Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Proksimal inkişaf zonası (ing. Zone of proximal development) — Lev Vıqotski tərəfindən irəli sürülmüş və sosial konstruktivizmin əsas anlayışlarından biri olan psixoloji və pedaqoji konsepsiya. Bu anlayış bir insanın öz-özünə edə bilməyəcəyi, lakin bacarıqlı bir şəxsin (müəllim, valideyn və ya həmyaşıd) köməyi ilə yerinə yetirə biləcəyi fəaliyyətlər sahəsini ifadə edir.
Tərifi
Proksimal inkişaf zonası, fərdin hal-hazırda müstəqil şəkildə yerinə yetirə bildiyi bacarıqlarla, yalnız digərlərinin dəstəyi ilə yerinə yetirə bildiyi bacarıqlar arasındakı sahədir. Başqa sözlə, bu zona inkişaf etməkdə olan bacarıqların potensial sahəsini təmsil edir.
Lev Vıqotskinin sözləri ilə:
Uşaq bu gün başqalarının köməyi ilə edə bildiklərini sabah təkbaşına edə biləcək.
Proksimal inkişaf zonası (PİZ) anlayışının əsasını fərdin hal-hazırda müstəqil şəkildə bacardığı fəaliyyətlərlə, yalnız başqasının köməyi ilə yerinə yetirə bildiyi fəaliyyətlər arasındakı fərq təşkil edir. Bu, öyrənmə prosesinin aktiv və sosial xarakterini ön plana çəkir.
- Real inkişaf səviyyəsi — bu səviyyə öyrənənin artıq müstəqil şəkildə icra edə bildiyi tapşırıqları və davranışları əhatə edir. Buraya əvvəlki təlim və təcrübə nəticəsində mənimsənilmiş, artıq avtomatlaşdırılmış bacarıqlar daxildir.
- Potensial inkişaf səviyyəsi — bu səviyyə isə fərdin hələ tam mənimsəmədiyi, lakin müəllim, valideyn və ya daha bilikli bir həmyaşıdın köməyi ilə yerinə yetirə biləcəyi tapşırıqlardan ibarətdir. Bu sahə uşağın inkişaf istiqamətini və öyrənmə potensialını əks etdirir.
- Proksimal inkişaf zonası (PİZ) — məhz bu iki səviyyə arasında yerləşən sahədir. Bu zona öyrənmə və təlim üçün ən məhsuldar və səmərəli sahə hesab olunur, çünki burada təqdim olunan vəzifələr nə çox asan, nə də çox çətindir – öyrənən bu tapşırıqları başqasının dəstəyi ilə yerinə yetirə bilir və zamanla onları müstəqil şəkildə bacarır.
Bu üç anlayış birlikdə öyrənmə prosesinin dinamikasını və fərdin inkişaf yollarını daha yaxşı başa düşmək üçün nəzəri əsas yaradır.
Didaktik əhəmiyyəti
Proksimal inkişaf zonası pedaqoji nəzəriyyə və praktikada mühüm yer tutur. Bu konsepsiya təlimin sadəcə bilik ötürməkdən ibarət olmadığını, əksinə, öyrənənin inkişaf potensialını müəyyən edib, onu mərhələli şəkildə realizə etməyə imkan verdiyini vurğulayır. Bu baxımdan PİZ müəllimlərin və pedaqoqların tədris prosesini şagirdin fərdi inkişaf səviyyəsinə uyğun planlaşdırmasına kömək edir.
- Dəstəkləyici öyrənmə (scaffolding) — öyrənmə zamanı müəllimin və ya mentorun öyrənənə təqdim etdiyi müvəqqəti dəstək mexanizmidir. Bu yardım öyrənənin müstəqil şəkildə yerinə yetirə bilmədiyi tapşırıqları icra etməsinə imkan yaradır. Dəstək tədricən azaldılır və öyrənən müstəqil fəaliyyətə keçid edir.
