fbpx
Wikipedia

Kaspilər

Avqust 05, 2021

Kaspilər – Kaspianada yaşamış qədim etnoslardan biridir.

Kaspilər
Cənubi Qafqazın e.ə. V-IV əsrlər üçün etnik xəritəsində kaspilərin yaşadığı ərazi də göstərilir
Ümumi sayı
?
Yaşadığı ərazilər
Dini

Politeizm

Qohum xalqlar

Mannalar, Maqlar, Madaylar

Bu tayfanın adını ilk dəfə Herodot çəkmişdir. Tədqiqatçıların fikrincə Kaspilərin Midiyada və Albaniyada yaşadıqları yerlərin coğrafi koordinatlarını dəqiq müəyyən etmək çətindir. Tədqiqatçılar qədim mənbələr əsasında kaspilərin Albaniyada iki bölgədə – indiki Dərbənd zonasında və Mil düzündə yaşadıqlarını müəyyən etmişlər. Kaspilərin digər hissəsi Midiyada – Kürün Arazla birləşdiyi yerdən Xəzərədək olan hissəsindən cənubdakı ərazidə məskun idi. Qədimdə Albaniyaya aid olmayan bu ərazi indi Şimali Azərbaycana məxsusdur. III əsrdən bu ərazi Balasakan adı ilə məlumdur.

Ptolemeyin bir məlumatı çox maraqlıdır ki, Araz Şərqə hərəkət edən Kaspi dağlarına qədər gedir, sonra şimala dönərək bir qolu Xəzər ə tökülür, digər qolu Kürlə birləşir. Prof. Q. Qeybullayev qeyd edir ki, bu məlumatda Kaspi dağları Füzuli rayonunun Araz sahili dağlıq ərazisi və onunla üzbəüz yerləşən Cənubi Azərbaycan ərazisinin dağlıq bölgəsi ola bilər. Kaspilərin üçüncü hissəsi Midiyanın şərqində məskun idi. İ. M. Dyakonov onların kassitlərlə qohum olduqlarını yazmışdır . Ümumiyyətlə bütün iranşünaslar qədim Ön Asiyada bir dil ailəsinin mövcud olduğunu yazmış və onu şərti olaraq həm də Kaspi dil ailəsi adlandırmışlar. Bu fikir Kaspi etnonimindəki -pi komponentindən irəli gəlib; onu elam dilində cəm bildirən şəkilçi saydıqlarına görə kaspilərin özlərini də elam mənşəli hesab etmişlər. Kaspilər təkcə Midiya və Albaniya ərazisində yox, Herodota görə, Orta Asiyada – Əhəmənilər dövlətinin XV satraplığında da yaşayırdı. Aydındır ki, Orta Asiyada Qafqazdilli, yaxud Elamdilli xalq yaşamamışdır. Q. Qeybullayev hesab edir ki, Kaspi etnonimindəki -pi sözü kənardangəlmə söz deyil. Ehtimal ki, kaspi etnonimi kasbi kimi səslənmişdir. Ədəbiyyatda Cənubi Azərbaycanda Qəzvin şəhərinin adının Kaspi etnonimi ilə bağlı olması fikri deyilmişdir. Kaspilərin tarixən yaşadıqları regionlardan birinə – Əhəmənilərin XI satraplığına tuş gəlir, həm də ki, Qəzvin əhalisi türk – azərbaycanlılardan ibarət şəhərdir. Qəzvin (güman ki, Kasbiyən adının təhrifi) toponimindəki -vi komponenti, Kasbi etnoniminin bi komponentinin şəklidir. Kuti və lulubelər nəzərə alınmazsa, kaspilər Azərbaycan ərazisində mannalardan, madaylardan və albanlardan sonra dördüncü böyük etnosdur.

Şəxs adları

 
Kaspilər Va Orta Şərq.

Kaspilərin er. əv. VI əsrə (dəqiqi er. əv. 525-ci ilə) aid şəxs adlarının bir çoxu türk dili vasitəsiylə izah edilmişdir.

