimates of the Resident Population for the United States, Regions, States, and Puerto Rico" (ingilis). U.S. Census Bureau. 22 dekabr 2008. İstifadə tarixi: 2009-05-01.
  5. Arnold Şvarstneqqerin azərbaycanlılara müraciəti[ölü keçid]
  6. Migration News jurnalı
  7. Regional İşsizlik Statistikası
  8. Kaliforniya Sənayesi
  9. Kaliforniyada Günəş enerjisi
  10. Kaliforniya Hakimiyyəti yeni alternativ enerji lahiyələrini təsdiq etdi
  11. [1]
  12. . 2010-07-15 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-09-28.

Xarici keçidlər

Həmçinin bax

kaliforniya, california, amerika, birləşmiş, ştatlarının, qərbində, yerləşən, ştat, əhali, sayına, görə, abş, böyük, nüfuzlu, ştatıdır, ərazisinə, görə, alyaska, texasdan, sonra, böyük, ştatdır, californiabayraq, gerbtəxəllüsü, qızıl, ştatşüarı, evrikahimni, l. Kaliforniya ing California Amerika Birlesmis Statlarinin qerbinde yerlesen stat Ehali sayina gore ABS in en boyuk ve nufuzlu statidir Erazisine gore Alyaska ve Texasdan sonra 3 cu en boyuk statdir 1 Kaliforniyaing CaliforniaBayraq GerbTexellusu Qizil statSuari EvrikaHimni I Love You CaliforniaResmi dilIngilis diliDanisilan dillerIngilis dili 57 4 Ispan dili 28 5 Cin dili 2 8 Taqal dili 2 2 Vyetnam dili 1 43 PaytaxtiSakramento Kaliforniya En iri seheriLos AncelesEn iri metropoliteniBoyuk Los Anceles ErazisiErazisi3 cu ABS uzre Umumi163 696 mil 423 970 km2 Eni250 mil 400 km Uzunlugu770 mil 1240 km su4 7 En dairesi32 32 S 42 S Uzunluq dairesi114 8 Q 124 26 QEhalisi1 ci ABS uzre Umumi39 144 818 2015 Sixliq246 0 mil 95 0 km2 11 ci ABS uzre Teserrufatin Orta Geliri61 021 2009 9 cu Yukseklik Maksimal yukseklikVitni dagi14 505 ft 4 421 0 m Orta yukseklik2 900 ft 880 m Minimal yukseklikBeduoter hovzesi 290 0 ft 85 0 m Statliqdan EvvelKaliforniya RespublikasiIttifaqa qebul9 sentyabr 1850 31 ci QubernatorCerri Braun D Leytenant qubernatorQavin Nyusm D Qanunverici hakimiyyetStat Qanunverici Hakimiyyeti Yuxari PalataSenat Asagi PalataStat AssambleyasiABS SenatorlariDayana Faynstayn D Barbara Bokser D ABS Palata numayendeleri39 Demokrat14 Respublikaci siyahi Saat qursagiPasifik UTC 8 7ISO 3166US CAAbbreviaturaCAResmi saytica govSimal terefden Oreqon stati serqden Nevada ve Arizona statlari cenubdan Meksikanin Baxa Kaliforniya stati qerbden ise Sakit Okeanla ehate olunur Kaliforniyanin merkezi Sakramento en boyuk seherleri ise Los Anceles San Diyego San Xose ve San Fransiskodur Kaliforniya muxtelif iqlim zonalari zengin cografiyasi ve ehali terkibine malikdir Elave olaraq Kaliforniyanin Los Anceles seherinde yerlesen Hollivud dunya kinematoqrafiyasinin merkezi kimi taninir Iqtisadiyyatinda vacib yerleri aerokosmik senayesi neft hasilati ve neftin emali informasiya texnologiyalari tutur Umumi Daxili Mehsulun hecmine gore Kaliforniya butun statlari qabaqlayir Tek Kaliforniyanin iqtisadiyyati Rusiyanin butun iqtisadiyyatindan daha boyukdur 2 Eger Kaliforniya ayrica dovlet olsaydi onda o ehalisinin sayina gore dunyada 35 ci erazi boyukluyune gore dunyada 59 cu sirada dayanardi UDM hecmine gore ise 8 ci yerde olardi Mundericat 1 Cografiyasi 2 Iqlimi 3 Tarixi 4 Demoqrafiya 4 1 Din 4 2 Ehalinin irqi mensublugu 5 Iqtisadiyyati 5 1 Enerji 6 Neqliyyat 7 Tehsil 8 Azerbaycan ile Elaqeleri 9 Sekiller 10 Istinadlar 11 Xarici kecidler 12 Hemcinin