fbpx
Wikipedia

Oktyabr inqilabı

Oktyabr inqilabı və ya Oktyabr çevrilişi (rus. Октябрьская революция; SSRİ-də rəsmi adı — Böyük Oktyabr Sosialist inqilabı) – Yulian təqvimi ilə 1917-ci ilin 25 oktyabrında Rusiyada baş vermiş inqilab.

Oktyabr inqilabı

1917-ci ildə Qış sarayına edilən hücum.
Yer Petroqrad, Rusiya
Tarix 25 oktyabr 1917
Əsas məqsəd kapitalizmin ləğvi, sosialist islahatlarının keçirilməsi
Nəticə Bolşeviklərin qələbəsi, Vətəndaş müharibəsinin başlanması, Rusiya Sovet Respublikasının yaradılması
Təşkilatçılar RSDF(b)P
Hərəkətverici qüvvələr Sovet dövlət hakimiyyətinin tərəfdarları
Əleyhdarları Rusiya Müvəqqəti hökumət tərəfdarları
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İnqilab zamanı Lenin, Lev Trotski, Yakov Sverdlov, Dıbenko və b. təşkilatçılığı ilə baş vermiş silahlı üsyan nəticəsində Müvəqqəti hökumət devrilmiş, hakimiyyətə bolşeviklər və onların müttəfiqi sol eserlərdən ibarət Fəhlə və əsgər deputatları soveti gəlmişdir. Üsyanları Petroqrad sovetinin hərbi-inqilabi komitəsi istiqamətləndirmişdir.

Zəmin

XIX əsrin sonlarında Rusiyada daxili vəziyyət olduqca gərgin idi, belə ki, daxildə maliyyə problemi yaşanırdı və torpaqların geniş olması da rus çarı üçün ölkənin idarəsini çətinləşdirirdi. Ölkədə böhran baş vermişdi. Hökumətdə narazılıq təkcə aşağı sosial təbəqə arasında deyil, həm də varlı təbəqə arasında baş verirdi. O zaman rus hökuməti çarəni həmin vaxt üçün çox da populyar olmayan II Nikolayın qardaşı Mixail ilə əvəzləməyi düşündülər. Lakin bunun üçün çox gec idi. Çünki insanlar 9 yanvar 1905 - ci ildə etiraz məqsədi ilə nümayiş keçirdilər. Nümayişdə əsasən iş saatlarının çoxluğundan və yaşayış standartlarının aşağı olmasından şikayətlənirdilər. Rus əsgərləri hər hansı bir tədbir görmədən nümayişçilərə atəş açdılar. Nəticədə 1000 - dən artıq insan həlak oldu. Bu hadisə Rusiyada çox pis qarşılandı və əlbəttə ki, bu da öz növbəsində Rusiya hakimiyyətinə qarşı çox mənfi bir imic formalaşdırdı. Bu hadisə tarixə "qanlı bazar" adı ilə keçdi. Leninin tərafdarları nə qədər boğulmağa çalışılsa da, partiya quruldu. Çoxpartiyalı sistemə keçildi və çar 2 - ci Nikolay 1906 - ci ildə konstitusiyanı qəbul etməli oldu.

Milad təqviminə görə 8 mart 1917 - ci ildə Dünya Qadınlar günündə başlanan etirazlar isə son dərəcə sülhsevər başlamışdı. Hökumət maliyyə məsələlərinin ədalətli həllini tələb edən xalqa qarşı çox keçmədən zor tətbiq etməyə başladı. O zaman çar parlamenti buraxacağını söylədi. Parlamentin sədri isə dövlət idarəsinə əl qoyduğunu dedi. Beləliklə, Rusiya liberal idarə sisteminə keçdi.

Bu arada İsveçrədə olan Leninə tam dəstək Almaniyadan gəldi. Buna ən başlıca səbəb isə Rusiyanı müharibədən uzaqlaşdırmaq idi. O alim Plexanovun görüşlərindən təsirlənərək Marksizm - Leninizm ideyalarini irəli sürürdü. Rusiyada elə bu dövrdə ümumi bir tətil baş verdi. Belə ki, işçilər öz iş yerlərindən çıxaraq çarın sarayına hücum etdilər. Çarı taxtdan saldılar, Romanovların tərəfdarlarını həbs etdilər. Ölkə cümhuriyyət elan edildi. Keçici hökumət tətbiq edilir və bu hökumətin başçısı əvvəl Milyukov daha sonra Teresenko oldu. Ancaq hökumət yalnız burjualardan ibarət idi. Məqsəd yenə də proletariyat inqilabı səciyyəsi daşıyırdı. Leninin o zaman üçün olan bir şüarı bundan ibarət idi ki, "bütün iqtidar sovetlərdə cəmlənsin". Elə bu şüarla da inqilaba başladılar.

Lakin üsyandan öncə Petroqrad sovetləri leninistlərə qarşı hücuma başladı və 1917 - ci ilin iyununda baş tutan bu mübarizədə Lenin məğlub şəkildə Finlandiyaya qaçır. 3 aydan sonra Lenin "bütün iqtidar sovetlərə" şüarı ilə oktyabrda inqilab etdi və Vladimir Lenin başda olmaqla yeni hökumət quruldu.

O zamankı vəziyyətə nəzər salsaq görərik ki, 1917 - ci ildə ki Antanta ittifaqında müharibənin sona qədər davam etdirilməsi ilə bağlı qərar qəbul olunmuşdu. Bu zaman Rusiya ve Fransa isə gizli olaraq Almaniya ilə sərhədlərini müstəqil şəkildə bölməyə qərara gəldilər. Müvəqqəti Hökumət dövründə nazir bəyan etdi ki, bu müharibə almanlar üzərində qələbə ilə yekunlaşmayana qədər davam etməlidir. Ümumiyyətlə isə Rusiya o dövrdə çar Sazanovun hakimiyyətindəki siyasətə bənzər siyasət aparırdı. Daha bir maraqlı məsələlərdən biri ondan ibarətdir ki, Rusiya daxildə baş verən bu narazılıqlar səbəbi ilə tərəfdaşlarından Almaniya üçün nəzərdə tutulan əməliyyatları bir neçə aylıq gecikdirməyi xahiş etsə də, İngiltərə və Fransanın təkidi Almanların şərq sərhədlərində xeyli üstünlük əldə etmələrinə gətirib çıxardı. Bu ölkənin həm daxili, həm də xarici vəziyyətini daha da pisləşdirdi.

Bu sovet hakimiyyətinin ilk qərarı Sülh və Torpaq haqqında qanun olmuşdu. Bu qanunla bütün mülkədarların torpaqları müsadirə edilib kəndlilərə paylandı. Onun sosialistik ideyalarına əsasən fəhlə və kəndli cəmiyyətin əsas təbəqəsini təşkil edirdi. Varlı mülkədarlara isə xalq düşməni imici verilmişdi.

İnqilabın səbəbi

XX əsrin başlanğıcında Rusiyada sosial ziddiyyətlər daha çox kəskinləşmiş, siyasi böhran daha da dərinləşmişdi. 1915-1916-cı illərdə Rusiyada 2 milyona yaxın adam tətil etmişdi. Tətil hərəkatına qarşı görülən tədbirlər heç bir fayda vermədi. IV Dövlət Dumasının sədri M.V.Rodziyankonun ifadəsi ilə vəziyyət "dərin faciə" qarşısında idi. Artıq 1917-ci ilin əvvəli üçün Rusiya demokratik inqilab astanasında dayanmışdı.

Rusiyada siyasi böhranın başlıca məsələsi olan hakimiyyət problemini əsasən 3 siyasi cəbhənin: çar mütləqiyyətinin, liberal burjuaziyanın və demokratik qüvvələrin mübarizəsi həll edirdi. Mütləqiyyət cəbhəsinə dvoryan-mülkədarlar, ali məmurlar bürokratiyası, yüksək səviyyəli zabitlər daxil idi. Bu cəbhədən olanlar hakimiyyəti dəyişdirmək fikrində olmasalar da, dərin böhran və tənəzzül vəziyyətindən çıxmaq üçün canfəşanlıqla yol axtarırdılar.

 
Bolşevik (1920) Boris Kustodiyev

Kadetlər partiyasının başçılıq etdiyi liberal burjuaziya cəbhəsi hakimiyyətə can atan qüvvələrdən idi. O, çarizmi ləğv etmədən, konstitusiyalı monarxiyaya keçmək yolu ilə mülkədar burjua quruluşunu möhkəmləndirmək fikrində idi. Onlar 1915-ci ilin yay-payız böhranı gedişində öz konstitusiya proqramından müəyyən dərəcə geri çəkilmişdilər: Duma qarşısında məsuliyyət daşıyan hökumət yaratmaq tələbindən əl çəkib onu "ictimai etimad hökuməti" tələbi ilə əvəz etmişdilər. Bununla kadetlər mütləqiyyətə güzəştə getmişdilər. Belə ki, "ictimai etimad hökuməti" Duma tərəfindən deyil, çar tərəfindən təyin edilməli idi.

