fbpx
Wikipedia

Cavad (Sabirabad)

Avqust 08, 2021

Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Cavad .

Cavad — Azərbaycan Respublikasının Sabirabad rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd. Tarixi Şirvanşahlar və Səfəvilər dövlətinin şəhəri, sonradan 18-ci əsrdə mövcud olmuş eyni adlı Cavad xanlığının və 1868-ci ilin fevralında yaradılan Cavad qəzasının (1916-cı ilədək) mərkəzi.

Kənd
Cavad
40°02′32″ şm. e. 48°28′15″ ş. u.
Ölkə Azərbaycan Azərbaycan
İqtisadi rayon Aran iqtisadi rayonu
Rayon Sabirabad rayonu
İcra nümayəndəsi Mirmövsüm Qasımov
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub bilinmir
İlk məlumat 16-cı əsr
Əvvəlki adları Suv-ada, Suada
Yaşayış məntəqəsi statuslu rayon inzibati ərazi vahidində
Sahəsi 68.09 km²
İqlimi mülayim-isti, yarımsəhra və quru subtropik
Saat qurşağı UTC+4, yayda UTC+5
Əhalisi
Əhalisi ▲ 9684 nəfər (2021)
Sıxlığı 142,2 nəf./km²
Milli tərkibi azərbaycanlı
Etnoxronim cavadlılar
Rəsmi dili azərbaycan dili
Rəqəmsal identifikatorlar
Nəqliyyat kodu AZ 54
Cavad
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Cavad şəhəri

Cavad tarixi şəhər olmuş və mənbələrdə adı XVI əsrdən çəkilir. Kür və Araz çaylarının qovşağında yerləşən Cavad kəndi Şirvan bəylərinin əsas şəhərlərindən birinə çevrilmiş, burada sənətkarlıq və ticarət daha çox inkişaf etmişdir. Səfəvi-Osmanlı müharibələri dövründə Cavad Osmanlılar tərəfindən işğal edilmişdir. 1606-1607-ci illərdə Osmanlılar Səfəvilərin Şirvana daxil olmalarının qarşısını almaq məqsədi ilə Cavad bərəsini dağıtmışlar. Cavad XVIII əsrin ortalarından Cavad xanlığının mərkəzi idi. Azərbaycanın və İranın bir sıra şəhərləri ilə ticarət əlaqələri saxlayırdı.

Qədim Cavad Avropa-Şərq ölkələri arasındakı ticarət yolunun üstündəki əsas məntəqələrdən biri sayılırdı. Yazıları bizə gəlib çatmış bir sıra Avropa və rus səyyah və diplomatları – ingilis Antoni Cenkinson (6 oktyabr 1561), rus Artemi Suxanov (1551-1552-ci illər), Fyodor Kotov (avqust, sentyabr 1623), alman Adam Oleari (31 mart 1637), hollandiyalı Yan Streys (1671-1672-ci illər), şotlandiyalı Bel (7 dekabr 1716) Cavadda olmuş, buradakı zəncirlərlə bir-birinə bağlanmış gəmilərin üstündən salınmış körpüdən keçərək İrana getmişlər. Onların bəziləri burada şəhəri xatırladan qəsəbə olduğunu, kərpicdən, qamışdan tikilib palçıqla suvanmış evlər, bağ-bağat, xalça və müxtəlif ipək parçalar istehsal edən çox məşhur sənətkarların yaşadığını, hətta toxucu dəzgahlarını da gördüklərini yazmışlar. "Moskva kompaniyası"nın agenti olan tacir-səyahətçi Antoni Cenkinson bildirir: "Yenə də həmin 1562-ci il oktyabrın 6-da mən öz yoldaşlarımla Şamaxıdan çıxdım və 60 mil getdikdən sonra kralın (Şirvan bəylərbəyisi Abdulla xan Ustaclı nəzərdə tutulur) hər cür növlü meyvələrlə bol bağları olan gozəl sarayının yerləşdiyi CAVAD (Javate) şəhərinə çatdım". Səyyah Adam Olearinin fikrinə görə "cavas" sözündən qaynaqlanır,keçid-bərə mənasını verir. O, 1563-cü ildə İrandan geri qayıdarkən aprelin 6-da Cavadda Şirvan bəylərbəyisi Abdulla xan Ustaclı ilə Cavadda onun sarayında görüşür. O, bəylərbəyidən sərbəst ticarət icazə verən bir sənəd də alır. A. Cenkinsonun xatirələrində surəti saxlanılan bu sənəddə bəylərbəyi onun Cavad şəhərindəki sarayında yazıldığını, hakimiyyətdə olduğunun 12-ci ilində möhürlə təsdiq edildiyini bildirir və özünü “Şirvan və Girganın hakimiyyət başında olan padşahı” adlandırır. Cavad XVII—XVIII əsrlərdə də böyük qəsəbə olmuşdur. Səyyahlardan Övliya Çələbi, İ. Lerx, İ.Qerberq Şirvanın başqa nahiyələri ilə yanaşı Cavadda da ipək parçalar, xalçalar və digər şeylər istehsal edən böyük feodal toxucu ustalarının birləşdikləri “fabrik və manifakturalar” olduğunu görmüş və bu barədə də öz fikirlərini yazmışdır.İ.Q.Qerberq Cavad yaşayış məntəqəsi haqqında 1726-cı ilə dair məlumatlarında qeyd edir ki, Cavad sərhəd zolağında, həm də Rusiyanın tərəfində yerləşir. Onun ətrafında çoxlu tut bağları var və iranlıların hakimiyyəti dövründə buradan ipək qurdu bəsləmək üçün çoxlu məhsul yığılırdı və eyni zamanda çoxlu ipək istehsal olunurdu. Cavad qəsəbəsində isə müxtəlif ipək parçalar istehsal etmək üçün manufaktura olmuşdur. Lakin həmin müəssisə qiyamçılar tərəfindən dağıdılmışdır və yaxın vaxtlarda bərpa olunana oxşamır. Əvvəllər buralarda yaşayan əhali isə dağılışmış, yeni hücumlardan çəkinərək yaşayış yerlərinə qayıtmaq istəmirlər. Qazıqumuxlu Surxay xan və Hacı Davudun başçılığı altında dağlı qiyamçılar 1720-ci ildə tarixi Şirvan torpağının digər bölgələri kimi Cavadı və onun ətrafında olan kəndləri də dağıtmışdılar. 1726-cı ilin payızında general - leytenant Ştof başda olmaqla rus qoşunları Kür çayı üzərindəki Cavad qəsəbəsinə daxil oldular. Qəsəbə Kür üzərində yerləşirdi və qiyamçılar tərəfindən həddindən artıq dağıdılmışdı. Sərhəd Kür çayı ilə Araz çayları ətrafındakı tut bağlarından keçirdi.

Kür çayı üzərində və Araz çayının Kürə töküldüyü yerlə üzbəüz yerləşən, əvvəllər böyük şəhər olan Cavad haqqında indi yalnız xatirələr yaşayır. Səfəvilər dövləti dağılmasından sonra adıyla eyni olan xanlığın mərkəz şəhəri olmuşdur. Azərbaycan xanlıqlarının işğalı prosesində çarizm gəmiçiliyin inkişafı üçün əlverişli yer : ayılan Cavadda gömrük məntəqəsinin yaradılmasını da yaddan çıxartmamışdı. Pavel Sisiyanovun Nikolay Rumyantsevə 29 avqust 1805-ci il tarixli 594 saylı təqdimatında sözügedən məsələ haqqında məlumat verilir. Cavad bu dövrdə hətta XIX əsrin birinci yarısında da avropalıların da istifadə etdikləri dəniz və quru ticarət yolunun üstündə mühüm məntəqə olmuşdur. Həştərxan-Rəşt yolu adlanan bu xəttin bir qolu da “Şamaxı-Cavad” və “Cavad-Lənkəran” olmuşdur. Cavad yolu el arasında da çox şöhrətli olmuşdur. Bununla əlaqədar olaraq hətta belə bir bayatı da yaranmışdır:

Bu yol Cavada gedər,

Dönər Cavada gedər.

Uçubdur könlüm quşu,

Gör nə havada gedər.

Nəhayət, bu da məlumdur ki, qraf Valerian Zubov çar qoşunları ilə Azərbaycana gələndə 1795-ci il noyabrın 21-də Cavad yaxınlığında düşərgə salmışdı. İki çayın qovuşduğu bu ərazidə o vaxt Yekaterinoserd adlı bir şəhər salmaq, orada iki minə yaxın çar əsgəri yerləşdirmək, onları bura gətiriləcək erməni və gürcü qızları ilə evləndirmək, torpaq və kənd təsərrüfatı alətləri ilə təmin edib məskunlaşdırmaq istəyirdilər. Həştərxandan gələn gəmilər yükünü burada boşaltmalı idi. Bu şəhərdən Gürcüstan, Gəncə, Bakı, Salyan, Şamaxı ilə əlaqə yaratmaq, İranla ticarətdə dayaq məntəqəsi kimi istifadə etmək niyyətində idilər. Bu ildə çoxdan düşünülmüş Cavad şəhərini yaratmaq üçün çiy kərpicdən ilk ikimərtəbəli bina və pravoslav kilsəsi tikilir. Lakin sonradan şəhər salmaq fikrindən əl çəkilir.

  • Cavad şəhəri.1724-cü il.

Tarixi

Sabirabad rayonunun ən qədim kəndlərindən biridir.

Cavad 1768-ci ildə Quba xanlığına tabe edildi. Lakin Cavadda xan hakimiyyəti saxlanıldı. Azərbaycanın Rusiya ilə birləşdirilməsindən sonra imperiyanın köçürmə siyasəti ilə əlaqədər Cavada xeyli Rus əhalisi köçürüldü.

