fbpx
Wikipedia

Ermənistan tarixi

Avqust 08, 2021

Ermənistan tarixi — müasir Ermənistan Respublikasının sərhədləri içərisində qalmış regionlarının tarixdən əvvəlki dövrlərdən bu günə qədərki tarixidir. Qədim Ermənistan tarixən erməni krallığı kimi tanınırdı. İmperiya Böyük Tiqranın hakimiyyəti dövründə inkişafının zirvəsinə çatdı. Ermənistan eramızın 300-cü ilində dünyada xristianlığı qəbul edən ilk ölkə olmuşdur.

Mənşəyi

Ermənilərin məlum olan ən qədim mənşəyi Urartulardır. Əksər dillərdə bu insanları təsvir etmək üçün “Ermənilər” adından istifadə olunsa da, ermənilər özlərinə “Hay” (erməni əlifbasında “Հայ”, cəm formada “Hayer”, “Հայեր”) kimi müraciət edirlər; bu adın Hayk adlı əfsanəvi şəxsdən gəldiyi düşünülür. “Ermənistan” erməni dilində “Հայաստան” (“Hayastan”) kimi yazılır. Erməni folkloruna görə, Hayk, Toqarma, Gomer və Yafətin nəslindən olmuş və Ararat dağının ətəyində yaşamışlardır.

İbtidai icma dövrü

Ermənistanın ibtidai icma dövrü tarixi daha böyük olan Zaqafqaziyanın tarixinə mənsubdur. Orada yaşayan insanları müəyyənləşdirən Qədim daş dövrünə mənsub olan izlər müəyyən edilmişdir. Neolit dövrünün eramızdan əvvəl 9500-6000-ci illər arasındakı dövrü qeyri-müəyyəndir. Son dövrlərdə həyata keçirilmiş olan qazıntılarda tapılan obsidyandan hazırlanmış alətlərin tapılması nəticəsində Kasah çayının sahilində yaşayan “Kmlo” adlı bir xalqın varlığı qeyd edilmişdir. Ancaq saxsı qabların izlərinə rast gəlinməmişdir.

Son orta əsrlər və yeni dövrdə

 
İrəvanda 1766-cı ildə inşa edilmiş olan Göy məscid.

XV əsrin ikinci yarısından etibarən Ermənistan torpaqları Azərbaycan mənşəli Ağqoyunluların əlində idi. Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsən 1478-ci ildə öldükdən sonra bu dövlət zəifləməyə başladı. Şah İsmayılın yaratmış olduğu Səfəvi imperiyası güclənməyə başladı. 1501-ci ildə Ağqoyunlular Səfəvilər tərəfindən çox ağır bir məğlubiyyətə uğradıldılar. 1508-ci ildə Ağqoyunlular tamamilə məhv edildilər. 1514-cü ildə Osmanlılara qarşı aparmış olduqları Çaldıran döyüşündə məğlub olduqları üçün Səfəvilərin irəliləyişi yavaşladı. Ancaq Osmanlı imperiyası ilə Səfəvilər arasındakı ziddiyyətlər XVI-XVII əsrlər boyu davam etmişdir. Nəticədə indiki Ermənistanın ərazisi bu iki ölkə arasında dəfələrlə əl dəyişdirmişdir.

1639-cu ildə imzalanan və Səfəvi imperiyası ilə Osmanlı dövləti arasındakı sərhədləri təyin edən son müqavilə olan Qəsri-Şirin sülh müqaviləsi İrəvan ərazisini Səfəvi dövlətinə təhvil verirdi. Lakin 1724-cü ildə Səfəvi dövlətindəki daxili proseslər ilə əlaqədar olaraq baş verən zəifləmə dövründə Osmanlı dövləti Rusiya imperiyası ilə razılaşdı və Səfəvi dövlətinin şimal hissəsi ruslarla bölüşdürüldü. Beləliklə, Ermənistan torpaqları bir daha Osmanlı imperiyasının tabeliyinə keçdi. Lakin 1743-cü ildə Nadir şahın hakimiyyəti altında güclənən Səfəvi imperiyası, Osmanlı dövləti ilə bir müqavilə bağlayaraq Qəsri Şirin müqaviləsi ilə nəzərdə tutulmuş olan sərhədlərə qayıtmağa razılaşdılar. Beləliklə, Ermənistan torpaqları nəhayət Osmanlı işğalından azad edildi və yenidən Səfəvi hakimiyyətinə keçdi.

