fbpx
Wikipedia

Azərbaycan xanlıqları

Avqust 02, 2021

Azərbaycan xanlıqları və ya Qafqaz xanlıqları — XVIII əsrin 40-cı illərində indiki Azərbaycan Respublikası, Ermənistan və Cənubi Azərbaycan ərazisində yaranmış müstəqil feodal dövlətlərinə tarixşünaslıqda verilən ad. Şəki və Quba xanlıqları istisna olmaqla digər xanlıqlar əsasən Nadir şah Əfşarın 1747-ci ildə qətlindən sonra meydana gəlmiş, XIX əsrin 20-30-cu illərində mərhələ-mərhələ Qacar dövlətinin və Rusiya İmperiyasının nəzarəti altına keçmişlər.

Rusiyanın Gürcüstanı ilhaq etməsindən sonra XIX əsrin əvvəllərində Qafqaz.
18-19-cu əsrlərdə xanlıqlar. (Xəritə rus dilində.)
Qafqazdakı xanlıqların xəritəsi və Rusiya-İran müharibələrindən sonrakı işğal tarixi.(Xəritə türk dilində.)

Xanlıqların yaranması

Nadir Şahın öldürülməsiylə onun nəhəng imperiyası dağılmağa başladı. Əfqanıstanda müstəqil dövlət təşəkkül tapdı. İran, Orta Asiya və Qafqazda müstəqil və yarımmüstəqil xanlıqlar meydana çıxdı. Ali hakimiyyət uğrunda mübarizə gücləndi. XVIII yüzilin ikinci yarısında İran taxt-tacı üstündə iyirmiyə yaxın sərkərdə mübarizə aparırdı. Hakimiyyət on dörd dəfə əldən-ələ keçmişdi. Dövlətin paytaxtı altı dəfə dəyişmiş, İsfahandan Qəzvinə, sonra isə Məşhədə, Şiraza, yenidən İsfahana, nəhayət Tehrana köçürülmüşdü.

XVIII yüzilin gedişində, Nadirin ölümündən sonra Azərbaycan ərazisində onlarca xanlıq yarandı. Yerli feodallar mövcud vəziyyətdən istifadə edərək Azərbaycanda və Qafqazda özlərini de-fakto müstəqil aparmağa başladılar.

XVII yüzilin sonlarından davam edən təsərrüfat geriləməsi şəraitində gələcək xanlıqların ərazisini əhatə edən bölgələr arasında əlaqələr six deyildi.

Üçüncü, Beynəlxalq aləmdə qüvvələr nisbətinin dəyişməsi, regionda yeni bir mərkəzləşmiş dövlətin yaranması burada marağı olan İran və Rusiyanın mənafeyinə uyğun gəlmirdi.

Xanlıqların əmələ gəlməsinin ümumi səbəbləri ilə yanaşı bəzi özümlü tərəfləri də var idi.

Cənub Azərbaycan xanlıqları

Güney Azərbaycanda yaranan xanlıqlar arasında Urmiya xanlığı mühüm yer tuturdu. Xanlığın əsasını Nadir şahın əmisi oğlu Fətəli xan Əfşar qoymuşdu.

Təbriz və Xoy xanlıqları Dünbüli tayfasından olan nəslin əlində idi. Çox da böyük ərazi və əhalisi olmayan Qaradağ xanlığının başında Qaradağ tayfalarına başçılıq edən Kazım xan (1747-1752) dururdu. Marağa xanlığı hələ Nadirin sağlığında burada hakim olan Əliqulu xan Müqəddəmin əlində idi. Ərdəbil xanlığını 1792-ci ilədək Nəzərəli xan Şahsevən idarə edib. 0, Ərdəbil, Xalxal və Muğandakı şahsevən tayfalarını birləşdirmiş, mahalların etibarlı idarəsini təşkil edə bilmişdi. Nəzərəli xandan sonra oğlu Nəsirəli xanlıq taxtına çıxdı.

Maku xanlığını Bayat boyundan olan Əhməd Soltan (1747-1778), Sərab xanlığını isə Şəqaqi boyundan olan Əli xan (1747-1786) yaratmışdır.

Güney Azərbaycan xanlıqları ictimai-siyasi və mədəniyyət mərkəzləri olan şəhərlər ətrafında yaranmışlar. Xanlar başlıca olaraq el-tayfa başçıları içərisindən çıxırdı.

