fbpx
Wikipedia

İdrak fəlsəfəsi

Avqust 08, 2021

İdrak fəlsəfəsi — hələ Qədim Yunan fəlsəfəsində Sokratda, Platonda, Aristoteldə, Orta əsrlər fəlsəfəsində idrak məsələsinin əsas fəlsəfi məsələ kimi ələ alındığını görürük. Lakin Yeni dövrdə J.Lokkun, Dekartın və D.Hyumun əsərlərində idrak mövzusu, idrak nəzəriyyəsi adı altında fəlsəfənin müstəqil sahəsinə çevrilir.

İdrak nəzəriyyəsi

İdrak nəzəriyyəsi idrak, insan biliklərinin hüdudları, bu biliyin əldə edilməsi üsulları və onun yəqinlik meyarları haqqında fəlsəfi təlimdir. Yunan dilinə tərcümədə bu nəzəriyyə qnoseologiya (yunanca gnosis-bilik və logos-təlim deməkdir) və ya epistemologiya (yunanca episteme-bilik, logos-təlim deməkdir) adlanır. Bu gün "epistemologiya" termini daha tez-tez istifadə edilir və "qnoseologiya" termini ilə müqayisədə onun elmi mənası çox aydın şəkildə ifadə olunmuşdur. İdrak şüur daşıyıcısı olan subyektlə, onun müraciət etdiyi obyekt arasında yaranan bir əlaqədir. İdrak prosesində bir şüurun (subyekt) və bir obyektin varlığı zəruridir. Nə obyektsiz bir subyekt, nə də subyektsiz bir obyekt ola bilər. Belə bir idrak əlaqəsi, özündə idrak nəzəriyyəsi ilə bağlı (epistemoji) müxtəlif məsələlər daşıyır. Bunların ən başlıcası, biliyin doğru olub olmaması məsələsidir.

İdrak nəzəriyyəsinin şərhləri

İdrak nəzəriyyəsinin şərhləri müxtəlifdir. Fəlsəfi məktəblərin fəlsəfədə idrakın obyekti, reallığı dərk etməyin metodları, alınmış nəticələrin həqiqiliyinin yoxlanılması üsulları və digər problemlərə yanaşmalar arasında ciddi fərqlər vardır. Bu fərqlərlə bağlı klassik fəlsəfə, marksizm və müasir ümumfəlsəfi cərəyanlar ziddiyyətli yer tuturlar.

İdrakın mahiyyəti

İdrak tarixən inkişaf edən və bununla da sırf insani proses kimi biliyin saxlanması, yığılması, çoxalmasıdır. Beləliklə, idrak insan şəxsiyyətinin mənəvi inkişafıdır. İdrak həm də həqiqətin düşünülmüş şəkildə başa düşülməsi və praktikada tətbiq edilməsidir. İdrak da praktika kimi bəzi hallarda bir başa, bəzi hallarda dolayı yolla bütün insan fəaliyyətini xarakterizə edir.

İdrak haqqında düşüncələr

Bütün materialistlər belə hesab edirlər ki, idrak gerçəkliyin əks olunmasının xüsusi formasıdır; əksetmə materiyanın ümumi xassəsidir. Dialektik materializmə görə, ümumiyyətlə şüur əksolunmanın ali formasıdır; belə əksolunma isə insanın mənafeyinə uyğun olaraq əmək, istehsaletmə fəaliyyəti əsasında ətraf gerçəkliyi dəyişmək yolu ilə yalnız insan cəmiyyətində baş verir, deməli, yalnız insana məxsusdur. XX əsrin 30-cu illərində Sovetlər Birliyində V.İ.Leninin idrak haqqında görüşləri ehkamlaşdınidı, son dərəcə ideologiyalaşdırıldı və «Leninin inikas nəzəriyyəsi» adlandınidı. Lakin rus filosofu V.A.Lektorskinin dediyi kimi duyğunu «obyektiv aləmin subyektiv obrazı» hesab etmək sadəlövh sensualizm mövqeyini ifadə edir və hər halda keçən əsrin ortalannda qəti olaraq anaxronizmə çevrilir. Bir çox müasir Avropa alimlərinin fikrincə, son dövrlərdə idrak nəzəriyyəsi ilə filosoflardan daha çox təbiətşünaslıq elminin nümayəndələri məşğul olurlar. Məsələn, alman filosofu və məntiqşünası H.Reyhenbax (1881-1953) hesab edir ki, «qəribə olsa da XIX-XX əsrlərdə dəqiq idrak nəzəriyyəsi filosoflar tərəfindən deyil, təbiətşünaslıq elminin nümayəndələri tərəfindən yaradılmışdir. İdrak anlayışı hələ qədim mütəfəkkirlər tərəfindən irəli sürülmüşdür. Məsələn, Demokrit idrakı əksolunma hesab edirdisə, Platon əslində əksolunma ideyasını aradan götürür, ruhun əvvəllər təmiz fikir və gözəllik səltənətində olduğu haqqında öz təəssüratını xatırlamasını idrak ilə eyniləşdirirdi. Yeni dövr materialistləri əksolunma anlayışını passiv, seyrçi proses şəklində izah etmişlər. Bütün dövrlərin idealistləri əksolunma problemini inkar edir, idrakı subyektin öz şüurunun, ruhunun dərinliyindən çıxartdığı anlayışlar, kateqoriyalar, ideyalar sistemini yaratması prosesi kimi, yəni biliyin öz-özünü yaratması prosesi kimi şərh edirlər. Bu məsələdə idealizmin qüvvətli tərəfi dərk edən subyektin, onun ruhunun, şüurunun yaradıcı fəallığını daha da inkişaf etdirməsidir.