Kadetlərin fikrincə, mütləqiyyətə bu güzəşt çar II Nikolayı real hakimiyyətdən əl çəkməyə və onu burjuaziyaya verməyə şirnikləndirməli idi. Lakin çar dairələrinin burjua müxalifətinə qarşı hücumları iri burjua nümayəndələrinin qəti əməli addımlar atmağa məcbur etdi. Çarın ətrafındakı bəzi şəxslərin Almaniya ilə birtərəfli sülh bağlamaq cəhdləri və inqilab təhlükəsi liberal burjuaziyanı saray çevrilişi ilə məsələni həll etməyə yönəltdi.

Bu işdə ona birtərəfli sülh bağlanmasından ehtiyat edən İngilis-fransız imperialistləri də kömək edirdilər. İri burjua dairələri II Nikolayın yerinə onun azyaşlı oğlu Alekseyi taxt-taca oturtmaq, çarın qardaşı Mixaili isə onun qəyyumu təyin etmək fikrinə düşmüşdülər. Lakin 1917-ci il fevral inqilabı nə saray çevrilişinə, nə də burjua-mülkədar qəsdinin həyata keçirilməsinə imkan vermədi.

Xırda burjua mövqeyindən çıxış edən eser-menşeviklər də əsasən iri burjuaziyanın siyasətini, "ictimai etimad hökuməti" yaratmaq xəttini müdafiə edirdilər.

Demokratik cəbhədən olan qüvvələr öz qarşılarında tamamilə başqa vəzifələr qoymuşdular. Onlar demokratik respublika, 8 saatlıq iş günü, mülkədar torpaqlarının müsadirə edilməsi və s, tələblər irəli sürürdülər. Bu cəbhəyə proletariat, kəndlilər, şəhərin orta təbəqələri və tələbələr də daxil olmaqla demokratik ziyalılar daxil idi, Bu cəbhədə eser və menşeviklərin sol cinahından olan hissələri, "mejrayonçular" adlanan qrup və bolşeviklər böyük fəallıq göstərirdilər.

İnqilab

1917-ci ilin əvvəllərində Rusiyada inqilabi demokratik hərəkat daha da gücləndi. "Rədd olsun müharibə!", "Rədd olsun çar!" şüarları altında tətillər bütün ölkəni bürüdü. Təkcə Petroqradda "Qanlı bazar" gününün 12-ci ildönümü münasibətilə 9 (22) yanvarda keçirilən tətildə 150 min adam iştirak etmişdi.

Bütün bu etiraz çıxışları göstərirdi ki, Rusiyada artıq ümummilli böhran ən yüksək səviyyəsinə çatıb. Artıq çarizm ilə sazişə girməyə çalışan burjua dairələri də çarın və onun hökumətinin qətiyyətsiz hərəkətlərindən narazılığa başlamışdılar. Dövlət Dumasının sədri M.V.Rodzyankonun Dumanın səlahiyyətini uzatmaq və hökumətin heyətində dəyişikliklər etmək barədəki 1917-ci il fevralın 10-dakı xahişinə cavab olaraq fevralın 13-də çar II Nikolay Dövlət Dumasının buraxılması haqqında fərman imzaladı (Fərman fevralın 26-da elan edilmişdi).

1917-ci il fevralın ortalarında böhran daha da dərinləşdi. Fevralın 14-də Petroqradda "Rədd olsun müharibə!", "Rədd olsun çar hökuməti", "Yaşasın ikinci rus inqilabı" şüarları altında böyük tətil keçirildi. Bundan 10 gün sonra, fevralın 24-də tətil kütləvi xarakter aldı. Həmin gün təkcə Petroqradda tətilçilərin sayı 200 mindən çox idi. Hətta fevralın 25-də bir sıra müəssisələrdə fəhlələr Petroqrad Sovetinə nümayəndələr seçdilər. Tətil ümumsiyasi tətilə çevrildi. Bəzi yerlərdə polis ilə toqquşmalar da baş verdi.

 
İnqilab səhnəsi

26 fevralda çarın, Ali Baş Komandanın əmri ilə tətilçilər qoşunlar tərəfindən güllə-boran edildilər. Sonrakı gün ümumsiyasi tətil silahlı üsyana çevrilməyə başladı. Fevralın 27-də 67 min əsgər üsyançılar tərəfinə keçdi. Artıq fevralın 28-də üsyançılar tərəfinə keçən əsgərlərin sayı 127 minə çatmışdı. Martın 1-də isə onların sayı 170 min idi. Fevralın 27-də axşam artıq paytaxtın əksər hissəsi üsyançıların əlinə keçmişdi. Lakin həmin günlərdə mütləqiyyət üsyana qalxan xalqla mübarizə aparmaq üçün hələ real qüvvəyə malik idi. Ordunun ali rütbəli zabitləri, polis, jandarm onun tərəfində idilər. Mülkədarlar, sənaye-ticarət burjuaziyasının yuxarı təbəqələri də çarı müdafiə edirdilər.

27 fevral-da, hələ bir gün qabaq çar tərəfindən buraxılması elan edilən Dövlət Dumasının iclasında Petroqradda qayda yaratmaq üçün başda M.V.Rodzyanko olmaqla 12 nəfərdən ibarət Müvəqqəti Komitə yaradılmışdı. Komitənin tərkibinə 6 kadet, 1 nəfər kadetlərə yaxın olan, 2 oktyabrist, 1 menşevik, 1 trudovik və 1 mütərəqqi millətçi daxil idi. Elə həmin gün menşeviklərin, eserlərin və trudoviklərin liderləri menşevik Çxeidze başda olmaqla Petroqrad fəhlə deputatları Sovetinin Müvəqqəti İcraiyyə Komitəsini yaratdılar.

Eser-menşeviklərin rəhbərlik etdikləri Petroqrad Soveti İcraiyyə Komitəsinin razılığı ilə 1917-ci il martın 1-dən 2-nə keçən gecə Dövlət Dumasının Müvəqqəti Komitəsi knyaz Q.Y.Lvov başda olmaqla Müvəqqəti hökumət təşkil etdi. Beləliklə, 1917-ci il martın 1-də çar mütləqiyyəti devrildi, martın 2-nə keçən gecə Romanovlar sülaləsindən olan axırıncı çar II Nikolay tac-taxtdan əl çəkmək haqqında akta imza etmək məcburiyyətində qaldı. Rusiyada Fevral inqilabı baş verdi.

Fevral inqilabı Rusiya tarixində böyük əhəmiyyət kəsb edən hadisələrdən idi. O, Rusiya monarxiyasını dağıtdı. O Rusiyanın azad demokratiya, liberal-demokratizm yolu ilə inkişafı üçün imkanlar açdı. Liberal burjua nümayəndələri bu inqilabi Rusiyanı respublika və demokratiya yoluna, saf kapitalizm yoluna çıxaran zəmin hesab edirdilər. Onların fikrincə, Rusiya məhz həmin zəmin əsasında Qərb demokratiyasına qoşulmalı idi.

Leninin, bolşeviklərin fikrincə isə bu inqilab sinfi qüvvələrin yenidən qruplaşması zəminində, şəraitə müvafiq olaraq ya dinc, ya da silahlı üsyan yolu ilə gözləmədən böyüyüb proletar-sosialist inqilabına keçməli idi. Burada marksistlərin "cəmiyyətin inkişafının lokomotivi" sayılan sinfi mübarizə, sinfi qarşıdurma əsas rol oynamalı idi.

Doğrudur, Fevral inqilabı bir neçə ay ərzində Rusiyanı siyasi cəhətdən ən qabaqcıl ölkələr səviyyəsinə çatdırdı. Lakin bu siyasi uğurların sosial-iqtisadi cəhətdən möhkəmləndirilməməsi, daxili və xarici siyasətdəki uğursuzluqlar, sinfi qarşıdurmaların daha da kəskinləşməsi həmin nailiyyətləri əldə saxlamağa imkan vermədi.

Dünya müharibəsi şəraitində baş vermiş sosial-iqtisadi böhranın təqsirkarı hesab edilən mütləqiyyət devrilsə də, fevral inqilabından sonra da Rusiyada bu proses davam etməkdə idi. Mütləqiyyətin daxili və xarici siyasətini kor-koranə davam etdirən Müvəqqəti hökumət və onu müdafiə edən qüvvələr böhrandan çıxmaq üçün hələ ciddi sosial-iqtisadi tədbirlər görə bilmirdilər.

Fevral inqilabı demokratiya və aşkarlıq şəraiti zəminində bütün təbəqələrin sosial-siyasi fəallığına güc imkan versə də, dövlət quruculuğu, iqtisadi dirçəliş, müharibəyə və sülh məsələləri, sosial təminat və s. vacib problemlər həll edilməmiş qalırdı: Xalq təsərrüfatının dağılması davam edir, sənaye müəssisələri bağlanır, təsərrüfatsızlıq baş alıb gedir, işsizlik artır, ərzaq böhranı dərinləşir, sosial təminat heç dərəcəsinə enmişdi. Siyasi qüvvələr, ictimai hərəkatlar, siyasi partiyalar və təşkilatlar, sosial qruplar arasında konsensusun olmaması da ölkədəki bu vəziyyəti daha kəskinləşdirirdi.