Şimali Azərbaycan xanlıqları

Quzey Azərbaycan xanlıqlarının yaranması barədə Abbasqulu Ağa Bakıxanov yazırdı: "Indi də Nadir şahın ölümündən sonra Dağıstan və Şirvanın nə halda olduğunu nəzərdən keçirək. Nadir şahın vəfatından sonra İran qoşunu bu ölkədən çıxıb getdi. Hər bir vilayətdə bir həşəmət sahibi baş qaldıraraq, istiqlaliyyətdən dəm vurub başqasına tabe olmurdu. Quba və Salyan hakimi Hüseynəli xan Sultan Əhməd xan oğlu Xudat qalasını köçürüb, indiki Quba şəhərinin Qudyal adlı yerində tikdirməyə başladı. İğtişaş zamanı da bu ölkənin öz-başına qalan bir çox mahallarını itaətə məcbur etdi. Dərbəndlilər İmamqulu xanın oğlu Məhəmmədhəsən bay Qorçunu xanlığa seçdilər. Nadir şahın yaxın əmirlərindən sayılan bakılı Mirzə Məhəmməd xan Dərgah xan oğlu Bakı ölkəsini müstəqil olaraq ixtiyarına keçirdi. Şamaxı əhalisi sursat təhvildarı olan Hacı Məhəmmədəli Sufi Nobi oğlu Zərnəvaini hökumətə keçirdi. Xançobanı tayfasından olan Əsgər bəy Sərkarın oğulları Şirvan elatı arasında hakimiyyət bayrağı qaldırdılar. Nuxalu Насı Çələbi Qurban oğlu istiqlaliyyət bayrağı qaldıraraq Şəki, Ərəş və Qəbələ mahallarını özünə tabe etdi".

Azərbaycanın cənub-şərqində Talış dağları, Xəzər dənizi və Muğan düzü arasında Talış xanlığı yerləşirdi. Xanlığın banisi Seyid Abbas idi. Onun ölümündən sonra Qara xan hakimiyyətdə olmuşdu (1747-1786). Qara xan yerli hakim təbəqəni özünə tabe etməyə nail oldu, xanlığın mərkəzi Astaradan Lənkərana köçürüldü.

Əski Qarabağ bəylərbəyliyi ərazisində iki xanlıq – Qarabağ və Gəncə xanlıqları yarandı. Mirzə Camal Cavanşir Qarabaği yazır: "Qarabağ vilayətinin sərhədi belədir: cənub tərəfdən Xudafərin körpüsündən Sınıq körpüyə qədər Araz çayıdır. İndi (Sınıq körpü) Qazax, Şəmsəddin və Dəmirçi-Həsənli camaatı arasındadır... Şərq tərəfdən Kür çayıdır ki, Cavad kəndində Araz çayına qovuşaraq gedib Xəzər dənizinə tökülür. Şimal tərəfdən Qarabağın Yelizavetpolla (Gəncə ilə) sərhədi Kür çayına qədər Goran çayıdır və Kür çayı çox yerdən (keçib) Araz çayına çatır. Qərb tərəfdən Küşbək, Salvartı və Ərikli adlanan uca Qarabağ dağlarıdır".

Qarabağda cavanşir, iyirmi dörd, otuz iki, kəbirli, baharlı və başqa türk boyları yaşayırdı. Bu vilayətin idarəsi XVI yüzilin birinci yarısından qızılbaş Qacar tayfasının Ziyəddin oymağından olan Ziyad oğlu nəslinin əlində idi. Nadirin "şah seçkisindən" sonrakı cəza tədbirləri nəticəsində Ziyadoğullarının hakimiyyəti zəiflədi, Xəmsə məlikləri isə güclənməyə başladılar. Qarabağ torpaqları üçün belə bir ağır çağda Pənahəli bəy Cavanşir burada hakimiyyətini bərqərar edərək müstəqil Qarabağ xanlığının yaradılmasına nail oldu.

O, Qarabağın Sarıcalı kəndində anadan olmuşdu. Mirzə Camal yazır: "Mərhum Nadir şah Qarabağ, Gəncə, Tiflis və Şirvan vilayətlərini aldıqdan sonra, ellər və kəndlər arasında görüb tanıdiğı hər bir şücaətli və işgüzar adamı yanına çağırıb, öz yaxın qulluqçuları sırasına alar və onu məvacib, ehtiram və mənsəb sahibi edərdi. О cümlədən ellər arasında Pənahəli bəy Sarıcalı Cavanşir adı ilə şöhrət tapmış, hər işdə fərqlənmiş, ad çıxarmış, müharibə və davada tay-tuşuna üstün gələn və xüsusilə mərhum Nadir Rum əhli qoşunları ilə etdiyi müharibələrdə (XVIII yüzilin 30-cu illərindəki İran-Türkiyə savaşı nəzərdə tutulur) şücaət göstərmiş Pənah xanı da öz yanına apardı". Lakin Muğan qurultayından sonra Nadir onun hakimiyyətini qəbul etmək istəməyən qarabağlılara divan tutmağa, əhalini Əfqanıstan və Xorasana sürgün etməyə başlamışdı. Bu tədbirə etiraz etdiyinə görə Pənahəli bəyin qardaşı Fəzləli xan edam olunmuşdu. Bunu görən Pənahəli bəy "şah Xorasanda olduğu zaman, fürsət tapıb bir neçə qohumu və yaxın adamı ilə 1737-1738-ci illərdə Qarabağ vilayətinə qaçdı. Şah onun qaçmasından xəbər tutarkən onu yolda ələ keçirmək ücün ardınca çaparlar göndərdi. Lakin mümkün olmadı. Azərbaycan sərdarına, Gəncə, Tiflis və Şirvan hakimlərinə qəti fərmanlar göndərdi ki, Pənah xanı harda tapsalar, tutub şahın hüzuruna göndərsinlər, şahın əmri ilə Pənah xanın ailəsini və qohum-qardaşını çox incidib cərimə etdilərsə də fayda vermədi".