İdrak nəzəriyyəsinin problemi

İdrak nəzəriyyəsinin mərkəzi problemlərindən biri - özünü dərk etməkdir. Fəlsəfi mənada özünü dərk etmək - insanın öz cismani təbiətini bilməsi və hətta öz ruhunun duyğu, hiss və emosiya kimi tərəflərini dərk etməsi deyil. Bu - insanın özünün dərk etmək qabiliyyətini, təfəkkürünü, ağlını dərk etməsidir. Lakin belə biliyə nail olmaq həddən artıq çətin işdir. Bəzi filosoflar isə belə hesab edirlər ki, bu ümumiyyətlə mümkün deyil və sübut etməyə çalışırlar ki, funksiyası başqa şeyləri dərk etmək olan ağıl elə buna görə də özünü dərk edə bilməz.

İdrakın subyekti və obyekti

Subyekt və obyektin qarşılıqlı münasibəti fəlsəfənin əbədi problemidir. Fəlsəfə üçün idrakın obyekti bütövlükdə dünya, bu dünyaya aid olan bu və ya digər nəticələrin çıxarılması imkanıdır. Obyektin dərk edilməsi konkret obyekt və subyekt arasında qarşılıqlı təsir prosesində baş verir.

İdrakın obyekti

İdrakın obyekti deyildiyi kimi bütövlükdə dünyanın özü və ya onun hər hansı bir hissəsidir.

İdrakın predmeti

İdrakın predmeti kimi həmin obyektin konkret təzahürlərindən biri çıxış edir. Deməli, obyekt tədqiqat predmetindən daha genişdir. Eyni bir obyekt çoxlu tədqiqatların predmeti ola bilər. Dərketmə fəaliyyətinin subyekti kimi fəlsəfədə ilk növbədə idrak prosesini məqsədyönlü həyata keçirən bir adam (və ya qrup) nəzərdə tutulur. Obyekt dərk edilən, subyekt dərk edəndir. Ağıllı subyekti başqalarından fərqləndirən cəhət odur ki, o, vəziyyəti bütövlükdə tam şəklində götürə bilir, başqaları üçün bir-biri ilə əlaqəsi olmayan çoxlu fakt və hadisələrin arxasında gizlənən yolu görür və həmin yolla getməyi göstərir. İdrak prosesində subyekt və obyektin qarşılıqlı təsirini iki aspektdə şərh etmək olar: birinciy marksistlərin irəli sürdüyü fəlsəfənin əsas məsələsi çərçivəsində, yəni materiyanın şüura münasibəti daxilində. Obyekt birinci, subyekt ikincidir. İkincisi, subyekt və obyektin qarşılıqlı təsiri reallığın özünün qarşılıqlı təsirdə olan iki formasıdır. Bu reallıqda isə dərketmə fəaliyyəti nəticədə mənəvi proses kimi çıxış edir. Obyektiv və subyektivliyin dialektikası ilk baxışda göründüyündən daha mürəkkəb problemdir, qnoseoloji, sosial, məntiqi, psixoloji və başqa aspektləri özündə birləşdirin Ona görə də obyektiv və subyektivliyin dialektikasını açmaq yalnız fəlsəfə üçün deyil, həmişə konkret şəraitdə konkret təhlil tələb etdiyindən başqa elmlər üçün də çox vacibdir.

İstinadlar

  1. R.Ə.Mehdiyev (2010). Fəlsəfə Dərslik. Bakı: Şərq-Qərb. səh. 360.
  2. Yusif Rüstəmov (2007). Fəlsəfənin əsasları. Bakı: NURLAN Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi. səh. 504.
  3. Yusif Rüstəmov (2007). Fəlsəfənin əsasları. Bakı: NURLAN Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi. səh. 504.

