Azərbaycanca
සිංහල
Türkçe
İrtış (rus. Иртыш, qaz. Ertis, q.türk Ertiş, çin. 额尔齐斯河 — É'ěrqísī hé)— Çində, Qazaxıstanda və Rusiyada çay, Ob çayının əsas sol qol. İrtış çayının uzunluğu 4248 km təşkil edir (uzunluğuna görə Ob çayından böyükdür). Ob çayı ilə birlikdə İrtış 1643 min km² hövzə genişliyi ilə Rusiyada birinci, Asiyada ikinci, dünyada isə altıncı ən geniş çaydır.
| İrtış | |
|---|---|
| rus. Иртыш, qaz. Ертіс, çin. 额尔齐斯河 — É'ěrqísī hé | |
 İrtış çayı (Rusiya) | |
| Ölkələr | |
| Mənbəyi | Monqolustan və Çinin sərhədində Altay silsiləsin dağları |
| Mənsəbi | Ob çayı --> Kara dənizi |
| Uzunluğu | 4248 km |
| Meyilliyi | 0.03 m/km |
| Su sərfi | 3000 m³/san |
| Su hövzəsi | 1643000 |
| Hövzəsinin sahəsi | 1 643 000 km² |
| | |
| [ru] | 14010100112115300000027 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Coğrafiya
İrtış 4,248 metr (13,937 ft) uzunluq ilə dünyada ən uzun çay qoludur (ikinci yerdə Missuri çayı). Çin (525 kilometr), Qazaxıstan (1700 kilometr), Rusiya (2010 kilometr) ərazilərindən axır.
İrtış çayı öz mənbəsini Monqolustan və Çinin sərhədində yerləşən Altay dağlarından götürür. Qara İrtış çayı Çindən Zaysan dərəsilə Qazaxıstana keçib, Zaysan axar gölünə tökülür. Bu çayın mənsəbində böyük delta yaranmışdır.
Hidroqrafiya
İrtış çayının yuxarı axarlarda qar və cüzi miqdarda yağış suları ilə; aşağı axarlarda qar, yağış və qrunt suları ilə qidalanır. Su rejimi müxtəlifdir. Yuxarı axarlarda aprel ayından daşqınlar başlayır, iyun ayında isə suyun səviyyəsi maksimum həddə çatır, oktyabra qədər çayın səviyyəsi enir. Çayın aşağı axarlarında daşqın mayın sonundan başlayır, iyunda maksimum səviyyə enir. Səviyyənin enməsi sentyabr ayına qədər davam edir. İllik axının 50 %-i yaz aylarında olur.
Hövzəsinin ümumi sahəsi 1 643 000 kv. kilometr təşkil edir. Çayın meyilliyi 0,03 m-dir.
Su tərkibi
Duzsuz, təmiz çay suyudur. Suyun minerallaşması mövsümdən asılı olaraq 136-253 mq/dm3 arası dəyişir. İrtış çayının duz tərkibi hidrokarbonatlı kalsium, nadir hallarda isə natrium elementlərindən ibarətdir.
Qolları
Qolları: Kalcir, Kürşim, Narım, Buqtırma, Ülbi, Oba, Qızılsu, Çar, Tobıl, Qamıstı, Om, Tara, Uy, Şiş, , Oşa, Çağan, Qonda, Usolka, Vaqay.