Beləliklə, hələ Nadirin sağlığında Pənahəli bəy şah qulluğundan boyun qaçırıb müxalifətə keçmişdi. Nadir şahın ölümündən sonra Qarabağ torpaqlarında müstəqil dövlətin bütün göstəricilərini özündə birləşdirən Qarabağ xanlığı yarandı.

Gəncədən didərgin salınmış Ziyadoğullarının da geri qayıtması üçün yol açıldı. Gəncə xanlığının banisi II Şahverdi xan Ziyadoğlu oldu. O, 1747-ci ildə Gəncəyə gələrək burada hakimiyyətini qurdu. O, Gəncədəki İran qarnizonunu darmadağın etməkdə ona köməklik göstərmiş II İrakliyə 10 min tümən qızıl pul verəcəyini bildirmişdi. Ancaq sözünü yerinə yetirə bilmədi. Onun oğulları Məhəmməd Həsən xan (1760-1778) və sonra onun yerinə keçmiş Məhəmməd xan bu borcu ödəməkdən boyun qaçırmışdır.

Naxçıvan və İrəvan xanlıqları da siyasi həyatda müəyyən yer tuturdu.

Naxçıvan xanlığının əsasını Kəngərli boyunun başçısı Heydərqulu xan qoymuşdu. Nadir şah Naxçıvanın idarə olunmasına xüsusi diqqət yetirirdi. Burada idarə işləri hakim-e ölkə ve hakim-e tümənə tapşırılırdı. Şahın ölümündən sonra onun məmurları qovuldu və Naxçıvan müstəqil xanlıq elan edildi.

İrəvan xanlığı Ağrı düzənliyini, Göyçə gölü ətrafı və onunla Dərələyəz arasındakı torpaqları əhatə edirdi. Xanlığın banisi Mir Məhəmməd xan Qacar idi.

Beləliklə, XVIII yüzilliyin 40-cı illərində Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında böyük dəyişiklik baş verdi. İyirmiyədək müxtəlif xanlıq və onlardan asılı olan xırda inzibati-siyasi qurumlar yarandı. Bununla olduqca mürəkkəb, ziddiyyətli və faciəli bir dönüş başlandı. Bu dönüş 1828-ci ilədək sürdü.

Şimal Azərbaycan xanlıqlarının Rusiya tərəfindən işğalı

1805-ci ildə Qacar İran hakimiyyəti ilə bağlanmış sülh müqaviləsinə əsasən paytaxtı Şuşa olmaqla Qarabağ, eləcə də Şəki və Şirvan xanlıqları Rusiyaya birləşdirildi. 1806-1813-cü illərdə Rusiya İmperiyasının hərbi təcavüzü nəticəsində Bakı xanlığı, Quba xanlığı, Gəncə xanlığı, Talış xanlığı, Dərbənd xanlığı Rusiya İmperiyasına daxil oldular. Nəhayət, 1827-cı ildə Rusiya Naxçıvan və İrəvan xanlıqlarını işğal etdi.

İşğal olunmuş xanlıqların ərazisində özünün hakimiyyətini bərkidməyə çalışan Rusiya İmperiyası, ərazilərə Qacar İrandan və Osmanlı Türkiyəsindən köçən xristian erməniləri yerləşdirməyə başlamışdır. Bu siyasətin nəticəsində təkcə 1828-ci ildən 1830-cu ilədək təxminən 130 min erməni köçkünü (bunlardan 50 mini Qarabağ xanlığının ərazisində) Azərbaycan xanlıqlarının ərazilərində məskunlaşdırılmışdır.

Xanlıqlar

Şimali Azərbaycan ərazisində

Cənubi Azərbaycan ərazisində

Xanlıqlar və ellər

İstinadlar

  1. Cronin, Stephanie, ed. (2013). Iranian-Russian Encounters: Empires and Revolutions Since 1800. Routledge. səh. 53. ISBN 978-0415624336. The shah's dominions, including the khanates of the Caucasus, included only about 5 to 6 million inhabitants against Russia's 500,000-strong army and estimated 40 million population.
  2. The term Azerbaijani (or Azeri) khanates is used by several authors:
    Tadeusz Swietochowski. Russian Azerbaijan, 1905-1920: The Shaping of National Identity in a Muslim Community. Cambridge, UK, Cambridge University Press, 2004. ISBN 0521522455

    Azerbaijani khanates and the conquest by Russia

    In 1747 Nadir Shah, the strong ruler who had established his hold over Persia eleven years earlier, was assassinated in a palace coup, and his empire fell into chaos and anarchy. These circumstances effectively terminated the suzerainty of Persia over Azerbaijan, where local centers of power emerged in the form of indigenous principalities, independent or virtually so, inasmuch as some maintained tenuous links to Persia's weak Zand dynasty.