1747-ci ildə Nadir şah öldürüldükdən sonra Ermənistanda İrəvan xanlığı adlı bir dövlət yaradıldı. Səfəvi dövlətinin himayəsində olan bu dövlətin əhalisi türklərdən, azərilərdən, iranlılardan və ermənilərdən ibarət idi. Bu etnik qruplar arasında ən kiçik hissəni 5% olan olan ermənilər təşkil edirdi. Bu vəziyyət 1826-1828-ci illərdəki Rusiya-İran müharibəsinə qədər davam etmişdir. 1 oktyabr 1827-ci ildə rus ordusu İrəvanı ələ keçirdi. 1828-ci ilin əvvəllərində rus ordusu Urmiya gölünün sahillərinə çatıb İrana doğru irəliləməyə başladı. Rusların sürətli irəliləyişindən qorxuya düşmüş Fətəli şah Qacar Rusiya ilə sülh müqaviləsi bağlamağa razı oldu. 21 fevral 1828-ci ildə imzalanan Türkmənçay müqaviləsi ilə Ermənistan torpaqları Səfəvi dövlətinin əlindən çıxdı və Rusiya imperiyasının bir hissəsinə çevrildi.

Müasir dövr

 
XI Qızıl Ordunun İrəvana daxil olması
 
ABŞ prezidenti Vudro Vilsonun layihəsinə əsasən Ermənistan Respublikasının Sevr müqaviləsi ilə yaradılmalı olan qərb sərhədləri

Rusiya Ermənistan ərazisini Armyanskii oblast (Erməni vilayəti) adlanan bir inzibati vahid halına gətirdi. 1828-ci ildə 18% civarında olan vilayətin erməni əhalisi, Rusiya rəhbərliyinin dəvət etdiyi İran ermənilərinin köç etməsi nəticəsində XX əsrin əvvəllərində 48% səviyyəsinə çatdı. Birinci Dünya müharibəsi dövründə Osmanlı imperiyasından qaçqın olaraq gələn ermənilərlə bu rəqəm 70% -ə çatdı. İran və Azərbaycan mənşəli xalqın regionu tərk etməsi nəticəsində əhali tədricən bugünkü Ermənistan Respublikasındakı erməni əhalinin əksəriyyət təşkil etdiyi formaya çevrildi.

1917-ci il inqilabından sonra dağılan Rusiya dövlətinin Qafqazdakı torpaqlarında yaranmış olan Zaqafqaziya Sovet Federativ Sosialist Respublikası 28 May 1918-ci ildə ləğv edilmiş və İrəvanda Ermənistan Demokratik Respublikası elan edilmişdir. 2,5 il davam edən müstəqillik dövründə iqtisadi, hərbi və siyasi böhranlarla sarsılan respublika, 1920-ci ilin noyabrında Türk və Sovet orduları tərəfindən eyni vaxtda işğal edilərək müstəqilliyini itirdi və 2 dekabr 1920-ci ildə Sovet İttifaqına qoşuldu və ərazisində Ermənistan Sovet Sosialist Respublikası adlı SSRİ-yə tabe olan kukla dövlət yaradıldı.

Sovet İttifaqının son dövründə, 1988-ci ildə, Ermənistan Sovet Respublikası ilə Azərbaycan arasında Dağlıq Qarabağ regionu ilə bağlı fikir ayrılığı yarandı. Azərbaycana məxsus, lakin əhalisinin əksəriyyəti erməni olan muxtar region olan Dağlıq Qarabağda ermənilər qiyam qaldıraraq müstəqil bir ayrı respublika yaratmış olduqlarını elan etdilər. Ermənistan və Azərbaycan müharibə astanasında ikən, hər iki respublikadakı Azərbaycan və erməni mənşəli etnik azlıqlar zorakılığa məruz qaldılar. Münaqişə davam edərkən 1990-cı ilin mayında Yeni Ermənistan Ordusu yaradılır və Sovet ordusundan ayrılaraq faktiki olaraq müstəqil bir orduya çevrilir.

Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Ermənistan 23 avqust 1991-ci ildə müstəqilliyini elan etdi. Getdikcə qızışan Ermənistan-Azərbaycan müharibəsində, Ermənistan Dağlıq Qarabağla Ermənistan arasındakı Laçın dəhlizini işğal etdi və faktiki olaraq Dağlıq Qarabağı özünə birləşdirdi. Azərbaycanın Ermənistana tətbiq etdiyi iqtisadi embarqo ölkədə böyük problemlərə səbəb oldu. 1993-cü ildə Türkiyə də Ermənistana qarşı embarqoya qoşuldu. Qarabağ müharibəsi 1994-cü ildə Rusiyanın araya girməsi tərəflər arasında atəşkəs müqaviləsinin imzalanması ilə başa çatdı.

2020-ci il müharibəsinə qədər Ermənistan beynəlxalq ittifaqın Azərbaycana aid olduğunu bildirdiyi Azərbaycan ərazisinin 20 faizini (Dağlıq Qarabağ və Laçın dəhlizi daxil olmaqla) işğal altında saxlamışdır. Bu vəziyyəti əsas götürən Türkiyə, Ermənistan Respublikası ilə diplomatik əlaqələr yaratmaqdan çəkinmiş və bu ölkə ilə sərhədlərini nəqliyyat vasitələrinin istifadəsi üçün də bağlatdırmışdır.

İstinadlar

  1. Dédéyan, sayfa 48.
  2. Digər bir əfsanəyə görə Hayk Bel adlı bir divlə döyüşərək onu məğlub etmiş və beləliklə də Erməni xalqını yaratmışdır.