A t a r l i – türkcə otar – örüş, otlaq sözü və -li şəkilçisindən ibarətdir. Atar, Otar, Etar şəxs adları XVIII əsrdə karakalpaklarda geniş yayılmışdı. Gürcülərdə Otar, ermənilərdə Adoryan adlarında qalmışdır. Atarlı otlaqları olan mənasını verir. Kaspilər həm də maldar idilər. Onların var – dövlətini sürülər, ilxılar və otlaqlar təşkil edirdi. Kaspilər haqqında yazan antik müəlliflərin biri kaspi torpağında öküz sürülərinin və at ilxılarının olduğunu qeyd edir. Deməli, otlaq və örüşlər – otarlar kaspilərdə mühüm varidat olmalı idi. Otar sözünün kaspilərdə şəxs adlarında əks olunması da bununla əlaqədardır. Atarli (Otarli) adı ata-ananın oğlan uşağının böyüdükdən sonra varlı olması arzusunu ifadə edir.

D a r ğ a – türkcə – monqolca tarqa – knyaz, el başçısı sözündəndir. Skiflərdə Targitay, XIII əsrdə monqollarda Tarka, Tarağay və b. şəxs adları ilə müqayisə olunur.

B a r b a r i – qədim türkcə bar – var, varıdır və bari – var – dövləti, əmlakı, mülkiyyəti sözlərindəndir. Uşağa ad verdikdə ata-anasının arzusunu ifadə edir. Ad var-dövləti (əmlakı) vardır mənasındadır. Quruluşca erkən orta əsrlərdə uyğurlarda Barçin şəxs adı ilə müqayisə olunur.

İ p p u l i y a – türkcə ip – bacarıqlı, mahir, istedadlı, qabiliyyətli və bul, bol, (mixi yazıda -o və -u səsləri eyni işarə ilə yazılırdı) – mərd, qoçaq, igid sözlərindəndir. Erkən orta əsrlərdə bolqar xanı İsbul, Hun şahzadəsi Bel (yazılışı yunancadır –, Hun xaqanı Bleda (yazılışı yunancadır, bol, bul və ata sözlərindən), Xəzər xaqanı Blucan, Xəzər xaqanı Bulan, qıpçaqlarda Boluş, türk xaqanlarından Pulixan (türk xaqanlığında VI əsrdə Toboxanın qardaşı), VII əsrdə xəzərlərdə Bulişad, IX əsrdə uyğurlarda Bulixan, XIII əsrdə monqollarda Buluqan , XVIII əsrdə karakalpaklarda Puliçik, Koroğlu dastanında Bolubəy və b. şəxs adları ilə müqayisə olunur. Ad bacarıqlı (istedadlı, mahir, qabiliyyətli) igid mənasındadır. Adın əvvəlindəki ip komponenti VI əsrdə Altayda türk xaqanı İbi Tulunun adındakı -ib komponenti ilə eynidir.

 
Midiya dövlətinin xəritəsində kaspilərin yaşadığı ərazi

İ n b u l i y a – türkcə enq – (sırada, döyüşdə) qabaqda duran, ön cərgədə dayanan, birinci və bol – igid, qoçaq, mərd sözlərindəndir. Ad Qabaqda gedən qoçaq (igid) mənasındadır.

B a q a z u ş t a – qədim türkcə bökə – igid, çus – qiymətli, dəyərli və tay – "onun kimi sözlərindəndir.

V a b i l – naməlum mənalı Va və bol – mərd, qoçaq, igid sözlərindəndir. Adın birinci hissəsi güman ki, Ba olması idi, çünki qədim türk dilləri üçün -v səsi səciyyəvi deyil. Bu komponent Hun xaqanı Vasik (əslində Basik, Ba və bənzəyiş, oxşarlıq bildirən siq, çiq, şiq şəkilçisindən) və Babək adlarında da vardır. XVIII əsrdə qaraqalpaqlarda Baybol şəxs adı ilə müqayisə olunur.

A z a r i – ehtimal ki, bu adın sonundakı -i səsi əlavə olunmadır. XIV əsr müəllifi Rəşid əd-Din yazır ki, türklərdə azar uca deməkdir. Prof. Q. Qeybullayev hesab ediri ki, kaspilərdə bu ad həmin sözdəndir. XIII əsrdə Azar adlı türk əmirinin adı ilə müqayisə olunur.