    Thus began a half-century-long period of Azerbaijani independence, albeit in a condition of deep political fragmentation and internal warfare. Most of the principalities were organized as khanates, small replicas of the Persian monarchy, including Karabagh, Sheki, Ganja, Baku, Derbent, Kuba, Nakhichevan, Talysh, and Erivan in northern Azerbaijan and Tabriz, Urmi, Ardabil, Khoi, Maku, Maragin, and Karadagh in its southern part. Many of the khanates were subdivided into mahals (regions), territorial units inhabited by members of the same tribe, reflecting the fact that residue of tribalism was still strong.

    Tadeusz Swietochowski. Russia's Transcaucasian Policies and Azerbaijan: Ethnic Conflict and Regional Unity // In a collapsing empire. Feltrinelli Editore, 1993. Стр. 190.

    An Armenian oblast' (district) was created on the territory of the former Azerbaijani khanates of Erivan and Nakhichevan, yet remarkably there followed no large scale manifestation of ethnic strife in the countryside.

    Firouzeh Mostashari. On the religious frontier: Tsarist Russia and Islam in the Caucasus. I.B. Tauris; New York, 2006. ISBN 1850437718

    The Caucasian Campaigns and the Azerbaijani Khanates
    The success of the Russian campaigns in annexing the Transcaucasian territories was not solely due to the resolve of the generals and their troops, or even their superiority over the Persian military. The independent khanates, themselves, were disintegrating from within, helplessly weakening one another with their internal rivalries.

    Robert Strausz-Hupé, Harry W. Hazard. The idea of colonialism. Praeger, 1958. Стр. 77.

    In 1804 Russian troops occupied the khanate of Ganja, and this was followed by the surrender of several other autonomous Azeri khanates in western Azerbaijan.

    Alexander Murinson. Turkey's Entente with Israel and Azerbaijan. Routledge, 2009. Стр. 2.

    The core territory of modern-day Azerbaijan, i.e. Shirvan, Quba and other Azeri Khanates in the Caucasus, served historically as place of refuge for Persian and later Russian Jews.

    Galina M. Yemelianova. Radical Islam in the Former Soviet Union. Routledge, 2009. Стр. 149.

    With the fall of the Safawid empire in 1722, a number of independent khanates emerged on the territory of modern Azerbaijan. Among them were the khanates of Bakı, Gəncə, Qarabağ, Quba, Naxçıvan, Şirvan, Şəki, and Şamaxı. By 1805, the khanates of Qarabağ and Şirvan had become protectorates of the Russian Empire. In two wars between Russia and Qajār Persia in 1804–1813 and 1826–1828, the Russians conquered other Azerbaijani khanates.

    Henry R. Huttenbach. Soviet Nationality Policies. Mansell, 1990. Стр. 222.

    The pattern of the Russian conquest varied: in some cases, notably in the Azerbaijani khanate of Ganja, the emirate of Bukhara, the khanate of Kokand and Turkmenistan, violence and bloodshed were involved.

    Bohdan Nahaylo, Victor Swoboda. Soviet Disunion. A History of the Nationalities Problem in the USSR. Simon and Schuster, 1990. Стр. 12.

    Its inhabitants being Shiite, the Azerbaijani khanate was more closely linked with Persia than with their Turkish kin. Peter the Great defeated Persia and annexed the Derbent and Baku regions of Azerbaijan in 1724.

    Stephen K. Batalden. The Newly Independent States of Eurasia. Greenwood Publishing Group, 1997. Стр. 110.

    The 1812 Treaty of Gulistan and the 1828 Treaty of Turkmanchai ended the two Russo-Persian wars and brought Azerbaijani khanates north of the Aras River under Russian control.

    Edward Allworth. Muslim Communities Reemerge. Historical Perspectives on Nationality. Duke University Press, 1994. Стр. 47.

    One of the first consequences of the conquest was the gradual dismantling of the Azerbaijani khanates, the principalities that had formed the political structure of the country. The khanates of Ganja, Shirvan, Talysh, Baku, Karabagh, Sheki, Nakhichevan, Derbent, and Kuba disappeared, one after the other, for the most part during the 1830s and the 1840s, and the process of breaking up these traditional polities contributed to the weakening of deeply rooted local particularisms
  3. "AFSHARIDS". iranicaonline.org.
  4. . 2009-10-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-29.
  5. Abbasqulu ağa Bakıxanov, 2000. səh. 146
  6. Aсадов Ф.  История талышского ханства и его связи с Россией. Б. , 1966. 
  7. "Qarabağ xanı Pənahəli xan Cavanşir (1693-1763)" (azərb.). Portal.Azertag.az. 2 yanvar 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 15 oktyabr 2018.
  8. M. M. əl-Cari, Car salnaməsi, Bakı, 1997, səh. 52.
  9. . 2008-02-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-08-13.
  10. Əliyev, Fuad; Əliyev, Mirabdulla (2007). Naxçıvan xanlığı (PDF) (azərb.). Bakı: Şərq-Qər. səh. 108. ISBN 978-9952-34-165-2. Nəticədə, 1827-ci il iyunun 26-da rus qoşunları Naxçıvana daxil oldular.