Fevral inqilabından sonra da Rusiyada ictimai-siyasi qüvvələr üç cəbhədə qruplaşmışdı: burjuaziya və mülkədarlar, xırda burjuaziya (kəndlilər, şəhərin orta təbəqələri) və fəhlə sinfi və kəndin yoxsul təbəqələri. Rusiyanın gələcək inkişafı barədə onların hər birinin özünəməxsus proqramı və məqsədi var idi. Bu dövrdə Rusiyada siniflərin və sosial qrupların mənafeyini təmsil edən 90-a qədər siyasi partiya və təşkilat fəaliyyət göstərirdi. Onlardan ən fəalları kadetlər, eserlər və menşeviklər idi. Bolşeviklərin də fəallığı artmışdı.

1917-ci ilin yayında "Xalq azadlığı (kadetlər) partiyasının sıralarında 80 minə qədər, eserlərin sıralarında 500 mindən çox, menşeviklərin sıralarında 200 minə qədər, bolşeviklərin sıralarında 220 mindən çox adam birləşmişdi (Fevral inqilabı üçün bolşeviklərin sıralarında 23.6 min adam var idi).

Burjua-mülkədar partiyaları qrupuna daxil olan Oktyabristlər (liberal respublikaçılar) Fevral inqilabından əvvəl olduğu kimi hakimiyyəti mülkədarların və iri burjuaziyanın əlində saxlanmasını, konstitusiyalı monarxiya yaradılmasını, sonralar respublika qurulmasını, müharibənin son qələbəyə qədər davam etdirilməsini, torpaq üzərində xüsusi mülkiyyətin saxlanılmasını, mülkədar torpaq sahibliyinin toxunulmazlığını təklif edirdilər.

Həmin qrupdan olan kadetlər ("xalq azadlığı") Fevral inqilabından sonra konstitusiyalı monarxiya ideyasından əl çəkərək respublika strukturlu quruluş yaratmağı müdafiə edirdilər. Bu partiyanın proqramında 8 saatlıq iş günü, kilsə və dövlət torpaqlarının paylanması, azad həmkarlar ittifaqlarının yaradılması tələbləri irəli sürülürdü. Bu partiya inqilabın burjua mərhələsində saxlanılmasına, Müvəqqəti hökumət timsalında təkhakimiyyətliliyin yaradılmasına çalışır, müharibənin davam etdirilməsinə tərəfdar çıxır, bölünməz Rusiya uğrunda mübarizə edirdi. Onların fikrincə, Fevral inqilabı ölkənin uzunmüddətli, sabit kapitalizm inkişaf mərhələsinin başlanğıcıdır,

Ölkə əhalisinin əksəriyyətini təmsil edən xırda burjua partiyaları (bu zaman Rusiyada 30-a yaxın belə partiya var idi), o cümlədən eserlər və menşeviklər ölkəni islahatlar yolu ilə burjua demokratik respublikasına çevirmək niyyətində idilər. Onlar milli burjuaziya ilə ingilis-fransız kapitalistləri arasında saziş əsasında müharibəyə son qoymağı, təsərrüfatı bərpa etmək, fəhlə, torpaq və milli münasibət problemlərini həll etmək üçün Müəssislər Məclisini çağırmağı, ölkədə burjua-demokratik qaydaları bərqərar etməyi təklif edirdilər. Onların siyasi-strateji xəttinin mahiyyəti "orta yol" olan sazişçilikdən, Sovetlərin köməyinə arxalanan burjua-demokratik respublikası yaratmaqdan ibarət idi.

Proletariatın adından çıxış edən bolşeviklər və onlara qoşulan qrup və təşkilatlar burjua demokratik inqilabının gözləmədən böyüyüb sosialist inqilabına keçməsi xəttini irəli sürürdülər. Bu keçid onların fikrincə kəskin sinfi mübarizə və qarşıdurma şəraitində baş verməli idi. Bolşeviklərin fikrincə, Rusiyada guya sosialist inqilabı üçün tam obyektiv və subyektiv şərait var idi; şəraitə uyğun olaraq dinc və ya silahlı üsyan yolu ilə sosialist inqilabı edib sovetlər formasında proletariat diktaturası yaratmaq və sənaye sahəsində — ictimai istehsal və məhzulların bölgüsü üzərində nəzarət qoyulması; ölkənin bütün banklarının vahid milli bank halında dərhal birləşdirilməsi; aqrar sahədə- mülkədar torpaqlarının müsadirə olunması və bunun əsasında ölkədəki bütün torpaqların milliləşdirilməsi kimi sosialist tədbirlərini həyata keçirmək lazım idi. Bolşeviklər müharibəni demokratik sülhlə başa çatdırmaq vəzifəsini irəli sürməklə yanaşı, onu hakimiyyət məsələsi ilə sıx əlaqələndirirdilər.

Siyasi partiyalar 1917-ci ilin aprelindən oktyabrınadək həmin strateji məqsədlər uğrunda mübarizə aparırdılar. Liberal və xırda burjua partiyaları Müvəqqəti hökuməti saxlayıb möhkəmləndirməyə, ölkədə etibarlı sabitlik yaratmağa çalışırdılar. Eser-menşevik sovetləri də bu işdə onlara kömək edirdilər. Sol siyasi partiyalar, xüsusilə bolşeviklər hakimiyyətin fəhlə və əsgər deputatları sovetlərinə verilməsi uğrunda mübarizə aparırdılar. Müəyyən dövrlərdə müxtəlif məna kəsb edən (1917-ci ilin aprelindən iyuluna kimi, avqustun 30-dan sentyabrın 1-nə kimi dinc, sentyabrın əvvəllərindən oktyabrın 25-dək silahlı yolla) "Bütün hakimiyyət sovetlərə!" taktiki şüarını irəli sürürdülər.

1917-ci il aprel, iyun və iyul siyasi böhranlarından sonra iyulun 8-də Kerenski başda olmaqla burjuaziyanın təkhakimiyyəti yaradıldı. Lakin bu da Rusiyada başlanmış siyasi və iqtisadi böhranı aradan qaldırmadı. Ölkədə iqtisadi tənəzzül gücləndi. Sənaye və nəqliyyatın getdikcə dağılması, ərzaq çətinliyi davam edirdi. Ümumməhsul istehsalı 36.4 faiz azaldı. Ölkədə siyasi böhran da kəskinləşdi. Siniflər, siyasi qüvvələr və partiyalar arasında qarşıdurma daha da gücləndi. Siyasi qüvvələr və siyasi partiyalar ölkəni çıxılmaz vəziyyətdə qoyan fəlakətə qarşı mübarizə etmək üçün, ölkəni böhrandan çıxarmaq üçün yollar axtarmağa başladılar.

Burjuaziya və onu müdafiə edən qüvvələr ölkəni fəlakətli böhrandan çıxarmağın başlıca yolunu hərbi diktatura yaratmaqda görürdülər. ABŞ-ın, İngiltərənin və Fransanın hakim dairələri də bu xətti müdafiə edirdilər. 1917-ci il avqustun 12-15-də Moskvada keçirilən Dövlət Müşavirəsi bu məqsədi güdürdü. Hərbi diktaturaya hələ iyulun 18-də Baş Komandan təyin edilmiş general Kornilov başçılıq etməli idi. Fəhlə və kəndlilər adından çıxış edən bolşeviklər və onların tərəfdarları iri burjuaziyanın diktaturasına qarşı inqilabi çevriliş nəticəsində yaradılacaq proletariat diktaturası alternativini irəli sürürdülər.

İnqilabın sonu

Beləliklə, 1917-ci ilin payızında inqilabi burjua demokratiyası mövqeyindən siyasət yürüdən, lakin ölkəni iqtisadi və siyasi böhrandan qurtarmaq iqtidarında olmayan Müvəqqəti hökumətə qarşı iki siyasi alternativ yaranmışdı: hərbi diktaturaproletariat diktaturası. Artıq avqustun axırı üçün Rusiyada hərbi diktatura yaratmaq təhlükəsi sovuşmuşdu. Kornilovçuluq ləğv olunmuşdu. Qiyam ləğv edildikdən sonra kütlələr arasında bolşeviklərin və onların tərəfdarlarının nüfuzu artmışdı. Onların güclü hökumət yaradılması, hakimiyyətin sosialist partiyalarını təmsil edən Sovetlərə verilməsi təklifləri geniş yayılmışdı..