A n a n i – Azarinin oğlu. Qədim türkcə ənə – ana və ini – kiçik qardaş sözlərindəndir. Güman ki, ananın kiçik qardaşı (kiçik dayı) mənasındadır. Qədim türklərdə quruluşca Anaxun (ana və qun – knyaz sözlərindən) şəxs adı ilə müqayisə olunur.

X e y x e – Atarlinin oğlu. Ehtimal ki, əslində Keyeke şəxs adının təhrif formasıdır. Naməlum mənalı key və qədim türkcə eke – ağa sözlərindəndir. Monqollarda XIII əsrdə Çingiz xanın nəslindən Keyxa-tu şəxs adı ilə müqayisə olunur.

B a z u – Türkcə bazuq – yoğun, dolu bədənli sözündəndir. Albanlarda çar Bazuk, hunlarda Am-Bazuk şəxs adları ilə müqayisə olunur.

Ş a t i b a r z a n – şumercə şat məxsus olan, bar parıltı, ziya, par-par və sanq başçı, ilkin, ən birinci, kahin sözlərindən ibarətdir. Ad parıldayan başçıya (yəni, Allaha, yaxud kahinə) məxsus olan mənasındadır. Antik müəllif Ovidiy Qara dənizin şimal çöllərində Eqis adlı bir kaspinin adını çəkir. Adın sonundakı -s şəkilçisi latın dilində adlıq hal şəkilçisi olduğuna görə, ehtimal ki, bu ad qədim türkcə eqe, eke, əkə, aka – ağa sözündəndir.

İstinadlar

  1. Алиев К.Г. К вопросу о Каспии и Арале в античных источниках //Сб. Колебания увлажненности Арало-Каспийского региона в голоцене. М., 1980.
  2. Гейбуллаев Г. А. К этногенезу азербайджанцев, том 1. Баку, 1991
  3. Еремян С. Т. Страна "Махелония" надписи Кааба-н Зардушт. ЗДИ, 1964, № 4.
  4. Ptolemey V, 12, 6
  5. Дьяконов И. М. История Мидии. М. — Л., 1956
  6. Дьяконов И. М. Языки древней Передней Азии. М., 1967
  7. Меликов Р. С. Каспии — воины и кораблестроители. ДАН Азерб, СССР, № 5
  8. Севортян Э. В. Этимологический словаоь тюркских языков.. Том I, М., 1974; том II, М, 1978; том III, М., 1982, I, 488
  9. Документы архива хивинских ханов по истории и этнографии каракалпаков. М., 1967
  10. Elian, XVII, 17
  11. Радлов В. В. Опыт словаря тюркских наречий, т. I—IV , III, I, 854
  12. Рашид ад-Дин. Джами ат-Таварих, Баку, 1956 , səh 19, 66, 50
  13. Севортян Э. В. Этимологический словаоь тюркских языков.. Том I, М., 1974; том II, М, 1978; том III, М., 1982, II, 61-62
  14. Тихонов Д. И. Хозяйство и общественный строй уйгурского государства X—XIV вв. М. —Л., 1966 ,111
  15. Севортян Э. В. Этимологический словаоь тюркских языков.. Том I, М., 1974; том II, М, 1978; том III, М., 1982 , I, 287
  16. Радлов В. В. Опыт словаря тюркских наречий, т. I—IV , IV, 2, 1669
  17. Бернштам А. Очерк истории гуннов. Л., 1951, 235
  18. Артамонов М. И. История Хазар. Л., 1962 , 61
  19. Артамонов М. И. История Хазар. Л., 1962 , 25
  20. Артамонов М. И. История Хазар. Л., 1962 , 204
  21. Артамонов М. И. История Хазар. Л., 1962 , 424
  22. История Туркменской ССР, том 1, Ашхабад, 1955 , 70
  23. Артамонов М. И. История Хазар. Л., 1962 , 280
  24. Тихонов Д. И. Хозяйство и общественный строй уйгурского государства X—XIV вв. М. —Л., 1966 , 150
  25. Рашид ад-Дин. Джами ат-Таварих, Баку, 1956, 94
  26. Документы архива хивинских ханов по истории и этнографии каракалпаков. М., 1967 , 321
  27. Севортян Э. В. Этимологический словаоь тюркских языков.. Том I, М., 1974; том II, М, 1978; том III, М., 1982 , I, 366
  28. Радлов В. В. Опыт словаря тюркских наречий, т. I—IV , III, 2, 2181
  29. Документы архива хивинских ханов по истории и этнографии каракалпаков. М., 1967, 172
  30. Рашид ад-Дин. Джами ат-Таварих, Баку, 1956, I kitab 1
  31. Рашид ад-Дин. Джами ат-Таварих, Баку, 1956 , 185
  32. M. Kalankatlı – Alban tarixi, I kitab XV
  33. Артамонов М. И. История Хазар. Л., 1962 , 64