Tarixin bir az dərin qatlarına nəzər salsaq, onda görərik ki, V-VII əsrlərdən X əsrə qədər Mil və Muğan düzlərində sıx oturaq əhali yaşamış və bu düzənliklərdə çoxlu suvarma kanalları qazılmış, böyük əkin sahələri və zəngin bağlar salınmışdı. Xanlıq dövründə isə Muğanda yerləşən yaşayış məskənləri bərbad vəziyyətdə idi. XVI-XVII əsrlərdə baş vermiş Osmanlı-Səfəvi müharibələri Muğan düzündə əkinçilik mədəniyyətinin dirçəlməsinə imkan vermirdi və Muğançöldən daha çox qışlaq yeri kimi istifadə olunurdu. Muğan düzünün böyük bir hissəsinə sahib olan Cavad xanlığı - Ərdəbil, Qaradağ, Gilan xanlıqları ərazisindən - Muğançöldə qışlamaq üçün axışan Şahsevən tayfaları qarşısında aciz idi. Tarixi məxəzlərdə Cavad xanlığını idarə etmiş iki xanın - Həsən xanın və Səfi xanın adı saxlanılmışdır. 1780-ci ildə Bakıda olmuş konsul Tumanovski Cavadlı Həsən xanın Kür və Araz çaylan arasında olan əraziləri idarə etdiyini və Fətəli xandan asılı olduğunu təsdiq edir. Həmin dövrdə Cavad xanı Muğanı da idarə edirdi. Bumaşevin 1786-cı ilə dair tarixi məlumatında Muğançöldə yaşayan əhali haqqında qeydlər vardır. O, yazırdı ki, burada Həsən xanın başçılığı altında 1500 ailədən ibarət köçərilik edən tərəkəmə elləri yaşayır.

Onların özünəməxsus dili var və məhəmmədi dininə inanırlar. Həsən xan Fətəli xandan asılıdır. Mənbələr Cavad xanlığı əhalisinin dilini tatarca, qarışıq türk dili kimi göstərir. Beləliklə, XVIII əsrin 80-ci illərində Muğan xanlığında azəri türkcəsində danışan 1500 ailənin hər birini orta hesabla 6 nəfər götürsək, onda bu erazidə 8000 nəfər əhali yaşadığı məlum olar. Rus hərb tarixçisi P.Butkov isə 1796-cı ilə dair məlumatlarında yazırdı ki, indi - 1796-cı ildə Cavad bölgəsində əksəriyyəti tərəkəmələrdən ibarət olan 470 ailə və ya 1410 nəfərdən ibarət kişi cinsli əhali yaşayır. Buranı Cavad qəsəbəsində əyləşən Səfi xan idarə edir. Kişi əhalinin sayı qədər qadın olduğunu qəbul etsək, onda təqribən Cavadda həmin dövrdə 2820 nəfərin yaşadığı bəlli olar. P. Butkovun məlumatı Cavad xanlığı Muğan mahalı əhalisinin ümumi sayına uyğun gəlir. Xanlığın Rudbar mahalına daxil olan kəndlərin əhalisinin sayı isə rus zabitinin tarixi qeydlərində göstərilmir. XVIII əsrin 80-ci illərində Cavadda əyləşən Səfi xan idarə edir. Kişi əhalinin sayı qədər qadın olduğunu qəbul etsək, onda təqribən Cavadda həmin dövrdə 2820 nəfərin yaşadığı bəlli olar. P. Butkovun məlumatı Cavad xanlığın Muğan mahalı əhalisinin ümumi sayına uyğun gəlir. Xanlığın Rudbari mahalına daxil olan kəndlərin əhalisinin sayı isə rus zabitinin tarixi qeydlərində göstərilmir. XVIII əsrin 80-ci illərində Azərbaycan xanlıqlarında əhalinin siyahıya alınması keçirilmədiyindən polkovnik Bumaşevin Muğan əhalisinin ümumi sayı haqqındakı məlumatları elmi baxımdan şübhə doğurmaya bilməz. Belə ki, Bumaşev digər Azərbaycan xanlıqlannda (Dərbənd, Şəki) yaşayan xristian əhalinin sayım xeyli şişirdir və onun tarixi qeydləri digər statistik qaynaqlarla təsdiqlənmir. Beləliklə, yuxarıdakı rəqəmlər öyrənilən dövrün tarixi reallığım tam əks etdirmir, çünki qışda maldarlığın inkişafı üçün təbii otlaqlarla zəngin olan Muğan düzənliyinin və Cavad bölgəsinin əhalisi gəlmə əhali hesabına xeyli çoxalırdı. XIX əsrə dair tarixi qaynaqlann birində Şirvan əyalətinin tarixi coğrafiyası ilə bağlı qeydlərdə Muğançölün əhalisi haqqında ötəri məlumat verilir. Bu əyalətin əhalisinin sayı ciddi dəyişikliyə məruz qalmışdır. Deyilənlərə görə, təkcə Muğan düzü 40000-ə qədər ailənin məskunlaşdığı yer olmuşdur. Doğrudan da Cavad bölgəsi, həmçinin Muğançöl Rusiya işğalına qədər Araz çayının (o taylı - bu taylı) həm şimalında, həm də cənubunda yerləşən Azərbaycan xanlıqlarının tərəkəmə əhalisinin təbii qışlaq yeri olmuşdur. Rusiya işğalından sonra isə bu ənənə pozulmuşdur. XVIII əsrdə Cavad xanlığında da əhalinin sayımı keçirilmədiyindən buraya gələn və gedən əhalinin miqdarındakı fərqi müəyyən etmək mümkün deyildir. Lakin, buna baxmayaraq, mənbələr Cavad xanlığında yerləşən kəndlərin əhalisinin tarixi-demoqrafik durumu haqqında müəyyən məlumat verməkdədir. Muğan bölgəsi əhalisinin tərkibinə mənfi təsir göstərmiş amillərə nəzər yetirək. Hələ Cavad xanlığı yaran mamışdan xeyli qabaq buranın əhalisi müəyyən demoqrafik dəyişikliyə məruz qalmışdı. Rusiya çarı və İran şahı II Təhmasib arasında 1723-cü il. Osmanlı Portası ilə 1724-cü il müqavilə traktatlarına görə Cavad üç ölkənin sərhəd məntəqəsinə düşüb. 1724-cü il 24 iyun Osmanlı Türkiyəsi ilə Rusiya arasındakı İstanbul müqaviləsinə əsasən Azərbaycan torpaqları iki yerə parçalanmış Türkiyə və Rusiyaya keçən torpaqlar arasında üç sərhəd ayırıcı qoyulurdu. Üçüncü mərəz Kür ilə Arazın kəsişdiyi Suqovuşan adlı yerə düşürdü. Əlbəttə, belə bir siyasi şəraitdə yerli əhalinin əvvəlki yaşayış yerlərinə qayıtması qeyri - mümkün idi. Göstərilən bölgədə sərhədçilər yerləşdirilirdi. Şəhərin dağıdılmasını digər qaynaqlar da təsdiq edir. Osmanlı Türkiyəsi, Səfəvi dövləti və Rusiya dövlətlərinin sərhədləri Cavadda kəsişirdi. Bölgüyə görə Cavad Rusiyanın payına düşürdü. Beləliklə, hələ Azərbaycan xanlıqlar yaranmamışdan xeyli qabaq Muğan və Cavad əhalisi ciddi demoqrafik dəyişikliyə məruz qalmışdılar. Muğan düzündə və Cavad şəhərində yaşayan əhalinin demoqrafik vəziyyətinə əsaslı təsir göstərmiş tarixi hadisələrdən biri də Gilan xanı Hidayət xanın 1778-ci ildə bu bölgəyə hücumu ilə bağlıdır. Tarixi ədəbiyyatdan bəllidir ki, dinc yolla Quba xanlığına birləşdirilən Cavad xanlığının xanı Həsən xan tezliklə Fətəli xanın ən yaxın adamlarından birinə çevrilir. Cavad xanı Fətəli xanın ən inanılmış adamlarından biri olub, onun gizli məşvərətlərində iştirak edirdi. İstər yerləşməsi, istərsə də hərbi-strateji baxımdan əhəmiyyətli olan Muğanın xanlığa qatılması sonuncunun getdikcə güclənməsi demək idi. Qubalı Fətəli xanın dövlətçilik mənafeyini üstün tutaraq böyük dövlətlər (Rusiya, Qacarlar, Osmanlı) arasında diplomatik manevr siyasətini Quba xanlığının rəqibləri qəbul etmirdi. Fətəli xanın Muğan düzənliyini və Cavad xanlığını öz torpaqlanna birləşdirməsi bir sıra Cənubi Azərbaycan xanlıqlannm mənafeyinə uyğun gəlmirdi. Belə ki, yuxarıda göstərilən xanlıqların əhalisinin köçmə maldarlıqla məşğul olan tərəkəmə hissəsinin ənənəvi qışlaq yeri olan Muğançölün böyük bir hissəsinin Fətəli xanın nəzarəti altına düşməsi, eyni zamanda Ərdəbildən və Muğandan şahsevənlərin müəyyən qisminin Quba xanlığına köçürülməsi Gilan, Ərdəbil,Qaradağ və digər xanlıqların mənafeyinə uyğun gəlmirdi. Əvvəllər Quba xanlığına qarşı diplomatik fitnəkarlıqla məşğul olan bir sıra Cənub xanlıqları Fətəli xanın 1774-cü ildə Gavduşan vuruşmasındakı məğlubiyyətindən bir qədər sonra açıq hərbi müdaxiləyə başladılar. Bu işdə Gilanlı Hidayət xan xüsusilə canfəşanlıq edirdi. O, keçmiş Şamaxı xanı Ağası xan və Qaraqaytaq usmisi ilə ittifaq bağladı. Hidayət xanın qoşunları 1778-ci ilin əvvəllərində Talış xanlığını, sonra isə Salyan hakimliyini qarət etdikdən sonra Muğana çıxıb Cavad xanlığının mərkəzi sayılan Cavad şəhərinə doğru irəlilədilər. 1778-ci ilin aprel ayında Cavad şəhərini darmadığın edən Hidayət xan buranın əhalisini Gilan, Rəşt və Ənzəliyə köçürtdü. Bir məlumata görə şəhərdən 900 nəfər əhali köçürülmüşdü. Digər bir tarixi qaynağa görə isə şəhərdən 7500 nəfər əhali köçürülmüşdü.

