Mərkəzi Asiya və ya Orta Asiya — Mərkəzi Asiyanın siyasi və coğrafi adlandırılması, 1924-1925-ci illərə qədər "Türküstan" adlanırdı. Qazaxıstan, Özbəkistan, Qırğızıstan, Türkmənistan və Tacikistanın bir qisimindən ibarət olan bölgə və bölgəni təyin etmək üçün istifadə edilən coğrafi termin. Türkdilli xalqların ana yurdu sayılır.
Mərkəzi Asiya
Coğrafiyası
Bu regiona daxil olan ölkələr qərbdə Xəzər dənizi sahilindən başlamış şərqdə Çinin Böyük Xinqan dağlarınadək yerləşir. Bu yeganə regiondur ki, heç bir ölkəsinin okeana bilavasitə çıxış yolu yoxdur. Transsibir magistralına və Xəzər-Volqa su yoluna çıxışı olan şimal-qərb hissəsinin iqtisadi-coğrafi mövqeyi daha əlverişlidir. Bu yollar regionu Qafqaz və Avropa ölkələri ilə birləşdirir. Bakı şəhəri ilə Mərkəzi Asiyanın Türkmənbaşı və digər şəhərləri arasında gəmi-bərə körpüsünün salınması regionun Qafqaz ilə iqtisadi əlaqələrinin daha da yaxşılaşmasına səbəb olmuşdur. Son illər Çin, İran və Əfqanıstanla dövlət sərhədlərinin sadələşdirilməsi xarici nəqliyyat əlaqələrinin genişlənməsinə səbəb olmuşdur. Regiondan keçən qədim İpək yolu bərpa olunur. Mərkəzi Asiya ölkələrinin coğrafi mövqeyinin, təbii şəraitinin, tarixi inkişaf yolunun, mədəniyyət, dil və din xüsusiyyətlərinin oxşarlığı onların iqtisadi əlaqələrinin genişlənməsinə və dərinləşməsinə, bir sıra siyasi və iqtisadi təşkilatların yaranmasına müsbət təsir göstərir.
Mərkəzi Asiyada yüksək Pamir, Tyanşan və Altay, Kunlun dağ sistemləri ilə Turan və Xəzərsahili ovalıqlarının düzənlik ərazilərinin qonşuluqda yerləşməsi regionun landşaftının olduqca rəngarəngliyinə səbəb olmuşdur. Düzənliklər iri səhralarla (Qobi, Qaraqum, Qızılqum) əhatə olunmuşdur. Şimal hissəsində çöl əraziləri üstünlük təşkil edir. Regionun okeanlardan uzaqda yerləşməsi onun iqlimini olduqca kontinentallaşdırır. Yayı isti və quraq, qışı soyuq və az qarlıdır. Mərkəzi Asiyada meşə azdır. Yalnız iki böyük çayı var (Sırdərya və Amudərya). Suvarma məqsədilə sularından həddindən artıq istifadə olunan (xüsusilə Qaraqum kanalı vasitəsilə) bu çayların suyu 1976-cı ildən başlayaraq demək olar ki, Aral gölünə çatmır. Nəticədə göl quruyur və quruyan hissələrdə baş verən qum tufanları ətraf ərazilərə və əhalinin sağlamlığına böyük ziyan vurur.
Hazırda Xəzər dənizinin səviyyəsinin qalxması ilə yanaşı (1977-2000-ci illər ərzində Xəzərin səviyyəsi 2 metr qalxaraq sahil əraziləri basmış, dəniz ətrafı təsərrüfata böyük ziyan vurmuşdur), Aral gölünün qurumasının qarşısının alınması regionun mühüm ekoloji problemlərindəndir. Mərkəzi Asiyanın təbii xüsusiyyətlərindən biri ərazinin yarıdan çoxunun seysmik qurşaqda yerləşməsidir. Burada tez-tez baş verən daşqınlar və sellər, əsasən əhalinin yalnış təsərrüfat fəaliyyətinin nəticəsidir. Ərazinin dağlıq relyefi ilə əlaqədar regionun çayları (xüsusilə Ural, İrtış, Vaxş) olduqca böyük hidroenerji resurslarına (xüsusilə dağlıq relyef olan Tacikistan və Qırğızıstan) malikdir.
