fbpx
Wikipedia

Molla Pənah Vaqif

Molla Pənah Vaqif (ilk adı: Pənah Mehdi ağa oğlu; 1717, Salahlı, Qarabağ bəylərbəyliyi, Səfəvilər1797, Şuşa) — XVIII əsr Azərbaycan şairi, məşhur siyasi və ictimai xadim, Qarabağ xanı İbrahimxəlil xan Cavanşirin baş vəziri.

Molla Pənah Vaqif
Pənah Mehdi ağa oğlu

Müasir rəssam Mikayıl Rzaquliyev tərəfindən təsvirlənmiş “Molla Pənah Vaqif” portreti
İlk adı Pənah
Təxəllüsü Vaqif
Doğum tarixi
Doğum yeri
Vəfat tarixi
Vəfat yeri Şuşa, Qarabağ xanlığı
Vəfat səbəbi edam edilmişdir
Dəfn yeri
Vətəndaşlığı Qarabağ xanlığı
Milliyyəti Azərbaycan türkü
Həyat yoldaşı Qızxanım
Uşaqları iki oğlan (Əli, Qasım) və iki qız
Atası Mehdi ağa
Anası Ağqız xanım
Fəaliyyəti şair, yazıçı, vəzir
Fəaliyyət illəri 1759—1797
Əsərlərinin dili Azərbaycan türkcəsi
Janr Lirik (qoşma, qəzəl, müxəmməs)
Molla Pənah Vaqif Vikimənbədə
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Vaqif təxminən 1717-ci ildə Qazax mahalının Yuxarı Salahlı kəndində doğulmuşdur. Əsl adı Pənah, atasının adı Mehdi ağa, təxəllüsü Vaqifdir. Ziyalı bir şəxs olduğuna görə ona xalq arasında "Molla" titulu verilmiş və o, "Molla Pənah" ad ünvanı ilə tanınmışdır. Vaqif yüksək təhsil görmüş, doğma dilindən əlavə ərəb-fars dillərini, bir sıra dini və dünyəvi elmləri kifayət qədər mənimsəmişdir. Onun dərs aldığı müəllimlərdən dövrünün tanınmış alimlərindən olan Şəfi Əfəndinin adı məlumdur. Şairin həyatı təxminən 42 yaşına qədər Qazaxla bağlı olmuşdur.

Vaqifin bədii irsi tam şəkildə indiki dövrə gəlib çatmamışdır. Lakin əldə olunanlar şairin əsərlərinin mövzusu, ideya-məzmunu, bədii xüsusiyyətləri və s. barədə fikir söyləməyə imkan verir. Molla Pənah Vaqif Azərbaycan xalqının orta əsrlər ənənələri ruhunda və yeni tipli, realist, şifahi xalq poeziyasına yaxın şeirlər yazmış şairlərdəndir. Onun yaradıcılığı Azərbaycan poeziyasının gələcək inkişafına böyük təsir göstərmişdir.

1797-ci ildə Ağa Məhəmməd şah Qacarın Şuşaya hücumu zamanı İbrahimxəlil xan Car-Balakənə üz tutur. Şəhəri ələ keçirən Qacar bir gün sonra orada sui-qəsd nəticəsində öldürülür. Hakimiyyətə İbrahimxəlil xanın qardaşı oğlu Məhəmməd bəy yiyələnir. Məhəmməd bəy Vaqifi oğlu Əli bəylə birlikdə edam etdirir. Vaqifin evi talan olunur, əlyazmaları yandırılır. Molla Pənah Vaqif 1797-ci ildə vəfat edir.

Vaqif Azərbaycan şairi Səməd Vurğunun sevimli şairi idi. Səməd Vurğun yazırdı ki, "Erkən uşaqlıqdan mən Vaqifin işindən çox təsirləndim. Onun gözəl şeirləri, aydın və peşəkar tərzi mənim işimə böyük təsir göstərdi. Vaqifin güclü şeir cazibəsi ilə təsirləndim, ilk şeirlərimi yazdım." Vaqifin həyatı Vurğunun "Vaqif" dramında öz əksini tapmışdır. Vurğunun "Şairin ölümü" əsəri də Vaqifə həsr olunmuşdur.

Həyatı

Erkən illəri

Molla Pənah Vaqif XVIII əsrin birinci yarısında anadan olmuşdur. Onun atası Mehdi ağa, anası isə Ağqız xanım idi. Firudin bəy Köçərli Molla Pənah Vaqifin Ağstafa yaxınlığında Həsənsu kəndində anadan olduğunu bildirir. Eyni zamanda o qeyd edirdi ki, şairin doğulduğu yer Salahlı kəndi hesab olunur. Şairin doğulduğu tarix dəqiq deyil. Bir çox məlumatlarda doğulduğu il 1717-ci il götürülür; Rzaqulubəy və Adolf Berje, Vaqifin bir müddət sonra anadan olduğunu yazırlar. İ.Cahangirov və S.Mümtaza görə isə Vaqif 1733-cü ildə Qazax yaxınlığında yerləşən Yuxarı Salahlı kəndində dünyaya gəlib.

Vaqif kiçik yaşlarında mədrəsədə alim və müəllim Şəfi Əfəndinin yanında təhsil almış, ərəb və fars dillərinə mükəmməl yiyələnmişdir. O, həm də astronomiya, riyaziyyat, musiqi və poetika üzrə biliklərə də malik idi. XVIII əsrin 50-ci illərinin sonlarında Qazax mahalında və qonşu Gürcüstan sərhədlərində feodal münaqişələri nəticəsində təxminən 1759-cu ildə Qazax kəndlərinin sakinləri Qarabağ xanlığına köçməli oldular. Vaqifin ailəsi də köçürülən ailələr arasında idi. Ailə Cavanşir mahalının Tərtərbasar kəndində yerləşdi. Vaqif bu kənddə təhsil almağa başladı sonra isə məktəb açdı və burada uşaqları öyrətməyə davam etdi. Bir müddət sonra Vaqif Qarabağ xanlığının mərkəzi Şuşa şəhərinə köçərək Saatlı məhəlləsində məktəb təsis etdi. Onunla birlikdə bu məhəlləyə 17 ailə köçdü.

1769–1770-ci illərdə Molla Pənah Vaqifin alimlik və şöhrətlik nüfuzu Qarabağ xan sarayına da çatdı. Rzaqulu bəyin yazdığına görə, "Şuşada yaşayan Vaqif, Mirzə Vəli Baharlı daxil olmaqla bir çox nüfuzlu insanlarla dostluq etdi." Qarabağ xanı İbrahimxəlil xan Molla Pənah Vaqifi xan sarayına dəvət etdi və Mirzə Vəli Baharlı bildirir ki, "Molla Pənah Vaqifin ay tutulması və zəlzələ barədə əvvəlcədən xəbər verdiyi zaman xan təəccübləndi. Vaqiflə tanış olub, biliklərini yüksək qiymətləndirərək, onun xanlığın rəhbərliyinə cəlb etmək qərarına gəldi." İbrahimxəlil xan Vaqifi əvvəlcə eşikağası, xarici işlər naziri, sonra isə onu öz baş vəziri, yəni daxili işlər üzrə vəzir təyin etdi. Molla Pənah vəfatına qədər bu vəzifədə qaldı.

Saray xadimi və tarixçisi Mirzə Camal Cavanşir Qarabağinin sözlərinə görə, "Vaqif ağıllı və təcrübəli vəzir kimi böyük şöhrət və xalqın rəğbətini qazanmışdır." Ağa Məhəmməd şahın saray xadimi olan Abraham Beknazaryants Molla Pənahı Qarabağ türklərinin (azərbaycanlılar) mənəvi rəhbəri adlandırır. XIX əsrdən sonrakı dövrün Qarabağın sakinləri olan tarixçiləri Molla Pənah Vaqifin İbrahimxəlil xanın yanında böyük nüfuza malik olduğunu iddia edirlər. Mirzə Adıgözəl bəy yazır ki, "Molla Pənah Vaqif ədəbi dilin zənginləşdirilməsində yaddaqalan addımlar atmışdır. O, bir şair kimi xalqın ruhuna güc verir, bir siyasətçi kimi isə xalqın idarə işlərini aparırdı." Qaradaği bildirir: "Mərhum İbrahimxəlil xan Molla Pənahın istənilən işin öhdəsindən gələcəyini düşünərək, hər zaman onu əziz dostu kimi görürdü və onun məsləhətlərinə qulaq asırdı." Mir Mehdi Xəzaninin sözlərinə görə:

 
1983-cü ildə buraxılmış poçt markasında Vaqif türbəsinin təsviri.
  Xan Molla Pənah Vaqifi dövlət idarəçiliyində lazımi tədbirlərdən xəbərdar edirdi. İbrahimxəlil xan dövlət daxilində və xaricində olan bütün işləri Molla Pənahın məsləhətləri ilə həll edirdi. Xan ona tam güc verirdi.  

Vəzir vəzifəsinə gəldikdən sonra Vaqif Şuşada bir çox obyektlərin tikintisində iştirak etdi. Qaradaği yazır ki, "Mərhum Molla Pənah bir çox əsərlərin başçısı idi. Vaqif, xanın və onun uşaqlarının şəxsi binalarının, hərəmxanalarının, xan sarayının və Şuşa divarlarının tikintisinə rəhbərlik edib." A.Berje bildirir: "Vaqif mühəndislik elmini yaxşı bildiyinə görə Şuşa şəhərinin ətrafına çəkilmiş divarların tikintisi və möhkəmləndirilməsinə rəhbərlik ona etibar edilmişdir." Qarabağda məscid nəzdində fəaliyyət göstərən mədrəsədə dərs deməsi və burada Molla Pənah adını alması, onun alimliyi haqqında xəbərlər xanlığın hüdudlarından uzaqlara yayılır. Xalq arasında belə bir məsəl də yaranır: "Hər oxuyan Molla Pənah ola bilməz."

Vaqif astronomiya ilə ciddi məşğul olub, bu sahədəki biliklərini təcrübi olaraq gün tutulmalarının və bu qəbildən olan digər təbii hadisələrin müəyyənləşdirilməsi üçün istifadə edir, astroloji biliklərini isə sarayda özünün münəccim məsləhətləri ilə nümayiş etdirirdi. Ehtimal etmək mümkündür ki, Vaqif tətbiqi riyaziyyatı da yaxşı bilib. Vaqifin zəngin kitabxanası vardı və o, daim öz biliklərini artırmaqla məşğul olurdu. Saray əyanları və şəhər ziyalıları içərisində seçilib-sayılması onun özünə ədəbi "Vaqif" təxəllüsünü götürməsi ilə nəticələnir. Vaqif yaradıcılığının tədqiqatçısı Əziz Şərifin də qeyd etdiyi kimi, "Qarabağ xanlığının vəziri vəzifəsində Vaqif özünü layiqli dövlət xadimi, müdrik və uzaqgörən bir siyasətçi kimi göstərə bilir."

Yaradıcılıq fəaliyyəti və ölümü

 
"Vaqif" tamaşasında Ağa Məhəmməd şah Qacarın Şuşaya yürüşü və Molla Pənah Vaqifin edamı geniş şəkildə təsvir olunur.