- Kooperativ öyrənmə — öyrənənlər bir-birilə əməkdaşlıq edərək yeni bilik və bacarıqları mənimsəyirlər. Bu, xüsusilə PİZ daxilində effektiv olur, çünki daha bilikli şagirdlər digərlərinə yardım edərək onların potensial inkişaf səviyyəsini aktivləşdirirlər.
- Məqsədli tədris planlaması — PİZ konsepsiyasına əsaslanan dərs planlaması fərdin hazırkı səviyyəsini və potensial imkanlarını nəzərə alaraq mərhələli şəkildə həyata keçirilir. Bu, tapşırıqların tədricən mürəkkəbləşdirilməsi, fərdin inkişaf ritminə uyğunlaşdırılması və real öyrənmə nəticələrinin əldə olunmasına şərait yaradır.
Bu metodların istifadəsi öyrənənin təlimə motivasiyasını artırır, dərketmə bacarıqlarını stimullaşdırır və daha dayanıqlı öyrənmə nəticələri əldə etməyə imkan verir.
Tənqidi
PİZ anlayışı zamanla inkişaf etdirilmiş və müasir öyrənmə nəzəriyyələri ilə uyğunlaşdırılmışdır. Bəzi tənqidçilər bu anlayışın qeyri-müəyyən sərhədlərə malik olduğunu və tətbiqdə subyektiv interpretasiyaya açıq olduğunu bildirirlər. Bununla belə, müasir təhsil sistemlərində onun tətbiqi geniş vüsət almışdır.
İstinadlar
- Balaban, Nancy. (1995). "Seeing the Child, Knowing the Person." In Ayers, W. To Become a Teacher. Teachers College Press. p. 52
- Yasnitsky, A. (2018). Vygotsky: An Intellectual Biography. London and New York: Routledge BOOK PREVIEW
- Berk, L & Winsler, A. (1995). Vygotsky also felt that social interaction was very important when it came to learning. "Vygotsky: His life and works" and "Vygotsky's approach to development". In Scaffolding children's learning: Vygotsky and early childhood learning. Natl. Assoc for Educ. Of Young Children. p. 24
- Zone of Proximal Development and Cultural Tools Scaffolding, Guided Participation, 2006. In Key concepts in developmental psychology. Retrieved from Credo Reference Database
- Crain, W. (2010). Theories of development: Concepts and applications, 6th ed. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall.
- "Vygotsky's Sociocultural Theory of Cognitive Development". March 18, 2025.
- Berk, L & Winsler, A. (1995). "Vygotsky: His life and works" and "Vygotsky's approach to development". In Scaffolding children's learning: Vygotsky and early childhood learning. Natl. Assoc for Educ. of Young Children. pp. 25–34
- Zaretskii, V. K. "The Zone of Proximal Development What Vygotsky Did Not Have Time to Write". Journal of Russian and East European Psychology. 47 (6). November–December 2009: 70–93. doi:10.2753/RPO1061-0405470604. ISSN 1061-0405.
- Ormrod, Jeanne Ellis; Jones, Brett D. Essentials of Educational Psychology: Big Ideas to Guide Effective Teaching (Fifth). NY, NY: Pearson. 2018. ISBN . OCLC 959080826.
- Morgan, A. (2009, July 28). What is "Scaffolding" and the "ZPD"? Retrieved October 13, 2014.
- Bozhovich, E. D. (2009). Zone of Proximal Development: The Diagnostic Capabilities and Limitations of Indirect Collaboration. Journal of Russian & East European Psychology, 47(6), 48–69. Retrieved from EBSCOHost Database
Ədəbiyyat
Vikianbarda Proksimal inkişaf zonası ilə əlaqəli mediafayllar var.
- Chaiklin, S. (2003). "The Zone of Proximal Development in Vygotsky's analysis of learning and instruction." In Kozulin, A., Gindis, B., Ageyev, V. & Miller, S. (Eds.) Vygotsky's educational theory and practice in cultural context. 39–64. Cambridge: Cambridge University.