Həmçinin bax

Avqust 05, 2021
kaspilər, məqaləni, vikiləşdirmək, lazımdır, lütfən, məqaləni, ümumvikipediya, redaktə, qaydalarına, uyğun, şəkildə, tərtib, edin, kaspianada, yaşamış, qədim, etnoslardan, biridir, cənubi, qafqazın, əsrlər, üçün, etnik, xəritəsində, kaspilərin, yaşadığı, ərazi. Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Kaspiler Kaspianada yasamis qedim etnoslardan biridir 1 Kaspiler Cenubi Qafqazin e e V IV esrler ucun etnik xeritesinde kaspilerin yasadigi erazi de gosterilirUmumi sayi Yasadigi erazilerAzerbaycanDiniPoliteizmQohum xalqlarMannalar Maqlar MadaylarBu tayfanin adini ilk defe Herodot cekmisdir Tedqiqatcilarin fikrince Kaspilerin Midiyada ve Albaniyada yasadiqlari yerlerin cografi koordinatlarini deqiq mueyyen etmek cetindir Tedqiqatcilar qedim menbeler esasinda kaspilerin Albaniyada iki bolgede indiki Derbend zonasinda ve Mil duzunde yasadiqlarini mueyyen etmisler 2 Kaspilerin diger hissesi Midiyada Kurun Arazla birlesdiyi yerden Xezeredek olan hissesinden cenubdaki erazide meskun idi Qedimde Albaniyaya aid olmayan bu erazi indi Simali Azerbaycana mexsusdur III esrden bu erazi Balasakan adi ile melumdur 3 Ptolemeyin 4 bir melumati cox maraqlidir ki Araz Serqe hereket eden Kaspi daglarina qeder gedir sonra simala donerek bir qolu Xezer e tokulur diger qolu Kurle birlesir Prof Q Qeybullayev qeyd edir ki bu melumatda Kaspi daglari Fuzuli rayonunun Araz sahili dagliq erazisi ve onunla uzbeuz yerlesen Cenubi Azerbaycan erazisinin dagliq bolgesi ola biler Kaspilerin ucuncu hissesi Midiyanin serqinde meskun idi I M Dyakonov onlarin kassitlerle qohum olduqlarini yazmisdir 5 6 Umumiyyetle butun iransunaslar qedim On Asiyada bir dil ailesinin movcud oldugunu yazmis ve onu serti olaraq hem de Kaspi dil ailesi adlandirmislar Bu fikir Kaspi etnonimindeki pi komponentinden ireli gelib onu elam dilinde cem bildiren sekilci saydiqlarina gore kaspilerin ozlerini de elam menseli hesab etmisler Kaspiler tekce Midiya ve Albaniya erazisinde yox Herodota gore Orta Asiyada Ehemeniler dovletinin XV satrapliginda da yasayirdi Aydindir ki Orta Asiyada Qafqazdilli yaxud Elamdilli xalq yasamamisdir Q Qeybullayev hesab edir ki Kaspi etnonimindeki pi sozu kenardangelme soz deyil Ehtimal ki kaspi etnonimi kasbi kimi seslenmisdir Edebiyyatda Cenubi Azerbaycanda Qezvin seherinin adinin Kaspi etnonimi ile bagli olmasi fikri deyilmisdir Kaspilerin tarixen yasadiqlari regionlardan birine Ehemenilerin XI satrapligina tus gelir hem de ki Qezvin ehalisi turk azerbaycanlilardan ibaret seherdir Qezvin guman ki Kasbiyen adinin tehrifi toponimindeki vi komponenti Kasbi etnoniminin bi komponentinin seklidir Kuti ve lulubeler nezere alinmazsa kaspiler Azerbaycan erazisinde mannalardan madaylardan ve albanlardan sonra dorduncu boyuk etnosdur Sexs adlari Redakte Kaspiler Va Orta Serq Kaspilerin er ev VI esre deqiqi er ev 525 ci ile aid sexs adlarinin bir coxu turk dili vasitesiyle izah edilmisdir 7 A t a r l i turkce otar orus otlaq 8 sozu ve li sekilcisinden ibaretdir Atar Otar Etar sexs