Vaqifin bədii yaradıcılığı tam şəkildə dövrümüzə gəlib çatmamışdır. Lakin əldə olunan mənbələr şairin əsərlərinin mövzusu, ideya məzmunu, bədii xüsusiyyətləri və s. barədə ətraflı fikir söyləməyə imkan verir. Sənətkarın janrları qoşma, təcnis, qəzəl, müxəmməs, müstəzadmüəşşər idi. Bu janrlardan qoşma və təcnis xalq ədəbiyyatının, qalanları isə klassik poeziyanın poetik şəkilləridir. Müəllif öz yaradıcılığını əsasən, qoşmalarında — xalq ədəbiyyatına məxsus janrda təsdiq edə bilmişdir. Yazılı ədəbiyyata aid janrlarda isə onun poeziyası məzmun, ifadə tərzi, ideya-bədii keyfiyyəti ilə sələflərindən fərqlənir.

Vaqif lirikasının əsas xüsusiyyətləri millilik, xəlqilik; reazilm, sadəlik və nikbinlikdir. Millilik, xəlqilik, realizm və sadəlik sənətkarın yaradıcılığının ən mühüm əlamətlərindəndir. Şair həm klassik poeziyanın ənənəvi janrlarına yeni janrlar əvəz etdi, deyiliş tərzini və ifadə üsulunu yenilədi, bədii tərzi dəyişdi, mahiyyətə real məzmun verdi. Vaqifin yaradıcılığında məhəbbət lirikası əsas yer tutur. Gözəllərin vəsfi Vaqif lirikasının əsas motividir. Şair onların bədii portretini məharətlə yaradıb, etnoqrafik detalları, milli koloriti qabarıq şəkildə əks etdirib. Onun qələmə aldığı şeirlər xarici və daxili zənginliyi ilə fərqlənirlər.

Əsas mövzusu isə mərhəmət və insan gözəlləyinin tərənnümüdür. Belə ki, şair milli və dini ehkamları bir kənara qoyaraq poeziya üçün yeni tip təsvir edir. Molla Pənah Vaqifin əsərlərində Azərbaycan xalqının adət və ənənələri, yerli xüsusiyyətləri öz əksini tapır. O, insanı fiziki və mənəvi cəhətdən kamil, harmonik inkişafda görmək istəyirdi. Həyatsevərlik onun poeziyasının əsas xüsusiyyətidir. Onun şeirlərində ictimai ədalətsizlik və bərabərsizliyə nifrət ifadə olunur. Şairin yaradıcılığında ruh yüksəkliyi və həyata bağlılıq əsas motivlərdən biridir. O, xalqdan qüvvət alaraq xalq ədəbiyyatı yüksək səviyyəyə çatdırıb. Şairin həyatı ərzində qarşılaşdığı ağır şərait onun yaradıcılığına da təsir edir. Həmin illərin əsərlərində ciddi dəyişiklik özünü göstərir. Bu zaman şairin yaradıcılığında ictimai motivlər, həyat və zamandan şikayət öz əksini tapır. Əvvəl yazılan əsərlərdən fərqli olaraq, bu şeirlərdə dərin hüzn, kədər, bədbin əhval-ruhiyyə özünü göstərir. Vaqif yaradıcılığında bu dönüşü ifadə edən əsər onun "Görmədim" müxəmməsidir.

Vaqif yaradıcılığında "Badi-səba, bir xəbər ver könlümə", "Namə gedər olsan yarın kuyinə", "Bayram oldu", "Gözlərin cəlladdır, baxışın yağı", "Durnalar", "Heyran olmuşam" və s. şeirləri xüsusi yer tutur. Azərbaycan ədəbi dilinin inkişafında Vaqifin xidmətləri böyükdür. O, heca vəznində yazdığı şeirlərdə xalq dilindən sənətkarlıqla istifadə edərək onu ədəbi-bədii dil səviyyəsinə qaldırmışdır.

Vaqifin ölümündən sonra şeirlərinin əlyazmaları məhv və talan edilmişdir. Buna baxmayaraq, aşıq poeziyası ilə bağlı yazdığı bir sıra şeirlər qorunub saxlanılır və bəzi insanlar əsərlərini oxuya bilirlər. Azərbaycan Yazıçılar BirliyiNizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyində onlarla əl yazmasına rast gəlmək olar.

1747-ci ildə Nadir şah Əfşarın öldürülməsindən sonra Azərbaycanda müstəqil xanlıqlar yaranmışdı. Lakin bu xanlıqların müəyyən iqtisadi, siyasi və hərbi uğurlarına baxmayaraq, onların fikirlərində hər an öz müstəqilliklərini itirmək təhlükəsi vardı. Azərbaycanda aparıcı rol oynamaq uğrunda Rusiya, İranOsmanlı dövlətləri mübarizə aparırdı. Qonşu xanlıqlar və Kartli-Kaxetiya da müstəqillik üçün təhlükəyə çevrilmişdilər. Fasiləsiz feodal müharibələri və güclü qonşuların daimi basqınları Qarabağ xanlığını məcbur edirdi ki, yaxın xanlıqlarla aparıcı dövlətlərdən dəstək alsın. İbrahimxəlil xan Kartli-Kaxetiya ilə ittifaqa girir və onlar birlikdə Rusiyadan dəstək istəyirlər. 1783-cü ildə gürcü çarı II İrakli Rusiya təbəəliyini qəbul edir və Vaqif bir il sonra Tiflisdə həmin ölkələr arasında müqavilənin imzalanması mərasimlərində iştirak edir. Tiflisdə olduğu zaman Vaqif şəhərin tərifinə, gürcü gözəllərinə və İraklinin oğlu şahzadə Ellona həsr olunmuş şeirlər yazır. Əməkdar elm xadimi Həmid Araslı o dövrü bu cür təsəvvür edir:

  Vaqif yazıb-yaratdığı dövrdə Azərbaycanda iqtisadi və siyasi vəziyyət son dərəcə gərgin idi. İki əsrdən artıq Türkiyə və İran işğalçılarının ölkəni istila etmək uğrunda apardıqları qanlı müharibələr Azərbaycanın iqtisadi həyatına olduqca ağır təsir göstərmişdi. Dəfələrlə Türkiyə və İran orduları tərəfindən işğal edilib talan olunan Azərbaycan şəhərlərində iqtisadi həyat pozulmuş, ticarət tənəzzül etmiş, mədəni-maarif müəssisələri dağıdılmışdı. Ölkənin abad şəhərlərini xarabaya çevirən bu qanlı müharibələrdən sonra yerli xanlıqların hakimiyyət uğrunda mübarizələri onun siyasi qüvvəsini yenidən parçalamışdı... Belə bir şəraitdə Azərbaycan xanlıqlarını birləşdirmək uğrunda gedən mübarizə mütərəqqi bir mübarizə olub, xalq kütlələrinin arzusundan doğsa da, buna şərait yox idi.  

Salman Mümtaz yazır: "Vaqif, ehtimal ki, iki hökumət arasında həll olunması lazım gələn işlərin həlli və tövsiyəsi üçün İbrahim xan Cavanşir hökuməti adından o zaman Gürcüstan valisi olan II İraklinin yanına göndərilmişdir. Vali ilə Vaqifin o gün görüşmələrini təsvir edəcək lövhə və vəsiqələrin bu gün əldə olmaması bizə o rəsmi ziyarət və görüşün rəsmi qəbul və tərzi üsulunu öyrənməyə və öyrətməyə mane olur. Vali özü şəxsən Vaqifin bazdidinə gəlmirsə də, öz oğlu Ellonu öz əvəzindən Vaqifin ziyarətinə göndərir. Ellonla dəfələrlə görüşən Vaqif görüş münasibəti ilə Tiflisdə Ellona müxəmməs həsr edir."

1783-cü ilin martın 18-də İbrahimxəlil xan II Yekaterinaya məktub göndərərək onun Rusiyanın himayəsinə qəbul olunmasını xahiş etdi. II Yekaterina Q.A.Potyomkin xərac ödəyəcəyi təqdirdə İbrahimxəlil xanı hakimiyyətdə saxlamağını və hətta onun Rusiyanın himayəsi altına qəbul etməyin mümkün olduğunu bildirdi. Qədim zamanlardan Qarabağ buraya köçürülmüş qacarlarla məskunlaşdırılmış və 200 il ərzində burada qacarların Ziyadoğlular boyundan olan şəxslər hökmranlıq etmişdi. Ağa Məhəmməd şah Qarabağ xanlığını tutmaq istəyərkən bunu müəyyən qədər qacarların pozulmuş hüquqlarının bərpası ilə motivləndirmək fikrinə düşmüşdü. Ağa Məhəmməd şah Qarabağa yaxınlaşdıqca, İbrahimxəlil xan II İrakli ilə daha da yaxınlaşmağa başladı. Vaqif Ağa Məhəmməd şaha qarşı birləşmək üçün İbrahimxəlil xanın, II İraklinin, İrəvan hakimi Məhəmməd xanın və Talış hakimi Mir Mustafa xanın danışıqlarında iştirak etdi.

Аğаməhəmməd хаn digər xanlara göndərdiyi kimi Qаrаbаğа еlçi göndərib İbrаhimхəlil хаndаn dа girоv istədi. Хаn əmisi оğlu Аğа Əbdüssəməd bəy və sаrаy аdаmı Mirzə Vəli bəyi Аğаməhəmməd хаnа girоv vеrdi. Lakin bir neçə ildən sonra Əbusəməd bəy öldürüldü və Ağaməhəmməd xan onun əvəzində başqasını tələb etdi. İbrahimxəlil xan isə bundan boyun qaçırdı və Mirzə Məhəmməd Qulunu Rusiyaya elçi göndərib, rus təbəəliyini qəbul etdiyini bildirdi və tezliklə kömək göndərilməsini xahiş etdi. Ağaməhəmməd xan bundan xəbər tutdu və tezliklə Qarabağa hücuma hazırlaşmağa başladı.

1795-ci ildə Ağa Məhəmməd şahın qoşunları Araz çayını keçərək, Şuşa istiqamətində irəliləməyə başladılar. Şuşalılar Vaqifin başçılığı altında müdafiə olunmaq üçün hazırlıq gördülər. Ağır müqavimət nəticəsində, Ağa Məhəmməd şah öz saray şairinə tapşırır ki, İbrahimxəlil xana bir məktub yazsın. Məktub bu məzmunda olur: "Fələyin mancanağından bəla daşları yağır, sən isə əbləhcəsinə şüşə içərisində oturmusan?"

Bu hissədə Şuşa qalasının adı çəkilmişdi. Şuşa Azərbaycan dilində "şüşə" mənasını da verirdi. Bu beyt yazılmış kağızı oxa bərkidərək, qalaya atdılar. Qarabağ xanın vəziri buna cavab yazaraq, bu yolla Qacara çatdırdı. Cavabın məzmununda bu yazılmışdı: "Əgər məni qoruyan mənim tanıdığımdırsa, şüşəni daş içərisində də salamat saxlar." Vaqifin beyti Ağa Məhəmməd şahın qəzəbinə səbəb oldu və o, top atəşlərini davam etdirmək əmrini verdi. Şuşanın 33 günlük mühasirəsi qalanın müdafiəçilərini sarsıtmır və şah məcbur olub, mühasirəni dayandıraraq, çar II İraklinin qoşunlarını darmadağın edib, Tiflisi talan etdi.