İmperialist müharibəsi və Müvəqqəti hökumətin qətiyyətsiz daxili siyasəti ölkəni getdikcə uçuruma aparırdı. Ölkədə yaranmış ümummilli böhran getdikcə dərinləşirdi. "Sülh, torpaq və çörək" tələblərinin həllinin sonu görünmürdü. Bundan istifadə edən Lenin, bolşeviklər hakimiyyətin hər vasitə ilə bolşevikləmiş Sovetlərə verilməsini tələb edirdilər. 1917-ci il sentyabrın əvvəllərindən etibarən onlar silahlı üsyan yolu ilə dövlət çevrilişi etməyə hazırlaşırdılar. Nəhayət, 1917-ci il oktyabrın 25-də partiya daxilindəki fikir ayrılıqlarına baxmayaraq bolşeviklər kütlələrin Müvəqqəti hökumətin daxili və xarici siyasətdə qətiyyətsiz fəaliyyətindən narazı hissələrinə arxalanaraq "sülh, torpaq və çörək" şüarı altında dövlət çevrilişi etdilər. Həmin çevriliş nəticəsində burjua diktaturası devrildi və bolşeviklər başda olmaqla proletariat diktaturası- Sovet hökuməti yaradıldı.

Oktyabr inqilabı, doğrudan da, XX əsrin tarixində çox böyük hadisə olmuşdu. Əvvəla, o, dünya miqyasında birinci olaraq yalnız Qərbi Avropada dolaşan "kommunizm kabusunun" dünyanın bütün qitələrində dolaşmasına zəmin vermişdi; ikinci o, dünya birliyini iki cəbhəyə- kapitalizm və sosializm cəbhəsinə parçalamış, yer kürəsinin altıda bir hissəsini təşkil edən Rusiya imperiyasında sovet rejimi bərqərar etmişdi; üçüncü, Oktyabr çevrilişi vahid, bölünməz kapitalizm dünyasını parçalayaraq hələ XIX əsrin ortalarında meydana çıxan ideya (burjua və sosialist) qarşıdurmasını ictimai sistemləri müxtəlif olan dövlətlərin 70 ildən çox müddət ərzində əməli qarşıdurmasına gətirib çıxarmışdı.

Oktyabr inqilabı Rusiyada ictimai-siyasi inkişafın qanunauyğun nəticəsi deyil, 1917-ci ilin payızında Rusiyada yaranmış ümummilli böhran şəraitindən Leninin, bolşeviklərin istifadə etmək məharətlərinin, hərbi diktatura təhlükəsinə qarşı proletariat diktaturası alternativini irəli sürməyin zəruriliyini gecikmədən qiymətləndirmələrinin, müharibədən, böhran və çətinliklərdən səbri tükənmiş xalq kütlələrinin ümidlərinə cavab verəcək çevik taktika yürütmələrinin nəticəsi idi. O, marksizmi təftiş etmək nümunələrindən olan sosialist inqilabı haqqında Lenin nəzəriyyəsinin kapitalizmin inkişaf səviyyəsi cəhətdən orta səviyyədən də aşağı olan Rusiyada əməli tətbiqinin təzahürü idi.

Oktyabr çevrilişi bölünməz, toxunulmaz və tənqid olunmaz vahid ideyalı, vahid siyasi partiyalı totalitar sosializm yaradılmasının başlanğıcını qoymuşdu. Habelə o, "xalqlar həbsxanası" adlandırılan keçmiş çar Rusiyası imperiyasının beynəlmiləlçilik şüarı altında mexaniki olaraq Sovet imperiyasına çevrilməsinə təminat vermişdi. İctimai-siyasi və iqtisadi münasibətlər, habelə millətlərarası münasibətlər sahəsində Oktyabrdan keçən 74 ildən sonra özünü kəskin göstərmiş dərin böhran halları, sosial və milli qarşıdurmalar bu çevrilişin uğursuz taleyinin nəticələridir.

Böyük Oktyabr sosialist inqilabı özündən əvvəlki inqilablardan köklü surətdə ona görə fərqlənirdi ki, buna qədər olan inqilablar istismarçılığın bir formasını başqası ilə əvəz edirdi, lakin sosialist inqilabı istismar və istismarçılığı tamamilə iflic vəziyyətinə saldı. Bu inqilabı təxminən 65%-ı səfalətdən əziyyət çəkən kəndlilərdən ibarət rusiyalı işçi təbəqəsi etdi. İnqilabın uğurlu olmasına səbəb isə marksist-leninist biliklərlə silahlanmış bolşevik partiyasının başçılığı ilə proletariatın gücü və burjua partiyalarının zəifliyi idi. Qanlar axıdan müharibələrə səbəb olan beynəlxalq imperializm aktiv şəkildə rus inqilabına qarşı çıxa bilmədi. Həmin vaxtda bütün əzilən dünya işçilərinin önündə gələn Rusiya proletariatı beynəlxalq işçi təbəqəsinin də yardımından istifadə etdi. Bütün bunlar sosialist inqilabının uğurlu qələbəsinə təkan verdi.

"Oktyabr Qələbəsi – XX əsrin əsas hadisəsi bütün insanlığın inkişafının gedişatına köklü surətdə təsir etdi" – "Böyük Oktyabr sosialist inqilabının 60 illik ildönümü"ndə SSKP MK-in (Sovet Sosialist Partiyasının Mərkəzi Komiteti) qurultayı zamanı söylənilmişdi. Bu qələbənin nəticəsi olaraq, dünyada ilk sosialist hakimiyyət yarandı. Böyük Oktyabr yeni epoxa açdı – dünyanın inqilabı yenilik epoxası, insanlığın kapitalizmdən sosializmə keçid epoxası, xalqların imperializmdən qurtularaq, bir-birilərinə qarşı müharibələrin dayandırılması, kapitalın havadarlıq etdiyi hakimiyyətin sosializmlə əvəz olunması epoxası. Oktyabr sosialist inqilabı sosializm dünyəvi sisteminin qurulmasının ilkin əsasını qoydu.

Böyük Oktyabr tezliklə bütün planetin səmasını dəyişəcək sosial inkişafın möhtəşəm gücünü ortaya çıxartdı. İşçilərdən nümunə almaqla yeni cəmiyyət yaradaraq kapitala qarşı mübarizə aparan xalqların imzası məhz Oktyabr oldu.

İşçi təbəqəsinin hakim təbəqə olduğunu və cəmiyyətin siyasi əsasının köklü surətdə dəyişməsinin nə dərəcədə mümkün olduğunu Oktyabr sübut etdi. Bütün bu tarixi faktlar göstərdi ki, Vladimir İliç Leninin də söylədiyi kimi, xalqın hakimiyyəti olmadan, sosialist hakimiyyətsiz sosializmə gedən heç bir yol olmayıb və yoxdur.

Oktyabr Qələbəsi xüsusi mülkiyyətin aradan qaldırılması və ictimai özünəməxsusluğun əsasını qoyaraq, iqtisadi asılılığın yaratdığı yüzillik istismara son qoymaq imkanları yaratdı. İstehsalatdakı anarxiya öz yerini elmli, planlı təsərrüfata verdi. Oktyabr inqilabı zəhmətkeşlərə mənəvi möhkəmlik verdi. Bir nəslin həyatı müddətində ölkə cəhalətdən uzaq oldu. Zəhmətkeşlər mədəni həyatın üzvünə çevrildi, mənəvi dəyərlərin yaradıcıları oldular. Sosialist inqilabı ölkədəki nasionalist sualları tamamilə həll etdi. Oktyabr qələbəsi həm də milli qurtuluş qələbəsi idi.

Böyük Oktyabrın əsas nəticəsi isə Azərbaycanda və qardaş sosialist ölkələrdə olan həqiqi sosializmin yaratdığı cəmiyyətdir. Gələcək insanlığın necə olmasına bariz nümunə olan bu cəmiyyət məhz işçilərin özləri tərəfindən əsası qoyuldu. Sovet xalqının əməyi nəticəsində çox qısa zaman ərzində həyatın hər bir sahəsindən tutmuş, həm elmi, həm də mədəni sahədə inkişaf özünü göstərdi.

Oktyabr inqilabı hər bir halı ilə dünyəvilik prinsiplərinin nə dərəcədə önəmli olması ilə yanaşı, işçi təbəqəsinin azadlıq mübarizəsinin əsas göstəricisi oldu. Sovet hakimiyətinin yaradılması ilə proletariatın diktaturası özlüyündə heç zaman görülməyən, inanılmaz sayılan və demokratik kapitalist ölkələrində xülya sayılacaq imkanlar yaratdı zəhmətkeşlər üçün. Çünki, sosialist quruluşu yaradan məhz zəhmətkeşlərin özləridir, burjua dövlətlərindəki kimi istismarçılar yox. Oktyabrın dünyəvi-tarixi qələbəsinin ən əsas əhəmiyyəti ölkədəki zəhmətkeşlərin ümumi maraqlarının cəmiyyətdə özünü göstərməsi idi.

Oktyabr dünyəvi inqilab prosesinin gedişatına böyük təkan verməklə dünya inqilabçılarını ruhlandırdı. Avropada, Asiyada və Latın Amerikasında hər bir ardıcıl və uğurlu sosialist inqilabları bir daha Leninin söylədiyi fikirlərdə Oktyabr İnqilabının digər dünya ölkələrində təkrar olacağı barədə etdiyi çıxarışın nə dərəcədə səmimi olduğunu sübuta yetirdi. Oktyabr təcrübəsi ilə sosialist ölkələrinin birləşməsi sosial inkişafın, demokratiyanın və sosializmin əsas faktoru oldu. Böyük Oktyabr əzilən xalqların milli-azadlıq hərəkatı və kolonial sistemin çökdürülməsində yeni perespektivlər yaratdı.