baxCografiyasi RedakteKaliforniya Amerikanin Oreqon Arizona ve Nevada statlari Meksikanin Baja Kaliforniya stati ve Sakit Okean ile hemserheddir Statin merkezi hissesinde Kaliforniya vadisi yerlesir Kaliforniya Vadisinin qerbinde Kordilyer daglari serqinde Sierra Nevada daglari simalinda Kaskad daglari cenubunda ise Tehacapi daglari yerlesir Bu erazi Kaliforniyanin esas kend teserrufati regionudur ABS in kend teserrufatinda istifade olunan torpaqlarinin 1 faizi istehsal olunan kend teserrufati mehsullarinin ise deyerine gore 8 faizi bu regiona dusur Statin erazisinin 45 faizini meseler tutur Nisbeten quru iqlime mexsus bir stat ucun bu gosterici kifayet qeder yuksek gostericidir Sam agaclarinin novlerinin zenginliyine gore Kaliforniya butun statlardan irelidedir Kaliforniya mese sahelerinin umumi hecmine gore statlar arasinda Alyaskadan sonra 2 ci yeri tutur Kaliforniya Ag Daglarinda yerlesen bezi agaclar dunyada en qedim agaclar hesab olunurlar Cenubda daxili duzlu gol olan Salton Si Salton Sea yerlesir Statin cenub merkez hissesinde Mahove Sehrasi yerlesir Mahove Sehrasinin simal serq hissesinde Olum Vadisi yerlesir burada Simali Amerikanin en isti ve en asagi noqtesi olan Bedvater hovzesi yerlesir Qerb yarimkuresinde qeyde alinan en isti temperatur buraya aiddir Rekord gosterici 1910 cu il 10 Iyul tarixinde 57 C qeyde alinmisdir Umumiyyetle ise statin butun cenub serq erazisi quru ve isti iqlime malik sehralardan ibaretdir Kaliforniyanin Arizona stati ile cenub serq serhedleri Kolorado cayindan kecir Kaliforniyanin cenub hissesi bu cayin sularinin yarisini istifade ucun goturur Statin sahilyani bolgesinde coxlu ehali meskunlasmisdir Burada San Diego Los Anceles San Fransisko kimi iri seherler movcuddur Iqlimi RedakteKaliforniyanin iqlimi Araliq Denizi Iqliminden Subarktik Iqlime qeder deyisir Statin erazisinin boyuk hissesi Araliq Denizi Iqlimindedir bura serin yagisli qis aylari ve quru yay aylari xasdir Okean sahillerinden axan serin Kaliforniya Cereyani yay aylarinda sahilde erazilerinde tez tez duman yaranmasina sebeb olur Daxili erazilerde ise yay aylari daha isti qis aylari ise daha da soyuq olur Statin simal hissesi cenubuna nisbeten daha rutubetlidir Simal Qerbi Kaliforniya mulayim iqlime malikdir Statin hundur daglari qis muddetinde qar ile ortulu olur yayda ise mulayim iqlime malik olurlar Telegraph Zirvesi San Gabriel DaglariTarixi RedakteKaliforniya erazisi 10 000 il evvelden baslayaraq muxtelif xalqlar terefinden meskunlasmaga baslamisdir Elverisli ve rengareng iqlimin olmasi sebebinden bu region Kolumbun Amerikaya gelmesinden evvel en cox inkisaf etmis regionlardan biri olub Bu regionu ilk tedqiq eden avropali ise 1542 ci ilde bura Ispaniya Kralliginin gemisi ile uzen portuqal Joao Rodrigez Kabrilyo olub Bundan 37 il sonra 1579 cu ilde ingilis seyyahi Fransis Dreyk Kaliforniyaya catmis ve bu torpaqlara iddia etmisdir Ispaniyali Sebastyan Vizkano 1602 ci ilde Ispaniya Kralligi ucun Kaliforniyani tedqiq etmis ve onun xeritesini hazirlamisdir Ispan missionerleri bu regiona 18 ci esrin sonlarindan etibaren bu regiona gelmeye baslamislar Region hemin dovrde Alta Kaliforniya Yuxari Kaliforniya adlanirdi 1821 ci il Meksika Musteqillik Muharibesi neticesinde Meksikanin musteqillik elde etmesi neticesinde