İbrahimxəlil xanla birlikdə Vaqifə də II Yekaterinanın adından qiymətli hədiyyələr verilir. Vaqifə bahalı daş-qaşla bəzədilmiş əsa düşür. İbrahimxəlil xan bu müddətdə II Yekaterina ilə məktublaşmasını davam etdirir. Xanın həmin məktublarının mətnini Vaqif yazırdı və imperator tezliklə onun güclü yazı qabiliyyətini müəyyənləşdirir. 1784-cü ildə Q.A.Potyomkinə yazdığı məktubunda Yekaterina qeyd edirdi ki, İbrahimxəlil xanın məktubları özünün ədəbiliyi və zərifliyi ilə İrandan və Türkiyədən gələn bütün məktubları üstələyir. Rusiya hökmdarı həmin məktubların müəllifinin kimliyini müəyyənləşdirməyi və onunla bağlı maraqlanmağı xahiş edir. 1796-cı ildə II Yekaterina vəfat etdi. Yeni imperator I Pavel Qafqazdakı rus qoşunlarını geri çağırır. Ağa Məhəmməd şah bundan istifadə edərək, ona qarşı çıxmış xanları cəzalandırmaq istədi. Həmin il o, yeni yürüşə çıxdı və bu yürüşünü Şuşadan başladı. Ağaməhəmməd şah böyük bir təmtəraqla Şuşa qalasına daxil olub, qalanın aşağı qapısının yaxınlığında olan İbrahim xanın böyük oğlu Məhəmmədhəsən ağanın evində yerləşdi. Şah, İbrahimxəlil xanla birlikdə gedə bilməyən əyanların və xanın qohumlarının, dostlarının axtarılıb tapılması və həbs edilməsi əmrini verdi. Həbsə alınanlar içərisində Məlik Şahnəzərin oğlu Məlik Cəmşid, Molla Pənah və bir çox əyanlar var idi.

Molla Pənahı və digər əsirlər İbrahimxəlil xanın böyük oğlu Məhəmmədhəsən ağanın sarayına gətirirlər. Ağa Məhəmməd şah burada yerləşmişdi. 1797-ci ildə Ağa Məhəmməd şah sui-qəsdlə öldürüldü. Onun qoşunu geri çəkildi. Bunu görən İbrahimxəlil xanın kiçik qardaşı Mehrəli bəyin oğlu Məhəmməd bəy hakimiyyəti ələ keçirdi. Məhəmməd bəy hakimiyyəti öz əlində saxlamaq üçün əmisinin tərəfdarlarını öldürməyə başladı. Məhəmməd bəy Molla Pənah Vaqifi və onun oğlu Əli bəyi edam etdirir. Vaqifi Şuşada böyük şərəflə dəfn edirlər. Məzarının üstündə kiçik bir məqbərə də tikilir ki, bura da sonradan ziyarətgaha çevrilir.

Şəxsi həyatı

Doğma dili ilə yanaşı, farsərəb dillərini mükəmməl şəkildə bilirdi. Vaqif şiəliyi qəbul etmiş və digər alimlər və ədibləri (məsələn, Vidadi) də bu cərəyana cəlb etməyə çalışmışdır.

Şairin həyat yoldaşı Qızxanım idi. Mövcud məlumatlara görə, Vaqifin iki qızı və oğlu Əliağa, Alim təxəllüsü altında şeirlər yazırdılar. Qızlarından biri Azərbaycan şairi Molla Vəli Vidadi ilə ailə həyatı qurmuşdu. Şairin oğlanlarının adları isə, mənbələrdə "Əli" və "Qasım" olaraq bilinir.

İrsi

 
Molla Pənah Vaqifin Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin fasadında heykəli. Heykəltəraş: Cəlal Qaryağdı, 1940

1856-cı ildə Temir xan Şurada Vaqifin ilk kitabı çapdan çıxmışdır. Bundan sonra Mirzə Fətəli Axundov material toplayaraq şərqşünas Adolf Berjeyə vermişdir. 1867-ci ildə Berje bu materialı Leyspiq şəhərində çap etdirmişdir. Şair Mirzəcan Mədətov Vaqifin şeir kolleksiyasının tərtib edilməsi üçün yardım göstərmişdir. Vaqifin şeirini ilk dəfə rus dilinə XIX əsrin 40-cı illərində polyak şairi və tərcüməçisi Tadeuş Zabloski "Rubon" jurnalında tərcümə etmişdir.

1968-ci ildə Molla Pənah Vaqifin 250 illik yubileyi geniş miqyasda keçirilmişdir. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Sovetinin 1970-ci il 30 yanvar tarixli 29 nömrəli qərarına əsasən Qazax rayonunda M.P.Vaqifin xatirə müzeyi yaradılmış, 2002-ci ildə isə həmin muzey "Molla Pənah Vaqifin və Molla Vəli Vidadinin xatirə muzeyi" adlandırılmışdır.

Ulu öndər Heydər Əliyev klassik ədəbiyyatı qiymətləndirən şəxs idi. O, ədəbi irsin qorunmasına qayğı göstərərək Azərbaycan klassik şair və ədiblərinin ev-muzeylərinin yaradılması, xatirələrinin əbədiləşdirilməsi üçün işlər görmüşdür. Azərbaycanda üç şairin, Nizami Gəncəvi, Molla Pənah Vaqif, Hüseyn Cavidin məzarları üzərində məqbərə tikilmişdir.

1967-ci ildə Şuşada olarkən Heydər Əliyev Vaqifin məzarını ziyarət etmək istəmiş, lakin məzarı tapa bilməmişdir. Onun göstərişi ilə məzar tapılmış və Əliyev yaxşı vəziyyətdə olmayan dağılmış məzarı ziyarət etmişdir. O, nitqlərinin birində gördüyü "bu məzarın Vaqifə layiq olmadığını" səsləndirmişdir. Sonralar Heydər Əliyevin göstərişi ilə Vaqifin məzarı üzərində 1980-81-ci illərdə abidə və türbə tikildi. 1982-ci ilin yanvar ayında Heydər Əliyevin iştirakı ilə Molla Pənah Vaqifin məqbərəsinin təntənəli açılışı oldu. 1992-ci ilin may ayının 8-də bu məqbərə erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılmışdır.

Molla Pənah Vaqifin muzey məqbərə kompleksinin inşasına memar A.V.Salamzadə və E.İ Kanukovun layihəsi əsasında 1977-ci ildə başlanılmışdır. Kompleks Şuşa şəhərinin görkəmli yeri olan Cıdır düzünə yaxın bir ərazidə şairin məzarı üstündə inşa edilmişdir. Burada M.P.Vaqifin Şuşa həyatını əks etdirən dövrə aid olan 80-ə yaxın eksponatda sərgilənirdi.

1982-ci ildə Heydər Əliyev Şuşada şairin məqbərəsi ilə yanaşı, eyni zamanda Şuşa Poeziya Evinin də açılışında və orada keçirilən "Vaqif poeziya günləri"-ndə iştirak etmişdir. Həmin tarixdən etibarən hər il avqust ayında "Vaqif poeziya günləri" keçirilir. Şuşanın işğalından sonra, bu tədbir keçirilmir. Bu bayram tədbiri Qazaxda başlayıb Şuşada yekunlaşırdı.

Şairin adını xalq uca tutmuş, onun xatirəsini əbədiləşdirmişdir. Balakən rayonunda 1 saylı Tülü tam orta məktəb və Gəncə şəhərində 8 saylı tam orta məktəb şairin adını daşıyır. 2014-cü ildə şairin adına poçt markası buraxılmışdır. Bakı şəhərində Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyat Muzeyinin fəsadının lojasında Molla Pənah Vaqifin heykəli yerləşdirilmişdir.

Moll Pənah Vaqif Azərbaycan Poçt markasında (2014)

Aşıq Əli Vaqifi "şairlərin xanı", maarifçi, pedaqoq, metodist, ədəbiyyatşünas, publisist Firudin bəy Köçərli isə "milli şair" adlandırır. Aşıq Əli Qaracadaği isə Vaqifi hər zaman müəllim adlandırırdı.

Bəstəkarlardan Cahangir Cahangirov "Durnalar", Əşrəf Abbasov "Heyran olmuşam", Vüqar Şirinov "Toy adamları", Qəmbər Hüseynli "Tel nazik" şairin şeirlərinə musiqi bəstələmiş, Ramiz Mustafayev "Vaqif" operasını, Səməd Vurğun "Vaqif" mənzum dramını, Yusif Vəzir Çəmənzəminli "Qan içində" romanlarını yazmışlar. Haqqında "Vaqif", "Molla Pənah Vaqif", "Qətl günü", "Molla Pənah Vaqif" filmləri ekranlaşdırılmışdır. Səməd Vurğunun 1937-ci ildə şairə həsr etdiyi "Vaqif" dramı ilk dəfə 1938-ci ildə M.Əzizbəyov adına Azərbaycan Dövlət Dram Teatrında, 1947-ci ildə isə Almaniyada Berlin teatrında tamaşaya qoyulmuşdur.

2016-cı ilin dekabr ayında Şəkidə Türksoy Mədəniyyət Nazirləri Daimi Şurasının 34-cü toplantısında 2017-ci ilin "Molla Pənah Vaqif ili" elan olunması barədə qərar qəbul olunub. 2016–2017-ci illərdə YUNESKO-nun yubileylər proqramı çərçivəsində "2016–2017-ci illər üçün görkəmli şəxslərin və əlamətdar hadisələrin yubileyləri proqramı"-na daxil edilmişdir. 12 yanvar 2017-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Molla Pənah Vaqifin 300 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında sərəncam imzalamışdır.