- Mayer, R. E. (2008). Learning and instruction. (2nd ed., pp. 462–463). Upper Saddle River, NJ: Pearson Education.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Proksimal inkisaf zonasi ing Zone of proximal development Lev Viqotski terefinden ireli surulmus ve sosial konstruktivizmin esas anlayislarindan biri olan psixoloji ve pedaqoji konsepsiya 1 Bu anlayis bir insanin oz ozune ede bilmeyeceyi lakin bacariqli bir sexsin muellim valideyn ve ya hemyasid komeyi ile yerine yetire bileceyi fealiyyetler sahesini ifade edir 2 Proksimal inkisaf zonasini temsil eden ikinci dairede telebeler kenar yardim olmadan tapsiriqlari yerine yetire bilmezler lakin onlari rehberlikle yerine yetire bilerler Mundericat 1 Terifi 2 Didaktik ehemiyyeti 3 Tenqidi 4 Istinadlar 5 EdebiyyatTerifiredakteProksimal inkisaf zonasi ferdin hal hazirda musteqil sekilde yerine yetire bildiyi bacariqlarla yalniz digerlerinin desteyi ile yerine yetire bildiyi bacariqlar arasindaki sahedir Basqa sozle bu zona inkisaf etmekde olan bacariqlarin potensial sahesini temsil edir 3 Lev Viqotskinin sozleri ile 4 Usaq bu gun basqalarinin komeyi ile ede bildiklerini sabah tekbasina ede bilecek Proksimal inkisaf zonasi PIZ anlayisinin esasini ferdin hal hazirda musteqil sekilde bacardigi fealiyyetlerle yalniz basqasinin komeyi ile yerine yetire bildiyi fealiyyetler arasindaki ferq teskil edir Bu oyrenme prosesinin aktiv ve sosial xarakterini on plana cekir Real inkisaf seviyyesi bu seviyye oyrenenin artiq musteqil sekilde icra ede bildiyi tapsiriqlari ve davranislari ehate edir Buraya evvelki telim ve tecrube neticesinde menimsenilmis artiq avtomatlasdirilmis bacariqlar daxildir 5 Potensial inkisaf seviyyesi bu seviyye ise ferdin hele tam menimsemediyi lakin muellim valideyn ve ya daha bilikli bir hemyasidin komeyi ile yerine yetire bileceyi tapsiriqlardan ibaretdir Bu sahe usagin inkisaf istiqametini ve oyrenme potensialini eks etdirir Proksimal inkisaf zonasi PIZ mehz bu iki seviyye arasinda yerlesen sahedir Bu zona oyrenme ve telim ucun en mehsuldar ve semereli sahe hesab olunur cunki burada teqdim olunan vezifeler ne cox asan ne de cox cetindir oyrenen bu tapsiriqlari basqasinin desteyi ile yerine yetire bilir ve zamanla onlari musteqil sekilde bacarir 6 Bu uc anlayis birlikde oyrenme prosesinin dinamikasini ve ferdin inkisaf yollarini daha yaxsi basa dusmek ucun nezeri esas yaradir Didaktik ehemiyyetiredakteProksimal inkisaf zonasi pedaqoji nezeriyye ve praktikada muhum yer tutur Bu konsepsiya telimin sadece bilik oturmekden ibaret olmadigini eksine oyrenenin inkisaf potensialini mueyyen edib onu merheleli sekilde realize etmeye imkan verdiyini vurgulayir 7 Bu baximdan PIZ muellimlerin ve pedaqoqlarin tedris prosesini sagirdin ferdi inkisaf seviyyesine uygun planlasdirmasina komek edir Destekleyici oyrenme scaffolding oyrenme zamani muellimin ve ya mentorun oyrenene teqdim etdiyi muveqqeti destek mexanizmidir Bu yardim oyrenenin musteqil sekilde yerine yetire bilmediyi tapsiriqlari icra etmesine imkan yaradir Destek tedricen azaldilir ve oyrenen musteqil fealiyyete kecid edir 8 Kooperativ oyrenme oyrenenler bir birile emekdasliq ederek yeni bilik ve bacariqlari menimseyirler Bu xususile PIZ daxilinde effektiv