  • Gilanlı Hidayət xanın Cavad xanlığına hücumu

Onları ağır torpaq işlərində, qala tikintilərində və kənd təsərrüfatı işlərində istifadə üçün Rəşt və Ənzəli istiqamətində apardılar. Bu hadisə Cavad xanlığı əhalisinin tarixi demoqrafik durumuna mənfi təsir göstərdi. Cavad şəhəri dağıdıldı və bir daha əvvəlki vəziyyətinə dönmədi. Cavad bölgəsinin təbii-coğrafi mövqeyi Rusiya işğalçılarının da diqqətindən yayınmamışdı. Qafqazda rus ordusunun əsas qüvvələri Yəni Şamaxıdan (Ağsu) hərəkət etdi və noyabrın 21-də Kür və Araz çaylarının qovuşuğunda dayandı. Gələn ilin yazına kimi qışı burada keçirtmək nəzərdə tutulurdu. Dənizdən desant çıxartmaq yolu ilə rus eskadrasının onlara kömək göstəriləcəyini güman edilirdi. Rusiyanın nəzərləri artıq Cənubi Azərbaycana və Xəzər dənizinin cənub sahillərinə yönəlmişdi. Bu hərəkətlər Ağa Məhəmməd şahın hakimiyyətinə güclü zərbə endirməli idi. Haqqında danışılan planı 1797-ci ilin yazında gerçəkləşdirmək nəzərdə tutulurdu. Düşərgə Kür və Araz çaylarının qovuşduğu yerdən bir qədər aşağı, Kürün sol sahillərində yerləşirdi. Rus qoşunları burada yaxşı istirahət etdilər, çünki, Bakıdan dəniz, Kür çayında kifayət qədər balıq var idi, Gürcüstandan donuz sürüləri gətirilirdi. Qoşqu heyvanları və atlar üçün kifayət qədər ot var idi.

Azərbaycanda möhkəmlənməyi qarşısına məqsəd qoymuş rus hakimiyyət orqanları bir sıra siyasi-iqtisadi tədbirlər həyata keçirməyə çalışırdılar. Zubov rus qoşunlarının mövqeyini möhkəmləndirmək və diyarın iqtisadi mənimsənilməsini təmin etmək üçün laihə hazırlamışdı. Bu layihəyə görə Kürlə Arazın qovuşduğu yerin yaxınlığında - Cavad yanında,yəni Qalaqayında II Yekaterinanın şərəfinə Yekaterinaserd adlanan qala salınmalı idi. Bura iki min cavan rus əsgəri göndərilməli,gürcü və ermənilər onlara gəlin verməyə məcbur edilməli idilər. Cavad xanlığı mənbələrdən göründüyü kimi, əsasən, indiki Sabirabad, Şirvan və onlara qonşu olan rayonların (İndiki Saatlı və Hacıqabul rayonları da) ərazilərini əhatə etmişdir. Fətəli xanın ölümündən sonrakı dövrdə (XVIII əsrin 90-cı illərində) keçmiş Cavad xanlığının ərazisi əvvəlcə Qarabağ xanlığının, 1795-ci ildən sonra isə Şamaxı xanlığının tərkibinə qatılır.

  • Cavad (Dschawat).1804-cü il.

  Əsas məqalə: Rudbar mahalı

Şamaxı xanlığındakı 17 mahaldan ikisi - Muğan və Rudbar mahallarının ərazisi Cavad xanlığının tarixi ərazisinə uyğun gəldiyindən, Şirvan əyalətinin Rudbar və Muğan mahalları əhalisinin kəndlər üzrə paylanmasına dair bir neçə tarixi sənəd tədqiqat işinə daxil edilmişdir. Belə ki, xanlıqlar dövrünə dair qaynaqlar sırasında Cavad xanlığında yaşayan əhalinin kəndlər üzrə yerləşməsi, təbii və mexaniki hərəkəti, eləcə də ümumi siyahıya alınması və tərkibinə aid tarixi material olmadığından Şirvan əyaləti əhalisinin 1820-ci il təsviri və 1831-ci il kameral təsvirinin materiallan Muğan və Rudbar mahallarında (tarixi Cavad xanlığı ərazisinin əksəriyyət hissəsini məhz bu mahallar təşkil etmişdir) əhalinin ailə hesabıyla kəndlər üzrə yerləşməsi, kişi cinsli əhalinin ümumi say miqdarına dair məlumat almaq baxımından mühüm elmi maraq kəsb edir.Aşağıdakı cədvəldən göründüyü kimi, Rudbar mahalında 18 kənd üzrə 422 ailə məskunlaşmışdı. Kür çayı boyunca həm üzüaşağı, həm üzüyuxarı sahil boyunca yerləşən kəndlər Rudbar mahalı adı altında birləşmişdi. XIX əsrin əvvəllərinə dair qaynaqlardan məlum olur ki. Cavad qəsəbəsindən sonra Kür çayının aşağı axarı boyunca üç eyniadlı Rudbar kəndi - Aşağı, Orta və Yuxarı Rudbar kəndləri mövcud olmuşdur. Cavaddan sonra Kür çayından üzüyuxarı eyniadlı üç Kovlar kəndi - Aşağı, Orta, Yuxarı Kovlar yerləşir.Mənbədə həmin kəndlər əhalisi çox olan kəndlər kimi qeyd olunur. Mənbədə həmin kəndlər əhalisi çox olan kəndlər kimi qeyd olunur. 1820-ci il təsvirində Rudbar mahalında 18 kəndin yerləşdiyi göstərildiyi halda, 1831-ci il kameral təsvirinin yekun sənədlərində Rudbar mahalında 15 kəndin adı çəkilir.Mahalın naibi Darğa Məmmədxan idi. Nəticədə,tərəkəmə ellərinə başçılıq edən bəylərin siyahısı Rudbar mahalında 524 ailədə 1361 nəfər kişi cinsli əhalinin yaşadığı göstərilir.

1)Şirvan əyalətinin Rudbar mahalı əhalisinin kəndlər üzrə yerləşməsi (1820-ci il).

Sıra sayı Kəndlər Əhali/ailələrlə
1 CAVAD 92
2 Bəlvan 10
3 Davağlar 4
4 Qoralar 15
5 Yenikənd 39
6 Qəzili 58
7 Əhmədbəyli 4
8 Quruzmanlı 22
9 Abdulyan 49
10 Yenicə 5
11 Mustafalı 16
12 Axtaçı 5
13 Meyniman 9
14 Həzrət 51
15 Surra-Ağamoğlan 7
16 Surra-Ağabədil 8
17 Surra-Məmməd 5
18 Surra-Abdulla bəy 23
Cəmi 18 422

Qeyd: Cədvəl general Mədətov tərəfindən 1820-cü ildə həyata keçirilmiş Şirvan əyalətinin təsviri əsasında tərtib olunub.

2)Şirvan əyaləti Rudbar mahalı əhalisinin kəndlər üzrə yerləşməsi (1831-ci il)

Sıra sayı Kəndlər Həyətlərin sayı Kişi cinsli əhali (nəfərlə)
1 Kavratlı 93 256
2 Meyneman 12 26
3 Mustafalı 9 21
4 Axtaçı 6 14
5 Əli-Mədətli 6 18
6 Yeni donlu 17 37
7 Abdulyanlı 65 188
8 Əhmədbəyli 2 6
9 Qunızmanlı 33 87
10 Qəzili 62 159
11 Yenikənd 46 125
12 Surra 52 110
13 Qaralar 19 50
14 Bəlvan-Dabaqlar 16 26
15 CAVAD 86 238
Cəmi 15 524 1361

Qeyd: Cədvəl Ali Gürcüstan Hökumətinin Xəzinə Ekspedisiyasının kollegiya qeydiyyatçısı Suşko tərəfindən həyata keçirilmiş 1831-ci ildə Şirvan əyaləti əhalisinin kameral təsviri əsasında tərtib olunub.

  • Cavad.1823-cü il.

  • Cavad.1818-ci il.

Cavad xanlığı

Tarixi Cavad xanlığı müasir Cavad kəndinin ərazisində yerləşmişdir.Qarabağ xanlığı ilə Şamaxı xanlığının və Salyan sultanlığının arasında yerləşirdi. Mərkəzi Cavad qalası idi.Nadir Şahın ölümündən sonra 1747-ci ildə yaranmışdır. Cavad xanlığının ilk xanı Qiyas xan olmuşdur.Ondan sonra Həsən xan Taleh (Tala) olmuşdur. Və ardınca İbrahim xan və Səfi xan olmuşdur. Həsən xan və iki oğlu İbrahimlə Məhəmmədsalah хan Qalaqayında anadan olmuşdur. Həsən хan bəzi mənbələrdə "Talе Həsən хan", "Tala Həsən хan" kimi хatırlanır. Həsən хan 1768-ci ildən Quba хanı Fətəli хanın vassalı оlmuşdu. Bir çох döyüşlərə qatılmış, Quba хanının tərəfini tutmuşdu. 1778-ci ildə Gilan hakimi Hidayət хan Kərim xan Zəndin göstərişi ilə Cavada hücum еdib Həsən хanı əsir aldı.Aprelin 6-da Gilan xanı Salyanı tutduqdan sonra Cavada hücum eydi.7 dəfə topdan şəhərə atəş açıldı.Şəhər camaatı təşviş içindəydi.Müdafiə oluna bilmirdi.Bundan sonra Həsən xan qardaşı və oğluyla şəhərdən çıxıb Gilan xanının hüzuruna gəldi və əfv dilədi.Tarixi mənbələrə görə Cavaddan 900-7500 nəfər arası əhali əsir olaraq Rəştə köçürüldü.Həsən хan bir müddət sоnra əsirlikdən azad оldu. Cavad əhalisi əkinçilik,maldarlıq və pambıqçılıqla məşğul idilər.