Avqust 08, 2021
ermənistan, tarixi, müasir, ermənistan, respublikasının, sərhədləri, içərisində, qalmış, regionlarının, tarixdən, əvvəlki, dövrlərdən, günə, qədərki, tarixidir, qədim, ermənistan, tarixən, erməni, krallığı, kimi, tanınırdı, imperiya, böyük, tiqranın, hakimiyyə. Ermenistan tarixi muasir Ermenistan Respublikasinin serhedleri icerisinde qalmis regionlarinin tarixden evvelki dovrlerden bu gune qederki tarixidir Qedim Ermenistan tarixen ermeni kralligi kimi taninirdi Imperiya Boyuk Tiqranin hakimiyyeti dovrunde inkisafinin zirvesine catdi Ermenistan eramizin 300 cu ilinde dunyada xristianligi qebul eden ilk olke olmusdur Mundericat 1 Menseyi 2 Ibtidai icma dovru 3 Son orta esrler ve yeni dovrde 4 Muasir dovr 5 IstinadlarMenseyi RedakteErmenilerin melum olan en qedim menseyi Urartulardir 1 Ekser dillerde bu insanlari tesvir etmek ucun Ermeniler adindan istifade olunsa da ermeniler ozlerine Hay ermeni elifbasinda Հայ cem formada Hayer Հայեր kimi muraciet edirler bu adin Hayk adli efsanevi sexsden geldiyi dusunulur Ermenistan ermeni dilinde Հայաստան Hayastan kimi yazilir Ermeni folkloruna gore Hayk Toqarma Gomer ve Yafetin neslinden olmus ve Ararat daginin eteyinde yasamislardir 2 Ibtidai icma dovru RedakteErmenistanin ibtidai icma dovru tarixi daha boyuk olan Zaqafqaziyanin tarixine mensubdur Orada yasayan insanlari mueyyenlesdiren Qedim das dovrune mensub olan izler mueyyen edilmisdir Neolit dovrunun eramizdan evvel 9500 6000 ci iller arasindaki dovru qeyri mueyyendir Son dovrlerde heyata kecirilmis olan qazintilarda tapilan obsidyandan hazirlanmis aletlerin tapilmasi neticesinde Kasah cayinin sahilinde yasayan Kmlo adli bir xalqin varligi qeyd edilmisdir Ancaq saxsi qablarin izlerine rast gelinmemisdir Son orta esrler ve yeni dovrde Redakte Irevanda 1766 ci ilde insa edilmis olan Goy mescid XV esrin ikinci yarisindan etibaren Ermenistan torpaqlari Azerbaycan menseli Agqoyunlularin elinde idi Agqoyunlu hokmdari Uzun Hesen 1478 ci ilde oldukden sonra bu dovlet zeiflemeye basladi Sah Ismayilin yaratmis oldugu Sefevi imperiyasi guclenmeye basladi 1501 ci ilde Agqoyunlular Sefeviler terefinden cox agir bir meglubiyyete ugradildilar 1508 ci ilde Agqoyunlular tamamile mehv edildiler 1514 cu ilde Osmanlilara qarsi aparmis olduqlari Caldiran doyusunde meglub olduqlari ucun Sefevilerin irelileyisi yavasladi Ancaq Osmanli imperiyasi ile Sefeviler arasindaki ziddiyyetler XVI XVII esrler boyu davam etmisdir Neticede indiki Ermenistanin erazisi bu iki olke arasinda defelerle el deyisdirmisdir 1639 cu ilde imzalanan ve Sefevi imperiyasi ile Osmanli dovleti arasindaki serhedleri teyin eden son muqavile olan Qesri Sirin sulh muqavilesi Irevan erazisini Sefevi dovletine tehvil verirdi Lakin 1724 cu ilde Sefevi dovletindeki daxili prosesler ile elaqedar olaraq bas veren zeifleme dovrunde Osmanli dovleti Rusiya imperiyasi ile razilasdi ve Sefevi dovletinin simal hissesi ruslarla bolusduruldu Belelikle Ermenistan torpaqlari bir daha Osmanli imperiyasinin tabeliyine kecdi Lakin 1743 cu ilde Nadir sahin hakimiyyeti altinda guclenen Sefevi imperiyasi Osmanli dovleti ile bir muqavile baglayaraq Qesri Sirin muqavilesi ile nezerde tutulmus olan serhedlere qayitmaga razilasdilar Belelikle Ermenistan torpaqlari nehayet Osmanli isgalindan azad edildi ve yeniden Sefevi hakimiyyetine kecdi Boyuk Tiqran Ermenistan imperatoru 1747 ci ilde Nadir sah olduruldukden sonra Ermenistanda Irevan xanligi adli bir dovlet yaradildi Sefevi dovletinin himayesinde olan bu dovletin ehalisi turklerden azerilerden iranlilardan ve ermenilerden ibaret idi Bu etnik qruplar arasinda en kicik hisseni 5 olan olan ermeniler teskil edirdi Bu veziyyet 1826 1828 ci illerdeki