Kaliforniya Meksika erazisine cevrildi Bundan 25 il sonra kecen bir muddet erzinde Alta Kaliforniya Meksikanin ucqar ve geride qalmis regionuna cevrildi Musteqilliyin elde olunmasi ile birlikde missionerlere aid olan torpaqlar onlardan alinaraq Meksika Dovletinin mulkiyyetine verildi Hemin dovrde Kaliforniyada esasen ranco teserrufati inkisaf etmisdi 1820 ci illerden etibaren Kanada ve ABS dan olan insanlar burada mesken salmaga basladilar Onlar Kaliforniyanin Amerika torpagi olacaginin mujdecileri idiler Az sonra baslanan Meksika Amerika muharibesi 1846 1848 neticesinde Meksika oz erazisinin yaridan coxunu hemcinin Kaliforniya erazisini itirdi Lakin Kaliforniyanin asagi regionu olan Baja Kaliforniya Meksikanin erazisi kimi qaldi San Fransisko portu 1850 ci il 1847 ve 1870 ci iller arasinda San Fransiskonun ehalisi 500 neferden 150000 nefere qeder artmisdir 1848 ci ilde Kaliforniyanin agderili ehalisi 15 000 nefer idi Lakin 50 ci illerde burada qizil medenlerinin tapilmasi neticesinde coxlu sayda avropali Kaliforniyaya kocdu 1854 cu ilde onlarin sayi artiq 300 000 e catirdi Hemin ilde Sakramento Kaliforniyanin administrativ merkezi secildi Kaliforniya ile ABS in serq ve merkez regionlari arasinda yol cox uzun ve tehlukeli idi Buna gore Kaliforniyaya birbasa demiryolu tikintisine baslandi Ilk bele demiryolunun tikintisi 1869 cu ilde basa catdi Hemin demiryolu Birinci Transkontinental Demiryolu adlanir Bu demiryolunun istifadeye verilmesi Kaliforniyanin inkisafina boyuk tekan verdi stata yuzminlerle ehali koc etmeye basladi Yeni gelen meskunlar buradaki torpagin yay zamani su verildiyi vaxt cox yaxsi mehsul verdiyini gorerek burada coxlu sayda fermalar acmaga basladilar 20 ci esrin baslangicinda burani ABS in diger regionlari ile baglayan daha bir nece yol tikildi Statin ehalisi 1900 cu ilde 1 milyon neferden az olsada 1965 ci ilde Kaliforniya olkenin en cox ehalisi olan statina cevrildi Bu gun Kaliforniya dunyada muasir texnologiyalarin iri muessiselerin musiqi ve kino senayesinin merkezi kimi taninir Stat hemcinin ABS in kend teserrufatinin merkezidir Kaliforniyada hemcinin bir cox terror aktlari da bas vermisdir Bunlardan en muhumu 1982 ci il yanvarin 28 de Los Anceles seherinde bas vermisdir Hemin gun ermeni terrorculari Hampiq Sasunyan ve Krikor Saliba Turkiyenin Los Anceledeki konsulu Kamal Arikani gulleleyerek oldurduler Hadiseden az sonra her iki terrorcu hebs edildi Sasunyanin atasi Amerika televiziyasina verdiyi musahibede turkun oldulurmesine gore cox sad oldugunu bildirdi Hazirda her iki terrorcu Kaliforniya hebsxanasinda omurluk hebs cezasi cekmekdedir 3 Demoqrafiya RedakteIl Ehalinin Sayi 1850 92 597 1860 379 994 310 4 1870 560 247 47 4 1880 864 694 54 3 1890 1 213 398 40 3 1900 1 485 053 22 4 1910 2 377 549 60 1 1920 3 426 861 44 1 1930 5 677 251 65 7 1940 6 907 387 21 7 1950 10 586 223 53 3 1960 15 717 204 48 5 1970 19 953 134 27 1980 23 667 902 18 6 1990 29 760 021 25 7 2000 33 871 648 13 8 2008 4 36 756 666 8 5 2009 cu il ucun Kaliforniyanin ehalisi 36 961 664 nefer olub 2 Ehalisinin boyuk ekseriyyetini agderili amerikalilar teskil edir Onlarin ehalinin umumi sayinda payi 45 faizdir Ispandilli Amerikalilarin payi 36 faizdir ve onlar suretle artmaqdadirlar Hesablamalara gore 2020 ci ilde latin merikalilar