1917-ci ilin Oktyabrından sonra dünya xalqlarının ümumbəşəri inkişafı eyniadlı inqilabın beynəlxalq əhəmiyyəti barəsində onun qiymətləndirməsinin düzgün olduğunu sübuta yetirdi. Lenin yazırdı: "İnsanlıq tarixi bu günlərdə ən böyük, ən çətin və heç kiçiltmədən söyləmək olar ki, dünyəvi-azadlıq əhəmiyyətli dəyişikliklər edir".

İstinadlar

  1. Сталин, однако, пользовался им вплоть до последних своих работ, написанных уже в начале 50-х гг. И. В. Сталин. Марксизм и вопросы языкознания 2012-03-08 at the Wayback Machine

Xarici keçidlər

Həmçinin bax

oktyabr, inqilabı, oktyabr, çevrilişi, Октябрьская, революция, ssri, rəsmi, adı, böyük, oktyabr, sosialist, inqilabı, yulian, təqvimi, ilə, 1917, ilin, oktyabrında, rusiyada, baş, vermiş, inqilab, 1917, ildə, qış, sarayına, edilən, hücum, petroqrad, rusiyatari. Oktyabr inqilabi ve ya Oktyabr cevrilisi rus Oktyabrskaya revolyuciya SSRI de resmi adi Boyuk Oktyabr Sosialist inqilabi Yulian teqvimi ile 1917 ci ilin 25 oktyabrinda Rusiyada bas vermis inqilab Oktyabr inqilabi1917 ci ilde Qis sarayina edilen hucum Yer Petroqrad RusiyaTarix 25 oktyabr 1917Esas meqsed kapitalizmin legvi sosialist islahatlarinin kecirilmesiNetice Bolseviklerin qelebesi Vetendas muharibesinin baslanmasi Rusiya Sovet Respublikasinin yaradilmasiTeskilatcilar RSDF b PHereketverici quvveler Sovet dovlet hakimiyyetinin terefdarlariEleyhdarlari Rusiya Muveqqeti hokumet terefdarlari Vikianbarda elaqeli mediafayllarInqilab zamani Lenin Lev Trotski Yakov Sverdlov Dibenko ve b teskilatciligi ile bas vermis silahli usyan neticesinde Muveqqeti hokumet devrilmis hakimiyyete bolsevikler ve onlarin muttefiqi sol eserlerden ibaret Fehle ve esger deputatlari soveti gelmisdir Usyanlari Petroqrad sovetinin herbi inqilabi komitesi istiqametlendirmisdir Mundericat 1 Zemin 2 Inqilabin sebebi 3 Inqilab 4 Inqilabin sonu 5 Istinadlar 6 Xarici kecidler 7 Hemcinin baxZemin RedakteXIX esrin sonlarinda Rusiyada daxili veziyyet olduqca gergin idi bele ki daxilde maliyye problemi yasanirdi ve torpaqlarin genis olmasi da rus cari ucun olkenin idaresini cetinlesdirirdi Olkede bohran bas vermisdi Hokumetde naraziliq tekce asagi sosial tebeqe arasinda deyil hem de varli tebeqe arasinda bas verirdi O zaman rus hokumeti careni hemin vaxt ucun cox da populyar olmayan II Nikolayin qardasi Mixail ile evezlemeyi dusunduler Lakin bunun ucun cox gec idi Cunki insanlar 9 yanvar 1905 ci ilde etiraz meqsedi ile numayis kecirdiler Numayisde esasen is saatlarinin coxlugundan ve yasayis standartlarinin asagi olmasindan sikayetlenirdiler Rus esgerleri her hansi bir tedbir gormeden numayiscilere ates acdilar Neticede 1000 den artiq insan helak oldu Bu hadise Rusiyada cox pis qarsilandi ve elbette ki bu da oz novbesinde Rusiya hakimiyyetine qarsi cox menfi bir imic formalasdirdi Bu hadise tarixe qanli bazar adi ile kecdi Leninin terafdarlari ne qeder bogulmaga calisilsa da partiya quruldu Coxpartiyali sisteme kecildi ve car 2 ci Nikolay 1906 ci ilde konstitusiyani qebul etmeli oldu Milad teqvimine gore 8 mart 1917 ci ilde Dunya Qadinlar gununde baslanan etirazlar ise son derece sulhsever baslamisdi Hokumet maliyye meselelerinin edaletli hellini teleb eden xalqa qarsi cox kecmeden zor tetbiq etmeye basladi O zaman car parlamenti buraxacagini soyledi Parlamentin sedri ise dovlet idaresine el qoydugunu dedi Belelikle Rusiya liberal idare sistemine kecdi Bu arada Isvecrede olan Lenine tam destek Almaniyadan geldi Buna en baslica sebeb ise Rusiyani muharibeden uzaqlasdirmaq idi O alim Plexanovun goruslerinden tesirlenerek Marksizm Leninizm ideyalarini ireli sururdu Rusiyada ele bu dovrde umumi bir tetil bas verdi Bele ki isciler oz is yerlerinden cixaraq carin sarayina hucum etdiler Cari taxtdan saldilar Romanovlarin terefdarlarini hebs etdiler Olke cumhuriyyet elan edildi Kecici hokumet tetbiq edilir ve bu hokumetin bascisi evvel Milyukov daha sonra Teresenko oldu Ancaq hokumet yalniz burjualardan ibaret idi Meqsed yene de proletariyat inqilabi seciyyesi dasiyirdi Leninin o zaman ucun olan bir suari bundan ibaret idi ki butun iqtidar sovetlerde cemlensin Ele bu suarla da inqilaba basladilar Lakin usyandan once Petroqrad sovetleri leninistlere qarsi hucuma basladi ve 1917 ci ilin iyununda bas tutan bu mubarizede Lenin meglub sekilde Finlandiyaya qacir 3 aydan sonra Lenin butun iqtidar sovetlere suari ile oktyabrda inqilab etdi ve Vladimir Lenin basda olmaqla yeni hokumet quruldu O zamanki veziyyete nezer salsaq gorerik ki 1917 ci ilde ki Antanta ittifaqinda muharibenin sona qeder davam etdirilmesi ile bagli qerar qebul olunmusdu Bu zaman Rusiya ve Fransa ise gizli olaraq Almaniya ile serhedlerini musteqil sekilde bolmeye qerara geldiler Muveqqeti Hokumet dovrunde nazir beyan etdi ki bu muharibe almanlar uzerinde qelebe ile yekunlasmayana qeder davam etmelidir Umumiyyetle ise Rusiya o dovrde car Sazanovun hakimiyyetindeki siyasete benzer siyaset aparirdi Daha bir maraqli meselelerden biri ondan ibaretdir ki Rusiya daxilde bas veren bu naraziliqlar sebebi ile terefdaslarindan Almaniya ucun nezerde tutulan emeliyyatlari bir nece ayliq gecikdirmeyi xahis etse de Ingiltere ve Fransanin tekidi Almanlarin serq serhedlerinde xeyli ustunluk elde etmelerine getirib cixardi Bu olkenin hem daxili hem de xarici veziyyetini daha da pislesdirdi Bu sovet hakimiyyetinin ilk qerari Sulh ve Torpaq haqqinda qanun olmusdu Bu qanunla butun mulkedarlarin torpaqlari musadire edilib kendlilere paylandi Onun sosialistik ideyalarina esasen fehle ve kendli cemiyyetin esas tebeqesini teskil edirdi Varli mulkedarlara ise xalq dusmeni imici verilmisdi Inqilabin sebebi RedakteXX esrin baslangicinda Rusiyada sosial ziddiyyetler daha cox keskinlesmis siyasi bohran daha da derinlesmisdi 1915 1916 ci illerde Rusiyada 2 milyona yaxin adam tetil etmisdi Tetil herekatina qarsi gorulen tedbirler hec bir fayda vermedi IV Dovlet Dumasinin sedri M V Rodziyankonun ifadesi ile veziyyet derin facie qarsisinda idi Artiq 1917 ci ilin evveli ucun Rusiya demokratik inqilab astanasinda dayanmisdi Rusiyada siyasi bohranin baslica meselesi olan hakimiyyet problemini esasen 3 siyasi cebhenin car mutleqiyyetinin liberal burjuaziyanin ve demokratik quvvelerin mubarizesi hell edirdi Mutleqiyyet cebhesine dvoryan mulkedarlar ali memurlar burokratiyasi yuksek seviyyeli zabitler daxil idi Bu cebheden olanlar hakimiyyeti deyisdirmek fikrinde olmasalar da derin bohran ve tenezzul veziyyetinden cixmaq ucun canfesanliqla yol axtarirdilar Bolsevik 1920 Boris Kustodiyev Kadetler partiyasinin basciliq etdiyi liberal burjuaziya cebhesi hakimiyyete can atan quvvelerden idi O carizmi legv etmeden konstitusiyali monarxiyaya kecmek yolu ile mulkedar burjua qurulusunu mohkemlendirmek fikrinde idi Onlar 1915 ci ilin yay payiz bohrani gedisinde oz konstitusiya proqramindan mueyyen derece geri cekilmisdiler Duma qarsisinda mesuliyyet dasiyan hokumet yaratmaq telebinden el cekib onu ictimai etimad hokumeti telebi