Tanınmış insanlar

  • Məhəmməd Xəlilov-İkinci Dünya müharibəsi iştirakçısı, İtaliya Xalq Müqavimət Hərəkatının iştirakçısı, İtaliya Qəhrəmanı.
  • Mirzə Güllər xanım – xanəndə.

Din

Kənddə "Şeyx Böyükağa Ağa" məscidi, "Əbəlfəz" məscidi və "Şeyx Ağa Şirvani" məscidi dini icmaları fəaliyyət göstərir.

Şəhidlər

Şəkil Soyad.Ad.Ata adı Doğum tarixi Ölüm tarixi Vəfat yeri
Orucov Şəmsəddin Əbilhəsən oğlu 2 avqust 1950 23 yanvar 1990 Neftçala
Azərbaycan SSR
Cəbrayılov Şiralı Ağanəcəf oğlu 26 dekabr 1968 15 yanvar 1994 Füzuli
Azərbaycan
Əsədov Şahin Hümbət oğlu 1973 1993 Azərbaycan
Burfanov Rasim Rəşid oğlu 1 sentyabr 1971 7 sentyabr 1993 Ağdərə
Azərbaycan
Ağayev Mirpaşa Seyidabas oğlu (itkin düşüb) 27 aprel 1994 17 fevral 1993 Ağdərə
Azərbaycan
Məmmədov Teymur Əhməd oğlu 19 yanvar 1973 29 iyun 1992 Kəlbəcər
Azərbaycan

Həmçinin bax

Mənbə

  • Abbasqulu ağa Bakıxanov. (2000). Gülüstani-İrəm (tərcümə edən: M.Əsgərli). Bakı: Minarə.
  • Prof.S.Əliyarlı (1996). Azərbaycan tarixi. Bakı. 870.
  • ŞAHİN FƏRZƏLİYEV- tarix elmləri doktoru, professor. (2012). Quba xanlığı: əhali tarixi və azadlıq mücadiləsi. Bakı: "Elm". 336. ISBN 978-9952-453-43-0.
  • Г.Б. Абдуллаев (1965). Азербайджан в XVIII веке и взаимоотношения его с Россией. Баку: Изд-во Академии наук Азербайджанской ССР. 620.
  • Абдуллаев Г.Б. (1960, №4). Иранские происки против кубин- ского ханства и Картли - Кахетинского царства в 1776 и 1778 гг. Известия АН Азербайджанской ССР (серия общественных наук). 13–25.
  • Mustafazadə Tofiq. (2005). Quba xanlığı (PDF) ("Elm"). Bakı: A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu. 480. ISBN 5-8066-1747-5.
  • Nailə Bayramova. (2009). Şamaxı xanlığı. Bakı: Təhsil.
  • Ənvər Çingizoğlu (2009). Həsən xanın törəmələri. Bakı: "Soy" dərgisi, 2 (22).
  • Левиатов В.Н. (1948). Очерки из истории Азербайджана в ΧVΙΙΙ веке. Баку: Изд-во АН Азербайджанской ССР. 227.
  • Гербер И.Г. (1958). Описание стран и народов вдоль западного берега Каспийского моря 1728 г. История, география и этнография Дагестана ΧVΙΙΙ-ΧΙΧ вв. М.: Изд-во восточной литературы. 60–119.
  • АКАК Т.ΙΙ. Издание под редакцией председателя ко- миссии Ад. Берже. Тифлис: Главное Управление Наместника Кавказа. 1868. 1238.
  • Описание Ширванской провинции, составленное въ 1820 году, по распоряжению главноуправляющего въ Грузии А.П.Ермолова, генералмаером князем Мадатовымъ и действи- тельным статским советником Могилевским. Тифлис: типо- графия Главного Управления наместника Кавказского. 1867. 287.
  • Аzərbaycan Respublikası Dövlət Тarix Аrxivi (АRDТА). Bakı.
  • Бутков П.Г. (1868). Материалы для новой истории Кавказа с 1722 по 1803 г. Ч.1. СПб. Изд-во Императорской Академии Наук. 620.
  • Обозрение Российских владений за Кавказомь въ статистическомъ, этнографическом, топографическом и финансовом отношениях. Ч.ΙΙΙ. СПб, типография департамента внешней торговли. 1836. 397.
  • Броневский С.М. (1823). Новейшие географические и исторические известия о Кавказе. Ч.2. М.: Типография С.Селивановского. 465.
  • Дубровин Н. (1886). История войны и владычества русских на Кавказе. Т.ΙΙΙ, СПб, типография И.Н.Скороходова. 550.
  • Левиатов Вадим Николаевич. (1948). Очерки из истории Азербайджана в XVIII веке. Баку: "Изд-во Академии наук Азербайджанской ССР". 227.
  • Alexander, John T. (1989). Catherine the Great: Life and Legend. Oxford University Press. 321. ISBN 0199874301.
  • "MOḠĀN". Encyclopædia Iranica. 2013-01-21 tarixində arxivləşdirilib.

İstinadlar

  1. Sabirabad rayon icra hakimiyyəti. "Sabirabad rayon İcra Hakimiyyəti başçısının aparatında rayon (şəhər) məhkəmələrinin baxdığı inzibati xətalar haqqında işlər üzrə protokol tərtib etmək səlahiyyəti olan vəzifəli şəxslərin siyahısı" (azərb.). İstifadə tarixi: 2018-12-12.
  2. VDİ, 1948, № 1
  3. ↑ Sabirabad rayon icra hakimiyyəti. "Sabirabad rayonunda fəaliyyət göstərən bələdiyyələr haqqında məlumat" (azərb.). İstifadə tarixi: 2018-12-12.
  4. Dilavər Əzimli-AMEA-nın A.A. Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun “Azərbaycanın orta əsrlər tarixi” şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru. (2018). Beynəlxalq ticarət əlaqələrində Xəzər ticarətinin rolu. Bakı.
  5. Гербер И.Г., 1958. səh. 100
  6. АКАК Т.ΙΙ. Издание под редакцией председателя ко- миссии Ад. Берже. 69, c.II, sənəd 455, 1868. səh. 246
  7. Дубровин Н. cild 3., 1886. səh. 193
  8. Левиатов, 1948. səh. 188
  9. А.С.Сумбатзаде (1990). Азербайджанцы – этногенез и формирование народа, АН Азербайджанской ССР. Элм. 254. ISBN 5806601773, 9785806601774. (#parameter_ignored)
  10. Г.Б.Абдуллаев (1965). Азербайджан в XVIII веке и взаимоотношения с Россией. (#parameter_ignored)
  11. T.Mustafayev (2011). Azərbaycan xanlıqlarının qısa tarixi. səh:270. (#parameter_ignored)
  12. Левиатов В.Н., 1948. səh. 41
  13. Г.Б. Абдуллаев, 1965. səh. 231
  14. ARDTA,iş.581
  15. Бутков П.Г., 1868. səh. 246
  16. Обозрение Российских владений за Кавказомь въ статистическомъ, этнографическом, топографическом и финансовом отношениях,cild 3, 1836. səh. 37
  17. Броневский С.М., 1823. səh. 433
  18. Prof.S.Əliyarlı, 1996. səh. 484
  19. Salman Ərzuman oğlu İbişov. (2007). (PDF) (azərb.). Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu. 2019-01-23 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
  20. Г.Б. Абдуллаев, 1965. səh. 233
  21. Prof.S.Əliyarlı., 1996. səh. 527
  22. Абдуллаев Г.Б., 1960. səh. 22
  23. AKAK, c. Vl, his. 2, əlavələr, sən. 38
  24. Зубов (1873), 889-890)
  25. Alexander, 1989. səh. 321
  26. "Дубровин Н. cild 3. 1886 193"
  27. Ismail bey Zardabli (2018). "Ethnic and political history of Azerbaijan.From ancient times to the present day" (ingilis). Published by Rossedale Books 3101 Hillsborough Street Suite 210 Raleigh,NC 27607-5436 United States of America. səh. 570. ISBN 978-0-244-99782-3.
  28. ↑ А.П.Ермолова, генералмаером князем Мадатовы, 1867. səh. 244-253
  29. Броневский С.М., 1823. səh. 433
  30. ARDTA, siy.2, iş.347, vər.5
  31. Şahin Fərzəliyev - tarix elmləri doktoru, professor. (2012). "Quba xanlığı: əhali tarixi və azadlıq mücadiləsi" (PDF) (azərb.). Elm.
  32. АRDТА, fond 24, siy.1, iş.347, vər.5
  33. Абдуллаев Г. Б., 1965
  34. ""Şeyx Böyükağa Ağa" məscidi" (PDF) (azərb.). İstifadə tarixi: 2011.
  35. ""Əbəlfəz" məscidi" (PDF) (azərb.). İstifadə tarixi: 2016.
  36. ""Şeyx Ağa Şirvani" məscidi" (PDF) (azərb.). İstifadə tarixi: 2018.
  37. ↑ Sabirabad LAYF Jurnalı ŞƏHİDLƏR ÖLMƏZ Xüsusi buraxılış
  38. ↑ . 2020-01-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-08-26.