Kaliforniyada esas etnik qrupa cevrilecekler ispan dili ise Kaliforniyada esas dil olacaqdir Etnik mensubluguna gore stat ehalisinin coxunu meksikalilar 25 teskil edir daha sonra almanlar 9 irlandlar 7 7 ingilisler 7 6 filippinliler 6 gelir Los Anceles ve San Fransiskoda coxlu sayda fransiz italyan skandinav ve portuqal esilli amerikalilar yasayir Kaliforniyada 600 000 e yaxin ermeni 500 000 iranli 500 000 nefer ereb esilli amerikali yasayir Statda hemcinin ekseriyyeti Cenubi Azerbaycandan olan 200 000 e yaxin azerbaycanli yasayir 5 2010 cu il ucun Kaliforniya ehalisinin 7 3 ni qanunsuz miqrantlar teskil edir Hesablamalara gore Kaliforniyanin ehalisi 2025 ci ilde 50 milyon nefere catacaq 6 Din Redakte Kaliforniyada ehalinin ekseriyyeti xristian dinine sitayis edir Onlarin boyuk hissesi katolikdir Kaliforniya katolik kilsesine inananlarin sayina gore butun statlardan irelidedir Katoliklerden sonra 2 ci en cox ardicili olan kilse protestant kilsesidir Yehudilerin sayi statda texminen 1 000 000 neferdir onlar umumi ehalinin texminen 3 ni teskil edirler Kaliforniya ABS da yehudilerin sayina gore Nyu Yorkdan sonra 2 ci yeri tutur Hal hazirda ABS Senatinda Kaliforniyani temsil eden her iki senator Dianne Feinstein ve Barbara Boxer yehudidirler Muselmanlar umumi ehalinin texminen 3 ni teskil edirler Onlarin sayi 1 milyon neferden coxdur Xususile San Diego seherinde cox sayda muselman yasayir Muselmanlar bu seherin ehalisinin 10 ni teskil edirler Seherde muselmanlarin sayi texminen 100 000 neferdir 3 Arxivlesdirilib 2010 12 07 at the Wayback MachineKaliforniya hemcinin buddistlerin sayina gore de diger butun statlardan irelidedir Burada Amerikadaki butun buddistlerin texminen 40 i yasayir Ehalinin irqi mensublugu Redakte 42 3 Agderili Latin Amerikali agderililer bura aid deyil 36 6 Latin Amerikali istenilen irqden 12 5 Asiyali 6 7 Qaraderili Amerikali 2 6 Qarisiq Irqe aid 1 2 Hindiler 4 Arxivlesdirilib 2009 12 28 at the Wayback MachineIqtisadiyyati Redakte Los Ancelesin merkezi Statin 2007 ci ilde Umumi Daxili Mehsulu 1 812 trilyon ABS dollari olub Kaliforniyanin UDM u olkenin UDM nin 13 ni teskil edir Statda esas inkisaf eden saheler ticaret neqliyyat tehsil sehiyye ve turizmdir Turizmden elde olunan gelir illik 60 milyard dollardir Her il Kaliforniyani milyonlarla xarici ve yerli turist ziyaret edir Kaliforniyada issizlik seviyyesi son iller yukselerek 2010 cu il ucun 12 olmusdur 2007 ci ilde issizlik burada 5 9 olub 7 Kaliforniya hemcinin senaye istehsalina gore olkede birinci yeri tutur Statin elverisli cografi movqeyi suretle inkisaf eden Asiya bazarlarina yaxinligi tebii resurslarin bollugu boyuk maliyye resurslari coxlu sayda mehsuldar ve ixtisaslasmis isci quvvesine sahib olmasi Kaliforniyada senayenin suretli inkisafina sebeb olmusdur Tekce qida senayesinde illik istehsal 50 milyard dollar aerokosmik senayenin illik istehsali ise 28 milyard dollardir Bundan basqa Kaliforniyada coxlu sayda komputer ve silah istehsal eden muessiseler yerlesir 8 Kaliforniyanin iqtisadiyyati beynelxalq ticaretden cox asilidir 2008 ci ilde statin xarici olkelere ixraci 144 milyard dollar deyerinde olub Ixracatin 42 faizi komputerler ve elektron mehsullar olub Statin simal hissesinde Silikon Vadisi adlanan erazi yerlesir Dunyada en