olur cunki daha bilikli sagirdler digerlerine yardim ederek onlarin potensial inkisaf seviyyesini aktivlesdirirler Meqsedli tedris planlamasi PIZ konsepsiyasina esaslanan ders planlamasi ferdin hazirki seviyyesini ve potensial imkanlarini nezere alaraq merheleli sekilde heyata kecirilir Bu tapsiriqlarin tedricen murekkeblesdirilmesi ferdin inkisaf ritmine uygunlasdirilmasi ve real oyrenme neticelerinin elde olunmasina serait yaradir 9 Bu metodlarin istifadesi oyrenenin telime motivasiyasini artirir derketme bacariqlarini stimullasdirir ve daha dayaniqli oyrenme neticeleri elde etmeye imkan verir TenqidiredaktePIZ anlayisi zamanla inkisaf etdirilmis ve muasir oyrenme nezeriyyeleri ile uygunlasdirilmisdir 10 Bezi tenqidciler bu anlayisin qeyri mueyyen serhedlere malik oldugunu ve tetbiqde subyektiv interpretasiyaya aciq oldugunu bildirirler Bununla bele muasir tehsil sistemlerinde onun tetbiqi genis vuset almisdir 11 Istinadlarredakte Balaban Nancy 1995 Seeing the Child Knowing the Person In Ayers W To Become a Teacher Teachers College Press p 52 Yasnitsky A 2018 Vygotsky An Intellectual Biography London and New York Routledge BOOK PREVIEW Berk L amp Winsler A 1995 Vygotsky also felt that social interaction was very important when it came to learning Vygotsky His life and works and Vygotsky s approach to development In Scaffolding children s learning Vygotsky and early childhood learning Natl Assoc for Educ Of Young Children p 24 Zone of Proximal Development and Cultural Tools Scaffolding Guided Participation 2006 In Key concepts in developmental psychology Retrieved from Credo Reference Database Crain W 2010 Theories of development Concepts and applications 6th ed Upper Saddle River NJ Prentice Hall Vygotsky s Sociocultural Theory of Cognitive Development March 18 2025 Berk L amp Winsler A 1995 Vygotsky His life and works and Vygotsky s approach to development In Scaffolding children s learning Vygotsky and early childhood learning Natl Assoc for Educ of Young Children pp 25 34 Zaretskii V K The Zone of Proximal Development What Vygotsky Did Not Have Time to Write Journal of Russian and East European Psychology 47 6 November December 2009 70 93 doi 10 2753 RPO1061 0405470604 ISSN nbsp 1061 0405 Ormrod Jeanne Ellis Jones Brett D Essentials of Educational Psychology Big Ideas to Guide Effective Teaching Fifth NY NY Pearson 2018 ISBN nbsp 9780134894980 OCLC nbsp 959080826 Morgan A 2009 July 28 What is Scaffolding and the ZPD Retrieved October 13 2014 Bozhovich E D 2009 Zone of Proximal Development The Diagnostic Capabilities and Limitations of Indirect Collaboration Journal of Russian amp East European Psychology 47 6 48 69 Retrieved from EBSCOHost DatabaseEdebiyyatredakte nbsp Vikianbarda Proksimal inkisaf zonasi ile elaqeli mediafayllar var Chaiklin S 2003 The Zone of Proximal Development in Vygotsky s analysis of learning and instruction In Kozulin A Gindis B Ageyev V amp Miller S Eds Vygotsky s educational theory and practice in cultural context 39 64 Cambridge Cambridge University Mayer R E 2008 Learning and instruction 2nd ed pp nbsp 462 463 Upper Saddle River NJ Pearson Education Menbe https az wikipedia org w index php title Proksimal inkisaf zonasi amp oldid 8237284