Həmçinin bax

Avqust 02, 2021
azərbaycan, xanlıqları, qafqaz, xanlıqları, xviii, əsrin, illərində, indiki, azərbaycan, respublikası, ermənistan, cənubi, azərbaycan, ərazisində, yaranmış, müstəqil, feodal, dövlətlərinə, tarixşünaslıqda, verilən, şəki, quba, xanlıqları, istisna, olmaqla, dig. Azerbaycan xanliqlari 1 ve ya Qafqaz xanliqlari 2 XVIII esrin 40 ci illerinde indiki Azerbaycan Respublikasi Ermenistan ve Cenubi Azerbaycan erazisinde yaranmis musteqil feodal dovletlerine tarixsunasliqda verilen ad Seki ve Quba xanliqlari istisna olmaqla diger xanliqlar esasen Nadir sah Efsarin 1747 ci ilde qetlinden sonra meydana gelmis XIX esrin 20 30 cu illerinde merhele merhele Qacar dovletinin ve Rusiya Imperiyasinin nezareti altina kecmisler Rusiyanin Gurcustani ilhaq etmesinden sonra XIX esrin evvellerinde Qafqaz 18 19 cu esrlerde xanliqlar Xerite rus dilinde Qafqazdaki xanliqlarin xeritesi ve Rusiya Iran muharibelerinden sonraki isgal tarixi Xerite turk dilinde Mundericat 1 Xanliqlarin yaranmasi 1 1 Cenub Azerbaycan xanliqlari 1 2 Simali Azerbaycan xanliqlari 1 3 Simal Azerbaycan xanliqlarinin Rusiya terefinden isgali 2 Xanliqlar 2 1 Simali Azerbaycan erazisinde 2 2 Cenubi Azerbaycan erazisinde 2 3 Xanliqlar ve eller 3 Istinadlar 4 Hemcinin baxXanliqlarin yaranmasi RedakteNadir Sahin oldurulmesiyle onun neheng imperiyasi dagilmaga basladi 3 Efqanistanda musteqil dovlet tesekkul tapdi Iran Orta Asiya ve Qafqazda musteqil ve yarimmusteqil xanliqlar meydana cixdi Ali hakimiyyet ugrunda mubarize guclendi XVIII yuzilin ikinci yarisinda Iran taxt taci ustunde iyirmiye yaxin serkerde mubarize aparirdi Hakimiyyet on dord defe elden ele kecmisdi Dovletin paytaxti alti defe deyismis Isfahandan Qezvine sonra ise Meshede Siraza yeniden Isfahana nehayet Tehrana kocurulmusdu XVIII yuzilin gedisinde Nadirin olumunden sonra Azerbaycan erazisinde onlarca xanliq yarandi Yerli feodallar movcud veziyyetden istifade ederek Azerbaycanda ve Qafqazda ozlerini de fakto musteqil aparmaga basladilar XVII yuzilin sonlarindan davam eden teserrufat gerilemesi seraitinde gelecek xanliqlarin erazisini ehate eden bolgeler arasinda elaqeler six deyildi Ucuncu Beynelxalq alemde quvveler nisbetinin deyismesi regionda yeni bir merkezlesmis dovletin yaranmasi burada maragi olan Iran ve Rusiyanin menafeyine uygun gelmirdi Xanliqlarin emele gelmesinin umumi sebebleri ile yanasi bezi ozumlu terefleri de var idi Cenub Azerbaycan xanliqlari Redakte Guney Azerbaycanda yaranan xanliqlar arasinda Urmiya xanligi muhum yer tuturdu Xanligin esasini Nadir sahin emisi oglu Feteli xan Efsar qoymusdu Tebriz ve Xoy xanliqlari Dunbuli tayfasindan olan neslin elinde idi Cox da boyuk erazi ve ehalisi olmayan Qaradag xanliginin basinda Qaradag tayfalarina basciliq eden Kazim xan 1747 1752 dururdu Maraga xanligi hele Nadirin sagliginda burada hakim olan Eliqulu xan Muqeddemin elinde idi Erdebil xanligini 1792 ci iledek Nezereli xan Sahseven idare edib 0 Erdebil Xalxal ve Mugandaki sahseven tayfalarini birlesdirmis mahallarin etibarli idaresini teskil ede bilmisdi Nezereli xandan sonra oglu Nesireli xanliq taxtina cixdi Maku xanligini Bayat boyundan olan Ehmed Soltan 1747 1778 Serab xanligini ise Seqaqi boyundan olan Eli xan 1747 1786 yaratmisdir 4 Guney Azerbaycan xanliqlari ictimai siyasi ve medeniyyet merkezleri olan seherler etrafinda yaranmislar Xanlar baslica olaraq el tayfa bascilari icerisinden cixirdi Simali Azerbaycan xanliqlari Redakte Quzey Azerbaycan xanliqlarinin yaranmasi barede Abbasqulu Aga Bakixanov yazirdi Indi de Nadir sahin olumunden sonra Dagistan ve Sirvanin ne halda oldugunu nezerden kecirek Nadir sahin vefatindan sonra Iran qosunu bu olkeden cixib getdi Her bir vilayetde bir hesemet sahibi bas qaldiraraq istiqlaliyyetden dem vurub basqasina tabe olmurdu Quba ve Salyan hakimi Huseyneli xan Sultan Ehmed xan oglu Xudat qalasini kocurub indiki Quba seherinin Qudyal adli yerinde tikdirmeye basladi Igtisas zamani da bu olkenin oz basina qalan bir cox mahallarini itaete mecbur etdi Derbendliler Imamqulu xanin oglu Mehemmedhesen bay Qorcunu xanliga secdiler Nadir sahin yaxin emirlerinden sayilan bakili Mirze Mehemmed xan Dergah xan oglu Baki olkesini musteqil olaraq ixtiyarina