ile evez etmisdiler Bununla kadetler mutleqiyyete guzeste getmisdiler Bele ki ictimai etimad hokumeti Duma terefinden deyil car terefinden teyin edilmeli idi Kadetlerin fikrince mutleqiyyete bu guzest car II Nikolayi real hakimiyyetden el cekmeye ve onu burjuaziyaya vermeye sirniklendirmeli idi Lakin car dairelerinin burjua muxalifetine qarsi hucumlari iri burjua numayendelerinin qeti emeli addimlar atmaga mecbur etdi Carin etrafindaki bezi sexslerin Almaniya ile birterefli sulh baglamaq cehdleri ve inqilab tehlukesi liberal burjuaziyani saray cevrilisi ile meseleni hell etmeye yoneltdi Bu isde ona birterefli sulh baglanmasindan ehtiyat eden Ingilis fransiz imperialistleri de komek edirdiler Iri burjua daireleri II Nikolayin yerine onun azyasli oglu Alekseyi taxt taca oturtmaq carin qardasi Mixaili ise onun qeyyumu teyin etmek fikrine dusmusduler Lakin 1917 ci il fevral inqilabi ne saray cevrilisine ne de burjua mulkedar qesdinin heyata kecirilmesine imkan vermedi Xirda burjua movqeyinden cixis eden eser mensevikler de esasen iri burjuaziyanin siyasetini ictimai etimad hokumeti yaratmaq xettini mudafie edirdiler Demokratik cebheden olan quvveler oz qarsilarinda tamamile basqa vezifeler qoymusdular Onlar demokratik respublika 8 saatliq is gunu mulkedar torpaqlarinin musadire edilmesi ve s telebler ireli sururduler Bu cebheye proletariat kendliler seherin orta tebeqeleri ve telebeler de daxil olmaqla demokratik ziyalilar daxil idi Bu cebhede eser ve menseviklerin sol cinahindan olan hisseleri mejrayoncular adlanan qrup ve bolsevikler boyuk fealliq gosterirdiler Inqilab Redakte1917 ci ilin evvellerinde Rusiyada inqilabi demokratik herekat daha da guclendi Redd olsun muharibe Redd olsun car suarlari altinda tetiller butun olkeni burudu Tekce Petroqradda Qanli bazar gununun 12 ci ildonumu munasibetile 9 22 yanvarda kecirilen tetilde 150 min adam istirak etmisdi Butun bu etiraz cixislari gosterirdi ki Rusiyada artiq umummilli bohran en yuksek seviyyesine catib Artiq carizm ile sazise girmeye calisan burjua daireleri de carin ve onun hokumetinin qetiyyetsiz hereketlerinden naraziliga baslamisdilar Dovlet Dumasinin sedri M V Rodzyankonun Dumanin selahiyyetini uzatmaq ve hokumetin heyetinde deyisiklikler etmek baredeki 1917 ci il fevralin 10 daki xahisine cavab olaraq fevralin 13 de car II Nikolay Dovlet Dumasinin buraxilmasi haqqinda ferman imzaladi Ferman fevralin 26 da elan edilmisdi 1917 ci il fevralin ortalarinda bohran daha da derinlesdi Fevralin 14 de Petroqradda Redd olsun muharibe Redd olsun car hokumeti Yasasin ikinci rus inqilabi suarlari altinda boyuk tetil kecirildi Bundan 10 gun sonra fevralin 24 de tetil kutlevi xarakter aldi Hemin gun tekce Petroqradda tetilcilerin sayi 200 minden cox idi Hetta fevralin 25 de bir sira muessiselerde fehleler Petroqrad Sovetine numayendeler secdiler Tetil umumsiyasi tetile cevrildi Bezi yerlerde polis ile toqqusmalar da bas verdi Inqilab sehnesi 26 fevralda carin Ali Bas Komandanin emri ile tetilciler qosunlar terefinden gulle boran edildiler Sonraki gun umumsiyasi tetil silahli usyana cevrilmeye basladi Fevralin 27 de 67 min esger usyancilar terefine kecdi Artiq fevralin 28 de usyancilar terefine kecen esgerlerin sayi 127 mine catmisdi Martin 1 de ise onlarin sayi 170 min idi Fevralin 27 de axsam artiq paytaxtin ekser hissesi usyancilarin eline kecmisdi Lakin hemin gunlerde mutleqiyyet usyana qalxan xalqla mubarize aparmaq ucun hele real quvveye malik idi Ordunun ali rutbeli zabitleri polis jandarm onun terefinde idiler Mulkedarlar senaye ticaret burjuaziyasinin yuxari tebeqeleri de cari mudafie edirdiler 27 fevral da hele bir gun qabaq car terefinden buraxilmasi elan edilen Dovlet Dumasinin iclasinda Petroqradda qayda yaratmaq ucun basda M V Rodzyanko olmaqla 12 neferden ibaret Muveqqeti Komite yaradilmisdi Komitenin terkibine 6 kadet 1 nefer kadetlere yaxin olan 2 oktyabrist 1 mensevik 1 trudovik ve 1 mutereqqi milletci daxil idi Ele hemin gun menseviklerin eserlerin ve trudoviklerin liderleri mensevik Cxeidze basda olmaqla Petroqrad fehle deputatlari Sovetinin Muveqqeti Icraiyye Komitesini yaratdilar Eser menseviklerin rehberlik etdikleri Petroqrad Soveti Icraiyye Komitesinin raziligi ile 1917 ci il martin 1 den 2 ne kecen gece Dovlet Dumasinin Muveqqeti Komitesi knyaz Q Y Lvov basda olmaqla Muveqqeti hokumet teskil etdi Belelikle 1917 ci il martin 1 de car mutleqiyyeti devrildi martin 2 ne kecen gece Romanovlar sulalesinden olan axirinci car II Nikolay tac taxtdan el cekmek haqqinda akta imza etmek mecburiyyetinde qaldi Rusiyada Fevral inqilabi bas verdi Fevral inqilabi Rusiya tarixinde boyuk ehemiyyet kesb eden hadiselerden idi O Rusiya monarxiyasini dagitdi O Rusiyanin azad demokratiya liberal demokratizm yolu ile inkisafi ucun imkanlar acdi Liberal burjua numayendeleri bu inqilabi Rusiyani respublika ve demokratiya yoluna saf kapitalizm yoluna cixaran zemin hesab edirdiler Onlarin fikrince Rusiya mehz hemin zemin esasinda Qerb demokratiyasina qosulmali idi Leninin bolseviklerin fikrince ise bu inqilab sinfi quvvelerin yeniden qruplasmasi zemininde seraite muvafiq olaraq ya dinc ya da silahli usyan yolu ile gozlemeden boyuyub proletar sosialist inqilabina kecmeli idi Burada marksistlerin cemiyyetin inkisafinin lokomotivi sayilan sinfi mubarize sinfi qarsidurma esas rol oynamali idi Dogrudur Fevral inqilabi bir nece ay erzinde Rusiyani siyasi cehetden en qabaqcil olkeler seviyyesine catdirdi Lakin bu siyasi ugurlarin sosial iqtisadi cehetden mohkemlendirilmemesi daxili ve xarici siyasetdeki ugursuzluqlar sinfi qarsidurmalarin daha da keskinlesmesi hemin nailiyyetleri elde saxlamaga imkan vermedi Dunya muharibesi seraitinde bas vermis sosial iqtisadi bohranin teqsirkari hesab edilen mutleqiyyet devrilse de fevral inqilabindan sonra da Rusiyada bu proses davam etmekde idi Mutleqiyyetin daxili ve xarici siyasetini kor korane davam etdiren Muveqqeti hokumet ve onu mudafie eden quvveler bohrandan cixmaq ucun hele ciddi sosial iqtisadi tedbirler gore bilmirdiler Fevral inqilabi demokratiya ve askarliq seraiti zemininde butun tebeqelerin sosial siyasi fealligina guc imkan verse de dovlet quruculugu iqtisadi dircelis muharibeye ve sulh meseleleri sosial teminat ve s vacib problemler hell edilmemis qalirdi Xalq teserrufatinin dagilmasi davam edir senaye muessiseleri baglanir teserrufatsizliq bas alib gedir issizlik artir erzaq bohrani derinlesir sosial teminat hec derecesine enmisdi Siyasi quvveler ictimai herekatlar siyasi partiyalar ve teskilatlar sosial qruplar arasinda konsensusun olmamasi da olkedeki bu veziyyeti daha keskinlesdirirdi Fevral inqilabindan sonra da Rusiyada ictimai siyasi quvveler uc cebhede qruplasmisdi burjuaziya ve mulkedarlar xirda burjuaziya kendliler seherin orta tebeqeleri ve fehle sinfi ve kendin yoxsul tebeqeleri Rusiyanin gelecek inkisafi barede onlarin her birinin ozunemexsus proqrami ve meqsedi var idi Bu dovrde Rusiyada