Molla Pənah Vaqif barədə olan fikirlər

  • "Böyük şairimiz Molla Pənah Vaqif XVIII əsrdə şeir dilini xalq dilinə daha da yaxınlaşdırdı. Onun yazdığı şeirləri xalqın bütün təbəqələri həm anlaya, həm də qavraya bildi, həm də sevdi. Beləliklə o, Azərbaycan şeirində yeni bir yol açdı." — Heydər Əliyev
  • "Molla Pənah Vaqif öz ənənələri ilə seçilən ədəbi məktəb yaratmış ölməz sənətkardır. O, əhəmiyyətini əsrlərdən bəri qoruyub saxlayan bənzərsiz poeziya nümunələri meydana gətirməklə milli ədəbiyyatın yeni istiqamətdə inkişafına təkan vermişdir." — İlham Əliyev
  • "Onun şeir və qəzəliyyatı bizim Azərbaycan türklərinə ziyadə xoş gəlir və hər nə onun qələmindən zühurundan gəlibsə… tamamisi ürəkdən və həqiqi həyatdan nəşət edən əsərlərdir. Milli şairlərimizdən onun kimi sadə və açıq lisanda və ana dilimizin şivəsində şeir və qəzəl yazan az olub." — Firudin bəy Köçərli
  • "Vaqif öz ədəbi və siyasi fəaliyyətilə xalqla bağll mütərəqqi şəxsiyyətlərdən biri olduğu kimi, Azərbaycan ədəbiyyatının yeni istiqamətdə inkişafına kömək etmiş qüdrətli bir sənətkardır." — Həmid Araslı
  • "Azərbaycan şeiri Vaqifin sayəsində tarixinin növbəti mərhələsinə qədən qoymuşdur. Onun klassik bədii fikir salnaməmizin parlaq səhifələrindən birin təşkil edən irsi müasir dövrdə də insanların əxlaqi mənəvi kamilləşməsinə xidmət göstərir." -İsa Həbibbəyli
  • "Çox savadlı bir insan idi, hətta, mən deyərdim ki, Molla Pənah Vaqif o dövrün ensiklopedik bir şəxsiyyəti idi. Təkcə ədəbiyyatı, şəriəti, dini kitabları deyil, həm də dünyəvi elmləri də dərindən bilirdi. Hətta qaynaqlar yazırdı ki, Vaqif astronomiya ilə məşğul olub, Günəş və Ay tutulmalarını əvvəlcədən xəbər verib. Bundan başqa memarlıqla məşğul olması onun hərtərəfli bir şəxsiyyət olmasına işarədir." — Teymur Kərimli
  • "Qarabağ bütün təbii gözəllikləri ilə Vaqif poeziyasının, fəlsəfi-estetik təfəkkür mədəniyyətinin vətəni idi." — Nizami Cəfərov
  • "Azərbaycan ədəbiyyatının və bədii fikrinin salnaməsində yeni parlaq səhifə Vaqifin adı ilə bağlıdır. O, ədəbiyyatımızda realizm meyillilərinin, demokratik əsasların çərçivəsini xeyli genişləndirmiş, ədəbiyyatı xalqın həyatına və arzularına xeyli yaxınlaşdırmışdır." — Mirzə İbrahimov
  • "Azərbaycanın öz azadlığı uğrunda yadelli işğalçılara qarşı apardığı mübarizə tarixinin qəhrəmanlıq səhifələri Vaqifin adı ilə bağlıdır. Vaqif Qarabağ xanlığının vəziri olduğu zaman bizim xalqın yadelli işğalçılara qarşı, İran şahı Qacara qarşı mübarizəsinə başçılıq edirdi. Vaqif böyük siyasi xadim və diplomat kimi xalqın səadət azadlığı uğrunda mübarizədə çox işlər görmüşdür."- Səməd Vurğun
  • "Dövrün görkəmli dövlət xadimi olan Vaqifin ictimai-siyasi fəaliyyəti ilə yaradıcılığı arasında, aydın hiss olunmasa da, bir vəhdət olduğu inkarolunmaz həqiqətdir. Vaqif zamanın diktə etdiyi ab-hava ilə nəfəs alan və onun yetişdirdiyi bir sənətkardır" — Xəlil Yusifli
  • "Molla Pənah Vaqifin yaradıcılığı Azərbaycan poeziyası tarixində mühüm mərhələlərdən biridir. Onun yaradıcılığı ilə Azərbaycan şeir tarixində yeni bir dövr başlanır. Vaqif lirikası ilə poeziyada yeni bir səhifə açılır, poeziyamızda nikbin bir əhvali-ruhiyyə, həyati və dünyəvi gözəlliyə pərəstiş hissləri qüvvətlənir." — Fazil Qaraoğlu
  • "Vaqif poeziyasında dilin funksiyası bilavasitə baxışla, gözlə bağlıdır. Onun ömrü və poeziyası vizual təfəkkürün bədii ifadəsidir." — Rüstəm Kamal
  • "Vaqif xalqını, dilini sevən, onunla nəfəs alan, sevinci ilə sevinən, kədəri ilə kədərlənən böyük sənətkarlardan olmuşdur." — Kamal Tahir
  • "Vaqifin yetişməsi öz zəmanəsinin ən fərəhli ədəbi hadisələrindənidi." — A.Berje

Qalereya

Qeydlər

  1. Şuşa şəhəri o zamanlar şəhərin əsasını qoymuş Pənahəli xanın şərəfinə Pənahabad adlanırdı.
  2. Vaqif ifadəsinin mənası bir işdə məlumatı, biliyi olan, xəbərdar, məlumatlı, hər şeyi bilən deməkdir.
  3. İndiki Dağıstan Respublikasının Buynaksk şəhəri.
  4. İndiki Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Teatrı.

İstinadlar

  1. Ярахмедов М. (1992). Азербайджанская поэзия и Етим Эмин. Баку: Элм. səh. 11.
  2. "Molla Pənah Vaqif yaradıcılığının Azərbaycan ədəbiyyatında əks sədası" (azərb.). Trend.az. 18 dekabr 2017. İstifadə tarixi: 19 noyabr 2018.
  3. Немецкая национальная библиотека, Берлинская государственная библиотека, Баварская государственная библиотека и др. Record #118966960 // Общий нормативный контроль (GND) — 2012–2016.
  4. data.bnf.fr: платформа открытых данных — 2011.
  5. Faceted Application of Subject Terminology
  6. Ярахмедов М. (1992). Азербайджанская поэзия и Етим Эмин. Баку: Элм. səh. 12.
  7. Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru: açıq məlumat platforması — 2011.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P268"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a>
  8. Faceted Application of Subject Terminology
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q3294867"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P2163"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q846596"></a>
  9. NUKAT — 2002.
    <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q11789729"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:P1207"></a>
  10. "Xalq yaradıcılığının vurğunu Molla Pənah Vaqif həyatı haqqında" (azərb.). edebiyyat.ucoz.com. 2015. İstifadə tarixi: 19 noyabr 2018.
  11. "Molla Pənah Vaqif" (azərb.). portal.azertag.az. İstifadə tarixi: 19 noyabr 2018.
  12. Бабаев Г. (1981). Самед Вургун. Очерк творчества. М.: Советский писатель. səh. 72.
  13. Бабаев Г. (1981). Самед Вургун. Очерк творчества. М.: Советский писатель. səh. 137.
  14. Дадашзаде, 1968. səh. 13
  15. Кочарлинский, 1903. səh. 7—8, прим. 1
  16. Дадашзаде, 1968. səh. 12—13
  17. Mümtaz, Cahangirov, 1933. səh. 3
  18. H. Əhmədov. Azərbaycan məktəb və pedaqoji fikir tarixi. Bakı: Elm və təhsil, 2014. — səh. 70.
  19. Мамед-заде, Саркисов, 1986. səh. 18
  20. Дадашзаде, 1968. səh. 14—15
  21. Мамед-заде, Саркисов, 1986. səh. 22
  22. Дадашзаде, 1968. səh. 36
  23. Дадашзаде, 1968. səh. 21
  24. Дадашзаде, 1968. səh. 18—19
  25. Дадашзаде, 1968. səh. 15
  26. Вагиф, Молла Панах // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969–1978.
  27. Molla Pənah Vaqif; tərt. ed. Həmid Məhəmmədzadə; red. Abbas Zamanov. — Bakı: Azərnəşr, 1968. — 184 s.
  28. M.P.Vaqif-Biblioqrafiya, 2017. səh. 79
  29. Дадашзаде, 1968. səh. 44
  30. M.P.Vaqif-Biblioqrafiya, 2017. səh. 77
  31. M.P.Vaqif-Biblioqrafiya, 2017. səh. 78
  32. S.Quliyeva, L.Əhmədova, K.Tahirov, 2017. səh. 7
  33. Дадашзаде, 1968. səh. 105—106
  34. Nizami Cəfərov, 2017. səh. 17
  35. Nizami Cəfərov, 2017. səh. 31
  36. Дадашзаде, 1968. səh. 38—39
  37. Караев, 1984. səh. 13
  38. Ярахмедов М. (1992). Азербайджанская поэзия и Етим Эмин. Баку: Элм. səh. 10.
  39. Дадашзаде, 1968. səh. 38
  40. Советский Нагорный Карабах: торжество ленинской национальной политики. Баку: Азербайджанское гос. изд-во. 1983. səh. 115.
  41. Мамед-заде, Саркисов, 1986. səh. 42—43
  42. Шариф, 1968. səh. 4
  43. Mymtaz, Çəhəngirov, 1933. səh. 5
  44. Дадашзаде, 1968. səh. 15, 17
  45. Сеид-Заде А. Мирза-Шафи или Боденштедт? (К вопросу о происхождении, об'ёме и характере плагиаторства Фр. Боденштедта). Баку: Изд-во АГУ. səh. 141.
  46. Карягды, Джалал Магеррам оглы (1995). биобиблиографический словарь (Художники народов СССР). Искусство. səh. 282.
  47. Дадашзаде, 1968. səh. 109—110
  48. S.Quliyeva, L.Əhmədova, K.Tahirov, 2017. səh. 7-8
  49. S.Quliyeva, L.Əhmədova, K.Tahirov, 2017. səh. 8
  50. Ашнин Ф. Д., Алпатов В. М., Насилов Д. М. (2002). Репрессированная тюркология. М.: «Восточная литература» РАН. səh. 153.
  51. S.Quliyeva, L.Əhmədova, K.Tahirov, 2017. səh. 8-9
  52. S.Quliyeva, L.Əhmədova, K.Tahirov, 2017. səh. 9
  53. Дадашзаде, 1968. səh. 109—127
  54. Сумбатзаде А. С. (1987). Азербайджанская историография XIX-XX веков. Баку: Элм. səh. 21.
  55. Репрессированная тюркология. М.: «Восточная литература» РАН. 2002. səh. 153.
  56. Azərbaycan Dövlət İnformasiya Agentliyi (22 noyabr 2017). "Səməd Vurğunun "Vaqif" dramında Molla Pənah Vaqif obrazı..." (azərb.). azertag.az. İstifadə tarixi: 27 oktyabr 2018.
  57. Вургун С. (1980). Собрание сочинений. 3. М.: Художественная литература. səh. 287.
  58. "TÜRKSOY 2017-ci ili "Molla Pənah Vaqif ili" elan edib" (azərb.). az.trend.az. 6 dekabr 2016. İstifadə tarixi: 27 oktyabr 2018.
  59. "YUNESKO 2016-cı ili İmadəddin Nəsimi və Molla Pənah Vaqif ili elan edəcək" (azərb.). ahlibeyt.az. 26 dekabr 2015. İstifadə tarixi: 27 oktyabr 2018.
  60. president.az (12 yanvar 2017). ""Böyük Azərbaycan şairi Molla Pənah Vaqifin 300 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 12 yanvar 2017-ci il tarixli, 2597 nömrəli sərəncamı" (azərb.). e-qanun.az. İstifadə tarixi: 30 avqust 2018.
  61. S.Quliyeva, L.Əhmədova, K.Tahirov, 2017. səh. 23-25

Ədəbiyyat

  • Дадашзаде А. (1968). Певец жизни (Раздумья о Вагифе). Баку: Изд-во АН Азербайджанской ССР.
  • Караев Я. (1984). Вагиф. Очерк творчества. Баку: Язычы.
  • Кочарлинский Ф. (1903). Литература адербейджанских татар. Тифлис.
  • Мамед-заде К. М., Саркисов Н. А. (1986). Шуша — мавзолей Вагифа. Баку: Элм.
  • Шариф А. (1968). Вагиф — певец любви и красоты. М.: Знание.
  • S.Mümtaz, İ.Cahangirov (1933). Molla Pənah (Vaqif). Bakı: Azərnəşr.
  • Nizami Cəfərov. (2017). Molla Pənah Vaqif. Bakı: "Renessans-A".
  • S.Quliyeva, L.Əhmədova, K.Tahirov. (2017). Molla Pənah Vaqif-300. Bakı: M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanası.