kecirdi Samaxi ehalisi sursat tehvildari olan Haci Mehemmedeli Sufi Nobi oglu Zernevaini hokumete kecirdi Xancobani tayfasindan olan Esger bey Serkarin ogullari Sirvan elati arasinda hakimiyyet bayragi qaldirdilar Nuxalu Nasi Celebi Qurban oglu istiqlaliyyet bayragi qaldiraraq Seki Eres ve Qebele mahallarini ozune tabe etdi 5 Azerbaycanin cenub serqinde Talis daglari Xezer denizi ve Mugan duzu arasinda Talis xanligi yerlesirdi Xanligin banisi Seyid Abbas idi Onun olumunden sonra Qara xan hakimiyyetde olmusdu 1747 1786 Qara xan yerli hakim tebeqeni ozune tabe etmeye nail oldu xanligin merkezi Astaradan Lenkerana kocuruldu 6 Eski Qarabag beylerbeyliyi erazisinde iki xanliq Qarabag ve Gence xanliqlari yarandi Mirze Camal Cavansir Qarabagi yazir Qarabag vilayetinin serhedi beledir cenub terefden Xudaferin korpusunden Siniq korpuye qeder Araz cayidir Indi Siniq korpu Qazax Semseddin ve Demirci Hesenli camaati arasindadir Serq terefden Kur cayidir ki Cavad kendinde Araz cayina qovusaraq gedib Xezer denizine tokulur Simal terefden Qarabagin Yelizavetpolla Gence ile serhedi Kur cayina qeder Goran cayidir ve Kur cayi cox yerden kecib Araz cayina catir Qerb terefden Kusbek Salvarti ve Erikli adlanan uca Qarabag daglaridir Qarabagda cavansir iyirmi dord otuz iki kebirli baharli ve basqa turk boylari yasayirdi Bu vilayetin idaresi XVI yuzilin birinci yarisindan qizilbas Qacar tayfasinin Ziyeddin oymagindan olan Ziyad oglu neslinin elinde idi Nadirin sah seckisinden sonraki ceza tedbirleri neticesinde Ziyadogullarinin hakimiyyeti zeifledi Xemse melikleri ise guclenmeye basladilar Qarabag torpaqlari ucun bele bir agir cagda Penaheli bey Cavansir burada hakimiyyetini berqerar ederek musteqil Qarabag xanliginin yaradilmasina nail oldu 7 O Qarabagin Saricali kendinde anadan olmusdu Mirze Camal yazir Merhum Nadir sah Qarabag Gence Tiflis ve Sirvan vilayetlerini aldiqdan sonra eller ve kendler arasinda gorub tanidigi her bir sucaetli ve isguzar adami yanina cagirib oz yaxin qulluqculari sirasina alar ve onu mevacib ehtiram ve menseb sahibi ederdi O cumleden eller arasinda Penaheli bey Saricali Cavansir adi ile sohret tapmis her isde ferqlenmis ad cixarmis muharibe ve davada tay tusuna ustun gelen ve xususile merhum Nadir Rum ehli qosunlari ile etdiyi muharibelerde XVIII yuzilin 30 cu illerindeki Iran Turkiye savasi nezerde tutulur sucaet gostermis Penah xani da oz yanina apardi Lakin Mugan qurultayindan sonra Nadir onun hakimiyyetini qebul etmek istemeyen qarabaglilara divan tutmaga ehalini Efqanistan ve Xorasana surgun etmeye baslamisdi Bu tedbire etiraz etdiyine gore Penaheli beyin qardasi Fezleli xan edam olunmusdu Bunu goren Penaheli bey sah Xorasanda oldugu zaman furset tapib bir nece qohumu ve yaxin adami ile 1737 1738 ci illerde Qarabag vilayetine qacdi Sah onun qacmasindan xeber tutarken onu yolda ele kecirmek ucun ardinca caparlar gonderdi Lakin mumkun olmadi Azerbaycan serdarina Gence Tiflis ve Sirvan hakimlerine qeti fermanlar gonderdi ki Penah xani harda tapsalar tutub sahin huzuruna gondersinler sahin emri ile Penah xanin ailesini ve qohum qardasini cox incidib cerime etdilerse de fayda vermedi Belelikle hele Nadirin sagliginda Penaheli bey sah qullugundan boyun qacirib muxalifete kecmisdi Nadir sahin olumunden sonra Qarabag torpaqlarinda musteqil dovletin butun gostericilerini ozunde birlesdiren Qarabag xanligi yarandi Genceden didergin salinmis Ziyadogullarinin da geri qayitmasi ucun yol acildi Gence xanliginin banisi II Sahverdi xan Ziyadoglu oldu O 1747 ci ilde Genceye gelerek burada hakimiyyetini qurdu O Gencedeki Iran qarnizonunu darmadagin etmekde ona komeklik gostermis II Irakliye 10 min tumen qizil pul vereceyini bildirmisdi Ancaq sozunu yerine yetire bilmedi Onun ogullari Mehemmed Hesen xan 1760 1778 ve sonra onun yerine kecmis Mehemmed xan bu borcu odemekden boyun qacirmisdir 8 Naxcivan ve Irevan xanliqlari da siyasi heyatda mueyyen yer tuturdu Naxcivan xanliginin esasini Kengerli boyunun bascisi Heyderqulu xan qoymusdu Nadir sah Naxcivanin idare olunmasina xususi diqqet yetirirdi Burada idare isleri hakim e olke ve hakim e tumene tapsirilirdi Sahin olumunden sonra onun memurlari qovuldu ve Naxcivan musteqil xanliq elan edildi Irevan