Qeyd

  1. Ptolemey Sioda toponimini Kürlə Arazın birləşdiyi yerdə (təxminən indiki Cavad kəndinin yerində) olduğunu qeyd edir. Ehtimal ki, bu toponim Suv-ada çayların qovuşduqları yürdə üç tərəfdən su ilə əhatə olunan ada formalı yer sözüdür və Suada toponimi zaman keçdikcə Cavad formasını qəbul etmişdir.

Xarici keçidlər

  • sabirabad-ih.gov.az
  • Mülki Cəmiyyətə Doğru Mərkəzi[ölü keçid]
  Vikianbarda Cavad ilə əlaqəli mediafayllar var.

Avqust 08, 2021
cavad, sabirabad, adın, digər, istifadə, formaları, üçün, cavad, cavad, azərbaycan, respublikasının, sabirabad, rayonunun, inzibati, ərazi, vahidində, kənd, tarixi, şirvanşahlar, səfəvilər, dövlətinin, şəhəri, sonradan, əsrdə, mövcud, olmuş, eyni, adlı, cavad,. Bu adin diger istifade formalari ucun bax Cavad Cavad Azerbaycan Respublikasinin Sabirabad rayonunun inzibati erazi vahidinde kend Tarixi Sirvansahlar ve Sefeviler dovletinin seheri sonradan 18 ci esrde movcud olmus eyni adli Cavad xanliginin ve 1868 ci ilin fevralinda yaradilan Cavad qezasinin 1916 ci iledek merkezi KendCavad40 02 32 sm e 48 28 15 s u Olke Azerbaycan AzerbaycanIqtisadi rayon Aran iqtisadi rayonuRayon Sabirabad rayonuIcra numayendesi Mirmovsum Qasimov 1 Tarixi ve cografiyasiEsasi qoyulub bilinmirIlk melumat 16 ci esrEvvelki adlari Suv ada Suada 2 q 1 Yasayis menteqesi statuslu rayon inzibati erazi vahidindeSahesi 68 09 3 km Iqlimi mulayim isti yarimsehra ve quru subtropikSaat qursagi UTC 4 yayda UTC 5EhalisiEhalisi 9684 3 nefer 2021 Sixligi 142 2 nef km Milli terkibi azerbaycanliEtnoxronim cavadlilarResmi dili azerbaycan diliReqemsal identifikatorlarNeqliyyat kodu AZ 54Cavad Vikianbarda elaqeli mediafayllarSabirabad rayonuCavadCavad Mundericat 1 Cavad seheri 2 Tarixi 2 1 1 Sirvan eyaletinin Rudbar mahali ehalisinin kendler uzre yerlesmesi 1820 ci il 2 2 2 Sirvan eyaleti Rudbar mahali ehalisinin kendler uzre yerlesmesi 1831 ci il 2 3 Cavad xanligi 3 Taninmis insanlar 4 Din 5 Sehidler 6 Hemcinin bax 7 Menbe 8 Istinadlar 9 Qeyd 10 Xarici kecidlerCavad seheri RedakteCavad tarixi seher olmus ve menbelerde adi XVI esrden cekilir Kur ve Araz caylarinin qovsaginda yerlesen Cavad kendi Sirvan beylerinin esas seherlerinden birine cevrilmis burada senetkarliq ve ticaret daha cox inkisaf etmisdir Sefevi Osmanli muharibeleri dovrunde Cavad Osmanlilar terefinden isgal edilmisdir 1606 1607 ci illerde Osmanlilar Sefevilerin Sirvana daxil olmalarinin qarsisini almaq meqsedi ile Cavad beresini dagitmislar Cavad XVIII esrin ortalarindan Cavad xanliginin merkezi idi Azerbaycanin ve Iranin bir sira seherleri ile ticaret elaqeleri saxlayirdi Qedim Cavad Avropa Serq olkeleri arasindaki ticaret yolunun ustundeki esas menteqelerden biri sayilirdi 4 Yazilari bize gelib catmis bir sira Avropa ve rus seyyah ve diplomatlari ingilis Antoni Cenkinson 6 oktyabr 1561 rus Artemi Suxanov 1551 1552 ci iller Fyodor Kotov avqust sentyabr 1623 alman Adam Oleari 31 mart 1637 hollandiyali Yan Streys 1671 1672 ci iller sotlandiyali Bel 7 dekabr 1716 Cavadda olmus buradaki zencirlerle bir birine baglanmis gemilerin ustunden salinmis korpuden kecerek Irana getmisler Onlarin bezileri burada seheri xatirladan qesebe oldugunu kerpicden qamisdan tikilib palciqla suvanmis evler bag bagat xalca ve muxtelif ipek parcalar istehsal eden cox meshur senetkarlarin yasadigini hetta toxucu dezgahlarini da gorduklerini yazmislar Moskva kompaniyasi nin agenti olan tacir seyahetci Antoni Cenkinson bildirir Yene de hemin 1562 ci il oktyabrin 6 da men oz yoldaslarimla Samaxidan cixdim ve 60 mil getdikden sonra kralin Sirvan beylerbeyisi Abdulla xan Ustacli nezerde tutulur her cur novlu meyvelerle bol baglari olan gozel sarayinin yerlesdiyi CAVAD Javate seherine catdim Seyyah Adam Olearinin fikrine gore cavas sozunden qaynaqlanir kecid bere menasini verir O 1563 cu ilde Irandan geri qayidarken aprelin 6 da Cavadda Sirvan beylerbeyisi Abdulla xan Ustacli ile Cavadda onun sarayinda gorusur O beylerbeyiden serbest ticaret icaze veren bir sened de alir A Cenkinsonun xatirelerinde sureti saxlanilan bu senedde beylerbeyi onun Cavad seherindeki sarayinda yazildigini hakimiyyetde oldugunun 12 ci ilinde mohurle tesdiq edildiyini bildirir ve ozunu Sirvan ve Girganin hakimiyyet basinda olan padsahi adlandirir Cavad XVII XVIII esrlerde de boyuk qesebe olmusdur Seyyahlardan Ovliya Celebi I Lerx I Qerberq Sirvanin basqa nahiyeleri ile yanasi Cavadda da ipek parcalar xalcalar ve diger seyler istehsal eden boyuk feodal toxucu ustalarinin birlesdikleri fabrik ve manifakturalar oldugunu gormus ve bu barede de oz fikirlerini yazmisdir I Q Qerberq Cavad yasayis menteqesi haqqinda 1726 ci ile dair melumatlarinda qeyd edir ki Cavad serhed zolaginda hem de Rusiyanin terefinde yerlesir Onun etrafinda coxlu tut baglari var ve iranlilarin hakimiyyeti dovrunde buradan ipek qurdu beslemek ucun coxlu mehsul yigilirdi ve eyni zamanda coxlu ipek istehsal olunurdu Cavad qesebesinde ise muxtelif ipek parcalar istehsal etmek ucun manufaktura olmusdur Lakin hemin muessise qiyamcilar terefinden dagidilmisdir ve yaxin vaxtlarda berpa olunana oxsamir Evveller buralarda yasayan ehali ise dagilismis yeni hucumlardan cekinerek yasayis yerlerine qayitmaq istemirler Qaziqumuxlu Surxay xan ve Haci Davudun basciligi altinda dagli qiyamcilar 1720 ci ilde tarixi Sirvan torpaginin diger bolgeleri kimi Cavadi ve onun etrafinda olan kendleri de dagitmisdilar 1726 ci ilin payizinda general leytenant Stof basda olmaqla rus qosunlari Kur cayi uzerindeki Cavad qesebesine daxil oldular Qesebe Kur uzerinde yerlesirdi ve qiyamcilar terefinden heddinden artiq dagidilmisdi 5 Serhed Kur cayi ile Araz caylari etrafindaki tut baglarindan kecirdi Kur cayi uzerinde ve Araz cayinin Kure tokulduyu yerle uzbeuz yerlesen evveller boyuk seher olan Cavad haqqinda indi yalniz xatireler yasayir Sefeviler dovleti dagilmasindan sonra adiyla eyni olan xanligin merkez seheri olmusdur Azerbaycan xanliqlarinin isgali prosesinde carizm gemiciliyin inkisafi ucun elverisli yer ayilan Cavadda gomruk menteqesinin yaradilmasini da yaddan cixartmamisdi Pavel Sisiyanovun Nikolay Rumyantseve 29 avqust 1805 ci il tarixli 594 sayli teqdimatinda sozugeden mesele haqqinda melumat verilir 6 Cavad bu dovrde hetta XIX esrin birinci yarisinda da avropalilarin da istifade etdikleri deniz ve quru ticaret yolunun ustunde muhum menteqe olmusdur Hesterxan Rest yolu adlanan bu xettin bir qolu da Samaxi Cavad ve Cavad Lenkeran olmusdur Cavad yolu el arasinda da cox sohretli olmusdur Bununla elaqedar olaraq hetta bele bir bayati da yaranmisdir Bu yol Cavada geder Doner Cavada geder Ucubdur konlum qusu Gor ne havada geder Nehayet bu da melumdur ki qraf Valerian Zubov car qosunlari ile Azerbaycana gelende 1795 ci il noyabrin 21 de Cavad yaxinliginda duserge salmisdi Iki cayin qovusdugu bu erazide o vaxt Yekaterinoserd adli bir seher salmaq orada iki mine yaxin car esgeri yerlesdirmek onlari bura getirilecek ermeni ve gurcu qizlari ile evlendirmek torpaq ve kend teserrufati aletleri ile temin edib meskunlasdirmaq isteyirdiler 7 Hesterxandan gelen gemiler yukunu burada bosaltmali idi Bu seherden Gurcustan Gence Baki Salyan Samaxi ile elaqe yaratmaq Iranla ticaretde dayaq menteqesi kimi istifade etmek niyyetinde idiler Bu ilde coxdan dusunulmus Cavad seherini