Xarici keçidlər

 
   

Vikianbarda Molla Pənah Vaqif ilə əlaqəli mediafayllar var.

 
   

Vikimənbədə Molla Pənah Vaqif ilə əlaqəli məlumatlar var.

 
   

Vikisitatda Molla Pənah Vaqif ilə əlaqəli məlumatlar var.

  • Molla Pənah Vaqif. Əsərləri. Bakı:"Şərq-Qərb", 2004.
  • Молла Панах Вагиф
  • Мирза Адигезаль-бек. Карабаг-Наме.

molla, pənah, vaqif, adı, pənah, mehdi, ağa, oğlu, 1717, salahlı, qarabağ, bəylərbəyliyi, səfəvilər, 1797, şuşa, xviii, əsr, azərbaycan, şairi, məşhur, siyasi, ictimai, xadim, qarabağ, xanı, ibrahimxəlil, cavanşirin, baş, vəziri, pənah, mehdi, ağa, oğlumüasir,. Molla Penah Vaqif ilk adi Penah Mehdi aga oglu 1717 7 8 9 Salahli Qarabag beylerbeyliyi Sefeviler 1797 7 8 9 Susa XVIII esr Azerbaycan sairi meshur siyasi ve ictimai xadim Qarabag xani Ibrahimxelil xan Cavansirin bas veziri Molla Penah VaqifPenah Mehdi aga ogluMuasir ressam Mikayil Rzaquliyev terefinden tesvirlenmis Molla Penah Vaqif portreti 1 Ilk adi Penah 2 Texellusu Vaqif 2 Dogum tarixi 1717Dogum yeri Salahli Qarabag beylerbeyliyi SefevilerVefat tarixi 1797 3 4 5 Vefat yeri Susa Qarabag xanligiVefat sebebi edam edilmisdir 6 Defn yeri SusaVetendasligi Qarabag xanligiMilliyyeti Azerbaycan turkuHeyat yoldasi Qizxanim 2 Usaqlari iki oglan Eli Qasim ve iki qiz 2 Atasi Mehdi agaAnasi Agqiz xanimFealiyyeti sair yazici vezirFealiyyet illeri 1759 1797Eserlerinin dili Azerbaycan turkcesiJanr Lirik qosma qezel muxemmes Molla Penah Vaqif Vikimenbede Vikianbarda elaqeli mediafayllarVaqif texminen 1717 ci ilde 3 4 5 Qazax mahalinin Yuxari Salahli kendinde dogulmusdur Esl adi Penah atasinin adi Mehdi aga texellusu Vaqifdir Ziyali bir sexs olduguna gore ona xalq arasinda Molla titulu verilmis ve o Molla Penah ad unvani ile taninmisdir Vaqif yuksek tehsil gormus dogma dilinden elave ereb fars dillerini bir sira dini ve dunyevi elmleri kifayet qeder menimsemisdir Onun ders aldigi muellimlerden dovrunun taninmis alimlerinden olan Sefi Efendinin adi melumdur Sairin heyati texminen 42 yasina qeder Qazaxla bagli olmusdur 10 Vaqifin bedii irsi tam sekilde indiki dovre gelib catmamisdir Lakin elde olunanlar sairin eserlerinin movzusu ideya mezmunu bedii xususiyyetleri ve s barede fikir soylemeye imkan verir Molla Penah Vaqif Azerbaycan xalqinin orta esrler eneneleri ruhunda ve yeni tipli realist sifahi xalq poeziyasina yaxin seirler yazmis sairlerdendir Onun yaradiciligi Azerbaycan poeziyasinin gelecek inkisafina boyuk tesir gostermisdir 10 1797 ci ilde Aga Mehemmed sah Qacarin Susaya hucumu zamani Ibrahimxelil xan Car Balakene uz tutur Seheri ele keciren Qacar bir gun sonra orada sui qesd neticesinde oldurulur Hakimiyyete Ibrahimxelil xanin qardasi oglu Mehemmed bey yiyelenir Mehemmed bey Vaqifi oglu Eli beyle birlikde edam etdirir Vaqifin evi talan olunur elyazmalari yandirilir Molla Penah Vaqif 1797 ci ilde vefat edir 11 Vaqif Azerbaycan sairi Semed Vurgunun sevimli sairi idi Semed Vurgun yazirdi ki Erken usaqliqdan men Vaqifin isinden cox tesirlendim Onun gozel seirleri aydin ve pesekar terzi menim isime boyuk tesir gosterdi Vaqifin guclu seir cazibesi ile tesirlendim ilk seirlerimi yazdim 12 Vaqifin heyati Vurgunun Vaqif draminda oz eksini tapmisdir Vurgunun Sairin olumu eseri de Vaqife hesr olunmusdur 13 Mundericat 1 Heyati 1 1 Erken illeri 1 2 Yaradiciliq fealiyyeti ve olumu 1 3 Sexsi heyati 2 Irsi 3 Molla Penah Vaqif barede olan fikirler 4 Qalereya 5 Qeydler 6 Istinadlar 7 Edebiyyat 8 Xarici kecidlerHeyati RedakteErken illeri Redakte Molla Penah Vaqif XVIII esrin birinci yarisinda anadan olmusdur Onun atasi Mehdi aga anasi ise Agqiz xanim idi 14 Firudin bey Kocerli Molla Penah Vaqifin Agstafa yaxinliginda 15 Hesensu kendinde anadan oldugunu bildirir Eyni zamanda o qeyd edirdi ki sairin doguldugu yer Salahli kendi hesab olunur 15 Sairin doguldugu tarix deqiq deyil Bir cox melumatlarda doguldugu il 1717 ci il goturulur Rzaqulubey ve Adolf Berje Vaqifin bir muddet sonra anadan oldugunu yazirlar 16 I Cahangirov ve S Mumtaza gore ise Vaqif 1733 cu ilde Qazax yaxinliginda yerlesen Yuxari Salahli kendinde dunyaya gelib 17 Vaqif kicik yaslarinda medresede alim ve muellim Sefi Efendinin yaninda tehsil almis 18 ereb ve fars dillerine mukemmel yiyelenmisdir O hem de astronomiya riyaziyyat musiqi ve poetika uzre biliklere de malik idi XVIII esrin 50 ci illerinin sonlarinda Qazax mahalinda ve qonsu Gurcustan serhedlerinde feodal munaqiseleri neticesinde texminen 1759 cu ilde Qazax kendlerinin sakinleri Qarabag xanligina kocmeli oldular Vaqifin ailesi de kocurulen aileler arasinda idi Aile Cavansir mahalinin Terterbasar kendinde yerlesdi Vaqif bu kendde tehsil almaga basladi sonra ise mekteb acdi ve burada usaqlari oyretmeye davam etdi 14 Bir muddet sonra Vaqif Qarabag xanliginin merkezi Susa seherine q 1 kocerek Saatli mehellesinde mekteb tesis etdi Onunla birlikde bu mehelleye 17 aile kocdu 19 1769 1770 ci illerde Molla Penah Vaqifin alimlik ve sohretlik nufuzu Qarabag xan sarayina da catdi Rzaqulu beyin yazdigina gore Susada yasayan Vaqif Mirze Veli Baharli daxil olmaqla bir cox nufuzlu insanlarla dostluq etdi Qarabag xani Ibrahimxelil xan Molla Penah Vaqifi xan sarayina devet etdi ve Mirze Veli Baharli bildirir ki Molla Penah Vaqifin ay tutulmasi ve zelzele barede evvelceden xeber verdiyi zaman xan teeccublendi Vaqifle tanis olub biliklerini yuksek qiymetlendirerek onun xanligin rehberliyine celb etmek qerarina geldi Ibrahimxelil xan Vaqifi evvelce esikagasi xarici isler naziri sonra ise onu oz bas veziri yeni daxili isler uzre vezir teyin etdi Molla Penah vefatina qeder bu vezifede qaldi 20 Saray xadimi ve tarixcisi Mirze Camal Cavansir Qarabaginin sozlerine gore Vaqif agilli ve tecrubeli vezir kimi boyuk sohret ve xalqin regbetini qazanmisdir 21 Aga Mehemmed sahin saray xadimi olan Abraham Beknazaryants Molla Penahi Qarabag turklerinin azerbaycanlilar menevi rehberi adlandirir 22 XIX esrden sonraki dovrun Qarabagin sakinleri olan tarixcileri Molla Penah Vaqifin Ibrahimxelil xanin yaninda boyuk nufuza malik oldugunu iddia edirler Mirze Adigozel bey yazir ki Molla Penah Vaqif edebi dilin zenginlesdirilmesinde yaddaqalan addimlar atmisdir O bir sair kimi xalqin ruhuna guc verir bir siyasetci kimi ise xalqin idare islerini aparirdi 23 Qaradagi bildirir Merhum Ibrahimxelil xan Molla Penahin istenilen isin ohdesinden geleceyini dusunerek her zaman onu eziz dostu kimi gorurdu ve onun meslehetlerine qulaq asirdi 23 Mir Mehdi Xezaninin sozlerine gore 1983 cu ilde buraxilmis poct markasinda Vaqif turbesinin tesviri Xan Molla Penah Vaqifi dovlet idareciliyinde lazimi tedbirlerden xeberdar edirdi Ibrahimxelil xan dovlet daxilinde ve xaricinde olan butun isleri Molla Penahin meslehetleri ile hell edirdi Xan ona tam guc verirdi 23 Vezir vezifesine geldikden sonra Vaqif Susada bir cox obyektlerin tikintisinde istirak etdi Qaradagi yazir ki Merhum Molla Penah bir cox eserlerin bascisi idi Vaqif xanin ve onun usaqlarinin sexsi binalarinin heremxanalarinin xan sarayinin ve Susa divarlarinin tikintisine rehberlik edib A Berje bildirir Vaqif muhendislik elmini yaxsi bildiyine gore Susa seherinin etrafina cekilmis divarlarin tikintisi ve mohkemlendirilmesine rehberlik ona etibar edilmisdir Qarabagda mescid nezdinde fealiyyet gosteren medresede ders demesi ve burada Molla Penah adini almasi onun alimliyi haqqinda xeberler xanligin hududlarindan uzaqlara yayilir 24 Xalq arasinda bele bir mesel de yaranir Her oxuyan Molla Penah ola bilmez 25 Vaqif astronomiya ile ciddi mesgul olub bu sahedeki biliklerini tecrubi olaraq gun tutulmalarinin ve bu qebilden olan diger tebii hadiselerin mueyyenlesdirilmesi ucun istifade edir astroloji biliklerini ise sarayda ozunun muneccim meslehetleri ile numayis etdirirdi Ehtimal etmek mumkundur ki Vaqif tetbiqi riyaziyyati da yaxsi bilib Vaqifin zengin kitabxanasi vardi ve o daim oz biliklerini artirmaqla mesgul olurdu Saray eyanlari ve seher ziyalilari icerisinde secilib sayilmasi onun ozune edebi Vaqif q 2 texellusunu goturmesi ile neticelenir Vaqif yaradiciliginin tedqiqatcisi Eziz Serifin de qeyd etdiyi kimi Qarabag xanliginin veziri vezifesinde Vaqif ozunu