xanligi Agri duzenliyini Goyce golu etrafi ve onunla Dereleyez arasindaki torpaqlari ehate edirdi Xanligin banisi Mir Mehemmed xan Qacar idi Belelikle XVIII yuzilliyin 40 ci illerinde Azerbaycanin ictimai siyasi heyatinda boyuk deyisiklik bas verdi Iyirmiyedek muxtelif xanliq ve onlardan asili olan xirda inzibati siyasi qurumlar yarandi Bununla olduqca murekkeb ziddiyyetli ve facieli bir donus baslandi Bu donus 1828 ci iledek surdu Simal Azerbaycan xanliqlarinin Rusiya terefinden isgali Redakte 1805 ci ilde Qacar Iran hakimiyyeti ile baglanmis sulh muqavilesine esasen paytaxti Susa olmaqla Qarabag elece de Seki ve Sirvan xanliqlari Rusiyaya birlesdirildi 1806 1813 cu illerde Rusiya Imperiyasinin herbi tecavuzu neticesinde Baki xanligi Quba xanligi Gence xanligi Talis xanligi Derbend xanligi Rusiya Imperiyasina daxil oldular 9 Nehayet 1827 ci ilde Rusiya Naxcivan 10 ve Irevan xanliqlarini isgal etdi Isgal olunmus xanliqlarin erazisinde ozunun hakimiyyetini berkidmeye calisan Rusiya Imperiyasi erazilere Qacar Irandan ve Osmanli Turkiyesinden kocen xristian ermenileri yerlesdirmeye baslamisdir Bu siyasetin neticesinde tekce 1828 ci ilden 1830 cu iledek texminen 130 min ermeni kockunu bunlardan 50 mini Qarabag xanliginin erazisinde Azerbaycan xanliqlarinin erazilerinde meskunlasdirilmisdir Xanliqlar RedakteSimali Azerbaycan erazisinde Redakte Baki xanligi Derbend xanligi Gence xanligi Cavad xanligi Irevan xanligi Talis xanligi Naxcivan xanligi Qarabag xanligi Quba xanligi Samaxi xanligi Seki xanligiCenubi Azerbaycan erazisinde Redakte Erdebil xanligi Maraga xanligi Maku xanligi Merend xanligi Qaradag xanligi Qezvin xanligi Serab xanligi Tebriz xanligi Urmiya xanligi Xalxal xanligi Xoy xanligi Zencan xanligiXanliqlar ve eller Redakte Cavad xanligini Sahseven eli idare edirdi Derbend xanligini Bayat eli idare edirdi Gence xanligini Qacar eli idare edirdi Irevan xanligini Qacar eli idare edirdi Naxcivan xanligini Kengerli eli idare edirdi Qarabag xanligini Cavansir eli idare edirdi Sirvan xanligini Xancobanli eli idare edirdi Erdebil xanligini Sahseven eli idare edirdi Maraga xanligini Muqeddem eli idare edirdi Maku xanligini Bayat eli idare edirdi Qaradag xanligini Qaradagli eli idare edirdi Serab xanligini Seqaqi eli idare edirdi Tebriz xanligini Dunbili eli idare edirdi Urmiya xanligini Avsar eli idare edirdi Xalxal xanligini Avsar eli idare edirdi Xoy xanligini Dunbili eli idare edirdi Zencan xanligini Avsar eli idare edirdi Istinadlar Redakte Cronin Stephanie ed 2013 Iranian Russian Encounters Empires and Revolutions Since 1800 Routledge seh 53 ISBN 978 0415624336 The shah s dominions including the khanates of the Caucasus included only about 5 to 6 million inhabitants against Russia s 500 000 strong army and estimated 40 million population The term Azerbaijani or Azeri khanates is used by several authors Tadeusz Swietochowski Russian Azerbaijan 1905 1920 The Shaping of National Identity in a Muslim Community Cambridge UK Cambridge University Press 2004 ISBN 0521522455 Azerbaijani khanates and the conquest by RussiaIn 1747 Nadir Shah the strong ruler who had established his hold over Persia eleven years earlier was assassinated in a palace coup and his empire fell into chaos and anarchy These circumstances effectively terminated the suzerainty of Persia over Azerbaijan where local centers of power emerged in the form of indigenous principalities independent or virtually so inasmuch as some maintained tenuous links to Persia s weak Zand dynasty Thus began a half century long period of Azerbaijani independence albeit in a condition of deep political fragmentation and internal warfare Most of the principalities were organized as khanates small replicas of the Persian monarchy including Karabagh Sheki Ganja Baku Derbent Kuba Nakhichevan Talysh and Erivan in northern Azerbaijan and Tabriz Urmi Ardabil Khoi Maku Maragin and Karadagh in its southern part Many of the khanates were subdivided into mahals regions territorial units inhabited by members of the same tribe reflecting the fact that residue of tribalism was still strong Tadeusz Swietochowski Russia s Transcaucasian Policies and Azerbaijan Ethnic Conflict and Regional Unity In a