Əhalisi
Mərkəzi Asiyada əhalinin milli tərkibi müxtəlifdir. Burada türk dili qrupuna aid olan özbəklər, qazaxlar, türkmənlər, qırğızlar, qaraqalpaqlar, fars dil qrupuna aid olan taciklər, həm də monqollar yaşayır. XIX əsrin axırlarında Mərkəzi Asiya ölkələrinin (Monqolustan istisna olmaqla) Rusiya imperiyasına birləşdirilməsindən sonra regiona ruslar və ukraynalılar axışaraq gəliblər. Mərkəzi Asiya ölkələri müstəqillik qazandıqdan sonra yerli olmayan əhalinin bir hissəsi (xüsusilə ruslar) öz vətənlərinə qayıdırlar. Vaxtilə bura sürgün olunmuş xalqlardan almanlarAlmaniyaya köçürlər. Mərkəzi Asiyaya sürgün olunmuş xaqlar arasında azərbaycanlılar da var. Azərbaycanlılar əsasən Qazaxıstanın Taldi-Kurqan və Cambul vilayətlərində, Daşkənddə və regionun digər bölgələrində yığcam halda yaşayırlar.
Mərkəzi Asiyada əhalinin təbii artımı çox yüksəkdir. Təbii artıma görə ölkələr arasında dərin fərqlər var. Ən yüksək təbii artım Tacikistanda və Monqolustanda (ildə 3%), ən az isə Qazaxıstandadır (ildə 0,5%). Regionun əhalisi olduqca qeyri-bərabər paylanmışdır. Dağətəklərində, dağarası vadilərdə və vahələrdə xüsusilə Özbəkistanın Əndican, Fərqanə, Daşkənd vilayətlərində (əhalinin orta sıxlığı 1 km²-də 400 nəfər), Qazaxıstanın cənubunda əhali daha sıx, Monqolustan, Türkmənistan və Qazaxıstanın səhralarında, Tacikistan və Qırğızıstanın yüksək dağlıq ərazilərində isə seyrək məskunlaşmışdır. Əhalinin yarıdan çoxu şəhərlərdə yaşayır. Ən iri milyonçu şəhərləri Daşkənd və Almatıdır.
İstinadlar
Mədəniyyət tarixi və nəzəriyyəsi. Ali məktəblər üçün dərslik M.J.MANAFOVA, N.T.ƏFƏNDİYEVA və S.A.ŞAHHÜSEYNOVANIN ümumi redaktəsilə. Bakı: Sabah nəşriyyatı (2008), 2010, 876 səh.[ölü keçid]
Avqust 12, 2021
mərkəzi, asiya, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, məqaləyə, uyğun, formada, mənbələr, əlavə, edib, vikipediyanı, zənginləşdirə, bilərsiniz, avqust, 2021, orta, asiya. Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Merkezi Asiya ve ya Orta Asiya Merkezi Asiyanin siyasi ve cografi adlandirilmasi 1924 1925 ci illere qeder Turkustan adlanirdi 1 Qazaxistan Ozbekistan Qirgizistan Turkmenistan ve Tacikistanin bir qisiminden ibaret olan bolge ve bolgeni teyin etmek ucun istifade edilen cografi termin Turkdilli xalqlarin ana yurdu sayilir Merkezi AsiyaCografiyasi RedakteBu regiona daxil olan olkeler qerbde Xezer denizi sahilinden baslamis serqde Cinin Boyuk Xinqan daglarinadek yerlesir Bu yegane regiondur ki hec bir olkesinin okeana bilavasite cixis yolu yoxdur Transsibir magistralina ve Xezer Volqa su yoluna cixisi olan simal qerb hissesinin iqtisadi cografi movqeyi daha elverislidir Bu yollar regionu Qafqaz ve Avropa olkeleri ile birlesdirir Baki seheri ile Merkezi Asiyanin Turkmenbasi ve diger seherleri arasinda gemi bere korpusunun salinmasi regionun Qafqaz ile iqtisadi elaqelerinin daha da yaxsilasmasina sebeb olmusdur Son iller Cin Iran ve Efqanistanla dovlet serhedlerinin sadelesdirilmesi xarici neqliyyat elaqelerinin genislenmesine sebeb olmusdur Regiondan kecen qedim Ipek yolu berpa olunur Merkezi Asiya olkelerinin cografi movqeyinin tebii seraitinin tarixi inkisaf yolunun medeniyyet dil ve din xususiyyetlerinin oxsarligi onlarin iqtisadi elaqelerinin genislenmesine ve derinlesmesine bir sira siyasi ve iqtisadi teskilatlarin yaranmasina