layiqli dovlet xadimi mudrik ve uzaqgoren bir siyasetci kimi gostere bilir 26 Yaradiciliq fealiyyeti ve olumu Redakte Vaqif tamasasinda Aga Mehemmed sah Qacarin Susaya yurusu ve Molla Penah Vaqifin edami genis sekilde tesvir olunur Vaqifin bedii yaradiciligi tam sekilde dovrumuze gelib catmamisdir Lakin elde olunan menbeler sairin eserlerinin movzusu ideya mezmunu bedii xususiyyetleri ve s barede etrafli fikir soylemeye imkan verir Senetkarin janrlari qosma tecnis qezel muxemmes mustezad ve muesser idi Bu janrlardan qosma ve tecnis xalq edebiyyatinin qalanlari ise klassik poeziyanin poetik sekilleridir Muellif oz yaradiciligini esasen qosmalarinda xalq edebiyyatina mexsus janrda tesdiq ede bilmisdir Yazili edebiyyata aid janrlarda ise onun poeziyasi mezmun ifade terzi ideya bedii keyfiyyeti ile seleflerinden ferqlenir 27 28 29 Vaqif lirikasinin esas xususiyyetleri millilik xelqilik reazilm sadelik ve nikbinlikdir Millilik xelqilik realizm ve sadelik senetkarin yaradiciliginin en muhum elametlerindendir Sair hem klassik poeziyanin enenevi janrlarina yeni janrlar evez etdi deyilis terzini ve ifade usulunu yeniledi bedii terzi deyisdi mahiyyete real mezmun verdi Vaqifin yaradiciliginda mehebbet lirikasi esas yer tutur Gozellerin vesfi Vaqif lirikasinin esas motividir Sair onlarin bedii portretini meharetle yaradib etnoqrafik detallari milli koloriti qabariq sekilde eks etdirib Onun qeleme aldigi seirler xarici ve daxili zenginliyi ile ferqlenirler 30 29 Esas movzusu ise merhemet ve insan gozelleyinin terennumudur Bele ki sair milli ve dini ehkamlari bir kenara qoyaraq poeziya ucun yeni tip tesvir edir Molla Penah Vaqifin eserlerinde Azerbaycan xalqinin adet ve eneneleri yerli xususiyyetleri oz eksini tapir O insani fiziki ve menevi cehetden kamil harmonik inkisafda gormek isteyirdi Heyatseverlik onun poeziyasinin esas xususiyyetidir Onun seirlerinde ictimai edaletsizlik ve berabersizliye nifret ifade olunur Sairin yaradiciliginda ruh yuksekliyi ve heyata bagliliq esas motivlerden biridir O xalqdan quvvet alaraq xalq edebiyyati yuksek seviyyeye catdirib Sairin heyati erzinde qarsilasdigi agir serait onun yaradiciligina da tesir edir Hemin illerin eserlerinde ciddi deyisiklik ozunu gosterir Bu zaman sairin yaradiciliginda ictimai motivler heyat ve zamandan sikayet oz eksini tapir Evvel yazilan eserlerden ferqli olaraq bu seirlerde derin huzn keder bedbin ehval ruhiyye ozunu gosterir Vaqif yaradiciliginda bu donusu ifade eden eser onun Gormedim muxemmesidir 31 28 29 Vaqif yaradiciliginda Badi seba bir xeber ver konlume Name geder olsan yarin kuyine Bayram oldu Gozlerin celladdir baxisin yagi Durnalar Heyran olmusam ve s seirleri xususi yer tutur Azerbaycan edebi dilinin inkisafinda Vaqifin xidmetleri boyukdur O heca vezninde yazdigi seirlerde xalq dilinden senetkarliqla istifade ederek onu edebi bedii dil seviyyesine qaldirmisdir 32 29 Vaqifin olumunden sonra seirlerinin elyazmalari mehv ve talan edilmisdir Buna baxmayaraq asiq poeziyasi ile bagli yazdigi bir sira seirler qorunub saxlanilir ve bezi insanlar eserlerini oxuya bilirler 33 Azerbaycan Yazicilar Birliyi ve Nizami Gencevi adina Milli Azerbaycan Edebiyyati Muzeyinde onlarla el yazmasina rast gelmek olar 33 1747 ci ilde Nadir sah Efsarin oldurulmesinden sonra Azerbaycanda musteqil xanliqlar yaranmisdi Lakin bu xanliqlarin mueyyen iqtisadi siyasi ve herbi ugurlarina baxmayaraq onlarin fikirlerinde her an oz musteqilliklerini itirmek tehlukesi vardi Azerbaycanda aparici rol oynamaq ugrunda Rusiya Iran ve Osmanli dovletleri mubarize aparirdi Qonsu xanliqlar ve Kartli Kaxetiya da musteqillik ucun tehlukeye cevrilmisdiler Fasilesiz feodal muharibeleri ve guclu qonsularin daimi basqinlari Qarabag xanligini mecbur edirdi ki yaxin xanliqlarla aparici dovletlerden destek alsin Ibrahimxelil xan Kartli Kaxetiya ile ittifaqa girir ve onlar birlikde Rusiyadan destek isteyirler 1783 cu ilde gurcu cari II Irakli Rusiya tebeeliyini qebul edir ve Vaqif bir il sonra Tiflisde hemin olkeler arasinda muqavilenin imzalanmasi merasimlerinde istirak edir Tiflisde oldugu zaman Vaqif seherin terifine gurcu gozellerine ve Iraklinin oglu sahzade Ellona hesr olunmus seirler yazir 26 Emekdar elm xadimi Hemid Arasli o dovru bu cur tesevvur edir Vaqif yazib yaratdigi dovrde Azerbaycanda iqtisadi ve siyasi veziyyet son derece gergin idi Iki esrden artiq Turkiye ve Iran isgalcilarinin olkeni istila etmek ugrunda apardiqlari qanli muharibeler Azerbaycanin iqtisadi heyatina olduqca agir tesir gostermisdi Defelerle Turkiye ve Iran ordulari terefinden isgal edilib talan olunan Azerbaycan seherlerinde iqtisadi heyat pozulmus ticaret tenezzul etmis medeni maarif muessiseleri dagidilmisdi Olkenin abad seherlerini xarabaya ceviren bu qanli muharibelerden sonra yerli xanliqlarin hakimiyyet ugrunda mubarizeleri onun siyasi quvvesini yeniden parcalamisdi Bele bir seraitde Azerbaycan xanliqlarini birlesdirmek ugrunda geden mubarize mutereqqi bir mubarize olub xalq kutlelerinin arzusundan dogsa da buna serait yox idi 34 Salman Mumtaz yazir Vaqif ehtimal ki iki hokumet arasinda hell olunmasi lazim gelen islerin helli ve tovsiyesi ucun Ibrahim xan Cavansir hokumeti adindan o zaman Gurcustan valisi olan II Iraklinin yanina gonderilmisdir Vali ile Vaqifin o gun gorusmelerini tesvir edecek lovhe ve vesiqelerin bu gun elde olmamasi bize o resmi ziyaret ve gorusun resmi qebul ve terzi usulunu oyrenmeye ve oyretmeye mane olur Vali ozu sexsen Vaqifin bazdidine gelmirse de oz oglu Ellonu oz evezinden Vaqifin ziyaretine gonderir Ellonla defelerle gorusen Vaqif gorus munasibeti ile Tiflisde Ellona muxemmes hesr edir 35 1783 cu ilin martin 18 de Ibrahimxelil xan II Yekaterinaya mektub gondererek onun Rusiyanin himayesine qebul olunmasini xahis etdi II Yekaterina Q A Potyomkin xerac odeyeceyi teqdirde Ibrahimxelil xani hakimiyyetde saxlamagini ve hetta onun Rusiyanin himayesi altina qebul etmeyin mumkun oldugunu bildirdi Qedim zamanlardan Qarabag buraya kocurulmus qacarlarla meskunlasdirilmis ve 200 il erzinde burada qacarlarin Ziyadoglular boyundan olan sexsler hokmranliq etmisdi Aga Mehemmed sah Qarabag xanligini tutmaq isteyerken bunu mueyyen qeder qacarlarin pozulmus huquqlarinin berpasi ile motivlendirmek fikrine dusmusdu Aga Mehemmed sah Qarabaga yaxinlasdiqca Ibrahimxelil xan II Irakli ile daha da yaxinlasmaga basladi Vaqif Aga Mehemmed saha qarsi birlesmek ucun Ibrahimxelil xanin II Iraklinin Irevan hakimi Mehemmed xanin ve Talis hakimi Mir Mustafa xanin danisiqlarinda istirak etdi 36 Agamehemmed han diger xanlara gonderdiyi kimi Qarabaga elci gonderib Ibrahimhelil handan da girov istedi Han emisi oglu Aga Ebdussemed bey ve saray adami Mirze Veli beyi Agamehemmed hana girov verdi Lakin bir nece ilden sonra Ebusemed bey olduruldu ve Agamehemmed xan onun evezinde basqasini teleb etdi Ibrahimxelil xan ise bundan boyun qacirdi ve Mirze Mehemmed Qulunu Rusiyaya elci gonderib rus tebeeliyini qebul etdiyini bildirdi ve tezlikle komek gonderilmesini xahis etdi Agamehemmed xan bundan xeber tutdu ve tezlikle Qarabaga hucuma hazirlasmaga basladi 37 1795 ci ilde Aga Mehemmed sahin qosunlari Araz cayini kecerek Susa istiqametinde irelilemeye basladilar Susalilar Vaqifin basciligi altinda mudafie olunmaq ucun hazirliq gorduler Agir muqavimet neticesinde Aga Mehemmed sah oz saray sairine tapsirir ki Ibrahimxelil xana bir mektub yazsin Mektub bu mezmunda olur Feleyin mancanagindan bela daslari yagir sen ise eblehcesine suse icerisinde oturmusan 38 Bu hissede Susa qalasinin adi cekilmisdi Susa Azerbaycan dilinde suse menasini da verirdi Bu beyt yazilmis kagizi oxa berkiderek qalaya atdilar Qarabag xanin veziri buna cavab yazaraq bu yolla Qacara catdirdi Cavabin mezmununda bu yazilmisdi Eger meni qoruyan menim tanidigimdirsa suseni das icerisinde de salamat saxlar 39 Vaqifin beyti Aga Mehemmed sahin qezebine sebeb oldu ve o top ateslerini davam etdirmek emrini verdi Susanin 33 gunluk muhasiresi qalanin mudafiecilerini sarsitmir ve sah mecbur olub muhasireni dayandiraraq car II Iraklinin qosunlarini darmadagin edib Tiflisi talan etdi 39 Ibrahimxelil xanla birlikde