collapsing empire Feltrinelli Editore 1993 Str 190 An Armenian oblast district was created on the territory of the former Azerbaijani khanates of Erivan and Nakhichevan yet remarkably there followed no large scale manifestation of ethnic strife in the countryside Firouzeh Mostashari On the religious frontier Tsarist Russia and Islam in the Caucasus I B Tauris New York 2006 ISBN 1850437718 The Caucasian Campaigns and the Azerbaijani Khanates The success of the Russian campaigns in annexing the Transcaucasian territories was not solely due to the resolve of the generals and their troops or even their superiority over the Persian military The independent khanates themselves were disintegrating from within helplessly weakening one another with their internal rivalries Robert Strausz Hupe Harry W Hazard The idea of colonialism Praeger 1958 Str 77 In 1804 Russian troops occupied the khanate of Ganja and this was followed by the surrender of several other autonomous Azeri khanates in western Azerbaijan Alexander Murinson Turkey s Entente with Israel and Azerbaijan Routledge 2009 Str 2 The core territory of modern day Azerbaijan i e Shirvan Quba and other Azeri Khanates in the Caucasus served historically as place of refuge for Persian and later Russian Jews Galina M Yemelianova Radical Islam in the Former Soviet Union Routledge 2009 Str 149 With the fall of the Safawid empire in 1722 a number of independent khanates emerged on the territory of modern Azerbaijan Among them were the khanates of Baki Gence Qarabag Quba Naxcivan Sirvan Seki and Samaxi By 1805 the khanates of Qarabag and Sirvan had become protectorates of the Russian Empire In two wars between Russia and Qajar Persia in 1804 1813 and 1826 1828 the Russians conquered other Azerbaijani khanates Henry R Huttenbach Soviet Nationality Policies Mansell 1990 Str 222 The pattern of the Russian conquest varied in some cases notably in the Azerbaijani khanate of Ganja the emirate of Bukhara the khanate of Kokand and Turkmenistan violence and bloodshed were involved Bohdan Nahaylo Victor Swoboda Soviet Disunion A History of the Nationalities Problem in the USSR Simon and Schuster 1990 Str 12 Its inhabitants being Shiite the Azerbaijani khanate was more closely linked with Persia than with their Turkish kin Peter the Great defeated Persia and annexed the Derbent and Baku regions of Azerbaijan in 1724 Stephen K Batalden The Newly Independent States of Eurasia Greenwood Publishing Group 1997 Str 110 The 1812 Treaty of Gulistan and the 1828 Treaty of Turkmanchai ended the two Russo Persian wars and brought Azerbaijani khanates north of the Aras River under Russian control Edward Allworth Muslim Communities Reemerge Historical Perspectives on Nationality Duke University Press 1994 Str 47 One of the first consequences of the conquest was the gradual dismantling of the Azerbaijani khanates the principalities that had formed the political structure of the country The khanates of Ganja Shirvan Talysh Baku Karabagh Sheki Nakhichevan Derbent and Kuba disappeared one after the other for the most part during the 1830s and the 1840s and the process of breaking up these traditional polities contributed to the weakening of deeply rooted local particularisms AFSHARIDS iranicaonline org Cenubi Azerbaycan Xanliqlari 2009 10 27 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 08 29 Abbasqulu aga Bakixanov 2000 seh 146 Asadov F Istoriya talyshskogo hanstva i ego svyazi s Rossiej B 1966 Qarabag xani Penaheli xan Cavansir 1693 1763 azerb Portal Azertag az 2 yanvar 2019 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 15 oktyabr 2018 M M el Cari Car salnamesi Baki 1997 seh 52 Arxivlenmis suret 2008 02 25 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2008 08 13 Eliyev Fuad Eliyev Mirabdulla 2007 Naxcivan xanligi PDF azerb Baki Serq Qer seh 108 ISBN 978 9952 34 165 2 Neticede 1827 ci il iyunun 26 da rus qosunlari Naxcivana daxil oldular Hemcinin bax RedakteXan XanliqAzerbaycan xanlarinin siyahisi Azerbaycan xanliqlari film Gulustan muqavilesi Turkmencay muqavilesiMenbe https az wikipedia org w index php title Azerbaycan xanliqlari amp oldid 6071478, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.