muasir komputer ve IT sirketlerinin esas merkezi bu vadide yerlesir Hemin sirketlere Apple Google HP Facebook Intel Cisco eBay Adobe Oracle Yahoo Netflix ve bir sira basqalari aiddir Kaliforniyada ehalinin adambasina dusen Umumi Daxili Mehsul miqdari 38 956 dollardir Bu gostericiye gore stat olkede 11 ci yeri tutur Ehalinin gelir seviyyesi onlarin pesesinden ve yasadigi regiondan asili olaraq boyuk olcude deyisir Sahil regionlarinda yasayan ehalinin geliri daxili regionlarda yasayan ehalinin gelirinden daha coxdur Hemcinin 2010 cu ilde Kaliforniyada 663 000 nefer milyoner qeyde alinmisdir Milyonerlerin sayina gore Kaliforniya olkedeki butun statlardan irelidedir Stat hemcinin olkede en boyuk gelir vergisi miqdarina sahibdir Stat erazisinde satis vergisinin miqdari 8 25 dir yerli vergi ile birlikde bu miqdar 10 75 e qeder artir Kaliforniyada minimum emekhaqqi saatda 8 dollardir Olke uzre bu gosterici 7 25 dollardir San Fransisko seherinde ise minimum emekhaqqi saatda 9 79 dollardir Kaliforniya stati krizisden en boyuk ziyan goren statlardan biri olub Hazirda 2010 cu il ucun statin budcesinin 72 milyard dollar defisiti var Enerji Redakte Kaliforniyanin mulayim iqlime sahib olmasi sebebinden stat adambasina dusen enerji istehlakina gore olkede en asagi yerlerden birini tutur Kaliforniyanin enerji istehsalinda neft ve qaz senayesi esas yer tutur Merkezi Vadide ve Sakit Okean sahilinde boyuk neft yataqlari yerlesir Kaliforniyada ilde 50 milyon tona yaxin neft cixarilir Statin tebii qaz ehtiyatlari azdir ve telebati qarsilamaq ucun onu Meksika korfezi statlarindan ve Kanadadan boru kemerleri vasitesile ixrac edir Bundan basqa Kaliforniya alternativ enerji istehsalina gore de olkede 1 ci yeri tutur Alternativ enerji menbelerine geotermal gunes enerjisi ve kulek enerjisi aiddir Indiye kimi Kaliforniyada umumi istehsal gucu 755 meqavatt olan gunes batareyalari qurulub Hazirda Kaliforniyada gunes batareyalari hesabina istehsal olunan elektrikin 1 kilovattinin deyeri texminen 80 sentdir 9 Hesablamalara gore 2020 ci ilde statda istehlak olunan enerjinin ucde biri alternativ enerji menbelerinden alinan enerji olacaq 10 Bu planin heyata kecmesi neticesinde Kaliforniya etraf muhiti en temiz olan statlardan birine cevrile biler Neqliyyat Redakte Los Ancelesde avtomagistral yolu Kaliforniya statinin genis erazileri bir birile coxlu sayda avtomagistrallar ve suretli demiryollari vasitesile elaqelenmisdir Statin neqliyyat sisteminde avtomobiller esas vasitedir Statin demek olar butun erazisi genis avtomagistrallarla ehate olunmusdur Statin esas diqqetelayiq yerlerinden biri de San Fransiskoda yerlesen Qizil Darvaza Korpusudur Korpu 1937 ci ilde tikilerek istifadeye verilmisdir Korpunun uzunlugu 2 7 kilometrdir ordan kecis ise avtomobiller ucun pulludur Her gun bu korpuden 118 000 avtomobil istifade edir 11 Korpu hemcinin turistlerin en cox axin etdiyi yerlerden biridir Los Anceles Beynelxalq Aeroportu ve San Fransisko Beynelxalq Aeroportu statin en vacib aeroportlaridir Bu aeroportlarda transkontinental ucuslarin ekseriyyeti heyata kecirilir Bunlardan basqa Kaliforniyada 938 orta ve kicik hecmli aeroportlar fealiyyet gosterir 12 Aeroportlarin sayina gore Kaliforniya olkede Texas statindan sonra 2 ci yeri tutur BART qatarinin xarici