Vaqife de II Yekaterinanin adindan qiymetli hediyyeler verilir Vaqife bahali das qasla bezedilmis esa dusur Ibrahimxelil xan bu muddetde II Yekaterina ile mektublasmasini davam etdirir Xanin hemin mektublarinin metnini Vaqif yazirdi ve imperator tezlikle onun guclu yazi qabiliyyetini mueyyenlesdirir 1784 cu ilde Q A Potyomkine yazdigi mektubunda Yekaterina qeyd edirdi ki Ibrahimxelil xanin mektublari ozunun edebiliyi ve zerifliyi ile Irandan ve Turkiyeden gelen butun mektublari usteleyir 37 Rusiya hokmdari hemin mektublarin muellifinin kimliyini mueyyenlesdirmeyi ve onunla bagli maraqlanmagi xahis edir 1796 ci ilde II Yekaterina vefat etdi Yeni imperator I Pavel Qafqazdaki rus qosunlarini geri cagirir Aga Mehemmed sah bundan istifade ederek ona qarsi cixmis xanlari cezalandirmaq istedi Hemin il o yeni yuruse cixdi ve bu yurusunu Susadan basladi Agamehemmed sah boyuk bir temteraqla Susa qalasina daxil olub qalanin asagi qapisinin yaxinliginda olan Ibrahim xanin boyuk oglu Mehemmedhesen aganin evinde yerlesdi 39 Sah Ibrahimxelil xanla birlikde gede bilmeyen eyanlarin ve xanin qohumlarinin dostlarinin axtarilib tapilmasi ve hebs edilmesi emrini verdi Hebse alinanlar icerisinde Melik Sahnezerin oglu Melik Cemsid Molla Penah ve bir cox eyanlar var idi 40 Molla Penahi ve diger esirler Ibrahimxelil xanin boyuk oglu Mehemmedhesen aganin sarayina getirirler Aga Mehemmed sah burada yerlesmisdi 1797 ci ilde Aga Mehemmed sah sui qesdle olduruldu Onun qosunu geri cekildi Bunu goren Ibrahimxelil xanin kicik qardasi Mehreli beyin oglu Mehemmed bey hakimiyyeti ele kecirdi Mehemmed bey hakimiyyeti oz elinde saxlamaq ucun emisinin terefdarlarini oldurmeye basladi Mehemmed bey Molla Penah Vaqifi ve onun oglu Eli beyi edam etdirir Vaqifi Susada boyuk serefle defn edirler Mezarinin ustunde kicik bir meqbere de tikilir ki bura da sonradan ziyaretgaha cevrilir 41 Sexsi heyati Redakte Dogma dili ile yanasi fars ve ereb dillerini mukemmel sekilde bilirdi 42 Vaqif sieliyi qebul etmis ve diger alimler ve edibleri meselen Vidadi de bu cereyana celb etmeye calismisdir 43 Sairin heyat yoldasi Qizxanim idi 39 Movcud melumatlara gore Vaqifin iki qizi ve oglu Eliaga Alim texellusu altinda seirler yazirdilar 44 Qizlarindan biri Azerbaycan sairi Molla Veli Vidadi ile aile heyati qurmusdu Sairin oglanlarinin adlari ise menbelerde Eli ve Qasim olaraq bilinir 45 Irsi Redakte Molla Penah Vaqifin Nizami Gencevi adina Milli Azerbaycan Edebiyyati Muzeyinin fasadinda heykeli Heykelteras Celal Qaryagdi 1940 46 1856 ci ilde Temir xan Surada q 3 Vaqifin ilk kitabi capdan cixmisdir Bundan sonra Mirze Feteli Axundov material toplayaraq serqsunas Adolf Berjeye vermisdir 33 1867 ci ilde Berje bu materiali Leyspiq seherinde cap etdirmisdir Sair Mirzecan Medetov Vaqifin seir kolleksiyasinin tertib edilmesi ucun yardim gostermisdir 33 Vaqifin seirini ilk defe rus diline XIX esrin 40 ci illerinde polyak sairi ve tercumecisi Tadeus Zabloski Rubon jurnalinda tercume etmisdir 47 1968 ci ilde Molla Penah Vaqifin 250 illik yubileyi genis miqyasda kecirilmisdir Azerbaycan Respublikasi Nazirler Sovetinin 1970 ci il 30 yanvar tarixli 29 nomreli qerarina esasen Qazax rayonunda M P Vaqifin xatire muzeyi yaradilmis 2002 ci ilde ise hemin muzey Molla Penah Vaqifin ve Molla Veli Vidadinin xatire muzeyi adlandirilmisdir 48 Ulu onder Heyder Eliyev klassik edebiyyati qiymetlendiren sexs idi O edebi irsin qorunmasina qaygi gostererek Azerbaycan klassik sair ve ediblerinin ev muzeylerinin yaradilmasi xatirelerinin ebedilesdirilmesi ucun isler gormusdur Azerbaycanda uc sairin Nizami Gencevi Molla Penah Vaqif Huseyn Cavidin mezarlari uzerinde meqbere tikilmisdir 49 1967 ci ilde Susada olarken Heyder Eliyev Vaqifin mezarini ziyaret etmek istemis lakin mezari tapa bilmemisdir Onun gosterisi ile mezar tapilmis ve Eliyev yaxsi veziyyetde olmayan dagilmis mezari ziyaret etmisdir O nitqlerinin birinde gorduyu bu mezarin Vaqife layiq olmadigini seslendirmisdir Sonralar Heyder Eliyevin gosterisi ile Vaqifin mezari uzerinde 1980 81 ci illerde abide ve turbe tikildi 1982 ci ilin yanvar ayinda Heyder Eliyevin istiraki ile Molla Penah Vaqifin meqberesinin tenteneli acilisi oldu 1992 ci ilin may ayinin 8 de bu meqbere ermeni isgalcilari terefinden dagidilmisdir 49 Molla Penah Vaqifin muzey meqbere kompleksinin insasina memar A V Salamzade ve E I Kanukovun layihesi esasinda 1977 ci ilde baslanilmisdir Kompleks Susa seherinin gorkemli yeri olan Cidir duzune yaxin bir erazide sairin mezari ustunde insa edilmisdir Burada M P Vaqifin Susa heyatini eks etdiren dovre aid olan 80 e yaxin eksponatda sergilenirdi 50 1982 ci ilde Heyder Eliyev Susada sairin meqberesi ile yanasi eyni zamanda Susa Poeziya Evinin de acilisinda ve orada kecirilen Vaqif poeziya gunleri nde istirak etmisdir Hemin tarixden etibaren her il avqust ayinda Vaqif poeziya gunleri kecirilir Susanin isgalindan sonra bu tedbir kecirilmir Bu bayram tedbiri Qazaxda baslayib Susada yekunlasirdi 51 Sairin adini xalq uca tutmus onun xatiresini ebedilesdirmisdir Balaken rayonunda 1 sayli Tulu tam orta mekteb ve Gence seherinde 8 sayli tam orta mekteb sairin adini dasiyir 2014 cu ilde sairin adina poct markasi buraxilmisdir Baki seherinde Nizami Gencevi adina Milli Azerbaycan Edebiyyat Muzeyinin fesadinin lojasinda Molla Penah Vaqifin heykeli yerlesdirilmisdir 52 Moll Penah Vaqif Azerbaycan Poct markasinda 2014 Asiq Eli Vaqifi sairlerin xani 53 maarifci pedaqoq metodist edebiyyatsunas publisist Firudin bey Kocerli ise milli sair adlandirir 54 Asiq Eli Qaracadagi ise Vaqifi her zaman muellim adlandirirdi 45 Bestekarlardan Cahangir Cahangirov Durnalar Esref Abbasov Heyran olmusam Vuqar Sirinov Toy adamlari Qember Huseynli Tel nazik sairin seirlerine musiqi bestelemis Ramiz Mustafayev Vaqif operasini Semed Vurgun Vaqif menzum dramini Yusif Vezir Cemenzeminli Qan icinde romanlarini yazmislar 55 Haqqinda Vaqif Molla Penah Vaqif Qetl gunu Molla Penah Vaqif filmleri ekranlasdirilmisdir Semed Vurgunun 1937 ci ilde saire hesr etdiyi Vaqif drami ilk defe 1938 ci ilde M Ezizbeyov adina Azerbaycan Dovlet Dram Teatrinda q 4 1947 ci ilde ise Almaniyada Berlin teatrinda tamasaya qoyulmusdur 52 56 57 2016 ci ilin dekabr ayinda Sekide Turksoy Medeniyyet Nazirleri Daimi Surasinin 34 cu toplantisinda 2017 ci ilin Molla Penah Vaqif ili elan olunmasi barede qerar qebul olunub 58 2016 2017 ci illerde YUNESKO nun yubileyler proqrami cercivesinde 2016 2017 ci iller ucun gorkemli sexslerin ve elametdar hadiselerin yubileyleri proqrami na daxil edilmisdir 59 12 yanvar 2017 ci ilde Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti Ilham Eliyev Molla Penah Vaqifin 300 illik yubileyinin kecirilmesi haqqinda serencam imzalamisdir 60 Molla Penah Vaqif barede olan fikirler Redakte Boyuk sairimiz Molla Penah Vaqif XVIII esrde seir dilini xalq diline daha da yaxinlasdirdi Onun yazdigi seirleri xalqin butun tebeqeleri hem anlaya hem de qavraya bildi hem de sevdi Belelikle o Azerbaycan seirinde yeni bir yol acdi Heyder Eliyev 61 Molla Penah Vaqif oz eneneleri ile secilen edebi mekteb yaratmis olmez senetkardir O ehemiyyetini esrlerden beri qoruyub saxlayan benzersiz poeziya numuneleri meydana getirmekle milli edebiyyatin yeni istiqametde inkisafina tekan vermisdir Ilham Eliyev 61 Onun seir ve qezeliyyati bizim Azerbaycan turklerine ziyade xos gelir ve her ne onun qeleminden zuhurundan gelibse tamamisi urekden ve heqiqi heyatdan neset eden eserlerdir Milli sairlerimizden onun kimi sade ve aciq lisanda ve ana dilimizin sivesinde seir ve qezel yazan az olub Firudin bey Kocerli 61 Vaqif oz edebi ve siyasi fealiyyetile xalqla bagll mutereqqi sexsiyyetlerden biri oldugu kimi Azerbaycan edebiyyatinin yeni istiqametde inkisafina komek etmis qudretli bir senetkardir Hemid Arasli 61 Azerbaycan seiri Vaqifin sayesinde tarixinin novbeti merhelesine qeden qoymusdur Onun klassik bedii fikir salnamemizin parlaq sehifelerinden birin teskil eden irsi muasir dovrde de insanlarin exlaqi menevi kamillesmesine xidmet gosterir Isa Hebibbeyli 61 Cox savadli bir insan idi hetta men deyerdim ki Molla Penah Vaqif o dovrun