yaratmaq ucun ciy kerpicden ilk ikimertebeli bina ve pravoslav kilsesi tikilir Lakin sonradan seher salmaq fikrinden el cekilir 8 Cavad seheri 1724 cu il Tarixi RedakteSabirabad rayonunun en qedim kendlerinden biridir Cavad 1768 ci ilde Quba xanligina tabe edildi 9 10 Lakin Cavadda xan hakimiyyeti saxlanildi 11 Azerbaycanin Rusiya ile birlesdirilmesinden sonra imperiyanin kocurme siyaseti ile elaqeder Cavada xeyli Rus ehalisi kocuruldu Tarixin bir az derin qatlarina nezer salsaq onda gorerik ki V VII esrlerden X esre qeder Mil ve Mugan duzlerinde six oturaq ehali yasamis ve bu duzenliklerde coxlu suvarma kanallari qazilmis boyuk ekin saheleri ve zengin baglar salinmisdi 12 Xanliq dovrunde ise Muganda yerlesen yasayis meskenleri berbad veziyyetde idi XVI XVII esrlerde bas vermis Osmanli Sefevi muharibeleri Mugan duzunde ekincilik medeniyyetinin dircelmesine imkan vermirdi ve Mugancolden daha cox qislaq yeri kimi istifade olunurdu Mugan duzunun boyuk bir hissesine sahib olan Cavad xanligi Erdebil Qaradag Gilan xanliqlari erazisinden Mugancolde qislamaq ucun axisan Sahseven tayfalari qarsisinda aciz idi Tarixi mexezlerde Cavad xanligini idare etmis iki xanin Hesen xanin ve Sefi xanin adi saxlanilmisdir 1780 ci ilde Bakida olmus konsul Tumanovski Cavadli Hesen xanin Kur ve Araz caylan arasinda olan erazileri idare etdiyini ve Feteli xandan asili oldugunu tesdiq edir 13 Hemin dovrde Cavad xani Mugani da idare edirdi Bumasevin 1786 ci ile dair tarixi melumatinda Mugancolde yasayan ehali haqqinda qeydler vardir O yazirdi ki burada Hesen xanin basciligi altinda 1500 aileden ibaret kocerilik eden terekeme elleri yasayir Hesen xan Muganli Cavad xanliginin erazisiOnlarin ozunemexsus dili var ve mehemmedi dinine inanirlar 14 Hesen xan Feteli xandan asilidir Menbeler Cavad xanligi ehalisinin dilini tatarca qarisiq turk dili kimi gosterir Belelikle XVIII esrin 80 ci illerinde Mugan xanliginda azeri turkcesinde danisan 1500 ailenin her birini orta hesabla 6 nefer gotursek onda bu erazide 8000 nefer ehali yasadigi melum olar Rus herb tarixcisi P Butkov ise 1796 ci ile dair melumatlarinda yazirdi ki indi 1796 ci ilde Cavad bolgesinde ekseriyyeti terekemelerden ibaret olan 470 aile ve ya 1410 neferden ibaret kisi cinsli ehali yasayir Burani Cavad qesebesinde eylesen Sefi xan idare edir 15 Kisi ehalinin sayi qeder qadin oldugunu qebul etsek onda teqriben Cavadda hemin dovrde 2820 neferin yasadigi belli olar P Butkovun melumati Cavad xanligi Mugan mahali ehalisinin umumi sayina uygun gelir Xanligin Rudbar mahalina daxil olan kendlerin ehalisinin sayi ise rus zabitinin tarixi qeydlerinde gosterilmir XVIII esrin 80 ci illerinde Cavadda eylesen Sefi xan idare edir Kisi ehalinin sayi qeder qadin oldugunu qebul etsek onda teqriben Cavadda hemin dovrde 2820 neferin yasadigi belli olar P Butkovun melumati Cavad xanligin Mugan mahali ehalisinin umumi sayina uygun gelir Xanligin Rudbari mahalina daxil olan kendlerin ehalisinin sayi ise rus zabitinin tarixi qeydlerinde gosterilmir XVIII esrin 80 ci illerinde Azerbaycan xanliqlarinda ehalinin siyahiya alinmasi kecirilmediyinden polkovnik Bumasevin Mugan ehalisinin umumi sayi haqqindaki melumatlari elmi baximdan subhe dogurmaya bilmez Bele ki Bumasev diger Azerbaycan xanliqlannda Derbend Seki yasayan xristian ehalinin sayim xeyli sisirdir ve onun tarixi qeydleri diger statistik qaynaqlarla tesdiqlenmir Belelikle yuxaridaki reqemler oyrenilen dovrun tarixi realligim tam eks etdirmir cunki qisda maldarligin inkisafi ucun tebii otlaqlarla zengin olan Mugan duzenliyinin ve Cavad bolgesinin ehalisi gelme ehali hesabina xeyli coxalirdi XIX esre dair tarixi qaynaqlann birinde Sirvan eyaletinin tarixi cografiyasi ile bagli qeydlerde Mugancolun ehalisi haqqinda oteri melumat verilir Bu eyaletin ehalisinin sayi ciddi deyisikliye meruz qalmisdir Deyilenlere gore tekce Mugan duzu 40000 e qeder ailenin meskunlasdigi yer olmusdur 16 Dogrudan da Cavad bolgesi hemcinin Mugancol Rusiya isgalina qeder Araz cayinin o tayli bu tayli hem simalinda hem de cenubunda yerlesen Azerbaycan xanliqlarinin terekeme ehalisinin tebii qislaq yeri olmusdur Rusiya isgalindan sonra ise bu enene pozulmusdur XVIII esrde Cavad xanliginda da ehalinin sayimi kecirilmediyinden buraya gelen ve geden ehalinin miqdarindaki ferqi mueyyen etmek mumkun deyildir Lakin buna baxmayaraq menbeler Cavad xanliginda yerlesen kendlerin ehalisinin tarixi demoqrafik durumu haqqinda mueyyen melumat vermekdedir Mugan bolgesi ehalisinin terkibine menfi tesir gostermis amillere nezer yetirek Hele Cavad xanligi yaran mamisdan xeyli qabaq buranin ehalisi mueyyen demoqrafik deyisikliye meruz qalmisdi Rusiya cari ve Iran sahi II Tehmasib arasinda 1723 cu il Osmanli Portasi ile 1724 cu il muqavile traktatlarina gore Cavad uc olkenin serhed menteqesine dusub 17 1724 cu il 24 iyun Osmanli Turkiyesi ile Rusiya arasindaki Istanbul muqavilesine esasen Azerbaycan torpaqlari iki yere parcalanmis Turkiye ve Rusiyaya kecen torpaqlar arasinda uc serhed ayirici qoyulurdu Ucuncu merez Kur ile Arazin kesisdiyi Suqovusan adli yere dusurdu 18 Elbette bele bir siyasi seraitde yerli ehalinin evvelki yasayis yerlerine qayitmasi qeyri mumkun idi Gosterilen bolgede serhedciler yerlesdirilirdi Seherin dagidilmasini diger qaynaqlar da tesdiq edir Osmanli Turkiyesi Sefevi dovleti ve Rusiya dovletlerinin serhedleri Cavadda kesisirdi Bolguye gore Cavad Rusiyanin payina dusurdu Belelikle hele Azerbaycan xanliqlar yaranmamisdan xeyli qabaq Mugan ve Cavad ehalisi ciddi demoqrafik deyisikliye meruz qalmisdilar 19 Mugan duzunde ve Cavad seherinde yasayan ehalinin demoqrafik veziyyetine esasli tesir gostermis tarixi hadiselerden biri de Gilan xani Hidayet xanin 1778 ci ilde bu bolgeye hucumu ile baglidir Tarixi edebiyyatdan bellidir ki dinc yolla Quba xanligina birlesdirilen Cavad xanliginin xani Hesen xan tezlikle Feteli xanin en yaxin adamlarindan birine cevrilir Cavad xani Feteli xanin en inanilmis adamlarindan biri olub onun gizli mesveretlerinde istirak edirdi 20 Ister yerlesmesi isterse de herbi strateji baximdan ehemiyyetli olan Muganin xanliga qatilmasi sonuncunun getdikce guclenmesi demek idi 21 Qubali Feteli xanin dovletcilik menafeyini ustun tutaraq boyuk dovletler Rusiya Qacarlar Osmanli arasinda diplomatik manevr siyasetini Quba xanliginin reqibleri qebul etmirdi Feteli xanin Mugan duzenliyini ve Cavad xanligini oz torpaqlanna birlesdirmesi bir sira Cenubi Azerbaycan xanliqlannm menafeyine uygun gelmirdi Bele ki yuxarida gosterilen xanliqlarin ehalisinin kocme maldarliqla mesgul olan terekeme hissesinin enenevi qislaq yeri olan Mugancolun boyuk bir hissesinin Feteli xanin nezareti altina dusmesi eyni zamanda Erdebilden ve Mugandan sahsevenlerin mueyyen qisminin Quba xanligina kocurulmesi Gilan Erdebil Qaradag ve diger xanliqlarin menafeyine uygun gelmirdi Evveller Quba xanligina qarsi diplomatik fitnekarliqla mesgul olan bir sira Cenub xanliqlari Feteli xanin 1774 cu ilde Gavdusan vurusmasindaki meglubiyyetinden bir qeder sonra aciq herbi mudaxileye basladilar Bu isde Gilanli Hidayet xan xususile canfesanliq edirdi O kecmis Samaxi xani Agasi xan ve Qaraqaytaq usmisi ile ittifaq bagladi Hidayet xanin qosunlari 1778 ci ilin evvellerinde Talis xanligini sonra ise Salyan hakimliyini qaret etdikden