Avqust 08, 2021
idrak, fəlsəfəsi, hələ, qədim, yunan, fəlsəfəsində, sokratda, platonda, aristoteldə, orta, əsrlər, fəlsəfəsində, idrak, məsələsinin, əsas, fəlsəfi, məsələ, kimi, ələ, alındığını, görürük, lakin, yeni, dövrdə, lokkun, dekartın, hyumun, əsərlərində, idrak, mövzu. Idrak felsefesi hele Qedim Yunan felsefesinde Sokratda Platonda Aristotelde Orta esrler felsefesinde idrak meselesinin esas felsefi mesele kimi ele alindigini goruruk Lakin Yeni dovrde J Lokkun Dekartin ve D Hyumun eserlerinde idrak movzusu idrak nezeriyyesi adi altinda felsefenin musteqil sahesine cevrilir Mundericat 1 Idrak nezeriyyesi 1 1 Idrak nezeriyyesinin serhleri 2 Idrakin mahiyyeti 3 Idrak haqqinda dusunceler 4 Idrak nezeriyyesinin problemi 5 Idrakin subyekti ve obyekti 5 1 Idrakin obyekti 5 2 Idrakin predmeti 6 IstinadlarIdrak nezeriyyesi RedakteIdrak nezeriyyesi idrak insan biliklerinin hududlari bu biliyin elde edilmesi usullari ve onun yeqinlik meyarlari haqqinda felsefi telimdir Yunan diline tercumede bu nezeriyye qnoseologiya yunanca gnosis bilik ve logos telim demekdir ve ya epistemologiya yunanca episteme bilik logos telim demekdir adlanir Bu gun epistemologiya termini daha tez tez istifade edilir ve qnoseologiya termini ile muqayisede onun elmi menasi cox aydin sekilde ifade olunmusdur 1 Idrak suur dasiyicisi olan subyektle onun muraciet etdiyi obyekt arasinda yaranan bir elaqedir Idrak prosesinde bir suurun subyekt ve bir obyektin varligi zeruridir Ne obyektsiz bir subyekt ne de subyektsiz bir obyekt ola biler Bele bir idrak elaqesi ozunde idrak nezeriyyesi ile bagli epistemoji muxtelif meseleler dasiyir Bunlarin en baslicasi biliyin dogru olub olmamasi meselesidir Idrak nezeriyyesinin serhleri Redakte Idrak nezeriyyesinin serhleri muxtelifdir Felsefi mekteblerin felsefede idrakin obyekti realligi derk etmeyin metodlari alinmis neticelerin heqiqiliyinin yoxlanilmasi usullari ve diger problemlere yanasmalar arasinda ciddi ferqler vardir Bu ferqlerle bagli klassik felsefe marksizm ve muasir umumfelsefi cereyanlar ziddiyyetli yer tuturlar Idrakin mahiyyeti RedakteIdrak tarixen inkisaf eden ve bununla da sirf insani proses kimi biliyin saxlanmasi yigilmasi coxalmasidir Belelikle idrak insan sexsiyyetinin menevi inkisafidir Idrak hem de heqiqetin dusunulmus sekilde basa dusulmesi ve praktikada tetbiq edilmesidir Idrak da praktika kimi bezi hallarda bir basa bezi hallarda dolayi yolla butun insan fealiyyetini xarakterize edir Idrak haqqinda dusunceler RedakteButun materialistler bele hesab edirler ki idrak gercekliyin eks olunmasinin xususi formasidir eksetme materiyanin umumi xassesidir Dialektik materializme gore umumiyyetle suur eksolunmanin ali formasidir bele eksolunma ise insanin menafeyine uygun olaraq emek istehsaletme fealiyyeti esasinda etraf gercekliyi deyismek yolu ile yalniz insan cemiyyetinde bas verir demeli yalniz insana mexsusdur XX esrin 30 cu illerinde Sovetler Birliyinde V I Leninin idrak haqqinda gorusleri ehkamlasdinidi son derece ideologiyalasdirildi ve Leninin inikas nezeriyyesi adlandinidi Lakin rus filosofu V A Lektorskinin dediyi kimi duygunu obyektiv alemin subyektiv obrazi hesab etmek sadelovh sensualizm movqeyini ifade edir ve her halda kecen esrin ortalannda qeti olaraq anaxronizme cevrilir Bir cox muasir Avropa alimlerinin fikrince son dovrlerde idrak nezeriyyesi ile filosoflardan daha cox tebietsunasliq elminin numayendeleri mesgul olurlar Meselen alman filosofu ve mentiqsunasi H Reyhenbax 1881 1953 hesab edir ki qeribe olsa da XIX XX esrlerde deqiq idrak nezeriyyesi filosoflar terefinden deyil tebietsunasliq