ensiklopedik bir sexsiyyeti idi Tekce edebiyyati serieti dini kitablari deyil hem de dunyevi elmleri de derinden bilirdi Hetta qaynaqlar yazirdi ki Vaqif astronomiya ile mesgul olub Gunes ve Ay tutulmalarini evvelceden xeber verib Bundan basqa memarliqla mesgul olmasi onun herterefli bir sexsiyyet olmasina isaredir Teymur Kerimli 61 Qarabag butun tebii gozellikleri ile Vaqif poeziyasinin felsefi estetik tefekkur medeniyyetinin veteni idi Nizami Ceferov 61 Azerbaycan edebiyyatinin ve bedii fikrinin salnamesinde yeni parlaq sehife Vaqifin adi ile baglidir O edebiyyatimizda realizm meyillilerinin demokratik esaslarin cercivesini xeyli genislendirmis edebiyyati xalqin heyatina ve arzularina xeyli yaxinlasdirmisdir Mirze Ibrahimov 61 Azerbaycanin oz azadligi ugrunda yadelli isgalcilara qarsi apardigi mubarize tarixinin qehremanliq sehifeleri Vaqifin adi ile baglidir Vaqif Qarabag xanliginin veziri oldugu zaman bizim xalqin yadelli isgalcilara qarsi Iran sahi Qacara qarsi mubarizesine basciliq edirdi Vaqif boyuk siyasi xadim ve diplomat kimi xalqin seadet azadligi ugrunda mubarizede cox isler gormusdur Semed Vurgun 61 Dovrun gorkemli dovlet xadimi olan Vaqifin ictimai siyasi fealiyyeti ile yaradiciligi arasinda aydin hiss olunmasa da bir vehdet oldugu inkarolunmaz heqiqetdir Vaqif zamanin dikte etdiyi ab hava ile nefes alan ve onun yetisdirdiyi bir senetkardir Xelil Yusifli 61 Molla Penah Vaqifin yaradiciligi Azerbaycan poeziyasi tarixinde muhum merhelelerden biridir Onun yaradiciligi ile Azerbaycan seir tarixinde yeni bir dovr baslanir Vaqif lirikasi ile poeziyada yeni bir sehife acilir poeziyamizda nikbin bir ehvali ruhiyye heyati ve dunyevi gozelliye perestis hissleri quvvetlenir Fazil Qaraoglu 61 Vaqif poeziyasinda dilin funksiyasi bilavasite baxisla gozle baglidir Onun omru ve poeziyasi vizual tefekkurun bedii ifadesidir Rustem Kamal 61 Vaqif xalqini dilini seven onunla nefes alan sevinci ile sevinen kederi ile kederlenen boyuk senetkarlardan olmusdur Kamal Tahir 61 Vaqifin yetismesi oz zemanesinin en ferehli edebi hadiselerindenidi A Berje 61 Qalereya Redakte Semed Vurgun Vaqif Kirovabad Qizilbayraqli Dovlet Teatri 1939 cu il Azerbaycan poct markasi uzerinde Molla Penah Vaqifin meqberesiQeydler Redakte Susa seheri o zamanlar seherin esasini qoymus Penaheli xanin serefine Penahabad adlanirdi Vaqif ifadesinin menasi bir isde melumati biliyi olan xeberdar melumatli her seyi bilen demekdir Indiki Dagistan Respublikasinin Buynaksk seheri Indiki Azerbaycan Dovlet Akademik Milli Teatri Istinadlar Redakte Yarahmedov M 1992 Azerbajdzhanskaya poeziya i Etim Emin Baku Elm seh 11 1 2 3 4 Molla Penah Vaqif yaradiciliginin Azerbaycan edebiyyatinda eks sedasi azerb Trend az 18 dekabr 2017 Istifade tarixi 19 noyabr 2018 1 2 Nemeckaya nacionalnaya biblioteka Berlinskaya gosudarstvennaya biblioteka Bavarskaya gosudarstvennaya biblioteka i dr Record 118966960 Obshij normativnyj kontrol GND 2012 2016 1 2 data bnf fr platforma otkrytyh dannyh 2011 1 2 Faceted Application of Subject Terminology Yarahmedov M 1992 Azerbajdzhanskaya poeziya i Etim Emin Baku Elm seh 12 1 2 3 4 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru aciq melumat platformasi 2011 lt a href https wikidata org wiki Track Q193563 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q19938912 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P268 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q54837 gt lt a gt 1 2 3 4 Faceted Application of Subject Terminology lt a href https wikidata org wiki Track Q3294867 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P2163 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q846596 gt lt a gt 1 2 3 4 NUKAT 2002 lt a href https wikidata org wiki Track Q11789729 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track P1207 gt lt a gt 1 2 Xalq yaradiciliginin vurgunu Molla Penah Vaqif heyati haqqinda azerb edebiyyat ucoz com 2015 Istifade tarixi 19 noyabr 2018 Molla Penah Vaqif azerb portal azertag az Istifade tarixi 19 noyabr 2018 Babaev G 1981 Samed Vurgun Ocherk tvorchestva M Sovetskij pisatel seh 72 Babaev G 1981 Samed Vurgun Ocherk tvorchestva M Sovetskij pisatel seh 137 1 2 Dadashzade 1968 seh 13 1 2 Kocharlinskij 1903 seh 7 8 prim 1 Dadashzade 1968 seh 12 13 Mumtaz Cahangirov 1933 seh 3 H Ehmedov Azerbaycan mekteb ve pedaqoji fikir tarixi Baki Elm ve tehsil 2014 seh 70 Mamed zade Sarkisov 1986 seh 18 Dadashzade 1968 seh 14 15 Mamed zade Sarkisov 1986 seh 22 Dadashzade 1968 seh 36 1 2 3 Dadashzade 1968 seh 21 Dadashzade 1968 seh 18 19 Dadashzade 1968 seh 15 1 2 Vagif Molla Panah Bolshaya sovetskaya enciklopediya v 30 t gl red A M Prohorov 3 e izd M Sovetskaya enciklopediya 1969 1978 Molla Penah Vaqif tert ed Hemid Mehemmedzade red Abbas Zamanov Baki Azernesr 1968 184 s 1 2 M P Vaqif Biblioqrafiya 2017 seh 79 1 2 3 4 Dadashzade 1968 seh 44 M P Vaqif Biblioqrafiya 2017 seh 77 M P Vaqif Biblioqrafiya 2017 seh 78 S Quliyeva L Ehmedova K Tahirov 2017 seh 7 1 2 3 4 Dadashzade 1968 seh 105 106 Nizami Ceferov 2017 seh 17 Nizami Ceferov 2017 seh 31 Dadashzade 1968 seh 38 39 1 2 Karaev 1984 seh 13 Yarahmedov M 1992 Azerbajdzhanskaya poeziya i Etim Emin Baku Elm seh 10 1 2 3 4 Dadashzade 1968 seh 38 Sovetskij Nagornyj Karabah torzhestvo leninskoj nacionalnoj politiki Baku Azerbajdzhanskoe gos izd vo 1983 seh 115 Mamed zade Sarkisov 1986 seh 42 43 Sharif 1968 seh 4 Mymtaz Cehengirov 1933 seh 5 Dadashzade 1968 seh 15 17 1 2 Seid Zade A Mirza Shafi ili Bodenshtedt K voprosu o proishozhdenii ob yome i haraktere plagiatorstva Fr Bodenshtedta Baku Izd vo AGU seh 141 Karyagdy Dzhalal Magerram ogly 1995 biobibliograficheskij slovar Hudozhniki narodov SSSR Iskusstvo seh 282 Dadashzade 1968 seh 109 110 S Quliyeva L Ehmedova K Tahirov 2017 seh 7 8 1 2 S Quliyeva L Ehmedova K Tahirov 2017 seh 8 Ashnin F D Alpatov V M Nasilov D M 2002 Repressirovannaya tyurkologiya M Vostochnaya literatura RAN seh 153 S Quliyeva L Ehmedova K Tahirov 2017 seh 8 9 1 2 S Quliyeva L Ehmedova K Tahirov 2017 seh 9 Dadashzade 1968 seh 109 127 Sumbatzade A S 1987 Azerbajdzhanskaya istoriografiya XIX XX vekov Baku Elm seh 21 Repressirovannaya tyurkologiya M Vostochnaya literatura RAN 2002 seh 153 Azerbaycan Dovlet Informasiya Agentliyi 22 noyabr 2017 Semed Vurgunun Vaqif draminda Molla Penah Vaqif obrazi azerb azertag az Istifade tarixi 27 oktyabr 2018 Vurgun S 1980 Sobranie sochinenij 3 M Hudozhestvennaya literatura seh 287 TURKSOY 2017 ci ili Molla Penah Vaqif ili elan edib azerb az trend az 6 dekabr 2016 Istifade tarixi 27 oktyabr 2018 YUNESKO 2016 ci ili Imadeddin Nesimi ve Molla Penah Vaqif ili elan edecek azerb ahlibeyt az 26 dekabr 2015 Istifade tarixi 27 oktyabr 2018 president az 12 yanvar 2017 Boyuk Azerbaycan sairi Molla Penah Vaqifin 300 illik yubileyinin kecirilmesi haqqinda Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin 12 yanvar 2017 ci il tarixli 2597 nomreli serencami azerb e qanun az Istifade tarixi 30 avqust 2018 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 S Quliyeva L Ehmedova K Tahirov 2017 seh 23 25Edebiyyat RedakteDadashzade A 1968 Pevec zhizni Razdumya o Vagife Baku Izd vo AN Azerbajdzhanskoj SSR Karaev Ya 1984 Vagif Ocherk tvorchestva Baku Yazychy Kocharlinskij F 1903 Literatura aderbejdzhanskih tatar Tiflis Mamed zade K M Sarkisov N A 1986 Shusha mavzolej Vagifa Baku Elm Sharif A 1968 Vagif pevec lyubvi i krasoty M Znanie S Mumtaz I Cahangirov 1933 Molla Penah Vaqif Baki Azernesr Nizami Ceferov 2017 Molla Penah Vaqif Baki Renessans A S Quliyeva L Ehmedova K Tahirov 2017 Molla Penah Vaqif 300 Baki M F Axundov adina Azerbaycan Milli Kitabxanasi Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Molla Penah Vaqif ile elaqeli mediafayllar var Vikimenbede Molla Penah Vaqif ile elaqeli melumatlar var Vikisitatda Molla Penah Vaqif ile elaqeli melumatlar var Molla Penah Vaqif Eserleri Baki Serq Qerb 2004 Molla Panah Vagif Mirza Adigezal bek Karabag Name Menbe https az wikipedia org w index php title Molla Penah Vaqif amp oldid 6057148, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

, en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.