siniflerin ve sosial qruplarin menafeyini temsil eden 90 a qeder siyasi partiya ve teskilat fealiyyet gosterirdi Onlardan en feallari kadetler eserler ve mensevikler idi Bolseviklerin de fealligi artmisdi 1917 ci ilin yayinda Xalq azadligi kadetler partiyasinin siralarinda 80 mine qeder eserlerin siralarinda 500 minden cox menseviklerin siralarinda 200 mine qeder bolseviklerin siralarinda 220 minden cox adam birlesmisdi Fevral inqilabi ucun bolseviklerin siralarinda 23 6 min adam var idi Burjua mulkedar partiyalari qrupuna daxil olan Oktyabristler liberal respublikacilar Fevral inqilabindan evvel oldugu kimi hakimiyyeti mulkedarlarin ve iri burjuaziyanin elinde saxlanmasini konstitusiyali monarxiya yaradilmasini sonralar respublika qurulmasini muharibenin son qelebeye qeder davam etdirilmesini torpaq uzerinde xususi mulkiyyetin saxlanilmasini mulkedar torpaq sahibliyinin toxunulmazligini teklif edirdiler Hemin qrupdan olan kadetler xalq azadligi Fevral inqilabindan sonra konstitusiyali monarxiya ideyasindan el cekerek respublika strukturlu qurulus yaratmagi mudafie edirdiler Bu partiyanin proqraminda 8 saatliq is gunu kilse ve dovlet torpaqlarinin paylanmasi azad hemkarlar ittifaqlarinin yaradilmasi telebleri ireli surulurdu Bu partiya inqilabin burjua merhelesinde saxlanilmasina Muveqqeti hokumet timsalinda tekhakimiyyetliliyin yaradilmasina calisir muharibenin davam etdirilmesine terefdar cixir bolunmez Rusiya ugrunda mubarize edirdi Onlarin fikrince Fevral inqilabi olkenin uzunmuddetli sabit kapitalizm inkisaf merhelesinin baslangicidir Olke ehalisinin ekseriyyetini temsil eden xirda burjua partiyalari bu zaman Rusiyada 30 a yaxin bele partiya var idi o cumleden eserler ve mensevikler olkeni islahatlar yolu ile burjua demokratik respublikasina cevirmek niyyetinde idiler Onlar milli burjuaziya ile ingilis fransiz kapitalistleri arasinda sazis esasinda muharibeye son qoymagi teserrufati berpa etmek fehle torpaq ve milli munasibet problemlerini hell etmek ucun Muessisler Meclisini cagirmagi olkede burjua demokratik qaydalari berqerar etmeyi teklif edirdiler Onlarin siyasi strateji xettinin mahiyyeti orta yol olan saziscilikden Sovetlerin komeyine arxalanan burjua demokratik respublikasi yaratmaqdan ibaret idi Proletariatin adindan cixis eden bolsevikler ve onlara qosulan qrup ve teskilatlar burjua demokratik inqilabinin gozlemeden boyuyub sosialist inqilabina kecmesi xettini ireli sururduler Bu kecid onlarin fikrince keskin sinfi mubarize ve qarsidurma seraitinde bas vermeli idi Bolseviklerin fikrince Rusiyada guya sosialist inqilabi ucun tam obyektiv ve subyektiv serait var idi seraite uygun olaraq dinc ve ya silahli usyan yolu ile sosialist inqilabi edib sovetler formasinda proletariat diktaturasi yaratmaq ve senaye sahesinde ictimai istehsal ve mehzullarin bolgusu uzerinde nezaret qoyulmasi olkenin butun banklarinin vahid milli bank halinda derhal birlesdirilmesi aqrar sahede mulkedar torpaqlarinin musadire olunmasi ve bunun esasinda olkedeki butun torpaqlarin millilesdirilmesi kimi sosialist tedbirlerini heyata kecirmek lazim idi Bolsevikler muharibeni demokratik sulhle basa catdirmaq vezifesini ireli surmekle yanasi onu hakimiyyet meselesi ile six elaqelendirirdiler Siyasi partiyalar 1917 ci ilin aprelinden oktyabrinadek hemin strateji meqsedler ugrunda mubarize aparirdilar Liberal ve xirda burjua partiyalari Muveqqeti hokumeti saxlayib mohkemlendirmeye olkede etibarli sabitlik yaratmaga calisirdilar Eser mensevik sovetleri de bu isde onlara komek edirdiler Sol siyasi partiyalar xususile bolsevikler hakimiyyetin fehle ve esger deputatlari sovetlerine verilmesi ugrunda mubarize aparirdilar Mueyyen dovrlerde muxtelif mena kesb eden 1917 ci ilin aprelinden iyuluna kimi avqustun 30 dan sentyabrin 1 ne kimi dinc sentyabrin evvellerinden oktyabrin 25 dek silahli yolla Butun hakimiyyet sovetlere taktiki suarini ireli sururduler 1917 ci il aprel iyun ve iyul siyasi bohranlarindan sonra iyulun 8 de Kerenski basda olmaqla burjuaziyanin tekhakimiyyeti yaradildi Lakin bu da Rusiyada baslanmis siyasi ve iqtisadi bohrani aradan qaldirmadi Olkede iqtisadi tenezzul guclendi Senaye ve neqliyyatin getdikce dagilmasi erzaq cetinliyi davam edirdi Umummehsul istehsali 36 4 faiz azaldi Olkede siyasi bohran da keskinlesdi Sinifler siyasi quvveler ve partiyalar arasinda qarsidurma daha da guclendi Siyasi quvveler ve siyasi partiyalar olkeni cixilmaz veziyyetde qoyan felakete qarsi mubarize etmek ucun olkeni bohrandan cixarmaq ucun yollar axtarmaga basladilar Burjuaziya ve onu mudafie eden quvveler olkeni felaketli bohrandan cixarmagin baslica yolunu herbi diktatura yaratmaqda gorurduler ABS in Ingilterenin ve Fransanin hakim daireleri de bu xetti mudafie edirdiler 1917 ci il avqustun 12 15 de Moskvada kecirilen Dovlet Musaviresi bu meqsedi gudurdu Herbi diktaturaya hele iyulun 18 de Bas Komandan teyin edilmis general Kornilov basciliq etmeli idi Fehle ve kendliler adindan cixis eden bolsevikler ve onlarin terefdarlari iri burjuaziyanin diktaturasina qarsi inqilabi cevrilis neticesinde yaradilacaq proletariat diktaturasi alternativini ireli sururduler Inqilabin sonu RedakteBelelikle 1917 ci ilin payizinda inqilabi burjua demokratiyasi movqeyinden siyaset yuruden lakin olkeni iqtisadi ve siyasi bohrandan qurtarmaq iqtidarinda olmayan Muveqqeti hokumete qarsi iki siyasi alternativ yaranmisdi herbi diktatura ve proletariat diktaturasi Artiq avqustun axiri ucun Rusiyada herbi diktatura yaratmaq tehlukesi sovusmusdu Kornilovculuq legv olunmusdu Qiyam legv edildikden sonra kutleler arasinda bolseviklerin ve onlarin terefdarlarinin nufuzu artmisdi Onlarin guclu hokumet yaradilmasi hakimiyyetin sosialist partiyalarini temsil eden Sovetlere verilmesi teklifleri genis yayilmisdi 1 Imperialist muharibesi ve Muveqqeti hokumetin qetiyyetsiz daxili siyaseti olkeni getdikce ucuruma aparirdi Olkede yaranmis umummilli bohran getdikce derinlesirdi Sulh torpaq ve corek teleblerinin hellinin sonu gorunmurdu Bundan istifade eden Lenin bolsevikler hakimiyyetin her vasite ile bolseviklemis Sovetlere verilmesini teleb edirdiler 1917 ci il sentyabrin evvellerinden etibaren onlar silahli usyan yolu ile dovlet cevrilisi etmeye hazirlasirdilar Nehayet 1917 ci il oktyabrin 25 de partiya daxilindeki fikir ayriliqlarina baxmayaraq bolsevikler kutlelerin Muveqqeti hokumetin daxili ve xarici siyasetde qetiyyetsiz fealiyyetinden narazi hisselerine arxalanaraq sulh torpaq ve corek suari altinda dovlet cevrilisi etdiler Hemin cevrilis neticesinde burjua diktaturasi devrildi ve bolsevikler basda olmaqla proletariat diktaturasi Sovet hokumeti yaradildi Oktyabr inqilabi dogrudan da XX esrin tarixinde cox boyuk hadise olmusdu Evvela o dunya miqyasinda birinci olaraq yalniz Qerbi Avropada dolasan kommunizm kabusunun dunyanin butun qitelerinde dolasmasina zemin vermisdi ikinci o dunya birliyini iki cebheye kapitalizm ve sosializm cebhesine parcalamis yer