sonra Mugana cixib Cavad xanliginin merkezi sayilan Cavad seherine dogru irelilediler 1778 ci ilin aprel ayinda Cavad seherini darmadigin eden Hidayet xan buranin ehalisini Gilan Rest ve Enzeliye kocurtdu Bir melumata gore seherden 900 nefer ehali kocurulmusdu Diger bir tarixi qaynaga gore ise seherden 7500 nefer ehali kocurulmusdu Gilanli Hidayet xanin Cavad xanligina hucumuOnlari agir torpaq islerinde qala tikintilerinde ve kend teserrufati islerinde istifade ucun Rest ve Enzeli istiqametinde apardilar 22 Bu hadise Cavad xanligi ehalisinin tarixi demoqrafik durumuna menfi tesir gosterdi Cavad seheri dagidildi ve bir daha evvelki veziyyetine donmedi Cavad bolgesinin tebii cografi movqeyi Rusiya isgalcilarinin da diqqetinden yayinmamisdi Qafqazda rus ordusunun esas quvveleri Yeni Samaxidan Agsu hereket etdi ve noyabrin 21 de Kur ve Araz caylarinin qovusugunda dayandi Gelen ilin yazina kimi qisi burada kecirtmek nezerde tutulurdu Denizden desant cixartmaq yolu ile rus eskadrasinin onlara komek gosterileceyini guman edilirdi Rusiyanin nezerleri artiq Cenubi Azerbaycana ve Xezer denizinin cenub sahillerine yonelmisdi 23 Bu hereketler Aga Mehemmed sahin hakimiyyetine guclu zerbe endirmeli idi Haqqinda danisilan plani 1797 ci ilin yazinda gerceklesdirmek nezerde tutulurdu Duserge Kur ve Araz caylarinin qovusdugu yerden bir qeder asagi Kurun sol sahillerinde yerlesirdi Rus qosunlari burada yaxsi istirahet etdiler cunki Bakidan deniz Kur cayinda kifayet qeder baliq var idi Gurcustandan donuz suruleri getirilirdi Qosqu heyvanlari ve atlar ucun kifayet qeder ot var idi Azerbaycanda mohkemlenmeyi qarsisina meqsed qoymus rus hakimiyyet orqanlari bir sira siyasi iqtisadi tedbirler heyata kecirmeye calisirdilar Zubov rus qosunlarinin movqeyini mohkemlendirmek ve diyarin iqtisadi menimsenilmesini temin etmek ucun laihe hazirlamisdi Bu layiheye gore Kurle Arazin qovusdugu yerin yaxinliginda Cavad yaninda yeni Qalaqayinda II Yekaterinanin serefine Yekaterinaserd adlanan qala salinmali idi Bura iki min cavan rus esgeri gonderilmeli gurcu ve ermeniler onlara gelin vermeye mecbur edilmeli idiler 24 25 26 27 Cavad xanligi menbelerden gorunduyu kimi esasen indiki Sabirabad Sirvan ve onlara qonsu olan rayonlarin Indiki Saatli ve Haciqabul rayonlari da erazilerini ehate etmisdir Feteli xanin olumunden sonraki dovrde XVIII esrin 90 ci illerinde kecmis Cavad xanliginin erazisi evvelce Qarabag xanliginin 1795 ci ilden sonra ise Samaxi xanliginin terkibine qatilir Cavad Dschawat 1804 cu il Esas meqale Rudbar mahaliSamaxi xanligindaki 17 mahaldan ikisi Mugan ve Rudbar mahallarinin erazisi Cavad xanliginin tarixi erazisine uygun geldiyinden Sirvan eyaletinin Rudbar ve Mugan mahallari ehalisinin kendler uzre paylanmasina dair bir nece tarixi sened tedqiqat isine daxil edilmisdir Bele ki xanliqlar dovrune dair qaynaqlar sirasinda Cavad xanliginda yasayan ehalinin kendler uzre yerlesmesi tebii ve mexaniki hereketi elece de umumi siyahiya alinmasi ve terkibine aid tarixi material olmadigindan Sirvan eyaleti ehalisinin 1820 ci il tesviri ve 1831 ci il kameral tesvirinin materiallan Mugan ve Rudbar mahallarinda tarixi Cavad xanligi erazisinin ekseriyyet hissesini mehz bu mahallar teskil etmisdir ehalinin aile hesabiyla kendler uzre yerlesmesi kisi cinsli ehalinin umumi say miqdarina dair melumat almaq baximindan muhum elmi maraq kesb edir Asagidaki cedvelden gorunduyu kimi Rudbar mahalinda 18 kend uzre 422 aile meskunlasmisdi 28 Kur cayi boyunca hem uzuasagi hem uzuyuxari sahil boyunca yerlesen kendler Rudbar mahali adi altinda birlesmisdi XIX esrin evvellerine dair qaynaqlardan melum olur ki Cavad qesebesinden sonra Kur cayinin asagi axari boyunca uc eyniadli Rudbar kendi Asagi Orta ve Yuxari Rudbar kendleri movcud olmusdur Cavaddan sonra Kur cayindan uzuyuxari eyniadli uc Kovlar kendi Asagi Orta Yuxari Kovlar yerlesir Menbede hemin kendler ehalisi cox olan kendler kimi qeyd olunur 29 Menbede hemin kendler ehalisi cox olan kendler kimi qeyd olunur 1820 ci il tesvirinde Rudbar mahalinda 18 kendin yerlesdiyi gosterildiyi halda 1831 ci il kameral tesvirinin yekun senedlerinde Rudbar mahalinda 15 kendin adi cekilir Mahalin naibi Darga Memmedxan idi Neticede terekeme ellerine basciliq eden beylerin siyahisi Rudbar mahalinda 524 ailede 1361 nefer kisi cinsli ehalinin yasadigi gosterilir 30 31 1 Sirvan eyaletinin Rudbar mahali ehalisinin kendler uzre yerlesmesi 1820 ci il Redakte Sira sayi Kendler Ehali ailelerle1 CAVAD 922 Belvan 103 Davaglar 44 Qoralar 155 Yenikend 396 Qezili 587 Ehmedbeyli 48 Quruzmanli 229 Abdulyan 4910 Yenice 511 Mustafali 1612 Axtaci 513 Meyniman 914 Hezret 5115 Surra Agamoglan 716 Surra Agabedil 817 Surra Memmed 518 Surra Abdulla bey 23Cemi 18 422Qeyd Cedvel general Medetov terefinden 1820 cu ilde heyata kecirilmis Sirvan eyaletinin tesviri esasinda tertib olunub 28 2 Sirvan eyaleti Rudbar mahali ehalisinin kendler uzre yerlesmesi 1831 ci il Redakte Sira sayi Kendler Heyetlerin sayi Kisi cinsli ehali neferle 1 Kavratli 93 2562 Meyneman 12 263 Mustafali 9 214 Axtaci 6 145 Eli Medetli 6 186 Yeni donlu 17 377 Abdulyanli 65 1888 Ehmedbeyli 2 69 Qunizmanli 33 8710 Qezili 62 15911 Yenikend 46 12512 Surra 52 11013 Qaralar 19 5014 Belvan Dabaqlar 16 2615 CAVAD 86 238Cemi 15 524 1361Qeyd Cedvel Ali Gurcustan Hokumetinin Xezine Ekspedisiyasinin kollegiya qeydiyyatcisi Susko terefinden heyata kecirilmis 1831 ci ilde Sirvan eyaleti ehalisinin kameral tesviri esasinda tertib olunub 32 Cavad 1823 cu il Cavad 1818 ci il Cavad xanligi Redakte Tarixi Cavad xanligi muasir Cavad kendinin erazisinde yerlesmisdir Qarabag xanligi ile Samaxi xanliginin ve Salyan sultanliginin arasinda yerlesirdi Merkezi Cavad qalasi idi Nadir Sahin olumunden sonra 1747 ci ilde yaranmisdir Cavad xanliginin ilk xani Qiyas xan olmusdur Ondan sonra Hesen xan Taleh Tala olmusdur Ve ardinca Ibrahim xan ve Sefi xan olmusdur Hesen xan ve iki oglu Ibrahimle Mehemmedsalah han Qalaqayinda anadan olmusdur Hesen han bezi menbelerde Tale Hesen han Tala Hesen han kimi hatirlanir Hesen han 1768 ci ilden Quba hani Feteli hanin vassali olmusdu Bir coh doyuslere qatilmis Quba haninin terefini tutmusdu 1778 ci ilde Gilan hakimi Hidayet han Kerim xan Zendin gosterisi ile Cavada hucum edib Hesen hani esir aldi Aprelin 6 da Gilan xani Salyani tutduqdan sonra Cavada hucum eydi 7 defe topdan sehere ates acildi Seher camaati tesvis icindeydi Mudafie oluna bilmirdi Bundan sonra Hesen xan qardasi ve ogluyla seherden cixib Gilan xaninin huzuruna geldi ve efv diledi Tarixi menbelere gore Cavaddan 900 7500 nefer arasi ehali esir olaraq Reste kocuruldu Hesen han bir muddet sonra esirlikden azad oldu 33 Cavad ehalisi ekincilik maldarliq ve pambiqciliqla mesgul idiler Taninmis insanlar RedakteMehemmed Xelilov Ikinci Dunya muharibesi istirakcisi Italiya Xalq Muqavimet Herekatinin istirakcisi Italiya Qehremani Mirze Guller xanim xanende Din RedakteKendde Seyx Boyukaga Aga mescidi 34 Ebelfez mescidi 35 ve Seyx Aga Sirvani mescidi 36 dini icmalari fealiyyet gosterir Sehidler RedakteSekil Soyad Ad Ata adi Dogum tarixi Olum tarixi Vefat yeriOrucov Semseddin Ebilhesen oglu 37 38 2 avqust 1950 23 yanvar 1990 NeftcalaAzerbaycan SSRCebrayilov Sirali Aganecef oglu 37 38 26 dekabr 1968 15 yanvar 1994 FuzuliAzerbaycanEsedov