elminin numayendeleri terefinden yaradilmisdir Idrak anlayisi hele qedim mutefekkirler terefinden ireli surulmusdur Meselen Demokrit idraki eksolunma hesab edirdise Platon eslinde eksolunma ideyasini aradan goturur ruhun evveller temiz fikir ve gozellik seltenetinde oldugu haqqinda oz teessuratini xatirlamasini idrak ile eynilesdirirdi Yeni dovr materialistleri eksolunma anlayisini passiv seyrci proses seklinde izah etmisler Butun dovrlerin idealistleri eksolunma problemini inkar edir idraki subyektin oz suurunun ruhunun derinliyinden cixartdigi anlayislar kateqoriyalar ideyalar sistemini yaratmasi prosesi kimi yeni biliyin oz ozunu yaratmasi prosesi kimi serh edirler Bu meselede idealizmin quvvetli terefi derk eden subyektin onun ruhunun suurunun yaradici fealligini daha da inkisaf etdirmesidir 2 Idrak nezeriyyesinin problemi RedakteIdrak nezeriyyesinin merkezi problemlerinden biri ozunu derk etmekdir Felsefi menada ozunu derk etmek insanin oz cismani tebietini bilmesi ve hetta oz ruhunun duygu hiss ve emosiya kimi tereflerini derk etmesi deyil Bu insanin ozunun derk etmek qabiliyyetini tefekkurunu aglini derk etmesidir Lakin bele biliye nail olmaq hedden artiq cetin isdir Bezi filosoflar ise bele hesab edirler ki bu umumiyyetle mumkun deyil ve subut etmeye calisirlar ki funksiyasi basqa seyleri derk etmek olan agil ele buna gore de ozunu derk ede bilmez Idrakin subyekti ve obyekti RedakteSubyekt ve obyektin qarsiliqli munasibeti felsefenin ebedi problemidir Felsefe ucun idrakin obyekti butovlukde dunya bu dunyaya aid olan bu ve ya diger neticelerin cixarilmasi imkanidir Obyektin derk edilmesi konkret obyekt ve subyekt arasinda qarsiliqli tesir prosesinde bas verir Idrakin obyekti Redakte Idrakin obyekti deyildiyi kimi butovlukde dunyanin ozu ve ya onun her hansi bir hissesidir Idrakin predmeti Redakte Idrakin predmeti kimi hemin obyektin konkret tezahurlerinden biri cixis edir Demeli obyekt tedqiqat predmetinden daha genisdir Eyni bir obyekt coxlu tedqiqatlarin predmeti ola biler Derketme fealiyyetinin subyekti kimi felsefede ilk novbede idrak prosesini meqsedyonlu heyata keciren bir adam ve ya qrup nezerde tutulur Obyekt derk edilen subyekt derk edendir Agilli subyekti basqalarindan ferqlendiren cehet odur ki o veziyyeti butovlukde tam seklinde goture bilir basqalari ucun bir biri ile elaqesi olmayan coxlu fakt ve hadiselerin arxasinda gizlenen yolu gorur ve hemin yolla getmeyi gosterir Idrak prosesinde subyekt ve obyektin qarsiliqli tesirini iki aspektde serh etmek olar birinciy marksistlerin ireli surduyu felsefenin esas meselesi cercivesinde yeni materiyanin suura munasibeti daxilinde Obyekt birinci subyekt ikincidir Ikincisi subyekt ve obyektin qarsiliqli tesiri realligin ozunun qarsiliqli tesirde olan iki formasidir Bu realliqda ise derketme fealiyyeti neticede menevi proses kimi cixis edir Obyektiv ve subyektivliyin dialektikasi ilk baxisda gorunduyunden daha murekkeb problemdir qnoseoloji sosial mentiqi psixoloji ve basqa aspektleri ozunde birlesdirin Ona gore de obyektiv ve subyektivliyin dialektikasini acmaq yalniz felsefe ucun deyil hemise konkret seraitde konkret tehlil teleb etdiyinden basqa elmler ucun de cox vacibdir 3 Istinadlar Redakte R E Mehdiyev 2010 Felsefe Derslik Baki Serq Qerb seh 360 Yusif Rustemov 2007 Felsefenin esaslari Baki NURLAN Nesriyyat Poliqrafiya Merkezi seh 504 Yusif Rustemov 2007 Felsefenin esaslari Baki NURLAN Nesriyyat Poliqrafiya Merkezi seh 504 Menbe https az wikipedia org w index php title Idrak felsefesi amp oldid 5787454, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.