Rusiya Iran muharibesine qeder davam etmisdir 1 oktyabr 1827 ci ilde rus ordusu Irevani ele kecirdi 1828 ci ilin evvellerinde rus ordusu Urmiya golunun sahillerine catib Irana dogru irelilemeye basladi Ruslarin suretli irelileyisinden qorxuya dusmus Feteli sah Qacar Rusiya ile sulh muqavilesi baglamaga razi oldu 21 fevral 1828 ci ilde imzalanan Turkmencay muqavilesi ile Ermenistan torpaqlari Sefevi dovletinin elinden cixdi ve Rusiya imperiyasinin bir hissesine cevrildi Muasir dovr Redakte XI Qizil Ordunun Irevana daxil olmasi ABS prezidenti Vudro Vilsonun layihesine esasen Ermenistan Respublikasinin Sevr muqavilesi ile yaradilmali olan qerb serhedleri Rusiya Ermenistan erazisini Armyanskii oblast Ermeni vilayeti adlanan bir inzibati vahid halina getirdi 1828 ci ilde 18 civarinda olan vilayetin ermeni ehalisi Rusiya rehberliyinin devet etdiyi Iran ermenilerinin koc etmesi neticesinde XX esrin evvellerinde 48 seviyyesine catdi Birinci Dunya muharibesi dovrunde Osmanli imperiyasindan qacqin olaraq gelen ermenilerle bu reqem 70 e catdi Iran ve Azerbaycan menseli xalqin regionu terk etmesi neticesinde ehali tedricen bugunku Ermenistan Respublikasindaki ermeni ehalinin ekseriyyet teskil etdiyi formaya cevrildi 1917 ci il inqilabindan sonra dagilan Rusiya dovletinin Qafqazdaki torpaqlarinda yaranmis olan Zaqafqaziya Sovet Federativ Sosialist Respublikasi 28 May 1918 ci ilde legv edilmis ve Irevanda Ermenistan Demokratik Respublikasi elan edilmisdir 2 5 il davam eden musteqillik dovrunde iqtisadi herbi ve siyasi bohranlarla sarsilan respublika 1920 ci ilin noyabrinda Turk ve Sovet ordulari terefinden eyni vaxtda isgal edilerek musteqilliyini itirdi ve 2 dekabr 1920 ci ilde Sovet Ittifaqina qosuldu ve erazisinde Ermenistan Sovet Sosialist Respublikasi adli SSRI ye tabe olan kukla dovlet yaradildi Sovet Ittifaqinin son dovrunde 1988 ci ilde Ermenistan Sovet Respublikasi ile Azerbaycan arasinda Dagliq Qarabag regionu ile bagli fikir ayriligi yarandi Azerbaycana mexsus lakin ehalisinin ekseriyyeti ermeni olan muxtar region olan Dagliq Qarabagda ermeniler qiyam qaldiraraq musteqil bir ayri respublika yaratmis olduqlarini elan etdiler Ermenistan ve Azerbaycan muharibe astanasinda iken her iki respublikadaki Azerbaycan ve ermeni menseli etnik azliqlar zorakiliga meruz qaldilar Munaqise davam ederken 1990 ci ilin mayinda Yeni Ermenistan Ordusu yaradilir ve Sovet ordusundan ayrilaraq faktiki olaraq musteqil bir orduya cevrilir Sovet Ittifaqinin dagilmasindan sonra Ermenistan 23 avqust 1991 ci ilde musteqilliyini elan etdi Getdikce qizisan Ermenistan Azerbaycan muharibesinde Ermenistan Dagliq Qarabagla Ermenistan arasindaki Lacin dehlizini isgal etdi ve faktiki olaraq Dagliq Qarabagi ozune birlesdirdi Azerbaycanin Ermenistana tetbiq etdiyi iqtisadi embarqo olkede boyuk problemlere sebeb oldu 1993 cu ilde Turkiye de Ermenistana qarsi embarqoya qosuldu Qarabag muharibesi 1994 cu ilde Rusiyanin araya girmesi terefler arasinda ateskes muqavilesinin imzalanmasi ile basa catdi 2020 ci il muharibesine qeder Ermenistan beynelxalq ittifaqin Azerbaycana aid oldugunu bildirdiyi Azerbaycan erazisinin 20 faizini Dagliq Qarabag ve Lacin dehlizi daxil olmaqla isgal altinda saxlamisdir Bu veziyyeti esas goturen Turkiye Ermenistan Respublikasi ile diplomatik elaqeler yaratmaqdan cekinmis ve bu olke ile serhedlerini neqliyyat vasitelerinin istifadesi ucun de baglatdirmisdir Istinadlar Redakte Dedeyan sayfa 48 Diger bir efsaneye gore Hayk Bel adli bir divle doyuserek onu meglub etmis ve belelikle de Ermeni xalqini yaratmisdir Menbe https az wikipedia org w index php title Ermenistan tarixi amp oldid 5990792, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.