adlari XVIII esrde karakalpaklarda 9 genis yayilmisdi Gurculerde Otar ermenilerde Adoryan adlarinda qalmisdir Atarli otlaqlari olan menasini verir Kaspiler hem de maldar idiler Onlarin var dovletini suruler ilxilar ve otlaqlar teskil edirdi Kaspiler haqqinda yazan antik muelliflerin biri kaspi torpaginda okuz surulerinin ve at ilxilarinin oldugunu qeyd edir 10 Demeli otlaq ve orusler otarlar kaspilerde muhum varidat olmali idi Otar sozunun kaspilerde sexs adlarinda eks olunmasi da bununla elaqedardir Atarli Otarli adi ata ananin oglan usaginin boyudukden sonra varli olmasi arzusunu ifade edir D a r g a turkce monqolca tarqa knyaz el bascisi 11 sozundendir Skiflerde Targitay XIII esrde monqollarda Tarka Taragay ve b sexs adlari ile 12 muqayise olunur B a r b a r i qedim turkce bar var varidir 13 ve bari var dovleti emlaki mulkiyyeti sozlerindendir Usaga ad verdikde ata anasinin arzusunu ifade edir Ad var dovleti emlaki vardir menasindadir Qurulusca erken orta esrlerde uygurlarda Barcin 14 sexs adi ile muqayise olunur I p p u l i y a turkce ip bacariqli mahir istedadli qabiliyyetli 15 ve bul bol mixi yazida o ve u sesleri eyni isare ile yazilirdi merd qocaq igid 16 sozlerindendir Erken orta esrlerde bolqar xani Isbul 17 Hun sahzadesi Bel yazilisi yunancadir 18 Hun xaqani Bleda yazilisi yunancadir bol bul ve ata sozlerinden Xezer xaqani Blucan 19 Xezer xaqani Bulan 20 qipcaqlarda Bolus 21 turk xaqanlarindan Pulixan turk xaqanliginda VI esrde Toboxanin qardasi 22 VII esrde xezerlerde Bulisad 23 IX esrde uygurlarda Bulixan 24 XIII esrde monqollarda Buluqan 25 XVIII esrde karakalpaklarda Pulicik 26 Koroglu dastaninda Bolubey ve b sexs adlari ile muqayise olunur Ad bacariqli istedadli mahir qabiliyyetli igid menasindadir Adin evvelindeki ip komponenti VI esrde Altayda turk xaqani Ibi Tulunun adindaki ib komponenti ile eynidir Midiya dovletinin xeritesinde kaspilerin yasadigi erazi I n b u l i y a turkce enq sirada doyusde qabaqda duran on cergede dayanan birinci 27 ve bol igid qocaq merd sozlerindendir Ad Qabaqda geden qocaq igid menasindadir B a q a z u s t a qedim turkce boke igid cus qiymetli deyerli 28 ve tay onun kimi sozlerindendir V a b i l namelum menali Va ve bol merd qocaq igid sozlerindendir Adin birinci hissesi guman ki Ba olmasi idi cunki qedim turk dilleri ucun v sesi seciyyevi deyil Bu komponent Hun xaqani Vasik eslinde Basik Ba ve benzeyis oxsarliq bildiren siq ciq siq sekilcisinden ve Babek adlarinda da vardir XVIII esrde qaraqalpaqlarda Baybol sexs adi ile 29 muqayise olunur A z a r i ehtimal ki bu adin sonundaki i sesi elave olunmadir XIV esr muellifi Resid ed Din yazir ki turklerde azar uca demekdir 30 Prof Q Qeybullayev hesab ediri ki kaspilerde bu ad hemin sozdendir XIII esrde Azar adli turk emirinin 31 adi ile muqayise olunur A n a n i Azarinin oglu Qedim turkce ene ana ve ini kicik qardas sozlerindendir Guman ki ananin kicik qardasi kicik dayi menasindadir Qedim turklerde qurulusca Anaxun ana ve qun knyaz sozlerinden sexs adi ile muqayise olunur X e y x e