Çay üzərindəki şəhərlər
Mənbəyindən mənsəbinəcən Ertis çayının üstündə olan şəhərlər: Göktokay(Fuyun), Burçun (hamısı Çin); Serebryansk, Öskemen(keçmiş Üst-Kamenoqorsk), Semey(keçmiş Semipalatinsk), Kurçatov, Aqsu(1993-cü ilə qədər Yermak adlanırdı), Pavlodar (hamısı Qazaxıstan); Omsk, Tara, Tobolsk, (Rusiya)
İstinadlar
- Древнетюркский словарь, Ленинград, 1969 г. (s. 182)
- Захарчева Е. Г., Вяткина Г. А. «Иртыш — главная водная артерия Омской области» 2014-02-22 at the Wayback Machine, Омский филиал ФГУ «ТФГИ по Сибирскому федеральному округу» Федерального агентства по недропользованию"
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Irtis rus Irtysh qaz Ertis q turk Ertis cin 额尔齐斯河 E erqisi he Cinde Qazaxistanda ve Rusiyada cay Ob cayinin esas sol qol Irtis cayinin uzunlugu 4248 km teskil edir uzunluguna gore Ob cayindan boyukdur Ob cayi ile birlikde Irtis 1643 min km hovze genisliyi ile Rusiyada birinci Asiyada ikinci dunyada ise altinci en genis caydir Irtisrus Irtysh qaz Ertis cin 额尔齐斯河 E erqisi heIrtis cayi Rusiya Olkeler Rusiya Qazaxistan CXRMenbeyi Monqolustan ve Cinin serhedinde Altay silsilesin daglariMensebi Ob cayi gt Kara deniziUzunlugu 4248 kmMeyilliyi 0 03 m kmSu serfi 3000 m sanSu hovzesi 1643000Hovzesinin sahesi 1 643 000 km menbeyi mensebiIrtis cayi Sibirin fiziki xeritesinde 47 24 52 3 N 90 12 55 96 47 24 sm e 90 12 s u 61 4 50 N 68 49 50 E 61 04 sm e 68 49 s u ru 14010100112115300000027 Vikianbarda elaqeli mediafayllarCografiyaIrtis cayinin hovzesi Irtis 4 248 metr 13 937 ft uzunluq ile dunyada en uzun cay qoludur ikinci yerde Missuri cayi Cin 525 kilometr Qazaxistan 1700 kilometr Rusiya 2010 kilometr erazilerinden axir Irtis cayi oz menbesini Monqolustan ve Cinin serhedinde yerlesen Altay daglarindan goturur Qara Irtis cayi Cinden Zaysan deresile Qazaxistana kecib Zaysan axar golune tokulur Bu cayin mensebinde boyuk delta yaranmisdir HidroqrafiyaIrtis cayi Sintszyan Cin Ertis cayi uzerinde asma korpu Qazaxistan Irtis cay limani Cin Irtis cayinin yuxari axarlarda qar ve cuzi miqdarda yagis sulari ile asagi axarlarda qar yagis ve qrunt sulari ile qidalanir Su rejimi muxtelifdir Yuxari axarlarda aprel ayindan dasqinlar baslayir iyun ayinda ise suyun seviyyesi maksimum hedde catir oktyabra qeder cayin seviyyesi enir Cayin asagi axarlarinda dasqin mayin sonundan baslayir iyunda maksimum seviyye enir Seviyyenin enmesi sentyabr ayina qeder davam edir Illik axinin 50 i yaz aylarinda olur Hovzesinin umumi sahesi 1 643 000 kv kilometr teskil edir Cayin meyilliyi 0 03 m dir Su terkibiDuzsuz temiz cay suyudur Suyun minerallasmasi movsumden asili olaraq 136 253 mq dm3 arasi deyisir Irtis cayinin duz terkibi hidrokarbonatli kalsium nadir hallarda ise natrium elementlerinden ibaretdir QollariQollari Kalcir Kursim Narim Buqtirma Ulbi Oba Qizilsu Car Tobil Qamisti Om Tara Uy Sis Osa Cagan Qonda Usolka Vaqay Cay uzerindeki seherlerMenbeyinden mensebinecen Ertis cayinin ustunde olan seherler Goktokay Fuyun Burcun hamisi Cin Serebryansk Oskemen kecmis Ust Kamenoqorsk Semey kecmis Semipalatinsk Kurcatov Aqsu 1993 cu ile qeder Yermak adlanirdi Pavlodar hamisi Qazaxistan Omsk Tara Tobolsk Rusiya IstinadlarDrevnetyurkskij slovar Leningrad 1969 g s 182 Zaharcheva E G Vyatkina G A Irtysh glavnaya vodnaya arteriya Omskoj oblasti 2014 02 22 at the Wayback Machine Omskij filial FGU TFGI po Sibirskomu federalnomu okrugu Federalnogo agentstva po nedropolzovaniyu