gorunusu Seherlerarasi demiryolu dasinmasinin ekseriyyeti Amtrak California sirketi terefinden heyata kecirilir Seherlerarasi avtobus dasinmalari ise esasen Greyhound sirketi terefinden heyata kecirilir Seherlerin bir coxunda metro neqliyyati fealiyyet gosterir Onlardan en boyukleri Los Ancelesde yerlesen Metro Rail ve San Fransiskoda BART metro sistemleridir Tehsil RedakteKaliforniya olkede en cox ehalisi olan stat oldugu ucun en boyuk tehsil sistemine malik statdir 2005 2006 tehsil ilinde Kaliforniya orta mekteblerinde 6 2 milyon sagird tehsil alirdi Lakin Kaliforniya esas ali tehsilin keyfiyyetine gore diger statlardan ferqlenir Statda yerlesen Kaliforniya Dovlet Universiteti olkede en boyuk ali tehsil muessisesi sistemidir Kaliforniya Dovlet Universitetinin muxtelif seherlerde yerlesen filiallarinda umumi olaraq 450 000 telebe tehsil alir Statda yerlesen nufuzlu ozel ali mekteblere Stanford Universiteti Cenubi Kaliforniya Universiteti Kaliforniya Texnologiya Institutu aiddir Bundan basqa Kaliforniyada fealiyyet gosteren kolleclerde 2 9 milyon telebe tehsil alir Azerbaycan ile Elaqeleri RedakteKaliforniyada texminen 200 000 nefere yaxin azerbaycanli yasayir Bunlar esasen Iran Islam Inqilabindan sonra bura gelen cenubi azerbaycanlilardir Bundan basqa Kaliforniyanin universitetlerinde coxlu sayda azerbaycanli telebe tehsil alir Kaliforniyanin simalinda azerbaycanlilarin ACSNC Azerbaijan Cultural Society of Northern California teskilati fealiyyet gosterir Los Anceles seherinde Azerbaycan Respublikasinin konsullugu fealiyyetdedir Konsulluq 2005 ci ilde acilmisdir Azerbaycanin Kaliforniyadaki resmi konsulu Elin Suleymanovdur Hemcinin Kalifroniyada yasayan Azerbaycanlilar terefinden yaradilan CAFA KADA birliyi de vardir ki esas meqsedleri Azerbaycan Baki ile ABS Kalifroniya elaqelerini guclendirmekdir Sekiller Redakte San Fransiskoda Qizil Korpu Kaliforniya Kapitolu Sakramento San Fransisko seheri Santa Barbara Yozemit Milli Parki Kaliforniya Universitetinin kitabxanasi San Dieqo seheri Joshua Tree Milli Parki Redwood Milli Parki Venice Cimerliyinde gun batimi Sasta Dagi Olum Vadisi Malibu Cimerliyi Golden Gate Bridge Qizil Qapi Korpusu Istinadlar Redakte U S Census Bureau United States Population by States Arxivlesdirilib 2009 02 26 at the Wayback Machine 2009 Kaliforniyanin Iqtisadiyyati Rusiyanin Iqtisadiyyatindan daha boyuk Yunanistanin iqtisadiyyatindan daha kovrekdir olu kecid Ermeni Terrorcusu Sasunyana Beraet Verilmedi 2010 12 29 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 01 04 Table 1 Annual Estimates of the Resident Population for the United States Regions States and Puerto Rico ingilis U S Census Bureau 22 dekabr 2008 Istifade tarixi 2009 05 01 Arnold Svarstneqqerin azerbaycanlilara muracieti olu kecid Migration News jurnali Regional Issizlik Statistikasi Kaliforniya Senayesi Kaliforniyada Gunes enerjisi Kaliforniya Hakimiyyeti yeni alternativ enerji lahiyelerini tesdiq etdi 1 Statlar uzre aeroportlarin sayi 2010 07 15 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 09 28 Xarici kecidler Redaktehttp www ca gov http www debbiesthemes com calhistory Hemcinin bax RedakteMenbe https az wikipedia org w index php title Kaliforniya amp oldid 5970542, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.