kuresinin altida bir hissesini teskil eden Rusiya imperiyasinda sovet rejimi berqerar etmisdi ucuncu Oktyabr cevrilisi vahid bolunmez kapitalizm dunyasini parcalayaraq hele XIX esrin ortalarinda meydana cixan ideya burjua ve sosialist qarsidurmasini ictimai sistemleri muxtelif olan dovletlerin 70 ilden cox muddet erzinde emeli qarsidurmasina getirib cixarmisdi Oktyabr inqilabi Rusiyada ictimai siyasi inkisafin qanunauygun neticesi deyil 1917 ci ilin payizinda Rusiyada yaranmis umummilli bohran seraitinden Leninin bolseviklerin istifade etmek meharetlerinin herbi diktatura tehlukesine qarsi proletariat diktaturasi alternativini ireli surmeyin zeruriliyini gecikmeden qiymetlendirmelerinin muharibeden bohran ve cetinliklerden sebri tukenmis xalq kutlelerinin umidlerine cavab verecek cevik taktika yurutmelerinin neticesi idi O marksizmi teftis etmek numunelerinden olan sosialist inqilabi haqqinda Lenin nezeriyyesinin kapitalizmin inkisaf seviyyesi cehetden orta seviyyeden de asagi olan Rusiyada emeli tetbiqinin tezahuru idi Oktyabr cevrilisi bolunmez toxunulmaz ve tenqid olunmaz vahid ideyali vahid siyasi partiyali totalitar sosializm yaradilmasinin baslangicini qoymusdu Habele o xalqlar hebsxanasi adlandirilan kecmis car Rusiyasi imperiyasinin beynelmilelcilik suari altinda mexaniki olaraq Sovet imperiyasina cevrilmesine teminat vermisdi Ictimai siyasi ve iqtisadi munasibetler habele milletlerarasi munasibetler sahesinde Oktyabrdan kecen 74 ilden sonra ozunu keskin gostermis derin bohran hallari sosial ve milli qarsidurmalar bu cevrilisin ugursuz taleyinin neticeleridir Boyuk Oktyabr sosialist inqilabi ozunden evvelki inqilablardan koklu suretde ona gore ferqlenirdi ki buna qeder olan inqilablar istismarciligin bir formasini basqasi ile evez edirdi lakin sosialist inqilabi istismar ve istismarciligi tamamile iflic veziyyetine saldi Bu inqilabi texminen 65 i sefaletden eziyyet ceken kendlilerden ibaret rusiyali isci tebeqesi etdi Inqilabin ugurlu olmasina sebeb ise marksist leninist biliklerle silahlanmis bolsevik partiyasinin basciligi ile proletariatin gucu ve burjua partiyalarinin zeifliyi idi Qanlar axidan muharibelere sebeb olan beynelxalq imperializm aktiv sekilde rus inqilabina qarsi cixa bilmedi Hemin vaxtda butun ezilen dunya iscilerinin onunde gelen Rusiya proletariati beynelxalq isci tebeqesinin de yardimindan istifade etdi Butun bunlar sosialist inqilabinin ugurlu qelebesine tekan verdi Oktyabr Qelebesi XX esrin esas hadisesi butun insanligin inkisafinin gedisatina koklu suretde tesir etdi Boyuk Oktyabr sosialist inqilabinin 60 illik ildonumu nde SSKP MK in Sovet Sosialist Partiyasinin Merkezi Komiteti qurultayi zamani soylenilmisdi Bu qelebenin neticesi olaraq dunyada ilk sosialist hakimiyyet yarandi Boyuk Oktyabr yeni epoxa acdi dunyanin inqilabi yenilik epoxasi insanligin kapitalizmden sosializme kecid epoxasi xalqlarin imperializmden qurtularaq bir birilerine qarsi muharibelerin dayandirilmasi kapitalin havadarliq etdiyi hakimiyyetin sosializmle evez olunmasi epoxasi Oktyabr sosialist inqilabi sosializm dunyevi sisteminin qurulmasinin ilkin esasini qoydu Boyuk Oktyabr tezlikle butun planetin semasini deyisecek sosial inkisafin mohtesem gucunu ortaya cixartdi Iscilerden numune almaqla yeni cemiyyet yaradaraq kapitala qarsi mubarize aparan xalqlarin imzasi mehz Oktyabr oldu Isci tebeqesinin hakim tebeqe oldugunu ve cemiyyetin siyasi esasinin koklu suretde deyismesinin ne derecede mumkun oldugunu Oktyabr subut etdi Butun bu tarixi faktlar gosterdi ki Vladimir Ilic Leninin de soylediyi kimi xalqin hakimiyyeti olmadan sosialist hakimiyyetsiz sosializme geden hec bir yol olmayib ve yoxdur Oktyabr Qelebesi xususi mulkiyyetin aradan qaldirilmasi ve ictimai ozunemexsuslugun esasini qoyaraq iqtisadi asililigin yaratdigi yuzillik istismara son qoymaq imkanlari yaratdi Istehsalatdaki anarxiya oz yerini elmli planli teserrufata verdi Oktyabr inqilabi zehmetkeslere menevi mohkemlik verdi Bir neslin heyati muddetinde olke cehaletden uzaq oldu Zehmetkesler medeni heyatin uzvune cevrildi menevi deyerlerin yaradicilari oldular Sosialist inqilabi olkedeki nasionalist suallari tamamile hell etdi Oktyabr qelebesi hem de milli qurtulus qelebesi idi Boyuk Oktyabrin esas neticesi ise Azerbaycanda ve qardas sosialist olkelerde olan heqiqi sosializmin yaratdigi cemiyyetdir Gelecek insanligin nece olmasina bariz numune olan bu cemiyyet mehz iscilerin ozleri terefinden esasi qoyuldu Sovet xalqinin emeyi neticesinde cox qisa zaman erzinde heyatin her bir sahesinden tutmus hem elmi hem de medeni sahede inkisaf ozunu gosterdi Oktyabr inqilabi her bir hali ile dunyevilik prinsiplerinin ne derecede onemli olmasi ile yanasi isci tebeqesinin azadliq mubarizesinin esas gostericisi oldu Sovet hakimiyetinin yaradilmasi ile proletariatin diktaturasi ozluyunde hec zaman gorulmeyen inanilmaz sayilan ve demokratik kapitalist olkelerinde xulya sayilacaq imkanlar yaratdi zehmetkesler ucun Cunki sosialist qurulusu yaradan mehz zehmetkeslerin ozleridir burjua dovletlerindeki kimi istismarcilar yox Oktyabrin dunyevi tarixi qelebesinin en esas ehemiyyeti olkedeki zehmetkeslerin umumi maraqlarinin cemiyyetde ozunu gostermesi idi Oktyabr dunyevi inqilab prosesinin gedisatina boyuk tekan vermekle dunya inqilabcilarini ruhlandirdi Avropada Asiyada ve Latin Amerikasinda her bir ardicil ve ugurlu sosialist inqilablari bir daha Leninin soylediyi fikirlerde Oktyabr Inqilabinin diger dunya olkelerinde tekrar olacagi barede etdiyi cixarisin ne derecede semimi oldugunu subuta yetirdi Oktyabr tecrubesi ile sosialist olkelerinin birlesmesi sosial inkisafin demokratiyanin ve sosializmin esas faktoru oldu Boyuk Oktyabr ezilen xalqlarin milli azadliq herekati ve kolonial sistemin cokdurulmesinde yeni perespektivler yaratdi 1917 ci ilin Oktyabrindan sonra dunya xalqlarinin umumbeseri inkisafi eyniadli inqilabin beynelxalq ehemiyyeti baresinde onun qiymetlendirmesinin duzgun oldugunu subuta yetirdi Lenin yazirdi Insanliq tarixi bu gunlerde en boyuk en cetin ve hec kiciltmeden soylemek olar ki dunyevi azadliq ehemiyyetli deyisiklikler edir Istinadlar Redakte Stalin odnako polzovalsya im vplot do poslednih svoih rabot napisannyh uzhe v nachale 50 h gg I V Stalin Marksizm i voprosy yazykoznaniya Arxivlesdirilib 2012 03 08 at the Wayback MachineXarici kecidler RedakteRusiyada inqilab ve vetendas muharibesi Arxivlesdirilib 2009 04 01 at the Wayback Machine Rusca Inqilabin sebebleri Rusca Trockiy Rusca Qis sarayinin alinmasi Arxivlesdirilib 2008 06 28 at the Wayback Machine Rusca Xeriteler Rusca Rus inqilabi Arxivlesdirilib 2009 04 01 at the Wayback Machine Rusca Hemcinin bax RedakteMart soyqirimi Fevral inqilabi Kommunizm Sovet Sosialist Respublikalari Ittifaqi Tarix ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin Menbe https az wikipedia org w index php title Oktyabr inqilabi amp oldid 5836100, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.