musbet tesir gosterir Merkezi Asiyada yuksek Pamir Tyansan ve Altay Kunlun dag sistemleri ile Turan ve Xezersahili ovaliqlarinin duzenlik erazilerinin qonsuluqda yerlesmesi regionun landsaftinin olduqca rengarengliyine sebeb olmusdur Duzenlikler iri sehralarla Qobi Qaraqum Qizilqum ehate olunmusdur Simal hissesinde col erazileri ustunluk teskil edir Regionun okeanlardan uzaqda yerlesmesi onun iqlimini olduqca kontinentallasdirir Yayi isti ve quraq qisi soyuq ve az qarlidir Merkezi Asiyada mese azdir Yalniz iki boyuk cayi var Sirderya ve Amuderya Suvarma meqsedile sularindan heddinden artiq istifade olunan xususile Qaraqum kanali vasitesile bu caylarin suyu 1976 ci ilden baslayaraq demek olar ki Aral golune catmir Neticede gol quruyur ve quruyan hisselerde bas veren qum tufanlari etraf erazilere ve ehalinin saglamligina boyuk ziyan vurur Hazirda Xezer denizinin seviyyesinin qalxmasi ile yanasi 1977 2000 ci iller erzinde Xezerin seviyyesi 2 metr qalxaraq sahil erazileri basmis deniz etrafi teserrufata boyuk ziyan vurmusdur Aral golunun qurumasinin qarsisinin alinmasi regionun muhum ekoloji problemlerindendir Merkezi Asiyanin tebii xususiyyetlerinden biri erazinin yaridan coxunun seysmik qursaqda yerlesmesidir Burada tez tez bas veren dasqinlar ve seller esasen ehalinin yalnis teserrufat fealiyyetinin neticesidir Erazinin dagliq relyefi ile elaqedar regionun caylari xususile Ural Irtis Vaxs olduqca boyuk hidroenerji resurslarina xususile dagliq relyef olan Tacikistan ve Qirgizistan malikdir Ehalisi RedakteMerkezi Asiyada ehalinin milli terkibi muxtelifdir Burada turk dili qrupuna aid olan ozbekler qazaxlar turkmenler qirgizlar qaraqalpaqlar fars dil qrupuna aid olan tacikler hem de monqollar yasayir XIX esrin axirlarinda Merkezi Asiya olkelerinin Monqolustan istisna olmaqla Rusiya imperiyasina birlesdirilmesinden sonra regiona ruslar ve ukraynalilar axisaraq gelibler Merkezi Asiya olkeleri musteqillik qazandiqdan sonra yerli olmayan ehalinin bir hissesi xususile ruslar oz vetenlerine qayidirlar Vaxtile bura surgun olunmus xalqlardan almanlar Almaniyaya kocurler Merkezi Asiyaya surgun olunmus xaqlar arasinda azerbaycanlilar da var Azerbaycanlilar esasen Qazaxistanin Taldi Kurqan ve Cambul vilayetlerinde Daskendde ve regionun diger bolgelerinde yigcam halda yasayirlar Merkezi Asiyada ehalinin tebii artimi cox yuksekdir Tebii artima gore olkeler arasinda derin ferqler var En yuksek tebii artim Tacikistanda ve Monqolustanda ilde 3 en az ise Qazaxistandadir ilde 0 5 Regionun ehalisi olduqca qeyri beraber paylanmisdir Dageteklerinde dagarasi vadilerde ve vahelerde xususile Ozbekistanin Endican Ferqane Daskend vilayetlerinde ehalinin orta sixligi 1 km de 400 nefer Qazaxistanin cenubunda ehali daha six Monqolustan Turkmenistan ve Qazaxistanin sehralarinda Tacikistan ve Qirgizistanin yuksek dagliq erazilerinde ise seyrek meskunlasmisdir Ehalinin yaridan coxu seherlerde yasayir En iri milyoncu seherleri Daskend ve Almatidir Istinadlar Redakte Medeniyyet tarixi ve nezeriyyesi Ali mektebler ucun derslik M J MANAFOVA N T EFENDIYEVA ve S A SAHHUSEYNOVANIN umumi redaktesile Baki Sabah nesriyyati 2008 2010 876 seh olu kecid Menbe https az wikipedia org w index php title Merkezi Asiya amp oldid 5865184, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