Atarlinin oglu Ehtimal ki eslinde Keyeke sexs adinin tehrif formasidir Namelum menali key ve qedim turkce eke aga sozlerindendir Monqollarda XIII esrde Cingiz xanin neslinden Keyxa tu sexs adi ile muqayise olunur B a z u Turkce bazuq yogun dolu bedenli sozundendir Albanlarda car Bazuk 32 hunlarda Am Bazuk 33 sexs adlari ile muqayise olunur S a t i b a r z a n sumerce sat mexsus olan bar parilti ziya par par ve sanq basci ilkin en birinci kahin sozlerinden ibaretdir Ad parildayan basciya yeni Allaha yaxud kahine mexsus olan menasindadir Antik muellif Ovidiy Qara denizin simal collerinde Eqis adli bir kaspinin adini cekir Adin sonundaki s sekilcisi latin dilinde adliq hal sekilcisi olduguna gore ehtimal ki bu ad qedim turkce eqe eke eke aka aga sozundendir Istinadlar RedakteBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Aliev K G K voprosu o Kaspii i Arale v antichnyh istochnikah Sb Kolebaniya uvlazhnennosti Aralo Kaspijskogo regiona v golocene M 1980 Gejbullaev G A K etnogenezu azerbajdzhancev tom 1 Baku 1991 Eremyan S T Strana Maheloniya nadpisi Kaaba n Zardusht ZDI 1964 4 Ptolemey V 12 6 Dyakonov I M Istoriya Midii M L 1956 Dyakonov I M Yazyki drevnej Perednej Azii M 1967 Melikov R S Kaspii voiny i korablestroiteli DAN Azerb SSSR 5 Sevortyan E V Etimologicheskij slovao tyurkskih yazykov Tom I M 1974 tom II M 1978 tom III M 1982 I 488 Dokumenty arhiva hivinskih hanov po istorii i etnografii karakalpakov M 1967 Elian XVII 17 Radlov V V Opyt slovarya tyurkskih narechij t I IV III I 854 Rashid ad Din Dzhami at Tavarih Baku 1956 seh 19 66 50 Sevortyan E V Etimologicheskij slovao tyurkskih yazykov Tom I M 1974 tom II M 1978 tom III M 1982 II 61 62 Tihonov D I Hozyajstvo i obshestvennyj stroj ujgurskogo gosudarstva X XIV vv M L 1966 111 Sevortyan E V Etimologicheskij slovao tyurkskih yazykov Tom I M 1974 tom II M 1978 tom III M 1982 I 287 Radlov V V Opyt slovarya tyurkskih narechij t I IV IV 2 1669 Bernshtam A Ocherk istorii gunnov L 1951 235 Artamonov M I Istoriya Hazar L 1962 61 Artamonov M I Istoriya Hazar L 1962 25 Artamonov M I Istoriya Hazar L 1962 204 Artamonov M I Istoriya Hazar L 1962 424 Istoriya Turkmenskoj SSR tom 1 Ashhabad 1955 70 Artamonov M I Istoriya Hazar L 1962 280 Tihonov D I Hozyajstvo i obshestvennyj stroj ujgurskogo gosudarstva X XIV vv M L 1966 150 Rashid ad Din Dzhami at Tavarih Baku 1956 94 Dokumenty arhiva hivinskih hanov po istorii i etnografii karakalpakov M 1967 321 Sevortyan E V Etimologicheskij slovao tyurkskih yazykov Tom I M 1974 tom II M 1978 tom III M 1982 I 366 Radlov V V Opyt slovarya tyurkskih narechij t I IV III 2 2181 Dokumenty arhiva hivinskih hanov po istorii i etnografii karakalpakov M 1967 172 Rashid ad Din Dzhami at Tavarih Baku 1956 I kitab 1 Rashid ad Din Dzhami at Tavarih Baku 1956 185 M Kalankatli Alban tarixi I kitab XV Artamonov M I Istoriya Hazar L 1962 64Hemcinin bax RedakteMidiya Qafqaz AlbaniyasiMenbe https az wikipedia org w index php title Kaspiler amp oldid 5853669, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.