Sahin Humbet oglu 37 38 1973 1993 AzerbaycanBurfanov Rasim Resid oglu 37 38 1 sentyabr 1971 7 sentyabr 1993 AgdereAzerbaycanAgayev Mirpasa Seyidabas oglu itkin dusub 37 38 27 aprel 1994 17 fevral 1993 AgdereAzerbaycanMemmedov Teymur Ehmed oglu 37 38 19 yanvar 1973 29 iyun 1992 KelbecerAzerbaycanHemcinin bax RedakteQasim bey Hacibababeyov Cavad xanligi Cavad qezasi QalaqayinMenbe RedakteAbbasqulu aga Bakixanov 2000 Gulustani Irem tercume eden M Esgerli Baki Minare Prof S Eliyarli 1996 Azerbaycan tarixi Baki 870 SAHIN FERZELIYEV tarix elmleri doktoru professor 2012 Quba xanligi ehali tarixi ve azadliq mucadilesi Baki Elm 336 ISBN 978 9952 453 43 0 G B Abdullaev 1965 Azerbajdzhan v XVIII veke i vzaimootnosheniya ego s Rossiej Baku Izd vo Akademii nauk Azerbajdzhanskoj SSR 620 Abdullaev G B 1960 4 Iranskie proiski protiv kubin skogo hanstva i Kartli Kahetinskogo carstva v 1776 i 1778 gg Izvestiya AN Azerbajdzhanskoj SSR seriya obshestvennyh nauk 13 25 Mustafazade Tofiq 2005 Quba xanligi PDF Elm Baki A A Bakixanov adina Tarix Institutu 480 ISBN 5 8066 1747 5 Naile Bayramova 2009 Samaxi xanligi Baki Tehsil Enver Cingizoglu 2009 Hesen xanin toremeleri Baki Soy dergisi 2 22 Leviatov V N 1948 Ocherki iz istorii Azerbajdzhana v XVIII veke Baku Izd vo AN Azerbajdzhanskoj SSR 227 Gerber I G 1958 Opisanie stran i narodov vdol zapadnogo berega Kaspijskogo morya 1728 g Istoriya geografiya i etnografiya Dagestana XVIII XIX vv M Izd vo vostochnoj literatury 60 119 AKAK T II Izdanie pod redakciej predsedatelya ko missii Ad Berzhe Tiflis Glavnoe Upravlenie Namestnika Kavkaza 1868 1238 Opisanie Shirvanskoj provincii sostavlennoe v 1820 godu po rasporyazheniyu glavnoupravlyayushego v Gruzii A P Ermolova generalmaerom knyazem Madatovym i dejstvi telnym statskim sovetnikom Mogilevskim Tiflis tipo grafiya Glavnogo Upravleniya namestnika Kavkazskogo 1867 287 Azerbaycan Respublikasi Dovlet Tarix Arxivi ARDTA Baki Butkov P G 1868 Materialy dlya novoj istorii Kavkaza s 1722 po 1803 g Ch 1 SPb Izd vo Imperatorskoj Akademii Nauk 620 Obozrenie Rossijskih vladenij za Kavkazom v statisticheskom etnograficheskom topograficheskom i finansovom otnosheniyah Ch III SPb tipografiya departamenta vneshnej torgovli 1836 397 Bronevskij S M 1823 Novejshie geograficheskie i istoricheskie izvestiya o Kavkaze Ch 2 M Tipografiya S Selivanovskogo 465 Dubrovin N 1886 Istoriya vojny i vladychestva russkih na Kavkaze T III SPb tipografiya I N Skorohodova 550 Leviatov Vadim Nikolaevich 1948 Ocherki iz istorii Azerbajdzhana v XVIII veke Baku Izd vo Akademii nauk Azerbajdzhanskoj SSR 227 Alexander John T 1989 Catherine the Great Life and Legend Oxford University Press 321 ISBN 0199874301 MOḠAN Encyclopaedia Iranica 2013 01 21 tarixinde arxivlesdirilib Istinadlar Redakte Sabirabad rayon icra hakimiyyeti Sabirabad rayon Icra Hakimiyyeti bascisinin aparatinda rayon seher mehkemelerinin baxdigi inzibati xetalar haqqinda isler uzre protokol tertib etmek selahiyyeti olan vezifeli sexslerin siyahisi azerb Istifade tarixi 2018 12 12 VDI 1948 1 1 2 Sabirabad rayon icra hakimiyyeti Sabirabad rayonunda fealiyyet gosteren belediyyeler haqqinda melumat azerb Istifade tarixi 2018 12 12 Dilaver Ezimli AMEA nin A A Bakixanov adina Tarix Institutunun Azerbaycanin orta esrler tarixi sobesinin aparici elmi iscisi tarix uzre felsefe doktoru 2018 Beynelxalq ticaret elaqelerinde Xezer ticaretinin rolu Baki Orijinal metn azerb Moskva tacirleri Qerbi Avropaya xam ipek ipek par calar Hindistandan daxil olan edviyyati dasiyir olkeden Azerbaycan neftini de aparirdilar XVI esre dair Ticaret kitablari nda bu barede melumatlar vardir He min kitablara esasen bele bir neticeye gelmek olar ki neft Moskva tacirleri vasite sile Sirvandan Qerbi Avropaya dasinirdi Samaxiya Xezer denizi vasitesile gelen Moskva tacirleri Mugan duzunu kecib Cavad seherine daxil olur oradan da Erdebile gedirdiler Onlar Erdebilden iki istiqametde hereket edirdiler Bu yollardan biri Tebrize yonelirdi Diger yol ise Cenub Serq istiqametinde Qezvine ve Kasana gedirdi Hemin dovrde bu seherlerde qizgin ticaret gedirdi Gerber I G 1958 seh 100 AKAK T II Izdanie pod redakciej predsedatelya ko missii Ad Berzhe 69 c II sened 455 1868 seh 246 Dubrovin N cild 3 1886 seh 193 Leviatov 1948 seh 188 A S Sumbatzade 1990 Azerbajdzhancy etnogenez i formirovanie naroda AN Azerbajdzhanskoj SSR Elm 254 ISBN 5806601773 9785806601774 parameter ignored G B Abdullaev 1965 Azerbajdzhan v XVIII veke i vzaimootnosheniya s Rossiej parameter ignored T Mustafayev 2011 Azerbaycan xanliqlarinin qisa tarixi seh 270 parameter ignored Leviatov V N 1948 seh 41 G B Abdullaev 1965 seh 231 ARDTA is 581 Butkov P G 1868 seh 246 Obozrenie Rossijskih vladenij za Kavkazom v statisticheskom etnograficheskom topograficheskom i finansovom otnosheniyah cild 3 1836 seh 37 Bronevskij S M 1823 seh 433 Prof S Eliyarli 1996 seh 484 Salman Erzuman oglu Ibisov 2007 Quba xanliginin ehalisi PDF azerb Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi A A Bakixanov adina Tarix Institutu 2019 01 23 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib G B Abdullaev 1965 seh 233 Prof S Eliyarli 1996 seh 527 Abdullaev G B 1960 seh 22 AKAK c Vl his 2 elaveler sen 38 Zubov 1873 889 890 Alexander 1989 seh 321 Dubrovin N cild 3 1886 193 Ismail bey Zardabli 2018 Ethnic and political history of Azerbaijan From ancient times to the present day ingilis Published by Rossedale Books 3101 Hillsborough Street Suite 210 Raleigh NC 27607 5436 United States of America seh 570 ISBN 978 0 244 99782 3 Orijinal metn ing By the coming of winter Russian troops moved to Mughan Zubov prepared project about the strenghthening of the positions of Russian troops and providing economic conquer of the area According to this project there should be build new city near Javad which would be called by the name Ekaterina ll and there was planned to settle 2 thousand Russian soldiers who were married to georgian and armenian girls here 1 2 A P Ermolova generalmaerom knyazem Madatovy 1867 seh 244 253 Bronevskij S M 1823 seh 433 ARDTA siy 2 is 347 ver 5 Sahin Ferzeliyev tarix elmleri doktoru professor 2012 Quba xanligi ehali tarixi ve azadliq mucadilesi PDF azerb Elm ARDTA fond 24 siy 1 is 347 ver 5 Abdullaev G B 1965 Seyx Boyukaga Aga mescidi PDF azerb Istifade tarixi 2011 Ebelfez mescidi PDF azerb Istifade tarixi 2016 Seyx Aga Sirvani mescidi PDF azerb Istifade tarixi 2018 1 2 3 4 5 6 Sabirabad LAYF Jurnali SEHIDLER OLMEZ Xususi buraxilis 1 2 3 4 5 6 Azerbaycanin butovluyu ugrunda helak olan itkin dusen ve Azerbaycanin Milli Qehramani adina layiq gorulen Sabirabadli doyusculer haqqinda melumat 2020 01 29 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 08 26 Qeyd Redakte Ptolemey Sioda toponimini Kurle Arazin birlesdiyi yerde texminen indiki Cavad kendinin yerinde oldugunu qeyd edir Ehtimal ki bu toponim Suv ada caylarin qovusduqlari yurde uc terefden su ile ehate olunan ada formali yer sozudur ve Suada toponimi zaman kecdikce Cavad formasini qebul etmisdir Xarici kecidler Redaktesabirabad ih gov az Mulki Cemiyyete Dogru Merkezi olu kecid Vikianbarda Cavad ile elaqeli mediafayllar var Menbe https az wikipedia org w index php title Cavad Sabirabad amp oldid 6032931, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.